ADHD & bioritme ADHD & Vrouw 7 maart 2015 Marjolein Tanke
ADHD & bioritme vrouwen slapen slechter dan mannen - kwalitatieve wisselend i.v.m. hormonen - meer moeite met inslapen (In slaap.nl) 70% van ADHD populatie heeft kenmerken van een verlate slaap (Kooij et al, 2001)
Verstoord bioritme Een belangrijke oorzaak van een verstoord bioritme is verlate slaap. Gevolg: - Verstoorde melatonine werking - Chronische vermoeidheid - Meer ADHD klachten - Groter risico op obesitas
Circadiaan ritme bepaalt timing van lichamelijke processen
Verstoring circadiane ritme & obesitas Er zijn 4 aanwijzingen: 1) Circadiane ritme verstoring: verlate slaapfase chronisch slaaptekort obesitas 1 2) Hoge prevalentie van seizoensgebonden depressie bij ADHD obesitas 2 3) Veranderingen in klokgenen 3 4) Kort slapen leptine / ghreline eetlust obesitas 4 1. Bijlenga et al., 2013; Knutson, 2010. 2. Amons et al., 2006; Levitan et al., 1999; Lewy, 2006. 3. Garaulet et al., 2011; Kissling et al., 2008. 4. Knutson, 2010.
ADHD & obesitas Prevalenties: 29% van de volwassen ADHD patiënten heeft obesitas1 27% van de obese volwassenen heeft ADHD 43% van de morbide obese volwassenen heeft ADHD 2 1. Pagoto et al., 2008. 2. Altfas et al., 2002.
ASESA-I onderzoek Vragenlijstonderzoek N= 202 volwassen ADHD patiënten; N= 189 algemene bevolking Er bleek sprake van relaties tussen hyperactiviteit, verlate slaapfase, seizoensgebonden depressieve symptomen, binge eating, en een hoog BMI. Zowel bij de ADHD groep als bij de groep uit de algemene bevolking werden deze resultaten gevonden 1 1. Bijlenga et al., J Att Dis, 2013.
ASESA-II onderzoek Uitbreiding ASESA-I: Vragenlijstonderzoek N= 202 volwassen ADHD patiënten; N= 189 algemene bevolking N = 114 obese personen Drie onderzoeksvragen: 1) Heeft de obesitas groep ten opzichte van de ADHD groep en de controle groep een andere prevalentie van ADHD symptomen, slaapproblemen, een onstabiel eetpatroon en seizoensgebonden depressieve klachten?
ASESA-II onderzoek 2) Is een verstoring van het circadiane ritme een mogelijke verklaring voor het verband tussen obesitas en ADHD symptomen? 3) Wat is de prevalentie van algemene gezondheidsproblemen in deze 3 groepen?
ASESA-II: resultaten Obesitas groep: T.o.v. ADHD patiënten: lagere prevalentie van ADHD symptomen, kort slapen, en laat slapen T.o.v. controle groep: hogere prevalentie van ADHD symptomen, kort slapen, laat slapen en een onstabiel eetpatroon Maar: - Gelijke prevalentie van onstabiel eetpatroon als ADHD patiënten (± 70%!) - 3 groepen gelijke prevalentie van SAD
ASESA-II: resultaten 2) Is een verstoring van het circadiane ritme een mogelijke verklaring voor het verband tussen obesitas en ADHD symptomen?
Correlaties BMI BMI Slecht eetpatroon.340** Slaapduur < 6 uur.172* werkdag Chaotisch slaapritme.144* >2x per nacht wakker.377** Inslaapduur > 30 min. werkdag.258** ADHD zelfrapportage.176* Werktijden onregelmatig.312**
ASESA-II: resultaten 3) Wat is de prevalentie van algemene gezondheidsproblemen in deze groepen?
ASESA-II: resultaten Obesen ADHD ers Controles P O vs A P O vs C Luchtwegen 38 (33.3) 63 (21.2) 26 (16.9).695.002 HVZ 62 (54.4) 86 (42.6) 32 (20.8).043 <.001 Zenuwstelsel 50 (43.9) 88 (43.6) 60 (39.0).959.420 Spijsvertering 39 (34.2) 66 (32.7) 33 (21.4).781.020 Blaas/nier 11 (9.6) 26 (12.9) 13 (8.4).392.732 Stofwisseling 38 (33.3) 25 (12.4) 11 (7.1) <.001 <.001 Immuunsysteem 5 (4.4) 14 (6.9) 4 (2.6).361.502 Huid 57 (50.0) 90 (44.6) 56 (36.4).351.025 Beendergestel 75 (65.8) 101 (50) 57 (37.0).007 <.001 Kanker 2 (1.8) 5 (2.5) 2 (1.3) 1.000 1.000
Discussie Richting van de verbanden is onduidelijk. Geeft het overgewicht een verstoring in ritme, of geeft een verstoring in ritme overgewicht? Hetzelfde geld voor ADHD. Wat blijft er over van de klachten als het circadiane ritme is hersteld? En hoe moeilijk is het om je ritme goed te krijgen als je ADHD hebt?
Bedankt! Onderzoeksteam: Marjolein Tanke (PsyQ, Den Haag) Drs. Suzan Vogel (PsyQ, Den Haag) Dr. Denise Bijlenga (PsyQ, Den Haag) Drs. Annet Bron (PsyQ, Den Haag) Dr. Kristiaan van der Heijden (Universiteit Leiden, Leiden) Dr. J.J. Sandra Kooij (PsyQ, Den Haag) Prof. Dr. Aartjan T.F. Beekman (VUMc/GGZinGeest, Amsterdam)
Referenties - Altfas, J.R. (2002). Prevalence of attention deficit/hyperactivity disorder among adults in obesity treatment. BMC Psychiatry. 13;2:9. - Amons, P. J., Kooij, J. J., Haffmans, P. M., Hoffman, T. O., & Hoencamp, E. (2006). Seasonality of mood disorders in adults with lifetime attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). Journal of Affective Disorders. 91, 251-255. - Bijlenga D, van der Heijden K.B., Breuk M, van Someren E.J.W., Lie M.E.H., Boonstra A.M., Swaab H.J.T., Kooij JJS. (2013). Associations between sleep characteristics, seasonal depressive symptoms, lifestyle, and ADHD symptoms in adults. J Atten Disord. 17,261-75. - Garaulet M, Sánchez-Moreno C, Smith C.E., Lee Y.C., Nicolás F, Ordovás J.M. (2011). Ghrelin, sleep reduction and evening preference: relationships to CLOCK 3111 T/C SNP and weight loss. PLoS One. 6,2. - Kissling C, Retz W, Wiemann S et al (2008). A polymorphism at the 30-untranslated region of the CLOCK gene is associated with adult attention-deficit hyperactivity disorder. Am J Med Genet B Neuropsychiatr Genet. 147, 333 338. - Knutson K.L. (2010). Sleep duration and cardiometabolic risk: a review of the epidemiologic evidence. Best Pract Res Clin Endocr Metabol. 24,731-43. - Levitan, R. D., Jain, U. R., & Katzman, M. A. (1999). Seasonal affective symptoms in adults with residual attentiondeficit hyperactivity disorder. Comprehensive Psychiatry. 40, 261-267. - Lewy, A. J., Lefler, B. J., Emens, J. S., & Bauer, V. K. (2006). The circadian basis of winter depression. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 103, 7414-7419. - Pagoto S.L., Curtin C, Lemon S.C., Bandini L.G., Schneider K.L., Bodenlos JS, Ma Y (2008). Association between adult attention deficit/hyperactivity disorder and obesity in the US population. Obesity (Silver Spring). 17,539-44.