ADHD in de DSM-5. Reino Stoffelsen, kinder- en jeugdpsychiater Ariane Tjeenk-Kalff, klinisch neuropsycholoog 21 april 2015

Transcriptie

1 ADHD in de DSM-5 Reino Stoffelsen, kinder- en jeugdpsychiater Ariane Tjeenk-Kalff, klinisch neuropsycholoog 21 april 2015

2 ADHD, wat kan je er (niet) mee? Veel media aandacht Casus: Ben

3 DSM-geschiedenis van ADHD DSM-I (1952): - (Minimal brain damage/disfunction (MBD)) DSM-II (1968): Hyperkinetic reaction of childhood DSM-III (1980): Attention Deficit Disorder with or without hyperactivity DSM-III-R (1987): Attention Deficit/Hyperactivity Disorder DSM-IV (1994): Attention Deficit Hyperactivity Disorder 3 subtypes: - combined type - inattentive type - hyperactivity-impulsivity type DSM-IV-TR (2000): idem DSM-5: (2013): idem met paar kleine aanpassingen Bron:

4 Voorbeelden criteria ADHD in DSM-IV Aandachtstekort Slaagt er vaak niet in voldoende aandacht te geven aan details Heeft vaak moeite de aandacht bij taken te houden Lijkt vaak niet te luisteren Wordt vaak gemakkelijk afgeleid Is vaak vergeetachtig Hyperactiviteit/ Impulsiviteit Beweegt vaak onrustig met handen of voeten Rent vaak rond of klimt overal op Kan moeilijk rustig spelen Praat vaak aan een stuk door Heeft vaak moeite om op beurt te wachten Verstoort vaak bezigheden van anderen

5

6 Vervolg criteria ADHD in DSM-IV Enkele symptomen voor 7 e levensjaar aanwezig Enkele beperkingen op twee of meer terreinen Duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen in schoolse, sociale of beroepsmatige functioneren Symptomen komen niet uitsluitend voor in beloop van andere psychische stoornis

7 Prevalentie en cijfers Schatting: 3-5% van de Nederlandse kinderen Meisjes: jongens 1 : 2/3 80% genetische factoren in combinatie met omgevingsfactoren Medicatiegebruik sterk toegenomen

8

9 ADHD in de levensloop Gedragsproblemen hyperactiviteit Studieproblemen Moeite met sociale interacties Negatief zelfbeeld Verslavingsproblematiek (roken/alcohol/drugs) Gedragsproblemen Cave: crimineel gedrag Problemen op het werk Laag zelfbeeld Middelenmisbruik Verwondingen/ongevallen Relatieproblemen Voor-school Adolescent Volwassen Schoolgaand Studerend Geringe leerprestaties Moeite in de omgang met anderen (leeftijdgenoten, sibs) Laag zelfbeeld/faalangst Baldadig gedrag, verwondingen/ ongelukken Cognitief onderpresteren Moeite met vinden van werk Faalangst Middelenmisbruik Verwondingen/ongevallen

10 Wijzigingen criteria ADHD in DSM-5 Termen: Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis Onder categorie: Onoplettendheid (ipv aandachtstekort) Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen Meer concrete voorbeelden bij de symptoombeschrijvingen voor alle leeftijdsfasen Bronnen: DSM white paper 2013 APA Boom uitgevers Amsterdam Rapport Gezondheidsraad 2014 Rapport DSM-5 alg. wijzigingen van Prof dr M Hengeveld, psychiater

11 Voorbeelden Heeft vaak moeite de aandacht bij taken of spel te houden (heeft bijvoorbeeld problemen om geconcentreerd te blijven tijdens een les of gesprek, of bij het lezen van een lange tekst) Heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten (heeft bijvoorbeeld moeite om een reeks taken achter elkaar af te maken; vindt het lastig om benodigdheden en eigendommen op hun plek op te bergen; het werk is slordig en wanordelijk; heeft moeite met tijdsindeling; haalt deadlines niet)

12 Wijzigingen criteria ADHD in DSM-5 Term: Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis Onder Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen Meer concrete voorbeelden bij de symptoombeschrijvingen voor alle leeftijdsfasen Ophogen leeftijdsgrens: van 7e naar voor het 12e jaar Pervasiviteitscriterium is aangepast: Verscheidene symptomen in twee of meer terreinen Bronnen: DSM white paper 2013 APA Boom uitgevers Amsterdam Rapport Gezondheidsraad 2014 Rapport DSM-5 alg. wijzigingen van Prof dr M Hengeveld, psychiater

13 Vervolg wijzigingen in DSM-5 Subtypen vervangen door specificaties van klinische beeld NAO vervangen door Andere gespecificeerde ADHD of Ongespecificeerde ADHD Comorbiditeit met ASS toegestaan Verlaging in symptoomdrempel voor volwassen (vanaf 17 jaar): 6 naar 5 Specificeren van actuele ernst: licht, matig, ernstig

14 Reflectie op wijzigingen Sluit aan bij klinische ervaring Geen toename maar (nog) betere herkenning Iets minder subjectief maar blijft lastig door terminologie vaak

15 Stellen van diagnose in klinische praktijk Informatie van meerdere informanten (kind, ouders, leerkracht) Ontwikkelingsanamnese (niet alleen mijlpalen; kwaliteit uitvragen) WHODAS 2.0 Leerkracht interview: Teacher Telephone Interview (TTI) Indien nodig: verdiepende diagnostiek

16 Teacher Telephone Interview (TTI) Wijze van uitvragen: Omschrijfbaar gedrag Operationele definities Verkennende vragen Systematische check Geeft overzicht van: - Schoolkenmerken - Symptomen - Impact

17 Voorbeeld TTI Ik wil graag beginnen met Ben s aankomst op school. Ik wil meer weten over zijn stemming, hoe actief hij is en hoe zijn uiterlijke verschijning is wanneer hij de klas binnen komt. Heeft hij alles bij zich? Doet hij al zijn routinetaken bij aankomst?

18 Voorbeeld TTI Item 1A. Achteloos fouten: Hoe is de kwaliteit van zijn werk? Hoeveel zorg besteedt hij aan zijn werk? Haalt hij lagere cijfers door achteloze fouten? Bij vakken waar hij goed in is, maakt hij dan dezelfde fouten Bewijs: Weglaten vereiste details Overhaast te werk gaan of juist te langzaam Slordig werk, onleesbaar handschrift, domme fouten Niet nalezen of controleren werk

19 Bijkomende problematiek Executieve functieproblemen (planning, organisatie, werkgeheugen, timemanagement, zelfcontrole) Motivationele aspecten Sociale problemen Motorische clumsiness Slaapproblemen Veel comorbide problemen

20 Neurale netwerken bij ADHD Drie netwerken in prefrontale cortex die de zelfregulerende controle functies aansturen: Fronto striatale circuit (zgn. cold cognitions ) Frontaal cerebellaire circuit Frontaal limbisch circuit (zgn. hot cognitions ) Video - executief functioneren Min 5:17 8:44

21 Erfelijkheid en omgeving bij ADHD Afname symptomen Structuur Interessante activiteit 1:1 Beloning Toename symptomen Ongestructureerde omgeving Saaie activiteit Geen toezicht Geen beloning

22 Bijkomende problematiek - vervolg Executieve functieproblemen (planning, organisatie, werkgeheugen, timemanagement, zelfcontrole) Motivationele aspecten Sociale problemen Motorische clumsiness Veel comorbide problemen Slaapproblemen

23 Dyscalculie,dyslexie, leerproblemen 30% TIC 11% Motorische stoornis 50% Alleen ADHD 31% PDD/NOS 25% Gedragsstoornis 14% Oppositoneel opstandige gedragsstoornis 40% Depressie 4% Angststoornis 34%

24 ADHD, slaap en (zon)licht Veel kinderen met ADHD hebben slaapproblemen, meestal moeite met inslapen Slaapduur is geassocieerd met schoolprestaties, executief functioneren, internaliserende en externaliserend (probleem)gedrag Slaapduur van kinderen is laatste 100 jaar verminderd met 75 min per etmaal! Iha relatie slaapduurtekort en aandachtsproblemen Veronderstelling: bij een (groot?) aantal kk met ADHD zijn slaapproblemen onderliggend aan aandachtsproblemen

25 ADHD, slaap en (zon)licht Inslaapproblemen bij ADHD op hun beurt hebben soms te maken met verstoorde circadiane ritmiek (vertraagde melatonine respons). Bekend dat zonlicht de grootste invloed heeft op de menselijke biologische klok Bron: Arns, M. van der Heijden, K.B.. (Biological Psychiatry, 2013)

26 ADHD, slaap en (zon)licht

27 ADHD, slaap en (zon)licht Voorkomen ADHD in relatie tot de zonne-intensiteit (figuur) In de landen in rood is een lagere prevalentie van ADHD gerapporteerd Conclusie: beschermend effect van een hoge zonneintensiteit op het voorkomen van ADHD. Verklaarde 34 tot 57% van prevalentie van ADHD. preventie? Klaslokalen Negatieve effecten blauw licht (oa. computer) s avonds op slaap (via melatonineremming)

28 Psycho-educatie aan Ben Uitleg ADHD symptomen Vervolg uitleg

29 Wie meer wil weten over ADHD www. kenniscentrum-kjp.nl (ADHD en maatschappij) NHG-standaard ADHD bij kinderen Dit is ADHD, J.Buitelaar & A.Paternotte (2013)

30 Behandelingen Bascule aanbod Psycho-educatie: individueel/groep (kind, ouders, school) Medicatie Gedragstherapie incl. mediatie PMTO, PIT, ouderbegeleiding Cogmed/Braingame Brian School/insteek op EF-leerproblematiek (Beter bij de Les) Brusjesgroep Elders: Neurofeedback Voeding/eliminatiedieet