Naam-titel Oefenen met casuïstiek Te gebruiken bij Handvatten bieden voor hulpverlening Inleiding Door te werken met casussen krijgen studenten inzicht in hun vaardigheid en houding m.b.t. de ondersteuning aan transgenders. Door te ervaren hoe zij een gesprek voeren, krijgen ze inzicht in hun professionele houding en handelen (met daarbij blinde vlekken en drempels) en oefenen ze vaardigheden om hier om de juiste manier op in te spelen. Deze oefening kan zo vaak als gewenst worden herhaald. Lesvorm Rollenspel Tijdsinvestering 60 minuten Niveau *** Benodigdheden Casuïstiek uit portal Leren signaleren. Stappen van professioneel handelen rondom het thema seksuele diversiteit Voorbereiding Casussen en stappen van professioneel handelen printen en lezen. Uitdelen in de klas. Lesopzet De studenten lezen de casus door. Met behulp van Stappen van professioneel handelen en casuïstiek oefenen ze hun professionele houding, handelen en gespreksvaardigheden in een rollenspel. Aangeraden wordt om het rollenspel klassikaal te doen, zodat studenten van elkaar kunnen leren, de opdracht serieus gedaan wordt en de opdracht gezamenlijk kan worden nabesproken. Afhankelijk van de wensen van de studenten en hun vaardigheden kun je kiezen voor het doen van een rollenspel of voor een casusbespreking waarbij de studenten vragen beantwoorden op basis van de casus. Alternatief Oefenen in twee- of drietallen
Casus 1: Gezinsproblematiek Je werkt als maatschappelijk werkende in een grote instelling. Door de huisarts wordt er een echtpaar naar jullie verwezen en jij doet met hen de intake. Het gaat om een man en vrouw met drie kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar. De verwijsinformatie was verder minimaal dus je weet alleen dat er gezinsproblemen zijn. Al heel snel nadat je het gesprek hebt gestart barst de vrouw los: zij heeft eindelijk aan zichzelf durven bekennen dat ze eigenlijk een man is en dat al altijd zo voelde. Ze snapt wel dat dit voor haar omgeving niet makkelijk is, maar ze heeft het gevoel dat ze geen keus meer heeft en niet als vrouw verder kan. De man is aanvankelijk stil en vertelt daarna huilend dat hij zijn vrouw niet meer herkend, dat ze altijd een goede vrouw en lieve moeder is geweest. Hij hoopt dat ze zo gauw mogelijk weer bij zinnen komt. Als ze hiermee door zou gaan moeten ze uit elkaar en zal hij de kinderen meenemen naar zijn land van herkomst. Je merkt naderhand dat er allemaal vragen bij je opkomen. Je ziet twee mensen die oprecht overkomen, maar voor een onoplosbaar dilemma lijken te staan. Je bedenkt je ook dat je eigenlijk niet goed weet hoe je de gevoelens van de vrouw moet duiden, kan een mens zo plotseling veranderen? Zou het een tijdelijk gevoel kunnen zijn? Heeft ze zich altijd anders voorgedaan dan ze is? Doet het er toe wat je daarvan weet of vindt? De man legt net zo goed een bom onder de relatie als de vrouw. Zou hij op andere gedachten kunnen komen? Welke rol zou zijn culturele achtergrond spelen? Hoe moet het nu met de kinderen? Op welke manier zou jij deze mensen het beste kunnen helpen?
Casus 2: Medische problematiek Je werkt als verpleegkundige in een kleine stad in het Oosten van Nederland. Een oudere cliënte geeft aan dat ze moeilijkheden heeft met plassen, pijn en urineverlies. Ze wil daar niet mee naar de huisarts. Bij doorvragen neemt ze je tenslotte in vertrouwen: ze is een transseksuele vrouw die al 20 jaar geleden haar geslachtsaanpassing heeft ondergaan. Om te voorkomen dat mensen haar steeds zouden blijven zien als man of als omgebouwde is ze destijds naar deze rustige plek verhuisd waar niemand haar kende. Ze is heel erg bang dat alles weer terugkomt als ze het de huisarts zou vertellen, en dat moet wel als ze moet worden onderzocht. Ze vraagt je uitdrukkelijk niemand te vertellen dat ze deze achtergrond heeft. Als je nog wat met haar doorpraat kom je te weten dat ze getrouwd is geweest en kinderen en kleinkinderen heeft, die ze geen van allen meer ziet. Ze is niet ontevreden met haar leven, maar je merkt wel dat ze erg geïsoleerd is geraakt en weinig contact heeft met andere mensen. Je merkt naderhand dat er allemaal vragen bij je leven over de medische kant. Zouden haar klachten met de transitie te maken kunnen hebben? Zou je haar toch moeten stimuleren naar de huisarts te gaan? Moet je er zelf (zonder namen te noemen) met de huisarts over hebben? Zouden er speciale voorzieningen zijn voor oudere transseksuelen? Zou je haar ook op één of andere manier kunnen helpen (weer) in contact te komen met mensen? Hoe moet en mag je omgaan met haar vraag om geheimhouding? Ben je niet te opdringerig of nieuwsgierig als je het er weer met haar over gaat hebben? Op welke manier zou jij deze vrouw het beste kunnen helpen?
Stappen van professioneel handelen met betrekking tot genderidentiteit Stap 1: Geef je cliënt ruimte om vragen niet te beantwoorden Maak genderidentiteit bespreekbaar door vragen hierover te stellen bijvoorbeeld: Hoe ziet u uzelf het liefst? Of: Hoe zou u graag zien dat anderen u zien? Wanneer je cliënt aarzelt of zenuwachtig wordt, kan het helpen om aan te geven dat meteen antwoord geven niet hoeft en jullie er altijd later op terug kunnen komen. Stap 2: Vertel dat twijfels normaal zijn Zeg dat het heel normaal is dat je soms twijfels hebt over je genderidentiteit. Geef aan dat er alle ruimte is om hierover te twijfelen of na te denken en dat jij hierbij kan helpen. Laat merken dat je ook kunt praten over de dingen die je nog niet zeker weet. Stap 3: Verken samen de mogelijkheden Voor veel transgenders is van geslacht veranderen (in transitie gaan ) de meest voor de hand liggende keuze. Maar dat geldt niet voor alle transgenders! De vraag is wat voor de cliënt zelf mogelijk, prettig én veilig is. Verken daarom samen met je cliënt wat de verschillende mogelijkheden zijn. Als het ingewikkeld ligt, kun je vragen wat de gevolgen zouden zijn van het leven naar het gewenste geslacht. Het kan bijvoorbeeld betekenen dat de cliënt de band verliest met de familie en de gemeenschap: zulke gevolgen kunnen mensen weerhouden om stappen te zetten. Bepreek dus wat de mogelijkheden zijn en wat de consequenties zijn. Stap 4: Help met het opbouwen van een netwerk Het versterken van de eigen kracht van cliënten betekent samen een stevig netwerk opbouwen, zodat jouw cliënten steun ervaren vanuit hun eigen sociale omgeving. Voor transgenders zijn andere transgenders meestal essentieel in hun netwerk: zij spelen een cruciale rol in het vergroten van het gevoel van zelfvertrouwen en zelfacceptatie. Contact met anderen in een vergelijkbare positie voorkomt dat een cliënt zich eenzaam voelt en alleen rond blijft lopen met gevoelens van wanhoop of depressiviteit. Contacten met anderen met transgendergevoelens kunnen mensen helpen om te gaan met deze gevoelens en ervaringen te delen. Door te verwijzen naar bijvoorbeeld zelfhulpgroepen of organisaties voor transgenders kun je hulp bieden bij het opbouwen van een stevig en steunend netwerk. Stap 5: Maak je cliënt weerbaar Bijna alle transgenders krijgen te maken met negatieve reacties. Het is daarom belangrijk dat zij leren om zich weerbaar te maken tegen deze negatieve reacties. Het kan gaan om pesten of geweld op school, op het werk, in de buurt, in verzorgingstehuizen, in de familie of in de openbare ruimte. Wanneer het gaat om langdurige pest- of geweldsituaties is het weerbaar worden geen makkelijke opgave. Zo kan jij jouw transgendercliënt hier bij ondersteunen: - Maak pesten en geweld bespreekbaar. Vraag aan een cliënt met transgendergevoelens, hoe anderen reageren. Geef de cliënt tips over hoe hij of zij hier zelf mee om zou kunnen gaan. - Geef psycho-educatie over pesten en geweld. In het geval van een jongere: praat eventueel met de school over wat docenten en andere medewerkers tegen pesten kunnen doen, ook preventief. - Stimuleer je cliënt eventueel om een weerbaarheidscursus te volgen. Ook cursussen rond het vergroten van zelfvertrouwen en zelfhulpgroepen kunnen helpen om steviger in de eigen schoenen te staan. Transvisie organiseert allerlei groepen voor lotgenoten. En voor transvrouwen is er bijvoorbeeld Bijzonder Sterk. Hierdoor bouwen transgenders een netwerk op met andere transgenders en werken tegelijk aan hun weerbaarheid.
- - Zorg dat jouw instelling uitdraagt dat geweld en discriminatie niet getolereerd worden. Geef aan dat je daar aangifte van zal doen en ga naar de politie wanneer een cliënt daarmee te maken krijgt. Als professional is het belangrijk om andere cliënten of collega s erop aan te spreken wanneer zij anti-transgender leuzen gebruiken of onrespectvol taalgebruik zoals ombouwen. Leg uit aan mensen dat en waarom dit kwetsend is. Stap 6: Vraag advies of verwijs door Het kan raadzaam zijn om advies te vragen aan een hulpverlener die veel afweet van de situatie van mensen met transgendergevoelens, bijvoorbeeld Transvisie Zorg in Amsterdam. Stap 7: Grijp in bij onveilige situaties Wanneer een cliënt mogelijk te maken heeft met geweld is het belangrijk om zo snel mogelijk in te grijpen. - In de buurt: bij pestgedrag in de buurt is vroeg ingrijpen van groot belang om erger te voorkomen. Vaak gaat pesten namelijk van kwaad tot erger. Pak dit op samen met de buurtregisseur en met de politie. Betrek eventueel de lokale LHBT-organisatie voor advies. Ook Roze in Blauw het LHBT-netwerk van de politie kan je om advies vragen. - In de familie: Vermoed je dat er sprake is van verstoting, huwelijksdwang, opsluiting, terugsturen naar land van herkomst, mishandeling, gedwongen genezingsritueel of (doods)bedreiging vanwege het willen beschermen van de familie-eer? Maak dan een risicotaxatie eergerelateerd geweld, samen met Veilig Thuis en/of de politie. Bekijk op basis van de uitkomsten van de risicotaxatie de mogelijkheden. - Houd rekening met transgenders in traditionele gemeenschappen, voor wie openheid over hun genderidentiteit ernstige gevolgen kan hebben voor de eigen veiligheid. Betrek in die situaties niet als vanzelfsprekend de ouders of andere familieleden, want hiermee kan de cliënt in gevaar komen.