jongeren & psychische gezondheid Ik praat sinds kort over mijn probleem met mijn beste vriend

jongeren & psychische gezondheid onderzoeksverslag njr panel in samenwerking met fonds psychische gezondheid Ik praat sinds kort over mijn probleem met mijn beste vriend Jongeren en psychische problemen 1

panelonderzoek jongeren en psychische gezondheid Over Het NJR Panel Inhoudsopgave 04 Inleiding 05 Kenmerken van de onderzochte groep jongeren 06 Resultaten Algemeen 07 Feiten en zichtbaarheid van jongeren met psychische problemen 07 Wat jongeren vinden van leeftijdsgenoten met psychische problemen 09 Door wie moeten jongeren met psychische problemen geholpen worden? Het NJR Panel is een uniek en representatief onderzoeksinstrument dat jongeren al tien jaar de kans geeft om hun mening te geven over onderwerpen die hen aangaan. Verspreid over Nederland zijn er van alle opleidingsniveaus meer dan duizend jongeren van 12 tot en met 21 jaar die onderdeel uitmaken van het panel. Het NJR panel is oorspronkelijk ontwikkeld door professor Micha de Winter van Universiteit Utrecht. Jongeren met psychische problemen of twijfels hierover aan het woord 10 Praten over je probleem 12 Met wie praten jongeren het liefst over hun probleem? 14 Interesse van vrienden 14 Jongeren met psychische problemen helpen andere jongeren 15 Waar hebben jongeren met psychische problemen behoefte aan? 16 Hoe willen jongeren met psychische problemen geholpen worden? Jongeren helpen jongeren met psychische problemen 18 Confrontatie met leeftijdsgenoten met psychische problemen 20 Hoe willen jongeren leeftijdsgenoten helpen? 21 Aangeboden hulp passend bij gewenste hulp van leeftijdsgenoten? 22 Ondersteuning van jongeren die andere jongeren helpen 23 Wat willen jongeren weten over mensen met psychische problemen? 24 Conclusie 27 Aanbevelingen Bijlagen: 28 Vragenlijst 2 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 3

Inleiding In dit verslag zijn de resultaten te lezen van het onderzoek dat NJR in samenwerking met Fonds Psychische Gezondheid heeft gedaan naar peer-to-peer hulp bij psychische problemen van jongeren. Het onderzoek is uitgevoerd onder jongeren van het NJR Panel, zij worden meerdere keren per jaar geraadpleegd over verschillende onderwerpen. Met de stelselwijziging Jeugd zal alle zorg voor jongeren vanaf 2014 onder gemeenten vallen. Binnen de sector heerst nog veel bezorgdheid over de vraag of deze overheveling niet ten koste gaat van de kwaliteit en het aanbod van zorg voor jeugd. 1 Met de komst van de nieuwe Jeugdwet wordt het belang van een krachtige Pedagogische Civil Society steeds groter. Het idee achter de Pedagogische Civil Society is dat er een sterke sociale gemeenschap of omgeving moet zijn die zich betrokken en verantwoordelijk voelt bij het opvoeden van kinderen en jongeren. Dit sociale vangnet kan goed preventief werken en voorkomen dat meer jongeren professionele hulp nodig hebben. Leeftijdsgenoten spelen een grote rol in dit sociale vangnet; uit veel jeugdonderzoek blijkt een grote invloed van peers, leeftijdsgenoten, op de ontwikkeling van kinderen en jongeren. 2 NJR en Fonds Psychische Gezondheid willen met het onderzoek jongeren en psychische gezondheid achterhalen in hoeverre en op welke manieren peers bereid zijn om jongeren met psychische problemen te helpen. Daarvoor is het belangrijk om van jongeren te weten wat hun houding is ten opzichte van jongeren met psychische problemen, en waar jongeren met psychische problemen zelf behoefte aan hebben. Fonds Psychische Gezondheid zal de uitkomsten van dit onderzoek meenemen in hun jongerenprogramma en het online platform voor jongeren over psychische problemen dat zij aan het ontwikkelen is. NJR is de landelijke koepel van jongerenorganisaties, die samen de beweging vormen van jongeren die meer willen maken van hun leven en van de wereld. Fonds Psychische Gezondheid is één van de goede doelen in Nederland. Het fonds zet zich in voor verbetering van de psychische gezondheid van mensen in Nederland. De kerntaken van het fonds zijn het financieren van onderzoek en projecten in de geestelijke gezondheidszorg en het geven van voorlichting over psychische problemen. Het fonds is financieel afhankelijk van donateurs, giften en inkomsten uit loterijen. Kenmerken van de onderzochte groep jongeren Aan het onderzoek hebben 730 jongeren meegedaan. De gemiddelde leeftijd van deze jongeren is 16 jaar. Tabel 1 laat zien wat de leeftijdsverdeling van de respondenten is. De onderzochte groep bestond uit 331 meisjes en 393 jongens. Van de onderzochte jongeren volgt 47% het vmbo, 16% het mbo, 19% de havo en 18% het vwo. Meer dan zeven op de tien jongeren (78%) hebben ouders die beiden in Nederland zijn geboren. Onder de respondenten heeft 21% van de jongeren één of twee ouders die in het buitenland zijn geboren. 3 Iets minder dan de helft van de jongeren uit die groep (10% van alle ondervraagde jongeren) heeft één of twee ouders uit een niet-westers land. 4 Tabel 1 Leeftijdsverdeling van de onderzochte groep Leeftijd Percentage 12 jaar 3% 13 jaar 10% 14 jaar 16% 15 jaar 22% Van 2% is niet bekend of één of beide ouders wel of niet in Nederland zijn geboren. 16 jaar 19% 17 jaar 14% 18 jaar 8% 19 jaar 4% 20 jaar 2% 21 jaar 2% 3 Wij houden hier de definitie van allochtoon van het CBS aan, die luidt: Persoon die in Neder- laatste twee landen tot de westerse allochtonen gerekend. Het gaat vooral om mensen die in voormalig nederlands-indië zijn geboren en werknemers van panse bedrijven met hun gezin. (bron: http://www.cbs.nl) een westerse allochtone jongere heeft bijvoorbeeld een ouder die in België geboren is. en een jongere met vier Marokkaanse grootouders kan autochtoon zijn, als de ouders van die jongere in nederland geboren zijn. land woonachtig is en van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren. 1 Bron: Jeugdcafé 6 juni 2013 bij Min VWS ism NJR, thema: Overheveling Jeugd GGZ, kans of bedreiging? 2 Bon: Naber (2004), Vriendschap en Sociale cohesie. De rol van leeftijdgenoten in de opvoeding 4 Het CBS rekent personen tot de allochtonen als ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Tot de categorie niet-westers behoren allochtonen uit Turkije, afrika, latijns-amerika van jeugd. Den Haag: Hogeschool INHOLLAND (inclusief de nederlandse antillen en aruba) en azië, met uitzondering van Indonesië en pan. Op grond van hun sociaaleconomische- en culturele positie worden allochtonen uit de 4 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 5

14% 17% 38% Resultaten Algemeen Feiten en zichtbaarheid van jongeren met psychische problemen Achtendertig procent van de jongeren kent een of meerdere leeftijdsgeno(o)t(en) met psychische problemen. Er zijn echter ook jongeren (36%) die zeggen niemand te kennen met psychische problemen en 26% geeft aan hier geen idee van te hebben. 36% probleem te hebben of hebben gehad. De totale groep van jongeren die zegt een psychisch probleem gehad te hebben of hier over te twijfelen, beslaat bij elkaar ruim Weet niet één op Ze de hebben drie jongeren. genoeg interesse Figuur 2: Heb je zelf last of last gehad van een psychisch Heb je zelf last probleem gehad van zoals; een psycisch depressie, probleem angstaanvallen, zoals: depressie, angstaanvallen, eetproblemen, eetproblemen, veel stress of iets veel anders? stress of iets anders? Psychische problemen; een omschrijving Psychische problemen ontstaan door een combinatie van biologische, psychische en sociale factoren. Iemand kan er dus door erfelijkheid en persoonlijke eigenschappen aanleg voor hebben, maar klachten worden ook vaak aangewakkerd door ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals overlijden of echtscheiding. Bij jongeren kunnen psychische problemen ontstaan door ziekte of functiebeperking van een ouder of een ander gezinslid, een gespannen thuissfeer of sociale uitsluiting op school of op social media. Dit kan leiden tot lichte of zware depressie, angstaanvallen, eetstoornissen of andere psychische klachten. Psychische problemen zijn in veel verschillende categorieën in te delen en het verschilt per persoon en situatie hoe zwaar de klacht is en hoe lang het probleem aanhoudt. Voor dit onderzoek hebben we het begrip psychisch probleem zo breed mogelijk gedefinieerd; in de inleiding van de enquête is de term voor jongeren omschreven als het voor langere tijd niet lekker in je vel zitten. Figuur 1: Ken jij leeftijdsgenoten met psychische Ken jij lee ijdsgenoten met psychische problemen? problemen? 38% 26% 36% Heb je zelf last gehad van een psycisch probleem Ruim een op de vijf jongeren van 12 tot 21 jaar heeft zoals: depressie, angstaanvallen, eetproblemen, veel zelf stress last of (gehad) iets anders? van een psychisch probleem zoals depressie, angstaanvallen, eetproblemen, veel stress of iets anders. Daarnaast twijfelt 14% hierover. Bijna tweederde van de jongeren (65%) geeft aan geen last te hebben (gehad) 14% 21% van een psychisch probleem. Van de meisjes zegt bijna de helft (44%) een psychisch probleem te hebben (gehad) of hierover te twijfelen. Van de jongens denkt 27% (misschien) een psychisch 65% 21% 14% 65% 1% Wat jongeren vinden van leeftijdsgenoten met psychische problemen Algemene houding Met behulp Jongeren van een met aantal psychische stellingen problemen hebben moeten wij geholpen de houding van worden jongeren door vrienden/vriendinnen ten opzichte van jongeren met psychische problemen getoetst. Op een schaal van 1 tot 5 konden jongeren aangeven of ze het eens of oneens waren met de stelling. In tabel 2 zijn de stellingen gerangschikt van meest instemmende reacties naar minst 10% instemmende 20% reacties. Op de volgende pagina wordt per stelling nog het een en ander uitgelicht. Tabel 2 - Wat jongeren vinden van leeftijdsgenoten met psychische problemen Stelling Eens Oneens Neutraal Iedereen kan een psychisch probleem krijgenik twijfel 75% 7% 18% Als een vriendin van mij een psychisch probleem heeft dan heeft 48% 26% 26% dat geen invloed op onze vriendschapsband Jongeren met een psychisch probleem zijn lastig 17% 45% 38% Jongeren met een psychisch probleem zijn interessant 17% 52% 31% Jongeren die veel praten over hun psychisch probleem zijn aandachtstrekkers 17% 60% 23% Als iemand een psychisch probleem heeft dan moet hij/zij dit zelf oplossen Jongeren met psychische problemen moeten geholpen worden door een hulpverlener 44% 31% 8% 4% 34% 17% 34% 9% 68% 23% Ik twijfel Heel Eens Neut Onee Heel Heel Eens Neut Onee Heel 6 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 7

Ik vind dat jongeren met psychische problemen, of wat voor soort problemen dan ook, altijd iemand moeten hebben om mee te praten (meisje, 13, havo) Psychisch probleem: kan iedereen dat krijgen? 75% van de jongeren is het er over eens dat iedereen een psychisch probleem kan krijgen. 7% is het hier niet mee eens en 18% is hier neutraal in. Opvallend is dat 84% van de hoger opgeleiden (havo, vwo) het eens is met deze stelling, tegenover 70% van de lager opgeleiden (vmbo, mbo). Psychisch probleem: invloed op de vriendschapsband? Volgens ruim een kwart (26%) van de ondervraagde jongeren heeft een psychisch probleem bij een vriend/vriendin wel invloed op de vriendschapsband. Bijna de helft van de jongeren (48%) geeft aan dat een psychisch probleem bij een vriend geen invloed heeft op de vriendschapsband. Het laatste kwart van de jongeren (26%) antwoordt neutraal op deze vraag. Ken jij lee ijdsgenoten met psychische problemen? Jongeren met psychische problemen lastig? Bijna de helft van de jongeren (45%) vindt jongeren met psychische problemen niet lastig. 17% van de jongeren geeft aan jongeren met psychische problemen wel lastig te vinden. 38% antwoordt 26% neutraal op de vraag. 38% 14% Jongeren met psychische problemen interessant? Iets meer dan de helft van de jongeren (52%) is het oneens met de stelling dat jongeren met psychische problemen interessant zijn. 17% van de jongeren is het wel eens met deze stelling en eenderde 36% van de jongeren (31%) antwoordt neutraal. Jongeren met psychische problemen; aandachtstrekkers of niet? Bijna tweederde (60%) van de ondervraagde jongeren is het oneens met de stelling dat jongeren die veel praten over hun psychische problemen aandachtstrekkers zijn. 17% Heb van je de zelf jongeren last gehad vindt van jongeren een psycisch die probleem veel praten zoals: depressie, angstaanvallen, eetproblemen, over hun psychische problemen wel aandachtstrekkers en 23% antwoordt veel stress of iets anders? neutraal. 17% Door wie moeten jongeren met psychische problemen geholpen worden? Neutraal beduidend meer hoger opgeleide jongeren (63%) dan lager opgeleide jongeren (44%). Een redelijk grote groep Oneens (31%) antwoordt neutraal op deze vraag en 18% van de Weet niet Ze hebben genoeg interesse jongeren ziet geen rol voor vrienden weggelegd bij Heel het erg oneens verhelpen van psychische problemen. Heb je zelf last gehad van een psycisch probleem zoals: depressie, Een angstaanvallen, hulpverlener eetproblemen, Jongeren Figuur met 4: Jongeren psychische met problemen psychische moeten problemen geholpen moeten veel stress of iets Een anders? worden door vrienden/vriendinnen groot deel van de jongeren, namelijk 78%, vindt dat geholpen worden door vrienden/vriendinnen jongeren met psychische problemen geholpen moeten worden door een hulpverlener. Slechts 5% is het hier niet mee eens. 38% Heel erg eens 21% 36% 14% 44% 17% Figuur Jongeren 3: met Jongeren psychische met problemen psychische moeten problemen geholpen moeten 10% geholpen worden door worden een hulpverlener door een hulpverlener 20% Heel erg eens Heel erg 34% eens 65% Eens 31% Eens 14% 1% 4% Neutraal Neutraal Oneens Oneens 44% 17% Heel erg eens Ik twijfel Heel erg Heel erg eens oneens Heel erg oneens Eens Eens 34% Conclusie 21% Neutraal NeutraalOnder jongeren blijkt een brede steun voor het inzetten van een hulpverlener als een jongere een psychisch Oneens Oneens probleem heeft. Ook reageert een ruime meerderheid Heel erg positief of neutraal op de stelling dat jongeren met oneens Heel erg oneens psychische problemen geholpen moeten worden door Vrienden vrienden. Slechts eenvijfde van de jongeren ziet geen Jongeren De helft met van psychische de jongeren problemen (51%) moeten is het eens geholpen met de stelling rol weggelegd voor vrienden als het gaat om hulp aan worden dat jongeren door vrienden/vriendinnen met psychische problemen geholpen andere jongeren met psychische problemen. moeten worden door vrienden/vriendinnen. Dit zijn 8% 34% Eens Psychisch probleem: zelf oplossen? Slechts 9 % van de jongeren is het eens met de stelling dat iemand met een psychisch probleem dit zelf moet oplossen. Deze 14% groep bestaat voor een 21% overgrote meerderheid uit jongens. Ruim tweederde van de jongeren (68%) is het oneens met de stelling dat iemand met een psychisch probleem dit zelf moet oplossen en 23% antwoordt neutraal. 65% Conclusie De houding van jongeren ten opzichte van (jongeren met) psychische problemen vertoont geen opvallende afwijkingen of bijzonder negatieve resultaten. Toch vindt nog bijna eenvijfde van de jongeren leeftijdsgenoten met psychische problemen lastig en aandachtstrekkers. Opvallend veel jongens vinden dat je een psychisch probleem zelf moet oplossen. Ik twijfel 20% 31% 8% 10% 34% Heel erg eens Eens Neutraal Oneens Heel erg oneens 8 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 9

Ruim één op de tien jongeren praat met niemand over zijn of haar probleem; de groep twijfelaars heeft hierin een iets groter aandeel dan de groep die een probleem zegt te hebben of hebben gehad. Online vrienden scoren het minst hoog als gesprekspartner, krap voorafgegaan door leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben gehad en bekenden. De reden hiervoor kan zijn dat deze groepen wellicht niet veel gevonden worden als gesprekspartner. Andere gesprekspartners Bij de vraag met wie jongeren praten over hun problemen werd door een aantal jongeren nog specifiek hun relatie of beste vriend/vriendin als gesprekspartner genoemd. Ook familieleden als zus, tante, nicht en opa en oma werden een aantal keer apart aangehaald. Daarnaast noemden jongeren nog de volgende antwoorden op de vraag met wie zij praten over hun probleem; paranormaal genezer, goede kennissen, maatschappelijk werkster, leerlingbegeleider/schoolbegeleider en Op de Rails traject. 5 Ik praat sinds kort over mijn probleem met mijn beste vriend (jongen, 15, vmbo-basis) Ik zou graag willen weten waarom mij dit overkomen is, wat de oorzaak is (meisje, 15, vwo) Jongeren met psychische problemen of twijfels hierover aan het woord Bijna eenderde van de onderzochte groep geeft aan een psychisch probleem (gehad) te hebben of hierover te twijfelen. Bijna de helft (44%) van de meisjes geeft aan een psychisch probleem te hebben (gehad) of hierover te twijfelen; deze groep beslaat bij de jongens 27%. Dit grote verschil komt vooral door de twijfelaars; bijna één op de vijf meisjes twijfelt of zij een psychisch probleem heeft (gehad), waar dit bij de jongens slechts één op de tien is. Bovengenoemde respondenten hebben een aantal extra vragen ingevuld in de enquête die specifiek op hun problemen en hulpvraag waren gericht. Hieronder worden deze vragen behandeld. Praten over je probleem Tabel 3 - met wie praat je of heb je gepraat over je problemen? Met wie Percentage van de jongeren die een psychisch probleem heeft (gehad) Percentage van de jongeren die een psychisch probleem heeft (gehad) of twijfelt. Vrienden 54% 59% 56% Ouders 52% 54% 53% Hulpverleners 47% 14% 34% Leraar 25% 17% 22% Met niemand 12% 15% 13% Bekenden 15% 7% 12% Leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben 14% 8% 11% Online vrienden 8% 5% 7% 1% 2% 1% Percentage van de totale groep jongeren die een psychisch probleem heeft (gehad) of twijfelt Allereerst is de jongeren gevraagd met wie ze praten over hun probleem. Hierbij konden ze meerdere antwoorden aankruisen. Tabel 3 geeft alle antwoorden weer die de jongeren aangekruist hebben. Jongeren met psychische problemen of twijfels hierover praten het meest met vrienden en ouders over hun probleem. Vooral meisjes praten veel met hun vrienden (65%). Op de derde plaats staan hulpverleners als gesprekspartner van de jongeren met een psychisch probleem of twijfels hierover. De jongeren die aangeven een psychisch probleem (te hebben gehad) zeggen vaker te praten met een hulpverlener dan de jongeren die twijfelden of ze een psychisch probleem hebben (gehad). De groep twijfelaars praat weer iets vaker met vrienden, ouders of met niemand dan de jongeren die een psychisch probleem hebben (gehad). 5 Op de Rails is een speciaal onderwijstraject voor jongeren met gedragsproblemen (http://www.portaal-hs-odr.nl/op-de-rails) 10 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 11

Ik praat het liefst met mijn neef, die helpt altijd (jongen, 15, vmbo-basis) Met wie praten jongeren het liefst over hun probleem? De antwoorden op de vorige vraag geven een feitelijke weergave van de gesprekspartners van jongeren met psychische problemen weer; dit zegt niet alles over de vraag met wie jongeren het liefst zouden willen praten. Daarom is ook aan de jongeren gevraagd met wie zij het liefst zouden willen praten of hebben gepraat over hun probleem. Tabel 4 geeft deze behoeften van de jongeren weer. Ook hierbij geven de meeste jongeren aan het liefst met hun vrienden, ouders en hulpverleners te praten. Twijfelaars noemen bij deze vraag vaker ouders en vrienden als favoriete groepen om mee te praten en zij hebben minder behoefte aan het praten met hulpverleners dan jongeren die een psychisch probleem hebben of hebben gehad. Tabel 4 - met wie zou je het liefst praten of gepraat hebben over je probleem? Met wie Percentage van de jongeren die een psychisch probleem heeft (gehad) Percentage van de jongeren die twijfelen Vrienden 46% 59% 51% Ouders 44% 54% 48% Hulpverleners 31% 18% 26% Met niemand 17% 8% 13% Leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben 12% 12% 12% Leraar 11% 13% 12% Bekenden 9% 8% 9% Online vrienden 8% 7% 7% 6% 8% 7% Percentage van de totale groep jongeren die een psychisch probleem hebben (gehad) of twijfelen Met niemand praten staat in het voorkeurenrijtje op de vierde plek; maar liefst 17% van de jongeren die een psychisch probleem hebben of hebben gehad, geeft aan het liefst met niemand over hun probleem te willen praten. Wederom staan online vrienden en bekenden op de laatste plek, dit keer voorafgegaan door docenten. Andere favoriete gesprekspartners Naast bovengenoemde categorieën geven jongeren aan het liefst te praten met hun relatie, beste vriend/vriendin en familieleden als zus, nicht, neef en opa en oma. Ook wordt de leerlingbegeleider weer genoemd. Als we de totale antwoorden op de twee vragen; met wie praat je over je probleem en met wie zou je het liefst willen praten over je probleem met elkaar vergelijken, vallen een aantal zaken op (zie ook tabel 5). Allereerst is duidelijk te zien dat bij de antwoorden op de vraag met wie jongeren praten over hun probleem, bijna alle percentages hoger liggen dan bij de antwoorden op de vraag met wie jongeren het liefst zouden willen praten. Bij deze laatste vraag zijn dus een stuk minder antwoorden aangekruist. Verder valt op dat de grootste verschillen tussen het zouden willen praten en daadwerkelijk praten liggen bij de groepen hulpverleners en leraren. Vooral de groep leraren keldert flink in percentage bij de vraag of jongeren het liefst met hen zouden willen praten. De groep jongeren die dus daadwerkelijk praat met leraren over hun probleem is groter dan de groep die daar ook behoefte aan zegt te hebben. Dit geldt ook voor hulpverleners, maar dan in mindere mate. De groepen leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben en online vrienden scoren bij beide vragen niet hoog, maar stijgen beiden wel licht in percentage bij de vraag of jongeren met hen zouden willen praten. Dit geeft aan dat met deze twee groepen op het moment nog niet veel gepraat wordt, maar dat er wel wat meer jongeren zijn die dat graag zouden willen. Praten over je probleem; behoefte gelijk aan werkelijkheid? Als we specifiek kijken naar de groepen jongeren die een bepaalde voorkeur hebben uitgesproken om bijvoorbeeld met hun vrienden over hun probleem te praten, kan er bekeken worden hoeveel procent van die groep ook daadwerkelijk met hun vrienden praat. Uit een aantal van deze vergelijkingen komen de volgende zaken naar voren; Praten met vrienden 125 jongeren hebben in het onderzoek aangegeven het liefst met vrienden over hun probleem te praten. Van deze groep praat 82% ook daadwerkelijk met hun vrienden. 18% spreekt wel deze wens uit, maar praat in werkelijkheid niet met vrienden over zijn of haar probleem. Praten met ouders 118 jongeren geven aan het liefst met ouders te praten over hun probleem. Van deze groep praat 80% ook daadwerkelijk met hun ouders; eenvijfde wil dit wel, maar doet dit in werkelijkheid niet. Praten met hulpverlener Van de 64 jongeren die aangeven het liefst te praten met hulpverleners over hun probleem, heeft 75% dit ook daadwerkelijk gedaan. De overige kwart van deze jongeren heeft dit niet gedaan, ondanks de wens die ze hier wel voor uitspreken. Tabel 5 - Met wie praat je over je probleem vergeleken met met wie zou je het liefst praten (Van de jongeren met een psychisch probleem of twijfels daarover) Met wie Praat je (van Zou je willen de jongeren die een praten (van psychisch probleem heeft (gehad) of twijfelt) Vrienden 56% 51% Ouders 53% 48% Hulpverleners 34% 26% Leraar 22% 12% Met niemand 13% 13% Bekenden 12% 9% Leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben Online vrienden 11% 12% 7% 7% 1% 7% de jongeren die een psychisch problemen heeft gehad of twijfelt) 12 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 13

Interesse van vrienden n dat vrienden 14% meer interesse van de hebben/hadden ondervraagde in jongeren die aangeeft em? psychische problemen te hebben (gehad) of daar over te twijfelen, zou willen dat vrienden meer interesse hebben of hadden in hun problemen. 37% zegt dat vrienden genoeg interesse hebben. 32% heeft hier geen behoefte aan en 17% weet het niet. Tussen de groepen twijfelaars en jongeren met een psychisch probleem zijn geen opvallende verschillen te vinden bij deze vraag. Ook zijn er geen opvallende verschillen tussen geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. Zou je willen dat vrienden meer interesse hebben/hadden in jouw probleem? Figuur 5: Zou je willen dat vrienden meer interesse hebben/hadden in jouw probleem? Weet niet Ze hebben genoeg interesse 26% Weet niet Ze Ze hebben hebben genoeg genoeg interesse interesse Jongeren met 4% psychische problemen helpen andere jongeren 64% van de ondervraagde jongeren die aangeeft psychische problemen te hebben (gehad) of daar over te twijfelen, zegt andere jongeren met psychische problemen te willen helpen. Ruim een kwart van de jongeren weet het niet (26%) en de overige groep (één op de tien) zegt andere jongeren niet te willen helpen. 4% Van de meisjes met psychische problemen of twijfels daarover zegt ruim tweederde (72%) andere jongeren met psychische problemen wel te willen helpen. Slechts 6% van de meisjes in de probleemgroep wil dit niet, de overige 22% zegt het niet te weten. 26% bijna eenvijfde (18%) wil dit niet, 31% weet niet of hij dit wil en iets meer dan de helft (51%) van de jongens met een psychisch probleem of twijfels hierover, zegt anderen wel te willen helpen. Zou je anderen jongeren met een psycisch probleem willen helpen? Figuur 6: Zou je andere jongeren met een psychisch probleem willen helpen? Zou je anderen jongeren met een psycisch probleem willen helpen? 64% 10% Als jij lee ijdsgenoten met psychische problemen zou willen helpen waar heb jij dan het meeste behoe e aan? 16% 64% 10% Als jij lee ijdsgenoten met psychische problemen zou willen helpen waar heb jij dan het meeste behoe e aan? 16% 18% 25% 18% 26% Weet niet 25% 26% Weet niet Waar hebben jongeren met psychische problemen behoefte aan? Aan de jongeren met een psychische probleem of twijfels hierover is gevraagd waar zij behoefte aan hebben. De genoemde behoeften zijn in tabel 6 weergegeven. Deze vraag is vooral gesteld met als doel te achterhalen waar jongeren mogelijk van instanties of derden behoefte aan zouden hebben. Van de jongeren die aangeven een psychisch probleem te hebben of hierover te twijfelen, geeft de grootste groep aan nergens behoefte aan te hebben. Dit kan te maken hebben met het feit dat de jongeren wellicht al voorzien zijn in hun behoeften, maar ook kan dit betekenen dat zij aan geopperde antwoorden geen behoefte hebben. Bijna een kwart van de jongeren (23%) wil weten wat er met hem of haar aan de hand is. Op een derde en vierde plaats staan de behoeften aan ervaringsverhalen van- en contact met leeftijdsgenoten met een soortgelijk probleem. Pas daarna komen de behoefte aan informatie over het probleem en contact met een hulpverlener; jongeren die aangeven een psychisch probleem te hebben, plaatsen de behoefte aan contact met een hulpverlener nog onder de behoefte aan informatie over hun probleem. Wanneer we de groep jongeren die zegt een psychische probleem te hebben (gehad) en de jongeren die hierover twijfelen uit elkaar trekken, valt bij deze vraag alleen nog op dat de twijfelaars in nog grotere mate nergens behoefte aan hebben dan de jongeren met een psychisch probleem. Daarnaast hebben twijfelaars iets meer behoefte aan ervaringsverhalen van leeftijdsgenoten. Jongeren met een psychisch probleem hebben weer in iets grotere mate dan de twijfelaars de behoefte om te weten komen wat er met hen aan de hand is en behoefte aan informatie over hun probleem. Overige behoeften Andere behoeften die genoemd worden zijn rust, steun en liefde, het gewoon kwijt kunnen, iemand die luistert, hart luchten bij vrienden, een oplossing, mijn beste vriendin, tips, leraren ofzo en praten met mensen die weten hoe je er mee om moet gaan. Tabel 6 - Waar hebben jongeren met psychische problemen behoefte aan? Behoefte Percentage van de Percentage van de Percentage (van de jongeren die een psychisch probleem heeft (gehad) jongeren die twijfelen Ik heb nergens behoefte aan 48% 57% 52% Te weten komen wat er met me aan de hand is Ervaringsverhalen van andere leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben Contact met een leeftijdsgenoot die ervaring heeft met een soortgelijk probleem 26% 18% 23% 17% 18% 17% 16% 13% 15% Informatie over mijn probleem 15% 7% 12% Contact met een hulpverlener 12% 12% 12% Een anoniem gesprek met iemand over mijn probleem 9% 8% 9% jongeren die een psychisch problemen heeft gehad of twijfelt) Bij de jongens die een psychisch probleem hebben of hierover twijfelen is de bereidheid om andere jongeren met psychische problemen te helpen iets minder groot; 14 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 15

leeftijdsgenoten zouden mij kunnen helpen door tegen anderen te zeggen dat ze er rekening mee moeten houden (jongen, 12, vmbo) Hoe willen jongeren met een psychisch probleem geholpen worden? Jongeren die een psychische probleem hebben (gehad) of hierover twijfelen geven aan dat leeftijdsgenoten hen het best kunnen helpen door een luisterend oor te bieden. Maar liefst 71% van de meisjes noemt een luisterend oor van leeftijdsgenoten als goede ondersteuning; bij de jongens is dit 42%. De twijfelaars hebben hier nog net iets meer behoefte aan dan de jongeren die een psychisch probleem hebben. Daarnaast geven de jongeren aan dat leeftijdsgenoten hen zouden kunnen helpen bij het vinden van een oplossing. Ook dit zijn iets meer meisjes (42%) dan jongens (23%). Op de derde plek noemen jongeren dat leeftijdsgenoten hen kunnen helpen door te vertellen wat zij moeten doen. Dit antwoord wordt door meer jongens genoemd (23%) dan door meisjes (12%). Jongeren die een psychisch probleem hebben (gehad) geven significant vaker dan de twijfelaars aan niet geholpen te willen worden door leeftijdsgenoten. De antwoorden helpen bij het zoeken naar een hulpverlener, bij anderen voor mij opkomen en mij betrekken in zijn/haar vriendengroep worden alle drie door ongeveer 10% van de jongeren met een psychisch probleem of twijfels hierover genoemd. Andere manieren van hulp die de jongeren nog aangeven zijn Door niet anders naar mij te gaan kijken, erover te praten, mijn gedachten van het probleem af te halen, door niks te doen en mij mijn gang te laten gaan, advies te geven, tegen vrienden te zeggen dat ze er rekening mee moeten houden. Tabel 7 - Hoe willen jongeren met een psychisch probleem geholpen worden door leeftijdsgenoten? Manier Percentage van de Percentage van de Percentage (van de jongeren die een psychisch probleem heeft (gehad) jongeren die twijfelen jongeren die een psychisch problemen heeft gehad of twijfelt) Luisterend oor bieden 54% 65% 58% Helpen bij het vinden van een oplossing 31% 39% 34% Vertellen wat ik moet doen 18% 14% 17% 14% 20% 17% Ik wil niet door een leeftijdsgenoot/vriend geholpen worden Helpen bij het zoeken van een hulpverlener 16% 6% 12% 11% 13% 12% Bij anderen voor mij opkomen 12% 10% 11% Mij betrekken in zijn/haar vriendengroep 12% 6% 10% 16 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 17

Als iemand depressief is, zou ik proberen afleiding te zoeken zodat hij/zij het leuk heeft (jongen, 16, havo) Jongeren helpen jongeren met psychische problemen In hoeverre zien jongeren een rol als ondersteuner van jongeren met psychische problemen voor zichzelf weggelegd? Door middel van een aantal vragen in het onderzoek hebben wij dit onder de loep genomen. Allereerst is aan de ondervraagde jongeren met behulp van vragen en stellingen een aantal mogelijke situaties voorgelegd. Hierbij werd van de jongeren gevraagd zich in te leven in een situatie en in te schatten hoe zij zouden handelen. Hieronder de resultaten. Confrontatie met leeftijdsgenoten met psychische problemen Zou je een vriend(in) met een psychisch probleem willen helpen? Maar liefst 85% van de jongeren zegt een vriend(in) met een psychisch probleem te willen helpen. Deze bereidheid ligt bij lageropgeleiden op 80% en bij hogeropgeleiden op 93%. Ook zijn er iets meer meisjes bereid om vrienden met een psychisch probleem te helpen. Leeftijd van de jongeren heeft geen invloed op de mate van bereidheid van de jongeren. Stel, je weet dat een vriend(in) een psychisch probleem heeft, zou je er naar vragen? Op deze vraag antwoordt iets meer dan de helft van de jongeren (54%) ja. Ruim eenvijfde geeft toe dit niet te doen en 24% zegt het niet te weten. Van de jongens zegt 29% er niet naar te vragen, terwijl dit van de meisjes slechts 14% is. Wat verder opvalt is dat de 12 tot 15-jarigen significant minder naar problemen bij vrienden denken te vragen (48% zegt ja op bovengenoemde stelling) dan de 16 tot 21-jarigen (61% van deze groep zegt ja op bovenstaande vraag). Ook is er een significant verschil tussen hoger opgeleiden en lager opgeleiden. Van de hogeropgeleiden zegt 66% naar het probleem van een vriend te vragen, terwijl dit bij de lageropgeleiden slechts 47% is. Al met al geeft ongeveer de helft van de jongeren aan het lastig te vinden om naar een probleem van een vriend te vragen. Stel, je hebt met een vriend(in) gesproken over zijn of haar psychische problemen, zou je een volgende keer daar weer over beginnen? Op deze vraag antwoordt slechts 26% ja. 36% zegt dit niet te doen en de overige groep weet het niet. Een tweede keer beginnen over dit probleem blijkt dus nog een flink stuk lastiger dan de eerste keer; maar liefst driekwart van de jongeren heeft hier problemen mee. Vooral jongens hebben hier moeite mee of doen dit niet (81%), en ook blijken de lageropgeleiden dit lastiger te vinden en minder te doen (82%) dan de hogeropgeleiden (60%). Van de 12 tot 15-jarigen zegt 19% ja op deze vraag, waar eenderde (32 %) van de 16 tot 21-jarigen zegt wel een tweede keer over een psychisch probleem bij een vriend(in) te beginnen. Je weet dat een klasgenoot, met wie je weinig optrekt, een psychisch probleem heeft. Wil je hem/haar helpen? 36% van de jongeren zegt een klasgenoot, waar de jongere weinig mee optrekt, wel te willen helpen. Eenvijfde van de jongeren zegt hier nee op en een groep van 44% weet niet of hij of zij hen zou helpen. Opvallend is dat de jongeren van 12 tot 15 jaar een hogere bereidheid tonen om klasgenoten te helpen (40%) dan jongeren van 16 tot 21 jaar (29%). Ook denken meisjes eerder klasgenoten te willen helpen (47 %) dan jongens (27%). Tussen de lageren hogeropgeleiden is bij deze vraag geen significant verschil te vinden. Je komt op internet een leeftijdsgenoot tegen met een psychisch probleem. Zou je hem/haar willen helpen? Slechts 15% van de jongeren zegt een leeftijdsgenoot met een psychisch probleem op Internet te willen helpen. Eenderde van de jongeren twijfelt en iets meer dan de helft van de jongeren (52%) zegt een leeftijdsgenoot op internet niet te willen helpen. Van de meisjes zegt 21% een leeftijdsgenoot op internet te willen helpen; dit is significant meer dan de jongens, waarvan slechts 9% zegt een jongere op internet te willen helpen. Ook is hier weer een verschil tussen de hoger- en lageropgeleiden op te merken; 19% van de hogeropgeleiden zegt ja op deze vraag, tegenover 12% van de lageropgeleiden. Vooral de twijfelgroep bij de lageropgeleiden is bij deze vraag groot (37%). Gekeken naar leeftijd lijkt er geen verschil in bereidheid tussen de jongere en oudere jongeren om een leeftijdsgenoot via internet te helpen, echter is de groep die nee antwoordt bij de oudere jongeren groter (56%) en twijfelt 39% van de 12 tot 15-jarigen over deze vraag, ten opzichte van 29% twijfelende 16 tot 21-jarigen. 12 tot 15-jarige jongeren lijken er in eerste instantie dus iets meer voor open te staan dan 16 tot 21-jarige jongeren. Denk je dat je een leeftijdsgenoot met een psychisch probleem kunt helpen? Slechts 40% van de jongeren denkt een leeftijdsgenoot met psychische problemen te kunnen helpen. 44% van de jongeren weet het niet en 16% zegt nee op deze vraag. Meisjes zijn hier iets onzekerder over dan jongens. Tussen de verschillende leeftijdscategorieën en opleidingsniveaus van de jongeren zijn geen significante verschillen te vinden bij deze vraag. Conclusie De bereidheid van jongeren om anderen te helpen is er zeker, vooral als het leeftijdsgenoten zijn die dicht bij hen staan. Hoe verder iemand van hen af staat, hoe minder bereidheid of meer twijfel er is om te helpen. Hierbij valt op dat de bereidheid en geschatte daadkracht om een vriend(in) te helpen hoger ligt bij meisjes, hoger opgeleiden en oudere jongeren. Echter zodra de persoon om wie het gaat iets verder van de jongere afstaat, verschuiven de verhoudingen tussen de verschillende groepen enigszins; meisjes blijven in alle gevallen meer bereid om anderen te helpen dan jongens, maar de 12 tot 15-jarige jongeren zijn meer bereid om een klasgenoot te helpen dan de 16 tot 21- jarigen. Ook lijkt er bij de jongere leeftijdsgroep meer potentiële bereidheid om een leeftijdsgenoot via internet te helpen. De bereidheid om een klasgenoot te helpen is tussen lager en hoger opgeleiden ongeveer gelijk; als het gaat om het helpen van een jongere met een psychisch probleem via internet, is de bereidheid van hogeropgeleide jongeren toch weer hoger dan die van de lageropgeleide jongeren. Tot slot is er ook een redelijk grote groep (tweevijfde) die twijfelt of negatief denkt over zijn of haar eigen capaciteit om een leeftijdsgenoot te kunnen helpen. 18 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 19

Ik zou leuke dingen met hen doen, afleiding zoeken, muziek laten luisteren (meisje, 14, vwo) Hoe willen jongeren leeftijdsgenoten helpen? Aan alle jongeren die mee deden aan het onderzoek is gevraagd hoe zij een leeftijdsgenoot met een psychisch probleem het liefst zouden willen helpen. Hierbij konden zij meerdere antwoorden aankruisen. De meeste jongeren geven aan een luisterend oor te willen bieden. Daarnaast geeft ongeveer tweevijfde van de jongeren aan samen naar een oplossing te willen zoeken. 36% zegt met hem/haar naar een hulpverlener te willen zoeken. Slechts een kleine groep van de jongeren geeft aan niet te willen helpen. In tabel 8 zijn alle resultaten van deze vraag weergegeven Als alleen gekeken wordt naar de antwoorden van de jongeren die aangegeven hebben geen psychisch probleem of twijfels hierover te hebben, valt op dat alle waarden wat lager uitvallen. Wel blijft de rangschikking van de antwoorden hetzelfde; zij hebben dus dezelfde voorkeur voor manieren om te helpen als de jongeren die zelf een psychische probleem hebben of hierover twijfelen. Aangeboden hulp passend bij gewenste hulp van leeftijdsgenoten? In het onderzoek stelden we aan de jongeren met psychische problemen of twijfels hierover de vraag hoe een vriend/vriendin hen het beste kan helpen indien zij dit willen (zie pag. 16). De antwoorden die op deze vraag gegeven werden, vertonen veel overeenkomsten met hoe jongeren leeftijdsgenoten met psychische problemen het liefst zouden willen helpen. Zie ook tabel 9. Zo staat bij beide vragen een luisterend oor op nummer 1, gevolgd door helpen bij het vinden van een oplossing / samen zoeken naar een oplossing. De hulpvraag die jongeren met een psychisch probleem naar leeftijdsgenoten uitspreken, komt wat deze twee punten betreft overeen met de hulp die jongeren zouden willen bieden. Toch bestaat er ook wat discrepantie tussen de antwoorden op deze twee vragen. Het samen zoeken naar een hulpverlener komt uit de eerdere vraag die wij jongeren met psychische problemen stelden niet erg hoog uit de bus (11%), maar bij de vraag hoe jongeren leeftijdsgenoten willen helpen antwoordt ongeveer eenderde van de jongeren (van de jongeren met een psychisch probleem zelfs 41%) positief op deze manier van helpen. (Zodra een jongere met een psychisch probleem aan moet geven hoe hij/zij een leeftijdsgenoot wil helpen, antwoordt 41% van hen dat hij/zij wil helpen met het zoeken naar een hulpverlener. Maar als diezelfde groep jongeren moet aangeven hoe andere jongeren hen kunnen helpen, zegt slechts 11% hulp te willen bij het zoeken naar een hulpverlener). Eenvijfde van de jongeren wil een leeftijdsgenoot helpen door voor hem/haar op te komen. Hier zegt echter slechts een op de tien jongeren met een psychisch probleem behoefte aan te hebben. Ook wil een grotere groep een leeftijdsgenoot helpen door hen te betrekken in zijn/haar vriendengroep dan dat hier behoefte aan lijkt te zijn bij de probleemgroep. Aan de manier van helpen zeggen wat ik moet doen lijkt weer meer behoefte vanuit de jongeren met een psychische probleem, dan het aantal jongeren dat aangeeft deze hulpmethode te willen toepassen. Dit heeft wellicht te maken met het feit dat jongeren deze manier van hulp aanbieden iets te opdringerig lijkt. Echter blijkt er bij jongeren met psychische problemen toch wel enige behoefte aan deze sturende rol van leeftijdsgenoten. Andere manieren van hulp verlenen die jongeren nog noemen zijn onder andere: vertellen dat je hem/haar altijd wilt helpen, zeggen wat ik zou doen en hoe ik ermee om zou gaan en hem in zijn waarde te laten en zich normaal te laten voelen. Tabel 8 - Hoe zou jij een leeftijdsgenoot met een psychisch probleem het liefst willen helpen? Hoe Percentage van jongeren die geen psychisch probleem hebben (gehad) of twijfelen (van de jongeren die een psychisch problemen heeft gehad of twijfelt) Luisterend oor bieden 55% 70% 60% Door samen naar een oplossing te zoeken Met hem/haar naar hulpverlener zoeken Door voor hem/haar op te komen Hem/haar betrekken in mijn vriendengroep 39% 54% 44% 34% 41% 36% 20% 26% 22% 16% 21% 18% Vertellen wat ze moeten doen 11% 21% 14% Ik weet het niet 12% 3% 9% Ik wil niet helpen 5% 3% 4% Percentage van de totale groep jongeren Tabel 9 - Aangeboden hulp passend bij gewenste hulp van leeftijdsgenoten? Manier van helpen Hulp aanbod*: Hulp aanbod*: Hulpvraag**: percentage van jongeren die geen psychisch probleem hebben (gehad) of twijfelen percentage van totale groep jongeren Luisterend oor bieden 55% 60% 58% Helpen bij het vinden van een oplossing 39% 44% 35% Vertellen wat ik/zij moet(en) doen 11% 14% 17% 12% 9% 17% Ik wil niet een leeftijdsgenoot/vriend helpen/ door hen geholpen worden 5% 4% 12% Helpen bij het zoeken van een hulpverlener 34% 36% 12% Bij anderen voor mij/hen opkomen 20% 22% 11% Mij/hen betrekken in de vriendengroep 16% 18% 10% (van de jongeren die een psychisch problemen heeft gehad of twijfelt) *Hulpaanbod: hoe zou jij een leeftijdsgenoot met een psychisch probleem het liefst willen helpen? **Hulpvraag: Stel een leeftijdsgenoot/vriend/vriendin wil jou helpen/ondersteunen bij jouw probleem. Hoe kan hij/zij dat het beste doen? 20 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 21

Ik zou vragen of hij/ zij het prettig vindt om vaker met mij te praten (jongen, 17, MBO) Ondersteuning van jongeren die andere jongeren helpen Zou je willen dat vrienden meer interesse hebben/hadden in jouw probleem? Aan de jongeren in het onderzoek is gevraagd waar zij behoefte aan hebben als zij een leeftijdsgenoot met helpen? een psychische problemen zouden Zou je anderen jongeren met een psycisch probleem willen willen helpen. Weet niet De grootste groep van de jongeren geeft aan behoefte te hebben aan tips van een hulpverlener (26%). Bijna even groot is de groep die zegt niets nodig te hebben (25%). Hierna volgen informatie over psychische problemen (18%) en tips van een leeftijdsgenoot met psychische problemen (16%). Een les over hoe je iemand met psychische problemen kunt helpen wordt door 11% van de jongeren genoemd en 4% geeft aan tips van de leerkracht te willen. Opmerking bij deze vraag is dat er een groot aantal missings was; de jongeren mochten bij deze vraag slechts 1 antwoord aankruisen. Een groep van 83 jongeren heeft echter toch meerdere antwoorden aangekruist. Deze groep is er voor de zuiverheid van het antwoord uitgehaald. Dit kan wel deels verklaren waarom de groep die nergens behoefte aan zegt te 10% hebben nu relatief groot is; met de 83 jongeren die meerdere antwoorden ingevuld hebben meegerekend is de groep die nergens behoefte aan heeft 21% van de jongeren. Ze hebben genoeg interesse Als jij lee ijdsgenoten met psychische problemen zou willen Figuur 7: Hulpmiddelen helpen om waar leeftijdsgenoten heb jij dan het met meeste psychische behoe e problemen aan? te kunnen helpen 4% 26% 16% 64% 18% 25% 26% Weet niet Wat willen jongeren weten over mensen met psychische problemen? Tot slot is aan de jongeren gevraagd wat zij willen weten over mensen met psychische problemen. Hierbij geeft meer dan de helft van de jongeren aan te willen weten wat er omgaat in hun hoofd. 47% van de jongeren wil weten hoe ze mensen met psychische problemen kunnen helpen. Ook blijken veel jongeren te willen weten of deze mensen het prettig vinden om erover te praten (41%). Uit de grote hoeveelheid aangekruiste antwoorden is op te maken dat jongeren zeker behoefte lijken te hebben aan meer informatie over psychische problemen. Zie ook tabel 10. Tabel 10 - Wat willen jongeren weten over mensen met psychische problemen? Wat jongeren willen weten Wat er omgaat in hun hoofd 55% Hoe je ze kunt helpen 47% Of ze het prettig vinden om erover te praten 41% Hoe ze met hun probleem omgaan 32% Wat voor psychische problemen er zijn 29% Of ze zich eenzaam voelen 21% Of ze zich gesteund voelen 21% 11% Het interesseert me niet 10% Percentage Veel mensen lopen rond met een psychisch probleem maar weten het niet, of willen het niet vertellen. Die moeten we helpen. We moeten er meer op school over praten (meisje, 16, vwo). Tips van leerkracht Tips van hulpverlener Tips van leeftijdsgenoot (met psychische problemen in verleden) Een les over hoe je iemand met psychische problemen kan helpen Informatie over psychische problemen Ik heb niets nodig 22 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 23

Conclusie Met dit onderzoek hebben wij in kaart gebracht hoe jongeren omgaan met psychische problemen bij zichzelf en bij leeftijdsgenoten. Ook hebben wij onderzocht in hoeverre en op welke manier zij vrienden en leeftijdsgenoten met psychische problemen kunnen en willen helpen. Hieronder volgen de belangrijkste conclusies uit het onderzoek. Houding jongeren ten aanzien van jongeren met psychische problemen Uit het onderzoek blijkt dat jongeren geen negatieve houding hebben ten opzichte van jongeren met psychische problemen. Ruim eenderde van de jongeren kent ook een of meerdere leeftijdsgenoten met een psychisch probleem en driekwart van de jongeren denkt dat iedereen een psychisch probleem kan krijgen. Wel bestaat er enige onzekerheid over het omgaan met jongeren met psychische problemen en ongemakkelijkheid op het moment dat ze geconfronteerd worden met leeftijdsgenoten met psychische problemen. Jongeren zijn behoorlijk geïnteresseerd in meer informatie over mensen met psychische problemen. Ze zouden bijvoorbeeld graag willen weten wat er omgaat in het hoofd van mensen met psychische problemen, hoe je ze kunt helpen en of zij het fijn vinden om er met anderen over te praten. De basishouding van jongeren over (jongeren met) psychische problemen is dus niet negatief, maar er is nog wel wat ongemakkelijkheid en onwetendheid. Hier valt dus zeker nog wat winst te halen. Jongeren met psychische problemen Een op de vijf jongeren geeft aan een psychisch probleem te hebben of hebben gehad. Dit zijn meer meisjes dan jongens. Ook is er een groep die aangeeft te twijfelen of zij een psychisch probleem hebben (gehad), deze wordt gevormd door 14% van de jongeren. Bij elkaar opgeteld heeft eenderde van de jongeren tussen de 12 en 21 jaar een psychisch probleem (gehad) of twijfelt hierover. Praten over problemen Iets meer dan een op de tien jongeren met een psychisch probleem of twijfels hierover praat met niemand over zijn of haar probleem. De overige groep praat vooral met mensen die dicht bij hen staan. Dit zijn voornamelijk vrienden en ouders; op de derde plek staan hulpverleners. De meerderheid van de jongeren ervaart voldoende interesse van vrienden in hun probleem. Als we kijken naar de drie favoriete gesprekspartners van jongeren (vrienden, ouders en hulpverleners), praat ongeveer driekwart van de jongeren ook daadwerkelijk met de persoon die zij als gewenste gesprekspartner aangeven. Verder valt op dat er minder jongeren zijn die leraren en hulpverleners als gewenste gesprekspartner aangeven dan het aantal jongeren dat daadwerkelijk met deze groepen praat. Vrij weinig jongeren spreken over hun problemen met online vrienden en leeftijdsgenoten die een psychisch probleem hebben (gehad). Toch zijn dit wel de enige twee groepen waarbij iets meer behoefte is om mee te praten dan daadwerkelijk wordt gedaan. De reden hiervoor kan zijn dat deze twee groepen minder nabij zijn en ook minder makkelijk gevonden worden als gesprekspartner. Er is enige mismatch tussen gewenste gesprekspartners en daadwerkelijke gesprekspartners, over het algemeen praten de meeste jongeren met meerdere personen in hun omgeving en praat het overgrote deel ook met de personen waar zij het liefst mee zouden willen spreken. Van de favoriete gesprekspartners van jongeren staan vrienden bovenaan, wat het beeld ondersteunt dat peers een erg belangrijke rol spelen voor jongeren met psychische problemen. Dit beeld sluit aan bij het eerder geciteerde onderzoek dat er op wijst dat leeftijdsgenoten grote invloed hebben op de ontwikkeling van jongeren. Dit wordt dus bevestigd in ons onderzoek. Professionele hulp 78% van de jongeren vindt dat een jongere met een psychisch probleem geholpen moet worden door een hulpverlener. Ongeveer een kwart van de jongeren met een psychisch probleem of twijfels hierover wil weten wat er met hem/haar aan de hand is. Hulpverleners worden als derde groep genoemd als favoriete gesprekspartner van de jongeren met psychische problemen, na vrienden en ouders. Er is dus zeker behoefte van jongeren aan hulp van hulpverleners, maar deze hulp wordt nog niet altijd gevraagd of gevonden. Jongeren helpen andere jongeren met psychische problemen Norm Iets meer dan de helft van de jongeren vindt dat jongeren met psychische problemen geholpen moeten worden door vrienden. Slechts eenvijfde van de jongeren ziet geen rol voor vrienden weggelegd als het gaat om het helpen van leeftijdsgenoten met psychische problemen. De meerderheid van de jongeren staat dus positief tegenover peer to peer-hulp bij psychische problemen. Bereidheid De bereidheid van jongeren om zelf leeftijdsgenoten te helpen verschilt tussen jongens en meisjes. Ook is er verschil tussen jongere en oudere jongeren en hoger - en lageropgeleide jongeren te vinden. Zo zijn meisjes, hoogopgeleide en oudere jongeren eerder bereid om vrienden met problemen te helpen. Maar de bereidheid hangt vooral af van de relatie die de jongeren met deze persoon hebben. 85% van de jongeren zegt vrienden met een psychisch probleem te willen helpen, waar dit bij klasgenoten met wie zij weinig optrekken daalt naar 36%. Overigens betekent dit niet dat jongeren niet bereid zijn om klasgenoten te helpen; veel jongeren twijfelen hier echter over. Opvallend is ook dat de bereidheid om klasgenoten te helpen weer hoger is bij de 12 tot 15-jarigen dan bij de 16 tot 21-jarigen. 15% van de jongeren wil een leeftijdsgenoot wel via internet helpen. In alle gevallen zijn meisjes meer bereid om te helpen dan jongens. Competenties Hoewel de bereidheid dus redelijk groot is, denkt een minderheid dat zij leeftijdsgenoten ook daadwerkelijk kan helpen. Hieruit blijkt dat jongeren dus twijfelen over hun competenties als potentiële ondersteuner voor leeftijdsgenoten. Daarnaast is er ook wat ongemakkelijkheid en onzekerheid bij de jongeren over hulp geven; veel jongeren vinden het bijvoorbeeld lastig om een tweede keer naar een probleem bij vrienden te vragen. Hier zijn dus zeker nog wat drempels te nemen. 24 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 25

Ik zou leuke dingen met hen doen, afleiding zoeken, muziek laten luisteren (meisje, 14, vwo) Manieren van peer to peer-hulp Jongeren helpen hun leeftijdsgenoten het liefst door een luisterend oor te bieden en door samen naar een oplossing te zoeken. Deze twee manieren van helpen worden door jongeren met psychische problemen ook aangegeven als favoriete manieren om geholpen te worden door leeftijdsgenoten. Hier is dus sprake van een goede match. Het luisterend oor bieden, wordt al veel gedaan; jongeren praten immers het meest met vrienden over hun probleem. Hulp bij het zoeken naar een oplossing ligt waarschijnlijk wat lastiger; hier zouden jongeren wellicht nog ondersteuning bij kunnen gebruiken. Dit blijkt ook uit de hulpvraag van jongeren naar ondersteuningsmiddelen; als jongeren leeftijdsgenoten zouden helpen, geven zij aan het meest behoefte te hebben aan tips van een hulpverlener en informatie over psychische problemen. Overigens voelt eenvijfde van de jongeren zich voldoende toegerust om leeftijdsgenoten te helpen. Jongeren met psychische problemen als ervaringsdeskundige Enerzijds heeft een deel van jongeren met psychische problemen of twijfels hierover behoefte aan ervaringsverhalen van en contact met leeftijdsgenoten die een psychisch probleem hebben (gehad). Anderzijds geeft ongeveer tweederde van de jongeren met een psychisch probleem of twijfels hierover aan andere jongeren met psychische problemen wel te willen helpen. Hierin zou een match gevonden kunnen worden. Aanbevelingen Er is een behoorlijke bereidheid van jongeren om elkaar te helpen. Hoe dichterbij iemand bij de jongeren staat, des te sterker de bereidheid is, maar de bereidheid is er op alle fronten. Wel is er behoorlijk wat onzekerheid onder jongeren over hun competenties of, en zo ja hoe, zij mensen met een psychisch probleem kunnen helpen. Uit de conclusies van het onderzoek kunnen we de volgende aanbevelingen formuleren: Informatieverschaffing voor jongeren over psychische problemen Het is aan de hulpverleners, ouders, leerkrachten en andere personen in de sociale omgeving van jongeren om hen te voorzien van informatie over psychische problemen en om vragen te beantwoorden die jongeren over psychische problemen hebben. De bereidheid die er bij jongeren is, kan nog beter worden benut; jongeren moeten handvatten en tools aangereikt krijgen om dit beter gestalte te kunnen geven. Ervaringsverhalen van leeftijdsgenoten en tips van hulpverleners kunnen hier goed bij helpen. Hierbij is het belangrijk dat jongeren zich bewust worden van het feit dat jongeren met psychische problemen graag door leeftijdsgenoten geholpen willen worden. Volwassenen als bemiddelaar Hulpverleningsinstanties, maar ook ouders en docenten kunnen er rekening mee houden dat jongeren elkaar graag ondersteunen; zij kunnen mogelijk als bemiddelaar optreden of het netwerk rondom jongeren met psychische problemen mobiliseren om de jongere bij te staan. Alle initiatieven die bijdragen aan het ondersteunen en empoweren van jongeren om andere jongeren met psychische problemen te helpen, zijn zeer welkom. Online valt hier zeker ook winst te behalen, zowel voor hulpvragers als hulpbieders. 26 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 27

Bijlagen Bijlagen Enquête NJR Panel Iedereen kan om wat voor reden dan ook een tijdje niet zo lekker in zijn/haar vel zitten. Wanneer dit voor een langere tijd het geval is dan is er sprake van een psychisch probleem. Psychische problemen heb je in alle soorten en maten. Bijvoorbeeld als je voor een langere tijd ongelukkig (depressief) bent of als je regelmatig last hebt van angstaanvallen. Maar ook als je veel stress ervaart of bijvoorbeeld een eetprobleem hebt (anorexia, boulimia). In deze vragenlijst willen we te weten komen hoe jij tegen psychische problemen aankijkt. Het invullen van deze vragenlijst is anoniem (je hoeft geen naam in te vullen) en duurt ongeveer 20 minuten. Lees alle vragen goed en denk niet te lang over je antwoord na. Alvast bedankt voor je medewerking! 01. Je bent Een meisje Een jongen 02. Jouw leeftijd is 03. Je volgt Vmbo basis Vmbo kader Vmbo gemengde leerweg Vmbo theoretische leerweg Mbo beroepsbegeleidende leerweg Mbo beroepsopleidende leerweg Havo Vwo Anders Namelijk: 04. In welk land is jouw vader geboren? 05. In welk land is jouw moeder geboren? 06. In welk land ben je geboren? Stellingen 07. Als iemand een psychisch probleem heeft dan moet hij/zij dat zelf oplossen. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 08. Als een vriend/vriendin van mij een psychisch probleem heeft dan heeft dat geen invloed op onze vriendschapsband. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 09. Jongeren met psychische problemen moeten geholpen worden door vrienden/vriendinnen. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 10. Jongeren die veel praten over hun psychische problemen zijn aandachttrekkers. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 11. Jongeren met psychische problemen zijn interessant. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 12. Iedereen kan een psychisch probleem krijgen. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 13. Jongeren met psychische problemen moeten geholpen worden door een hulpverlener. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 14. Jongeren met psychische problemen zijn lastig. Oneens 1 2 3 4 5 Eens 15. Ken jij leeftijdsgenoten met psychische problemen? 16. Stel, je weet dat een vriend(in) een psychisch probleem heeft, zou je ernaar vragen? 17. Stel, je hebt met een vriend(in) gesproken over zijn of haar psychische problemen, zou je een volgende keer daar weer over beginnen? 18. Zou je een vriend(in) met een psychisch probleem willen helpen? 19. Je weet dat een klasgenoot, met wie je weinig optrekt, een psychisch probleem heeft. Wil je hem/ haar helpen? 20. Je komt op internet een leeftijdsgenoot tegen met een psychisch probleem. Zou je hem/haar willen helpen? 21. Denk je dat jij leeftijdsgenoten met psychische problemen kunt helpen? 22. Hoe zou je een leeftijdsgenoot met een psychisch probleem het liefst willen helpen? Door een luisterend oor te bieden Door met hem/haar naar een hulpverlener te zoeken Door hem/haar te betrekken bij mijn vriendengroep Door hem/haar te vertellen wat ze moet doen Door bij anderen voor hem/haar op te komen Door samen naar een oplossing zoeken Ik wil niet helpen Anders namelijk 23. Heb jij zelf last of last gehad van een psychisch probleem zoals; depressie, angstaanvallen, eetproblemen, veel stress of iets anders? Ik twijfel (ga door naar vraag 30) 24. Met wie praat je, of heb je gepraat, over je probleem? (meerdere antwoorden mogelijk) Vrienden Bekenden (bijv. klas- of schoolgenoten) Ouders Online vrienden Leraar Leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben Hulpverleners (bijv. arts, psycholoog) Met niemand Anders, namelijk 25. Met wie zou je het liefst over je probleem willen praten of met wie had je willen praten? (meerdere antwoorden mogelijk) Vrienden Bekenden (bijv. klas- of schoolgenoten) Ouders Online vrienden Leraar Leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben Hulpverleners (bijv. arts, psycholoog) Met niemand Anders, namelijk 26. Zou je willen dat vrienden meer interesse hebben/ hadden voor jouw probleem? Ze hebben genoeg interesse 27. Zou je andere jongeren met psychische problemen willen helpen? 28. Waar heb jij behoefte aan? (meerdere antwoorden mogelijk) Informatie over mijn probleem Dat ik te weten kom wat er met mij aan de hand is Contact met een hulpverlener Een anoniem gesprek met iemand over mijn problemen Contact met een leeftijdsgenoot die ervaring heeft met een soortgelijk probleem 28 NJR Panel Jongeren en psychische problemen 29

Bijlagen Ervaringsverhalen van andere leeftijdsgenoten die hetzelfde probleem hebben Ik heb nergens behoefte aan Iets anders, namelijk. 29. Stel een leeftijdsgenoot/vriend/vriendin wil jou helpen/ondersteunen bij jouw probleem. Hoe kan hij/ zij dat het beste doen? Door een luisterend oor bieden Door te helpen bij het zoeken van een hulpverlener Door mij te betrekken in zijn/haar vriendengroep Door te vertellen wat ik moet doen Door bij anderen voor mij op te komen Door mee te helpen bij het vinden van een oplossing Ik wil niet door een leeftijdsgenoot/vriend/vriendin geholpen worden Iets anders, namelijk. 30. Als jij leeftijdgenoten met psychische problemen zou willen helpen waar heb jij dan het meeste behoefte aan? (één antwoord mogelijk) Tips van een leerkracht Tips van een hulpverlener Tips van een leeftijdsgenoot die te maken heeft (gehad) met psychische problemen Een les over hoe je iemand met psychische problemen kan helpen Informatie over psychische problemen Ik heb niets nodig Anders, namelijk 31. Wat zou je willen weten over mensen met psychische problemen? (meerdere antwoorden mogelijk) Wat er omgaat in hun hoofd Of ze zich eenzaam voelen Of ze zich gesteund voelen Hoe je ze kunt helpen Wat voor psychische problemen er zijn Hoe ze met hun probleem omgaan Of ze het prettig vinden om erover te praten Het interesseert me niet Anders, namelijk... 32. Wil je nog iets kwijt over deze vragenlijst? Colofon NJR, september 2013 Onderzoek: Johan Kruip, Linda nmaat, Sheila Rebel Tekst: Linda nmaat Vormgeving: Rianne Rijlaarsdam Met dank aan alle jongeren van het NJR panel en de docenten die hebben meegeholpen. De scholen die vertegenwoordigd zijn in het NJR panel zijn: CC Schaersvoorde (Aalten), CS Walcheren, locatie Van de Perre (Middelburg), Dr. Nassau College (Assen), Eijkhagencollege (Landgraaf), Koning Willem II College (Tilburg), SG Lelystad (Lelystad), Stellingwerf College (Oosterwolde), Reynaert College (Hulst), ROC van Amsterdam (Amsterdam), ROC Aventus (Apeldoorn), ROC Nijmegen (Nijmegen) 30 NJR Panel

32 NJR Panel