De betekenis van de positieve psychologie. Bewustwording en ontwikkeling van kernkwaliteiten bij leerlingen in het basisonderwijs Positieve psychologie (vanaf 2000, o.l.v. Seligman) Kritiek: psychologie is op de verkeerde weg geraakt. Najaarscongres van de Stuurgroep Vrouwen CNV Onderwijs november 2013 Peter Ruit Ph.D. student Prof. Dr. Fred Korthagen Dr. Judith Schoonenboom Seligman: Zet liever in op versterken van welbevinden via de aanwezige kracht van mensen. Nadruk op kernkwaliteiten (character strengths), psychologisch kapitaal en veerkracht. Van klacht naar kracht. Het broaden-and-build model (Fredrickson) Gerichtheid op probleem vernauwt het denken. Gerichtheid op wat goed gaat en op idealen verbreedt het denken. Dat leidt tot hogere motivatie, zelfvertrouwen en effectiever gedrag. Wat zijn kernkwaliteiten? handig, zorgzaam, creatief, spontaan, avontuurlijk, daadkrachtig, geduldig, eerlijk, moedig, optimistisch, zelfstandig, bescheiden, betrokken, flexibel, onafhankelijk, visionair, ijverig, sportief, verantwoordelijk, liefdevol, assertief, consequent, doelgericht, analytisch, gevoelig, humoristisch, helder, inspirerend, ordelijk, gepassioneerd, nauwkeurig, relativerend, rustig, veelzijdig, gestructureerd, hulpvaardig, betrokken, initiatiefrijk, ondernemend, praktisch, zorgvuldig, verbindend, respectvol, muzikaal, zelfverzekerd, vastberaden, empathisch, attent,.. Kernkwaliteiten Kernkwaliteiten zijn onze meest eigene eigenschappen. Ze vormen het potentieel aan persoonlijke mogelijkheden die wij tot onze beschikking hebben en die we al dan niet gebruiken (Ofman, 2010). Welbevinden: Acroniem PERMA 1. Positive emotions (positieve emoties), 2. Engagement (betrokkenheid), 3. Relationships (positieve relaties), 4. Meaning (zingeving) en 5. Accomplishment (voldoening). Bron: Seligman, 2011. Flourish. Door het gebruiken van kernkwaliteiten ontstaat een overvloed aan voldoening (positieve emotie) in de belangrijkste domeinen van het leven waardoor de weg gevormd wordt naar een betekenisvol leven (Seligman, 2002). 1
Een fascinerend experiment Seligman e.a. (2005) Onderzoeksvraag Een kernkwaliteit inzetten op een nieuwe manier. Leidt tot opmerkelijk lange-termijn effect op welbevinden. Door het gebruiken van kernkwaliteiten: voldoening betekenisvol leven. Wat zijn de effecten van een interventie gericht op vergroting van bewustwording en ontwikkeling van kernkwaliteiten bij leerlingen in het basisonderwijs? Interventie: Zet gedurende een week elke dag je kernkwaliteit, die jij gekozen hebt aan de hand van de vragenlijst, opnieuw in en op een andere manier. Schrijf aan het eind van de schooldag een situatie op waarbij je je kernkwaliteit gebruikt hebt en waar jij tevreden over bent. Onderzoeksopzet 33 groepen uit het basisonderwijs en speciaal basisonderwijs (SBO), w.o. 7 controlegroepen; 781 leerlingen, vanaf groep 4; Uitgevoerd door schoolopleiders (i.o.) en leraren basisonderwijs. Kwantitatieve en kwalitatieve data verzameling Kwantitatieve data: Vragenlijsten over welbevinden. Vragenlijst 1 en 2 zijn vier keer afgenomen: voor de interventie, één week direct na de interventie, na één en drie maanden na de interventie. Kwalitatieve data: Logboek (leerlingen), interviews (leerlingen en ouders), informatie leraren. Deelvragen 1. Wat is het effect bij de leerlingen van het invullen van de vragenlijsten? 2. Wat is het effect bij de leerlingen van het uitvoeren van de activiteit? 3. Herinneren de leerlingen na drie maanden nog hun kernkwaliteit en gebruiken ze die nog bewust? 2
Resultaat 1. Wat is het effect van het invullen van de vragenlijsten bij de leerlingen? Leraren nemen o.a. het volgende waar bij de leerlingen: Ze vinden het interessant; Het is ontdekkend; Ze zijn trots op hun kernkwaliteit; Soms wordt het confronterend ervaren. Meest gekozen kernkwaliteiten door de leerlingen: vriendelijkheid (83) en dapperheid (77). Kernkwaliteit # Vriendelijkheid 83 Dapperheid 77 Humor 53 Liefde voor leren (leergierigheid) 40 Enthousiasme 33 Dankbaarheid 23 samenwerken 23 Zelfbeheersing 22 Doorzettingsvermogen 19 Eerlijkheid 19 Liefde geven (liefdevol) 17 Bescheidenheid 14 Kernkwaliteit # Optimisme 10 Betrouwbaarheid 9 Nieuwsgierigheid 9 Sociale intelligentie 9 Verstandigheid 5 Vindingrijkheid 5 Waardering voor schoonheid 4 Spiritualiteit 3 Vergevingsgezindheid 3 Beoordelingsvermogen 2 Leiderschap 2 Resultaat 2. Wat is het effect van de activiteit door de leerlingen uitgevoerd? Opmerkingen van de leraren. Enthousiasme om met kernkwaliteiten te werken (shining eyes). Een deel van de leerlingen vindt het lastig om een voorbeeld op te schrijven hoe ze hun kernkwaliteit gebruikt hebben. Het is zinvol om met kernkwaliteiten te werken. Uit de logboeken en interviews bleek dat: Ongeveer 75% van de leerlingen beschreef in het logboek één of meer voorbeelden van hoe zij hun kernkwaliteit hadden ingezet. Globaal driekwart van de leerlingen gaf aan het prettig te vinden om hun kernkwaliteit te gebruiken. Plus minus een derde deel van de leerlingen gaf aan het zinvol te vinden dat ze zich bewust worden van hun kernkwaliteit. Perspectief 1 Resultaat 2. Wat is het effect van de activiteit door de leerlingen 1. Leerlingen zijn in staat hun kernkwaliteit te verbinden met hun handelen. 2. Niet alle leerlingen zijn in staat om de kernkwaliteit op de juiste wijze te interpreteren. 3. Het gebruiken van hun kernkwaliteit door de leerlingen, geeft meestal een positieve emotie. 4. Leerlingen krijgen soms meer oog voor de ander. Resultaat 3. Herinneren de leerlingen na drie maanden nog hun kernkwaliteit en gebruiken ze die nog bewust? uitgevoerd? 1. 80,7% weet zich nog hun gekozen kernkwaliteit te herinneren. 2. 350 leerlingen (58%) geven aan dat ze hun kernkwaliteit af en toe nog gebruiken, tegen 224 (37%) die aangeven hun kernkwaliteit niet te gebruiken (van 33 leerlingen - 5% - is het antwoord niet duidelijk of ontbreekt het). 3. De gevoelswoorden leuk, blij en fijn werden het meest gebruikt. Minder vaak kwamen we de woorden spannend, vrolijk, fier en trots tegen. Een enkele leerling meldde saai of stom. 4. Iets meer dan de helft van het aantal leerlingen beschrijft met een voorbeeld hoe hij zijn kernkwaliteit heeft ingezet. 5. Niet alle leerlingen zijn zich bewust van het gebruik van hun kernkwaliteit. 3
Conclusie Driekwart van de leerlingen blijkt goed in staat om hun kernkwaliteit opnieuw en zelfstandig te gebruiken, in verschillende contexten; Het bewust inzetten van kernkwaliteiten wordt door ruim driekwart van de leerlingen als een positieve activiteit (bron van welbevinden) ervaren wat in bijna alle gevallen een positieve emotie geeft; Er is blijkbaar bij veel leerlingen sprake van een langetermijneffect; Er is niet alleen sprake van een positieve kijk op zichzelf, maar ook op hun medeleerlingen (positief pedagogisch klimaat); Het bleek dat een kwart van de leerlingen het inzetten van hun kernkwaliteit als vanzelf, onbewust deed (Damasio, 1999). Discussie Geen extra aandacht door de leerkracht; De activiteit is maar vijf dagen uitgevoerd; Leraren die geen inhoudelijke kennis en ervaring hebben met het werken met kernkwaliteiten; Voorkomen onjuiste interpretatie van kernkwaliteit door een groepsgesprek. Samenvatting Het 'leren van binnenuit' wordt gestimuleerd. Door een relatief korte en eenvoudige activiteit zien we persoonlijke groei door voort te bouwen op het menselijk kapitaal, kernkwaliteiten. Welbevinden is het waard om onderwezen te worden door bewustwording en ontplooiing van kernkwaliteiten. Publicatie Ruit, P. &. Korthagen, F.A.J. (2013). Developing core qualities in young students. In F.A.J. Korthagen, Y.M. Kim, & W.L. Greene, Teaching and Learning from Within: A Core Reflection Approach to Quality and Inspiration in Education (pp. 131-147). New York/London: Routledge. Hoe verder? Verbreden naar meer scholen en leraren. Verbreden naar lerarenopleidingen! Uitbreiden van interventies. Nodig: korte scholing. Opbrengst: duurzame effecten op pedagogisch-didactisch handelen, die sporen met ontwikkelingen zoals passend onderwijs en handelingsgericht werken. Vervolgonderzoek Het hele team wordt getraind. Meerdere activiteiten. Van 24 naar 20 kernkwaliteiten. Langdurige interventie. Preciezer kijken naar welbevinden, zelfbeeld, psychologische basisbehoeften. Gedrag. Leerprestaties. 4
1. Wat is het effect van de interventie (het werken met kernkwaliteiten) bij leerlingen in het basisonderwijs op welbevinden, het zelfbeeld en de mate van vervulling van de psychologische basisbehoeften? Wat is het effect van de interventie op: 1. Welbevinden 2. Zelfbeeld 3. de mate van vervulling van de psychologische basisbehoeften: competentie, relatie en autonomie Aanleiding Jonathan Cohen argues that the goals of education need to be reframed to prioritize not only academic learning, but also social, emotional, and ethical competencies.. he asserts that social, emotional, ethical, and academic education is a human right that all students are entitled to, and argues that ignoring this amounts to a social injustice (Cohen, 2006, p. 201). 2. Wat is het effect van de interventie bij leerlingen in het basisonderwijs op het Aanleiding gedrag van de leerlingen in verschillende contexten? Feedback is one of the most powerful influences on learning and achievement, but this impact can be either positive or negative. the type of feedback and the way it is given can be Wat is het effect van de interventie op: gedrag differentially effective (Hattie, 2007, p. 81). Leerkrachten geven positieve gedragsgerichte feedback i.p.v. betekenisgerichte feedback. 3. Wat is het effect van de interventie (het werken met kernkwaliteiten) bij leerlingen in het basisonderwijs op de schoolprestaties voor rekenen en lezen? Wat is het effect van de interventie op: Schoolprestaties Aanleiding Input output model. Persoonlijke kwaliteiten, zoals volharding, liefde, dankbaarheid, hoop en perspectief, hebben een voorspellende waarde voor de schoolprestaties (Park e.a., 2009). 5
Methode Data verzameling Frequencies: experimental or control group Frequency boy girl Valid control group 514 247 267 experimental group Total 1346 832 413 419 Fordyce Emotions Questionnaire (Seligman, 2002, p. 15). General Happiness Scale (Seligman, 2002, p. 46). Self-Description Questionnaire I (SDQI, Marsh, 1992). Psychologische basis behoeften (Evelein, 2005). Cito scores voor lezen en rekenen. Eigen ontwikkelde logboeken voor leraren en leerlingen. Hoe zijn de kernkwaliteiten gekozen? kernkwaliteit aantal keer 1 = nieuwsgierigheid 10 2 = leergierigheid 38 3 = creativiteit 63 4 = sociale intelligentie 9 5 = dapperheid 72 6 = doorzettingsvermogen 29 7 = betrouwbaarheid 23 8 = vriendelijkheid 89 9 = liefdevol 56 10 = samenwerken 113 kernkwaliteit aantal keer 11 = eerlijkheid 17 12 = zelfbeheersing 41 13 = verstandigheid 15 14 = bescheidenheid 21 15 = waardering voor schoonheid 9 16 = dankbaarheid 25 17 = optimisme 32 18 = spiritualiteit 17 19 = humor 109 20 = enthousiasme 68 Zijn de gekozen kernkwaliteiten te herkennen in de beschrijvingen? Bij 64% is in het voorbeeld de gekozen kernkwaliteit te herkennen. Bij 9% komt in het voorbeeld de gekozen kernkwaliteit van de leerling niet naar voren. Wel kunnen er andere kernkwaliteiten herkend worden in het voorbeeld. Bij 27% is het voorbeeld niet concreet genoeg omschreven, waardoor er geen kernkwaliteit in is te ontdekken. Voorbeelden van kernkwaliteiten Spiritualiteit: toen ik zag dat juf M een baby kreeg wilde ik steeds weten wat het wordt, maar wat boeit het als het maar gezond is dacht ik. Liefdevol: mijn oma was er en ik wou met Noah spelen, maar ik heb het niet gedaan. Ik ben naar huis gegaan voor mijn moeder en mijn oma. Zelfbeheersing: er stond iets op het bord wat wij niet leuk vonden en toen zij ik het rustig dat wij het niet leuk vonden. 6
2-11-2013 600 Waar gebruik je je kernkwaliteit? 300 Hoe vond je het om je kernkwaliteit te gebruiken? 500 250 400 200 300 150 200 100 100 50 0 school thuis club buiten spelen anders Reeks1 551 461 212 281 147 Reeks2 462 378 192 228 142 Reeks3 430 335 195 217 142 Reeks4 414 320 184 212 136 0 super leuk leuk saai goed moeilijk stom fijn grappig spannend vermoeiend 207 271 59 202 57 38 228 126 41 45 Reeks1 Reeks2 197 255 53 193 59 39 214 105 44 47 Reeks3 180 245 55 207 56 39 219 107 46 39 Reeks4 158 209 77 179 56 47 187 91 28 48 300 Welk gevoel gaf het werken met je kernkwaliteit jou? 4 Word je er gelukkiger van als je je kernkwaliteit hebt gebruikt? 250 35% 200 25% 150 100 15% 50 5% 0 ik voel niets pijnlijk blij vrolijk opgelucht gelukkig enthousiast trots tevreden Reeks1 119 5 277 269 78 226 136 162 226 Reeks2 106 8 258 246 77 240 130 166 218 Reeks3 111 9 251 240 86 205 116 161 200 Reeks4 125 8 207 199 76 187 115 137 170 1 = ja heel erg 2 = ja 3 = en beetje 5 = nee 6 = helemaal niet 4 = weet ik niet Reeks1 24% 37% 17% 5% 1% 16% Reeks2 24% 34% 19% 4% 3% 16% Reeks3 24% 34% 17% 5% 4% 16% Reeks4 23% 19% 7% 4% 17% Na drie maanden een korte vragenlijst 10 9 Weet jij nog welke kernkwaliteit jij gekozen had aan het begin van het schooljaar? 8 7 Doel: welke effecten meet ik nog na ongeveer drie maanden? In de volgende dia s komen de vragen met de resultaten. 6 5 4 ja nee Reeks1 93% 7% 7
2-11-2013 9 Gebruik jij deze kernkwaliteit nog wel eens? Heb je ook andere kernkwaliteiten gebruikt dan die je eerst gekozen had? 8 8 7 7 6 6 5 5 4 ja nee Reeks1 84% 16% 4 ja nee Reeks1 7 450 Als je je kernkwaliteit die je eerst gekozen had nog wel eens gebruikt of misschien een andere kernkwaliteit, welk gevoel heb je bij het gebruiken van je kernkwaliteit? 8 Als je nog wel eens je kernkwaliteit of een andere kernkwaliteit gebruikt, kun je hier een voorbeeld van geven hoe je die gebruikt hebt? 400 7 350 300 250 6 5 200 4 150 100 50 0 Ik voel Enthousias Goed eigen Pijnlijk Blij Vrolijk Opgelucht Gelukkig Trots Tevreden niets t gevoel keuze Reeks1 207 12 384 358 102 333 211 247 310 335 75 ja nee Reeks1 69% 31% Vind je dat je door je kernkwaliteit te gebruiken beter bent geworden met je schoolwerk? Vind je dat je door je kernkwaliteit te gebruiken gelukkiger geworden bent? 25% 25% 15% 15% 5% 5% 1 = ja heel erg 2 = ja 3 = een beetje 4 = nee 5 = helemaal niet 6 = weet ik niet Reeks1 9% 16% 28% 15% 6% 26% 1 = ja heel erg 2 = ja 3 = een beetje 4 = nee 5 = helemaal niet 6 = weet ik niet Reeks1 14% 24% 28% 12% 5% 17% 8
Wat opvalt Shining eyes. Eén kernkwaliteit werkt beperkend. Het bijhouden van het logboek is niet voor alle kinderen plezierig. Kinderen blijken vaak beter zicht te hebben op de kernkwaliteit bij de ander dan bij zichzelf. Mentaliseren is lastig voor sommige kinderen. Het werken met kernkwaliteiten is geen trucje, maar een manier van zijn die het pedagogisch handelen beïnvloed. Geïnteresseerd? Teamtraining van twee dagen. Citaat: Deze manier van werken raakt je hart! Je wordt er blij van te kijken naar wat je al kunt en hoe je dit bewust kunt inzetten om bepaalde dingen te bereiken (competenties). Door je kernkwaliteiten te gebruiken, krijg je energie. Peter Ruit: P.Ruit@driestar-educatief.nl Tel. 0642698418 WEBSITE: http://www.driestaronderwijsadvies.nl/kernkwaliteiten 9