Kanker: klinisch beeld, epidemiologie, biologie en pathofysiologie Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H. Dienst Algemene Medische Oncologie Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuvens Kanker Instituut Katholieke Universiteit Leuven
Programma Definitie i i Epidemiologie i i Natuurlijk verloop Kankerbiologie i en pathofysiologie i 02/03/2010 P. Schöffski 2
Programma Definitie i i Epidemiologie i i Natuurlijk verloop Kankerbiologie i en pathofysiologie i 02/03/2010 P. Schöffski 3
Wat is kanker? Het woord kanker k omvat een verscheidenheid h aan pathologische omstandigheden die kunnen optreden in elk orgaan Het wordt gekenmerkt door ongecontroleerde proliferatie van atypische cellen Proliferatie kan snel of traag optreden Abnormale cellen verschijnen, delen en een tumor ontstaat 02/03/2010 P. Schöffski 4
Wat is het verschil tussen normale cellen en kankercellen? Kankercellen houden geen rekening met de complexe bouw en functie van weefsels en organen, en ontsnappen aan de controle van de normale cel proliferatie 02/03/2010 P. Schöffski 5
Wat is het verschil tussen kanker cellen en normale cellen? Frequent mitoses Normal cell Blood vessel Nucleus Few mitoses Abnormal heterogeneous cells Verlies van contact inhibitie Toename van growth factor secretie Toename van oncogeen expressie Verlies van tumor suppressor genen Expressie van oncogenen is zeldzaam Gecoordineerde growth factor secretie Aanwezigheid van tumor suppressor genen 02/03/2010 P. Schöffski 6
Wat is het verschil tussen goed- en kwaadaardige tumoren? Goedaardige tumoren groeien en drukken op aangrenzende weefsels, maar tasten deze niet aan of infiltreren deze niet Goedaardige tumoren metastaseren nooit Kwaadaardige tumoren negeren anatomische grenzen van de basale membraan Maligne tumorcellen doorbreken natuurlijke grenzen via chemische en fysische processen Kwaadaardige tumorcellen kunnen capillaire vaten binnendringen en andere organen bereiken 02/03/2010 P. Schöffski 7
Kanker veronderstelt een aantal wijzigingen in celgedrag 02/03/2010 P. Schöffski 8
Benigne tumoren zijn frequent maar vormen meestal weinig risico intacte basale membraan 02/03/2010 P. Schöffski 9
Maligne tumoren invaderen weefsel en verspreiden over het hele lichaam Levermetastasen bronchuscarcinoom 02/03/2010 P. Schöffski 10
Programma Definitie Epidemiologie Natuurlijk verloop Kankerbiologie en pathofysiologie 02/03/2010 P. Schöffski 11
Welke zijn de belangrijkste doodsoorzaken (USA 2001)? Aantal slachtoffers % 1. Hartziekten 700.142 29,0 2. Kanker 553.768 22,9 3. Cerebrovasculaire aandoeningen 163.538 6,8 4. Chronische luchtwegaandoeningen 123.013 5,1 5. Ongevallen 101.537 4,2 6. Diabetes mellitus 71.372 3,0 7. Griep, longontsteking g 62.034 2,6 8. Ziekte van Alzheimer 53.852 2,2 9. Nefritis, nefrotisch syndroom 39.480 1,6 10. Sepsis 32.238238 13 1,3 11. Zelfmoord 30.618 1,3 12. Chronische leveraandoeningen 27.035 1,1 13. Hypertensie 19.250 08 0,8 02/03/2010 P. Schöffski (CA Cancer Journal 2004) 12
Wat zijn incidentie en mortaliteit? Incidentie Aantal nieuwe diagnosen/100.000/jaar 000/jaar Mortaliteit Aantal overlijden/100.000/jaar 000/jaar 02/03/2010 P. Schöffski 13
Kankerincidentie en mortaliteit bij mannen (USA 2004) Incidentie (%) Mortaliteit (%) Prostaat 33 % 32 % Longen Longen 13 % 10 % Colon/rectum Colon/rectum 11 % 10 % Prostaat Urinewegen 9 % 6 % Urinewegen Melanoom 4 % 5 % Leukemie Lymfomen 4 % 5 % Pancreas Hoofd/hals 3% 4% Lymfomen Leukemie 3 % 4 % Slokdarm Pancreas 2 % 3 % Lever Andere 18 % 2 % Melanoom 2 % Hoofd/hals 21 % Andere 02/03/2010 P. Schöffski (CA Cancer Journal 2004) 14
Kankerincidentie en mortaliteit bij vrouwen (USA 2004) Incidentie (%) Mortaliteit (%) Borst 32 % 25 % Longen Longen 12 % 15 % Borst Colon/rectum 11 % 10 % Colon/rectum Baarmoeder 6 % 7 % Leukemie en lymfomen Lymfomen 4 % 6 % Eierstokken Eierstokken 4 % 6 % Pancreas Melanoom 3 % 3 % Baarmoeder Schildklier 3 % 2 % Multipele myelomen Hoofd/hals 2 % 2 % Hersentumoren Pancreas 2 % 24 % Andere Blaas 2 % Andere 20% 02/03/2010 P. Schöffski (CA Cancer Journal 2004) 15
Is er een verschil in kankerincidentie binnen Europa? Nederland Groot-Brittanië Bitt ië 394.1 482.6 Denemarken 413.5 Ierland 284.6 Duitsland België 433.7 293.8 Frankrijk 347.0 Portugal 231.1 1 Spanië 298.2 Italië 414.4 4 02/03/2010 P. Schöffski (Cancer Registration in EC, WHO 1988) 16
Kanker incidentie in België (2005) België - 57185 geregistreerde gevallen - 31484 mannen - 25701 vrouwen Vlaanderen - 34686 geregistreerde gevallen Wallonie - 17494 geregistreerde gevallen Brussel - 5005 geregistreerde gevallen 02/03/2010 P. Schöffski (Belgian Cancer Registry) 17
Kanker is geen regionaal, maar een nationaal en globaal probleem Herkomst patiënten medische oncologie 250 to 650 (1) 150 to 250 (2) 100 to 150 (10) 50 to 100 (29) 25 to 50 (42) 1 to 25 (298) 02/03/2010 P. Schöffski 18
Dienst Algemene Medische Oncologie: patiëntencontacten 11900 11850 11800 11750 11700 11650 11600 11550 11500 11450 11400 11350 2001 2002 2003 2004 Jahr Aantal 02/03/2010 P. Schöffski 19
02/03/2010 P. Schöffski 20
Kankerincidentie in België 2005 (mannen) Prostaat 9510 Long 5268 Dikke darm 4111 Hoofd en hals 1806 Blaas en urinewegen 1611 02/03/2010 P. Schöffski (Vlaams Kanker Registratie netwerk) 21
Kankerincidentie in België (vrouwen) Borst 9405 Dikke darm 3408 Long 1540 Baarmoederlichaam 1344 Melanoma 939 Eierstokken 908 02/03/2010 P. Schöffski (Vlaams Kanker Registratie netwerk) 22
5-jaarsoverleving van kankerpatiënten (USA 1992-1999) 1. Prostaat 98 % 2. Testis 96 % 3. Schildklier 96 % 4. Melanomen 90 % 5. Borst 87 % 6. Hodgkin 84 % 7. Baarmoeder 84 % 8. Blaas 82 % 9. Cervix 71 % 10.Nier 63 % 11. Colon/rectum 62 % 12. Mondholte 57 % 13. Non-Hodgkin 56 % 14. Leukemie 46 % 15. Hersenen 33 % 16. Myelom 32 % 17. Maag 23 % 18. Slokdarm 14 % 19. Lever 7% 20. Pancreas 4 % 02/03/2010 P. Schöffski (CA Cancer Journal 2004) 23
Kanker mortaliteit (mannen) België 2005 1. Long 4828 2. Dikke darm 1453 3. Prostaat 1377 4. Pancreas 674 5. Hoofd en hals 601 6. Blaas 600 7. CUP 532 8. Maag 506 9. Slokdarm 487 10.Leukemie 476 02/03/2010 P. Schöffski (CA Cancer Journal 2004) 24
Kanker mortaliteit (vrouwen) België 2005 1. Borst 2286 2. Dikke darm 1388 3. Long 1274 4. Eierstokken 679 5. Pancreas 627 6. CUP 487 7. Leukemie 384 8. Maag 337 9. NHL 288 10.Lever 270 02/03/2010 P. Schöffski (CA Cancer Journal 2004) 25
Evolutie van de kanker incidentie bij mannen (USA 1975 2001) 250 200 Rate Per 100,000 Prostate t 150 100 Lung & bronchus 50 Colon & rectum Urinary bladder 0 Non-Hodgkin lymphoma 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 02/03/2010 P. Schöffski (SEER/NCI 2004) 26
Effect van een nieuwe test op de incidentie van prostaat kanker 02/03/2010 P. Schöffski 27
Evolutie van de kanker incidentie bij vrouwen (USA 1975 2001) 250 Rate Per 100,000 200 150 Breast 100 50 Colon & rectum Lung & bronchus Uterine corpus 0 Ovary 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 02/03/2010 P. Schöffski (SEER/NCI 2004) 28