Docuentbeschrijving Rapportn uer: Titel: Ondertitel: Auteur(s): Onderzoeksanager: Projectnuer SWOV: Projectcode opdrachtgever: Opdrachtgever: Trefwoord(en): Projectinhoud: Aantal pagina's: Prijs: Uitgave: R-97-52 Inventarisatie van ogelijkheden o het aantal slachtoffers onder bro- en snorfietsers te reduceren Overzicht van ogelijke aatregelen in aansluiting op het convenant tussen rijksoverheid, ANWB en de bro- en snorfietsenbranche, o het opvoeren van et nae snorfietsen tegen te gaan Ing CC Schoon & A W Kok Drs PC Noordzij 572 HVVL 9762 De inhoud van dit rapport berust op gegevens die zijn verkregen in het kader van een project, dat is uitgevoerd in opdracht van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer van Rijkswaterstaat Moped, oped rider, age, accident, fatality, accident rate, accident proneness, risk taking, hospital, crash heiet, vehicle occupant, engine capacity, insurance, legislation, enforceent (law), speed, education, safety, carriageway, Statistics, analysis (ath), international, Netherlands In juni 996 hebben het inisterie van Verkeer en Waterstaat, de broen snorfietsbranche en de ANWB een convenant ondertekend o het opvoeren van et nae snorfietsen tegen te gaan In dit rapport wordt berekend wat het effect van dit convenant zal zijn in teren van reductie van het aantal verkeersslachtoffers Ook wordt aangeven welke andere aatregelen op het gebied van bro- en snorfietsen nog ogelijk zijn 80 p + 7 p f30,- SWOV, Leidschenda, 998 Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid SWOV Postbus 090 2260 BB Leidschenda Telefoon 070-3209323 Telefax 070-32026
Saenvatting In juni 996 hebben het inisterie van Verkeer en Waterstaat, de brofietsbranche en de ANWB een convenant ondertekend o het opvoeren van et nae snorfietsen tegen te gaan In dit rapport wordt berekend wat het effect van dit convenant zal zijn in teren van reductie van het aantal verkeersslachtoffers Ook wordt aangeven welke andere aatregelen ten aanzien van bro- en snorfietsen nog ogelijk zijn Berekend is dat over de looptijd van het convenant (vier jaar) 40 doden en ziekenhuisgewonden snorfietsslachtoffers bespaard kunnen worden Maar alleen als de verkoop van opvoerbare snorfietsen volledig wordt gestaakt en de branche geen edewerking verleent aan het opvoeren van snorfietsen Of deze besparing zal worden gehaald, zal pas in juli 998 duidelijk zijn; op de tweede en laatste peildatu van het convenant Dan zullen de controles uitgevoerd zijn zoals die in het convenant zijn geregeld Op het gebied van educatie voor bro- en snorfietsers zijn veel initiatieven gaande De effectiviteit hiervan is vaak oeilijk te bepalen, aar een actieve benadering van de jongeren lijkt het eeste effect te hebben Gezien het grote risico dat ouderen op bro- en snorfietsen lopen, wordt ook aandacht voor cursussen voor deze groep gevraagd Uit onderzoek van de politie en de SWOV blijkt dat er in voertuigtechnische zin veel overtredingen worden begaan Waarschijnlijk wordt de kans op betrapping gering geacht Tot dusver was het voor de politie lastig o effectief op te treden Binnenkort zal een wetswijziging van kracht zijn zodat de politie alle bro- en snorfietsen op snelheid (respectievelijk 45 en 25 k/uur) kan controleren Ook zal de vaststelling van de identificatie van een bro- of snorfiets eenvoudiger worden De verzekeringsaatschappijen hebben richting verzekerden wel actie ondernoen voor een veiliger gedrag (er wordt aangegeven dat de bro- of snorfiets niet ag zijn opgevoerd en dat de berijder in het bezit oet zijn een certificaat of rijbewijs), aar daar blijft het bij Van een actievere rol kan eer effect worden verwacht Zowel voor de politie als de verzekeringsaatschappijen zal et een kentekenbewijs voor bro- en snorfietsen, die naar verwachting in 999 ingevoerd gaat worden, effectiever opgetreden kunnen worden In Duitsland is het beter gesteld et de veiligheid van bro- en snorfietsen dan in Nederland en België Daar de regelgeving in Duitsland anders is (praktijkexaen, brofiets op de rijbaan, verlichting overdag, APK voor brofietsen en heldraagplicht voor de snorfiets) loont het o de effectiviteit hiervan voor de Nederlandse situatie te bepalen In België oet een bestuurder van een snorfiets achttien jaar zijn o een passagier te ogen vervoeren Gezien het relatief hoge aantal slachtoffers onder passagiers in Nederland, is het nuttig na te gaan of dit voor ons land ook effectief zal zijn In een discussiebijdrage wordt nader ingegaan op de toelating van de snorfiets op de rijbaan De uitkost is de snorfiets op het fietspad te laten Mocht de snelheid van soige typen snorfietsen echter niet te beteugelen zijn, zou de discussie weer geopend kunnen worden
Suary Taking stock of the possibilities for reducing the nuber of casualties aong oped and low-speed oped riders In June 996, the Ministry of Transport, Public Works and Water Manageent, the oped industry, and the Royal Dutch Touring Organisation ANWB signed a covenant to oppose the tapering with engines, particularly in lowspeed opeds This report calculates what the effect of this covenant will be in ters of a reduction in the nuber of road casualties It also points out other possible easures which ight be taken in regard to opeds and low-speed opeds It is calculated that over the duration of the covenant (four years), 40 oped riders could be spared fro being fatal casualties or suffering injuries involving hospital treatent This would be possible, however, if only opeds with anti-tapering constructions would be sold and if oped dealers would refuse to co-operate in boosting the engine power of low-speed opeds Whether this sparing of fatalities and injuries will be achieved will not be clear until July 998; on the second and last reference date of the covenant At that tie, the checks as regulated in the covenant will be ipleented Many initiatives are being taken in the area of educating oped and low-speed oped riders Although the effectiveness of this is often difficult to deterine, an active approach to young people sees to have the ost effect Considering the great risk run by older people riding opeds and low-speed opeds, the possibility of offering courses for this group is being requested as well Based on studies by the police and SWOV Institute for Road Safety Research, it appears that any offences involving vehicle technology are being coitted It is likely that the chance of being caught is thought to be sli Until this tie, it has been difficult for the police to take effective action Soon, however, a legal aendent will be enforced allowing police to check the speed of all opeds (45 k/h) and low-speed opeds (25 k/h) Deterining the identification of a oped and low-speed oped will also becoe sipler Although insurance copanies have undertaken action directed toward policyholders for the purpose of encouraging safer behaviour (by stating that the engine power of the oped or low-speed oped ay not be boosted, and that the rider ust possess a certificate or driving license), this is all they have done A ore active role would be expected to be ore effective A registration certificate for opeds and low-speed opeds which is expected to be introduced in 999 will allow both the police and insurance copanies to act ore effectively The situation in Gerany regarding the safety of opeds and low-speed opeds is better than that of The Netherlands and Belgiu Since the rules in Gerany are different (practical exas, opeds on the roadway, daytie lighting, periodical inspection of registrated opeds, and crash heiet requireent for low-speed oped riders), it would be worth deterining the effectiveness of these easures for the Dutch situation In Belgiu, a lowspeed oped rider ust be eighteen years of age to be allowed to carry a passenger Considering the relatively high nuber of casualties aong passengers in The Netherlands, it would be useful to investigate whether this would also be effective in our country A discussion contributed to a ore detailed exaination of peritting lowspeed opeds onto the roadway The outcoe of the discussion was to leave the low-speed opeds on the cycle track If the speed of soe types of lowspeed opeds proves ipossible to control, this discussion could be reopened
Inhoud Voorwoord l Inleiding 8 2 Ovang park en ongevallen-en risicocijfers 9 2 Ovang park 9 22 Verkoopcijfers 9 23 Ongevallencijfers 0 24 Risico 3 25 Passagiers 5 26 Alcoholgebruik 7 29 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk 9 3 Technische coponent van het convenant bro- en snorfiets 2 3 Wat houdt het convenant ten aanzien van de technische aspecten in? 2 32 Relevantie convenant voor het SWOV-onderzoek 22 33 Stand van zaken uitvoering convenant 22 34 De EU-anti-opvoerrichtlijn 23 35 Consequenties van het achterwege blijven van de controles 24 36 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk 24 4 Educatie en voorlichting 26 4 Inleiding 26 42 Taakanalyse brofietsers 26 43 Gedragsbeïnvloeding 27 44 Huidige educatie-activiteiten 27 45 Evaluatie huidige educatie-activiteiten 30 46 Educatie en alcohol 32 47 Ouderen en educatie 33 48 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk 34 5 Handhaving door de politie 3 5 5 Beleid en praktijk 35 52 Het convenant bro-/snorfiets en politietoezicht 37 53 Straatenquête onder brofietsers 39 54 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk 40 6 Initiatieven verzekeringsaatschappijen 4 6 Inleiding 4 62 Achtergrond 4 63 Verzekeringsaatschappijen in het buitenland 42 64 Telefonische enquête 43 65 Activiteiten Nederlandse verzekeringsaatschappijen 46 66 Relatie convenant en ogelijkheden bij verzekeringsaatschappijen 46 67 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk 47 7 Verschillen et Duitsland en België 48 7 Inleiding 48 72 Gewenste gegevens 48 73 Beschikbaarheid gegevens 49 74 Overzicht slachtoffergegevens België en Duitsland 49
75 Risicocijfers Frankrijk versus Nederland 5 76 Slachtoffers naar leeftijdsgroepen 5 77 Verschillen en overeenkosten in regelgeving 52 78 Verschillen en overeenkosten in opleiding 54 79 Verschillen en overeenkosten et betrekking tot verzekeringen 55 70 Discussie 56 7 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk 57 8 De plaats van de snorfiets op de weg 59 8 Inleiding 59 82 Brofiets op de rijbaan 59 83 Ongevallenanalyse snorfietsen naar plaats 60 84 Snelheidsetingen 62 85 Discussie 64 86 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk 65 9 Discussie 66 9 Algeeen 66 92 Verkoopcijfers en ongevallen 66 93 Inschatting en berekening van het axiale effect van het convenant 66 94 Het feitelijke effect van het convenant 68 95 Sanering park door eenalige keuring 69 96 Educatie en voorlichting 69 97 Handhaving door de politie 70 98 Inbreng verzekeringsaatschappijen 70 99 De veiligheid en regelgeving in Duitsland en België 7 90 De snorfiets op de rijbaan? 7 0 Conclusie 73 0 De opvoer-probleatiek op korte terijn 73 02 De opvoer-probleatiek op lange terijn 74 03 Overige niet-technische aatregelen 74 Aanbevelingen 76 Korte- en lange-terijn-strategie 76 2 Onderzoek 77 Literatuur 78 Bijlage l t/ 7 8
Voorwoord Dit rapport doet verslag van een onderzoek dat de SWOV heeft uitgevoerd in opdracht van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer van Rijkswaterstaat, in het kader van het project 'Reductie slachtoffers bro-en snorfietsers' (projectcode HVVL 9762) Aanleiding voor de studie is het convenant dat de branche en de ANWB et het inisterie van Verkeer en Waterstaat in 996 hebben ondertekend o het opvoeren van et nae snorfietsen tegen te gaan Een wezenlijk onderdeel van het convenant voren de controles op de handelsvoorraden bij de iporteurs en detaillisten van opvoerbare snorfietsen De uitvoering van deze controles was in handen van de Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW) en de ANWB Resultaten van deze controles konden evenwel niet in dit rapport worden opgenoen, odat zij pas edio noveber 997 van start zijn gegaan Behalve technische aspecten in het kader van het convenant zijn ook andere ogelijkheden o te koen tot een reductie van het aantal slachtoffers onder bro- en snorfietsers geïnventariseerd Hiertoe is aandacht besteed aan educatie, handhaving en verzekeringen Tevens is nagegaan of de situatie in Nederland onveiliger is dan in onze buurlanden België en Duitsland Voor deze onderwerpen is inforatie ingewonnen bij diverse instanties in Nederland, België en Duitsland Daar veelal ongepubliceerd ateriaal werd verkregen, was bronverelding niet altijd ogelijk Wij zijn de in het rapport genoede instanties bijzonder erkentelijk voor edewerking aan het onderzoek Sinds l juni 996 oeten alle bro- en snorfietsers in het bezit zijn van een certificaat In het kader van de invoering van dit certificaat is oenteel een SWOV-onderzoek gaande naar de effecten van het theorie-exaen van het brofietscertificaat Hierover wordt apart gerapporteerd De Overleggroep 'Convenantoverleg BronWsnorfiets' heeft kennis kunnen neen van de opzet van het SWOV-onderzoek en het concept-eindrapport Van de zijde van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer is het onderzoek begeleid door ing P van Vliet
l Inleiding In 996 hebben ANWB, BOVAG, de RAI, de Nederlands Christelijke Bond van Rijwiel- en Motorhandelaren NCBRM en het inisterie van Verkeer en Waterstaat een convenant ondertekend (Staatscourant, 24 septeber 996), dat tot doel heeft het aantal ongevallen onder bro- en snorfietsers terug te dringen Het convenant richt zich et nae op het tegengaan van het opvoeren van snorfietsen, betere registratiesysteen en andere aatregelen, zoals de invoering van brofiets op de rijbaan en voorlichting Wat de technische aspecten betreft wordt in het voorliggende rapport het volgende nagegaan: Welk effect heeft het convenant bronwsnorfiets op de verkeersveiligheid als van een axiale uitvoering van de in de opgenoen afspraken wordt uitgegaan? Welke aatregelen zouden aanvullend getroffen kunnen worden o de hoge verkeersrisico's voor bestuurders en passagiers van bro- en snorfietsen verder terug te dringen? De verwachting is dat de in het convenant ondergebrachte aatregelen niet afdoende zijn o de hoge verkeersrisico's van bro- en snorfietsers ver genoeg terug te dringen Daartoe heeft de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) van Rijkswaterstaat de SWOV gevraagd overige aanvullende/ kansrijke aatregelen te inventariseren die een bijdrage kunnen leveren aan de reductie van het aantal slachtoffers onder bro- en snorfietsers Het betreft hier de volgende onderwerpen: educatie (hoofdstuk 4); handhaving (hoofdstuk 5); initiatieven van verzekeringsaatschappijen (hoofdstuk 6); onveiligheid en regelgeving in naburige landen (hoofdstuk 7); een discussiestuk over de plaats van de snorfiets op de weg (hoofdstuk 8) O een beeld te krijgen van de ate van de verkeersonveiligheid van bestuurders en passagiers van bro- en snorfietsers, is allereerst een ongevallenanalyse uitgevoerd waarbij arktovang en de voertuigprestatie is betrokken (hoofdstuk 2) Vanwege de ovang van het rapport wordt voor de vergroting van de leesbaarheid elk hoofdstuk et een kort overzicht van de belangrijkste punten afgesloten
2 Ovang park en ongevallen- en risicocijfers 2 Ovang park Het totale aantal bro- en snorfietsen in Nederland is tot 993 afgenoen; sedertdien is het weer gegroeid Binnen dit totaalbeeld verschilt de ontwikkeling bij de brofietsen van die bij de snorfietsen: het aantal brofietsen neet al jaren af, aar het aantal snorfietsen neet fors toe In 996 waren in Nederland 37000 brofietsen en 72000 snorfietsen aanwezig Het aandeel snorfietsen bedroeg daaree rui 30% van het totale aantal bro- en snorfietsen OUUUUU 3LTUUUU 400000 5 c 300000 n PI J 'f,\: ; j ; % : c p y : ; : -; 'j 200000 - - - j; 4 00000 - - B l 0 985 988 990 992 \99 4 i 99 985 987989 99993995 -n CH snorfiets 0 brofiets d brofiets+snorfiets - - -',' i 77 ;ï ; l % -i 'ï P -% i - Afbeelding l Ovang voertuigpark bro- en snorfietsen (Bron: CBS) 22 Verkoopcijfers Pas vanaf 994 is in de parkcijfers onderscheid geaakt tussen bro- en snorfietsen; in de jaren ervoor was alleen de ovang van het aantal broen snorfietsen saen bekend Afbeelding 2 toont de jaarlijkse verkoopcijfers De aanvankelijke daling van de verkoop van brofietsen en de sterke stijging van de verkoop van snorfietsen blijkt duidelijk uit de cijfers Echter, vanaf 994 is er sprake van een daling in de verkoop van snorfietsen en van een hernieuwde een opleving in de verkoop van brofietsen In 996 speelde de kwestie van een eventuele verplichting voor snorfietsers tot het dragen van een hel Vanaf juni 996 tot en et ei 997 is nagegaan welke consequenties dit had voor de verkoopcijfers van zowel de bro- als snorfietsen
i ' T E r **uuuu l 30000 \- 20000 ^ : i 0000 :j ï yy \X : :n ": X! x xx X X i\ L, i / l- ï Jj x x> X ' xx l ^ / /L $ ' 986 988 990 992 994 99 985 987 989 99 993 995 (_ l O brofietsen snorfietsen \ t / l n Afbeelding 2 Verkoopcijfers bro- en snorfietsen (Bron: RAI) Maand Juni 996 Juli 996 Augustus 996 Septeber 996 Oktober 996 Noveber 996 Deceber 996 Januari 997 Februari 997 Maart 997 April 997 Mei 997 _ - Juni 997 Juli 996 Augustus 997 Verkoop brofietsen 3659 4647 3333 277 3625 2673 2295 2737 2487 3935 5003 4094 505 4283 450 Verkoop snorfietsen 487 530 773 743 020 23 04 888 877 768 29 2248 2450 2764 485 Tabel l Verkoopcijfers bro- en snorfietsen juni 996 t/ augustus 997 (Bron: RAI) De tabel laat een daling van de verkoopcijfers van snorfietsers zien, en een stijging van de verkoop van brofietsen in 996 De verkoopcijfers van snorfietsen tonen na juli 996 een duidelijke 'dip' Vanaf aart 997 is er weer een forse opleving De verkoop van brofietsen is de eerste vijf aanden van 997 iets inder in vergelijking et de eerste vijf aanden van 996 (niet in de tabel opgenoen) 0
, T 23 Ongevallencijfers Uit recente verkoopcijfers blijkt dat ongeveer 30% van de snorfietsen scooterodellen zijn Bij broers bestaat ongeveer 20% van de verkoop uit autoaten, ongeveer % uit broers et versnelling en ongeveer 80% uit scooterodellen (RAI, 997) 23 Ernst letsel In onderstaande tabel worden het aantal ziekenhuisgewonden en het aantal overleden bro- en snorfietsers in de afgelopen jaren getoond Jaar doden 987 20 988 989 990 99 992 993 994 995 996 0 23 8 94 79 69 68 80 75 Brofiets 2669 2708 doden Snorfiets 6 265 : 7 2567 974 863 642 625 742 822 7 4 6 24 ziekenhuisgewonden ziekenhuisgewonden 46 52 73 4 50 223 8 232 Tabel 2 Aantal doden en ziekenhuisgewonden onder bro- en snorfietsers per jaar van 987 t/ 996 (Bron: AW/BG) 25 37 28 285 365 395 Wat de slachtoffers (doden en ziekenhuisgewonden) onder de brofietsers betreft is sinds 990 sprake van een duidelijke daling Vanaf dit jaar neet evenwel het aantal slachtoffers onder de snorfietsers toe In 996 vielen weliswaar inder doden onder de snorfietsers ten opzichte van 995, aar een dergelijke verindering heeft zich niet voorgedaan in het aantal ziekenhuisslachtoffers In 997 hebben het inisterie van Verkeer en Waterstaat en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) schattingen van werkelijke aantallen verkeersslachtoffers gepubliceerd Het totale aantal bro- en snorfietsers dat als gevolg van een ongeval in een ziekenhuis is opgenoen, schoelt sinds 99 rond de 3000 Dat betekent dat ongeveer 70% van de slachtoffers via de politie in het bestand van AVV/BG terecht kot Onderverdeeld naar jaar is de registratiegraad voor het aantal bro- en snorfietsslachtoffers gezaenlijk: 99 72% 992 68% 993 66% 994 64% 995 67% 996 74%
Aanneelijk is dat vooral ongevallen waarbij geen otorvoertuig betrokken is, ondergeregistreerd zijn Odat er verder geen onderverdelingen beschikbaar zijn, is voor de verdere analyse gebruik geaakt van het 'standaard'- ongevallenbestand van AVV/BG 232 Leeftijdsklasse Voor zowel de bro- als snorfietsslachtoffers (doden en ziekenhuisgewonden) is een nadere uitsplitsing geaakt naar leeftijdsklasse aan de hand van de recentste ongevallencijfers 0-5 6-7 8-25 26-50 leeftijdsklasse >5 Afbeelding 3 Doden en ziekenhuisgewonden onder brofietsers in 996, verdeeld naar leeftijdsklasse (Bron: A W/BG) In de groep van 6- en 7-jarigen treffen we de eeste slachtoffers aan Vanaf 8 jaar is sprake van een afneend aantal slachtoffers per klasse 0-5 6-7 8-25 26-50 Leeftijdsklasse >5 Afbeelding 4 Doden en ziekenhuisgewonden onder snorfietsers in 996, verdeeld naar leeftijdsklasse (Bron: AW/BG) 2
De verdeling van de slachtoffers onder de snorfietsers toont een duidelijk ander beeld (zie Afbeelding 4) Ook hier treffen we in de groep van 6- en 7-jarigen relatief veel slachtoffers aan, aar de daling vanaf 8 jaar is inder duidelijk dan bij de brofietsers Het eest duidelijke verschil ten opzichte van de slachtoffers onder brofietsers zien we bij de uiterste leeftijdsklassen: de groep van 5 jaar en ouder en de O- t/ 5-jarigen Wat de laatst genoede groep betreft zitten hier relatief veel passagiers bij 233 Botspartners Een diepgaand Ongevallenonderzoek is door de SWOV uitgevoerd aan de hand van ongevallencijfers van edio 992 tot edio 993 (Noordzij, 993; 995b) Bij dit onderzoek zijn de oorspronkelijke ongevalsforulieren van de politie bestudeerd en is er navraag gedaan bij de politieagenten die het ongeval hebben afgehandeld Hieronder volgen enkele uitkosten uit dit onderzoek In ongeveer 0% van de gevallen botste een brofietser tegen een fietser, waarbij ongeveer driekwart van de fietsers ernstig gewond raakte Ongeveer evenveel brofietsers botsten tegen een andere bro- of snorfietser, et ongeveer evenveel gewonde slachtoffers Minder dan 5% van de ongevallen betrof een botsing et een voetganger, aar vrijwel altijd raakte de voetganger daarbij ernstig gewond In eer dan de helft van de gevallen was er een ander voertuig dan fiets of bronwsnorfiets als tegenpartij (bijna altijd een personenauto) Voor snorfietsers geldt dat zij in verhouding tot brofietsers iets inder vaak botsen et een voetganger aar iets vaker et een andere bro- of snorfietser In bijna 20% van de ernstige ongevallen et bronwsnorfietsers was geen tegenpartij aanwezig Bro- en snorfietsers zijn vaker betrokken bij ernstige ongevallen binnen dan buiten de bebouwde ko De verhouding is ongeveer 5:2 Voor oudere berijders (50+) is de verhouding ongeveer 2: De snorfietsen in alle leeftijdsgroepen hadden in verhouding iets vaker ongevallen binnen de bebouwde ko dan de brofietsers Ook de brofietsers et autoaat hadden in verhouding tot de brofiets et versnelling iets vaker ongevallen binnen de bebouwde ko 24 Risico Onder risico wordt verstaan: het aantal doden (of het aantal doden plus het aantal ziekenhuisgewonden) per iljoen gereden voertuigkiloeters Per jaar wordt ongeveer l 200 iljoen kiloeter op de bro- en snorfiets gereden, waarvan ongeveer 20% op de snorfiets (Bron: CBS) In Tabel 3 zijn deze cijfers voor enkele jaren opgenoen Daarnaast vinden we de slachtoffercijfers Aanvankelijk kon voor de voertuigeprestatie geen onderscheid worden geaakt tussen bro- en snorfietsen Vanaf 994 was dit wel ogelijk In de laatste kolo is het risicocijfer opgenoen 3
Jaar Type Aantal doden en ziekenhuisgewonden Voertuigprestatie in iljoen gereden vrt-k Aantal doden en ziekenhuisgewonden per iljoen gereden vrt-k (bestuurders+passagiers) 993 bro- + snorfiets 96 258,6 994 bro- + snorfiets brofiets 2003 693 224 0996,6,7 snorfiets 30 0228,4 995 bro- + snorfiets 2222 80,9 brofiets 822 0935,9 snorfiets 402 0245,6 996 bro- + snorfiets 2320 86 2,0 brofiets 897 0959 2,0 snorfiets 423 0227,9 Tabel 3 Ontwikkeling van het risico o als bro- of snorfietser bij ' een < verkeersongeval ernstig gewond te raken of o het leven te koen (Bron: CBS en A W-BG/SWOV) De voertuigprestatie van bro- en snorfietsen gezaenlijk is in 995 en 996 wat afgenoen ten opzichte van beide voorgaande jaren Het aantal slachtoffers daarentegen is toegenoen Per saldo betekent dit een toenae van de risicocijfers, waarbij een stijging et 26% hoog oet worden genoed Over de laatste driejaar is de stijging bij brofietsers 6% en bij snorfietsers zelfs 37% Ter vergelijking: de risicocijfers voor fietsers en autoobilisten (bestuurders) zijn respectievelijk 0,8 en 0,04 slachtoffers per iljoen gereden vrt-k De verdeling van de risicocijfers naar leeftijdsklassen is voor 996 uitgerekend et het volgende resultaat 8 'to 5-7 8-9 20-24 25-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65+ leeftijd d brofiets Qj snorfiets Afbeelding 5 Aantal doden en ziekenhuisgewonden per 0*6 voertuigkiloeter per vervoerwijze en leeftijd in 996 (Bron: OVG, AW/BG) 4
26 Alcoholgebruik 27 Helgebruik berijders en passagiers Brofietsers Bij ongevallen waarbij doden of ziekenhuisgewonden vallen, heeft de bestuurder in ongeveer 5% van de gevallen te veel gedronken Het aantal doden sinds 990 is vier tot zes per jaar Bij de lichtgewonde slachtoffers had ongeveer 2% van de bestuurders te veel gedronken De percentages zijn sinds 990 redelijk constant Het absolute aantal lichtgewonden ten gevolge van alcoholgebruik van de bestuurder, neet wel af als gevolg van de daling van het totale aantal lichtgewonden Het grootste aantal alcoholslachtoffers bevindt zich in de leeftijdsgroep 8 t/ 25 jaar; procentueel is dit in de groep 26 t/ 50 jaar De absolute en relatieve cijfers tonen een gelijkatig patroon over de periode 990-996 Snorfietsers Ook bij snorfietsongelukken heeft de bestuurder in ongeveer 5% van de gevallen te veel alcohol gedronken Het aantal doden sinds 990 is geen of één per jaar, et als uitschieter 995 et drie doden Het aantal lichtgewonden is procentueel licht gedaald De absolute aantallen ziekenhuisgewonden en lichtgewonden die te veel gedronken hadden is toegenoen, aar het totaal aantal slachtoffers neet ook toe In de leeftijdsgroep 26 t/ 50 jaar bevinden zich absoluut en relatief de eeste alcoholslachtoffers, gevolgd door de leeftijdsgroep 8 t/ 25 jaar De cijfers schoelen enigszins in de periode van 990 tot 996 Alleen voor de leeftijdsgroep 8 t/ 25 jaar is een lichte daling te zien Bij ernstige ongevallen droegen brofietsrijders bijna alleaal een hel, aar van hun passagiers droeg niet eer dan 60% een hel Slechts een enkele snorfietser droeg een hel en geen van hun passagiers (Noordzij, 993, 995b) Het is interessant deze cijfers te vergelijken et waarneingen van het heldragen in de praktijk De SWOV heeft in 996 etingen verricht naar het helgebruik onder brofietsers; de selectie betrof brofietsen uitgerust et een geel plaatje Van de 740 brofietsers bleek dat 3% geen hel op had (Schoon & Varkevisser, 997) Ook toen werd wat het dragen van een hel betreft een verschil tussen bestuurders en passagiers waargenoen: bestuurders 2% en passagiers 4% Maar dit verschil is duidelijk inder groot dan hetgeen onder slachtoffers is vastgesteld Wel bleek uit de verkeersobservaties naar heldragen dat in veel gevallen de hel niet of niet goed was vastgeaakt Denkbaar is dat in een ongevalssituatie in veel gevallen de hel vroegtijdig afvliegt 28 Taakstelling bro- en snorfietsslachtoffers 2000 en 200 In het derde Meerjarenplan voor de verkeersveiligheid (MPV-3) wordt als doelstelling genoed dat in het jaar 2000 25% inder doden en ziekenhuisgewonden oeten vallen ten opzichte van het jaar 985 De doelstelling genoed in het tweede Structuurschea Verkeer en Vervoer (SVV-2) gaat uit van 50% inder doden en 40% inder ziekenhuisgewonden in het jaar 200 ten opzichte van het jaar 986 Onderstaand overzicht toont voor bro- en snorfietsers tezaen wat deze reductiepercentages concreet inhouden Eerst wordt aangegeven het aantal doden en ziekenhuisgewonden in beide referentiejaren en vervolgens de ovang in 996 Het einddoel, het aantal 7
doden en ziekenhuisgewonden, is te vinden onder de taakstellingen voor de jaren 2000 en 200 Beide laatste regels geven aan welke ovang in reductie vanaf 996 tot de jaren 2000 en 200 nog oet worden gerealiseerd Wat de periode 997-2000 betreft zijn dit 8 doden en 27 ziekenhu isgewonden Berekening slachtoffers bro- en snorfietsers et betrekking tot de taakstellingen voor de jaren 2000 en 200 Referentiejaren 985 986 Huidige situatie Doden 4 33 Ziekenhuisgewonden 2787 2949 996 03 227 Taakstellingen in 2000 in 200 -> Nog te realiseren vanaf 996 bt 2000 bt 200 86 67 8 37 2090 (MPV-3: -25% tov 985) 769 (SVV-2: -50% doden en -40% ziekenhuisgewonden tov 986) 27 448 In een grafiek kan worden gevolgd hoe de ontwikkeling tot dusver is geweest en volgens welke dalende lijn de streefcijfers in de jaren 2000 en 200 behaald kunnen worden JUUU ['" B«0 2500 2000 B- 0 O "~ ~- H_ _ o- ~ v ~"----_ ~~~~a i Overleden 500 000 500 a Ziekenhuisopnaen "*-*^-*-r*-^é-*-t-* *, 4 985 990 995 2000 2005 200 Bron: BIS-V AWBG Afbeelding 8 Aantal slachtoffers onder bro-/snorfietsen naar jaar en letselernst, inclusief doelstellingen voor 2000 en 200 In Afbeelding 8 is voor zowel de ziekenhuisgewonden als voor de overledenen zo'n grafische voorstelling gegeven Het laatste reële punt is in 8
996 Na dit jaar is een rechte lijn getrokken naar de streefaantallen slachtoffers die in bovenstaand overzicht voor de jaren 2000 en 200 zijn berekend Wat de ziekenhuisgewonden betreft (de bovenste curve) was de ontwikkeling aanvankelijk bijzonder gunstig (tot 993); daarna trad weer een stijging op O de doelstellingen in het jaar 2000 te kunnen bereiken, dient deze stijging spoedig ogebogen te worden Het aantal doden wordt door de onderste curve weergegeven In A/beelding 9 zijn deze aantallen op een andere schaal nogaals afgebeeld 40-r Overleden 985 990 995 2000 2005 200 Bron: BIS-V AWBG 29 Belangrijkste punten uit dit hoofdstuk Afbeelding 9 Aantal overleden slachtoffers onder bro-/'snorfietsen naar jaar, incl doelstellingen voor 2000 en 200 Duidelijk is het grillige verloop te zien De piek in 995 wordt weer gevolgd door een daling in 996 O de doelstellingen te bereiken oet zich na 996 weer een daling voltrekken volgens hetzelfde verloop als de (sterke) dalingen in voorgaande jaren Na een jarenlange daling van de verkoopcijfers van brofietsen zien we de laatste twee jaar weer een duidelijke opleving In 994 en 995 is de verkoop van snorfietsen licht afgenoen et een sterke daling in 996, waarschijnlijk onder invloed van een eventuele verplichtstelling tot het dragen van de hel De verkoopcijfers van snorfietsen tonen na aart 997 weer een zeer sterke stijging; het betreft hier in circa 20 a 30% van de gevallen scooterodellen Bij brofietsen is de scooter nog populairder: 80% van de verkopen Het aantal doden onder de brofietsers stabiliseert zich de laatste jaren rond de 80 Na een jarenlange toenae van het aantal doden onder snorfietsers is in 996 een afnae opgetreden; echter het aantal ziekenhuisgewonden is niet teruggelopen in dat jaar De ernstig gewonde slachtoffers (overleden en in ziekenhuis opgenoen) zijn bij de brofietsers vooral in de leeftijdsklasse 6 t/ 7 jaar te vinden; bij de snorfietsers zijn de slachtoffers eer 9
gelijkatig over de leeftijdsklassen verdeeld, waarbij de eeste slachtoffers vallen in de klasse van 5 jaar en ouder Het relatief hoge aantal slachtoffers beneden de 6 jaar bij de snorfietsslachtoffers betreft vooral veel passagiers Onder hen is het risico op ernstig letsel groter vanwege het indere helgebruik Ofschoon de laatste jaren het aantal gereden kiloeters op bro- en snorfietsen licht is afgenoen, is het aantal ernstig gewonde en overleden slachtoffers niet verinderd (brofietsers) respectievelijk nog verder toegenoen (snorfietsen) Het gevolg is een sterke toenae van het risico (slachtoffers tegen de voertuigprestatie) onder brofietsers (de laatste drie jaar 6%) en een zeer sterke toenae onder snorfietsers (37%) Jongeren en ouderen lopen een groter risico ten opzichte van de categorieën van de iddengroep Vooral voor de brofietser van 50 jaar en ouder en de snorfietser van 65 jaar en ouder is het risico bijzonder groot Bijna 20% van de ernstige ongevallen betrof een eenzijdig ongeval (geen tegenpartij) In eer dan de helft van de gevallen was een personenauto's de tegenpartij In vergelijking et brofietsers botsen snorfietsers iets inder vaak et een voetganger aar iets vaker et een andere bro- of snorfietser Over de schuldvraag is niets bekend De taakstellingen in 2000 (-25% doden en ziekenhuisgewonden) en in 200 (-50% doden en -40% ziekenhuisgewonden) kunnen alleen worden gehaald als zich een aantal sterke dalingen voordoen zoals in de voorgaande jaren 20
3 Technische coponent van het convenant bro- en snorfiets 3 Wat houdt het convenant ten aanzien van de technische aspecten in? Het convenant bronwsnorfiets heeft tot doel het aantal ongevallen onder bro- en snorfietsers terug te dringen Wat de technische aspecten betreft richt convenant zich op het tegengaan van het opvoeren van snorfietsen Het convenant heeft een looptijd van vier jaar Over het opvoeren van snorfietsen zijn in het convenant de volgende afspraken geaakt: De RAI, d BOVAG en de NCBRM zullen hun leden collectief oproepen o af te zien van de produktie, iport, opslag en verkoop van opvoerateriaal en af te zien van elke edewerking aan het opvoeren Deze organisaties zullen individuele leden die niet aan de oproep voldoen, in gebreke stellen In het uiterste geval zullen de organisaties leden royeren De RAI zal er voor zorgdragen dat haar leden per l juni 996 alleen nog aar snorfietsen produceren, iporteren of verhandelen die 'opvoerbestendig' zijn De BOVAG en de NCBRM zullen een systee ontwikkelen waardoor de verkoop van opvoerbestendige snorfietsen wordt opgevoerd tot iniaal 80% op l januari 997 oplopend tot 00% op l juli 998 De RAI, de BOVAG en de NCBRM zullen hun leden oproepen toe te staan dat hun handelsvoorraad steekproefsgewijs wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van snorfietsen De controle op de aanwezigheid van niet-opvoerbestendige snorfietsen zal op de volgende anieren geschieden: de RAI zal door haar leden een accountantsverklaring laten opstellen betreffende de handelsvoorraad van de 'oude' opvoerbare snorfietsen; door of in opdracht van de RDW zal tegelijkertijd et de typegoedkeuring van de snorfiets een technische toetsing aan de concept-eurichtlijn worden uitgevoerd zoals vastgelegd in bijlage I van het convenant bronwsnorfiets; door of in opdracht van de RDW zullen steekproefsgewijze controles worden uitgevoerd bij iporteurs, tussenhandel en detailhandel; door de ANWB wordt steekproefsgewijs een consuentenonderzoek bij de detailhandel verricht De resultaten van deze controles worden, voor zover beschikbaar, eens per twee of drie aanden overlegd aan het Directoraat-Generaal Personenvervoer, Directie Verkeersveiligheid en Voerruigbeleid Onder "Partijen overwegen het volgende" is opgenoen dat de organisaties van detailhandelaren zich zullen inzetten voor het terugdringen van de verkoop van aterialen waaree voertuigen kunnen worden opgevoerd Verder is in paragraaf 24 opgenoen dat uiterlijk l januari 997 binnen de branche een signaleringsregeling zal bestaan o de verkoop van opvoeraterialen in kaart te brengen Over aatregelen o de verkoop van opvoeraterialen tegen te gaan, is niets in het convenant geregeld 2
Volgens paragraaf 25 zal de RDW kenbaar aken aan welke eisen broen snorfietsen zullen oeten voldoen in verband et het algeeen criteriu in het Voertuigregleent dat zij niet geakkelijk opvoerbaar ogen zijn en aan welke eisen snorfietsen bovendien ingevolge de afspraken binnen het convenant oeten voldoen vooruitlopend op de Europese regelgeving inzake opvoerbestendigheid Afgesproken is dat "zolang de RAI-(leden) en de (organisaties van) detailhandelaren zich houden aan de afspraken, de inister van V&W er van afziet een heldraagplicht voor snorfietsen in te voeren" 32 Relevantie convenant voor het SWOV-onderzoek 33 Stand van zaken uitvoering convenant Voor de vaststelling van het effect van het convenant op de verkeersveiligheid kan uitgegaan worden van een axiale uitvoering van de afspraken die in het convenant zijn geregeld Hierbij beperken we ons in eerste instantie tot ingrepen aan het voertuig We volgen de lijn die in het convenant is vastgesteld: per l januari 997 worden iniaal 80% opvoerbestendige snorfietsen verkocht en per l januari 998 00% Het convenant heeft een looptijd van vier jaar, dus tot edio 2000 In hoofdstuk 9, 'Discussie', wordt het axiale effect bij een volledige uitvoering van het convenant becijferd Als referentie wordt genoen een inschatting van het aantal slachtoffers in het jaar 2000 bij een ongewijzigd beleid Volgens deze ethodiek kan vervolgens ook becijferd worden wat het effect van het convenant is als het niet volledig wordt uitgevoerd, in teren van de reductie van de verkoop van opvoerbare snorfietsen Wordt niets gedaan, dan is sprake van ongewijzigd beleid Worden vanaf januari 998 nog steeds opvoerbare snorfietsen verkocht, dan is het noodzakelijk de ovang er van te weten o de consequenties hiervan op een reductie van het aantal slachtoffers te kunnen schatten Wat de technische aspecten betreft wordt in de volgende paragrafen beschreven in welke ate de afspraken zijn uitgevoerd zoals die in het convenant zijn overeengekoen Daarna kan de balans worden opgeaakt ten aanzien van de ogelijkheden het effect op de verkeersveiligheid Volgens opgave van de RAI hebben alle RAI-leden op één na het convenant onderschreven De fira die geen gevolg heeft gegeven aan het convenant, en een gering arktaandeel heeft van ongeveer 5%, is iniddels geen lid eer van de RAI De voorraadpositie van snorfietsen is door iddel van accountantsverklaringen bij alle leveranciers van snorfietsen vastgesteld Voor zover kon worden nagegaan hebben alle leden een dergelijke verklaring de RAI doen toekoen Uit deze verklaringen blijkt dat de eeste fira's op de desbetreffende datu geen opvoerbare snorfietsen eer in voorraad hadden De drie van de negen fira's die op l juni 996 nog wel (een beperkte) voorraad hadden - in totaal enkele honderden stuks - zouden de snorfietsen uitverkopen aan de detailhandel, doorverkopen aan buitenlandse arkten dan wel als brofiets verkopen Behalve de peildatu van l juni 996 was het natuurlijk van belang vast te stellen of bij RAI-leden de iport van snorfietsen die aan oude specificaties 22
34 De EU-anti-opvoerrichtlijn voldoen, geheel was gestopt Maar ook bij het niet-rai-lid zou bij voorkeur dit inzicht oeten worden verkregen Volgens het convenant zou de RDW na juni 996 bij de iporteurs de controles verrichten Pas edio noveber 997 heeft de RDW de eerste controles uitgevoerd Oude, opvoerbare snorfietsen werden niet eer aangetroffen De RAI gaf aan dat zodra een iporteur een typegoedkeur op een nietopvoerbaar type snorfiets verkregen had, er ook geen iport eer plaatsvond van snorfietsen volgens oude specificaties Medio noveber 997 waren door de RDW vijftien van dergelijke typegoedkeuren afgegeven, de zogenaade 'U-code' Deze code betekent dat de snorfiets voldoet aan nagenoeg dezelfde eisen als opgenoen in de EU-anti-opvoerrichtlijn zoals die in 999 van kracht zal worden De BOVAG en de NCBRM hebben hun leden gevraagd schriftelijk te verklaren dat en edewerking zal verlenen aan de afspraken die in het convenant zijn geregeld Van de zijde van de BOVAG is vernoen dat van de 935 aangeschreven leden die snorfietsen verkopen, er ongeveer 500 verklaringen zijn teruggezonden; een respons die in het licht van de iportantie van deze zaak, als laag ag worden gekwalificeerd De NCBRM spreekt van een soortgelijke respons Begin deceber 997 is onder de hiervoor aangegeven 935 BOVAG-leden door de BOVAG geïnventariseerd hoeveel opvoerbare snorfietsen nog deel uitaakten van de handelsvoorraad Uit een voorlopige opgave van de BOVAG (na een respons van 30%) bleek dat 2% van de snorfietsen nog van het oude, opvoerbare type was en 88% voorzien was van een U-code (niet-opvoerbare) snorfietsen NB Daar waar in de tekst 'niet-opvoerbaar' staat, oet worden gelezen 'oeilijk opvoerbaar', odat niet kan worden gegarandeerd dat een nietopvoerbare bro- of snorfiets nooit op te voeren zal zijn Volgens het convenant ogen vanaf l juli 998 alleen nog aar opvoerbestendige snorfietsen verkocht worden In artikel 23 van het convenant is geregeld dat er tot die tijd bij de tussen- en detailhandel controles door de RDW en ANWB op de handels- en bedrijfsvoorraad zouden/zullen plaatsvinden Tot dusver zijn volgens opgave van de RDW en de ANWB geen controles bij de detailhandel verricht Op 26 noveber 997 heeft de ANWB toegezegd spoedig et de consuentencontroles te beginnen volgens de forule 'ystery shopping' De bedoeling is ook te inforeren in hoeverre een handelaar bereid is een snorfiets op te voeren De signaleringsregeling die door de branche vóór l januari 997 zou worden opgesteld o aterialen, benodigd voor het opvoeren van bro- en snorfietsen in kaart te brengen, is er nog niet Uit de detailhandel koen berichten dat individuele bedrijven wel aan het staken van de verkoop van dergelijke aterialen willen eewerken, aar dit sos nalaten o geen (vaste) klanten te verliezen De RAI zegt niet veel invloed te kunnen uitoefenen op de verkoop van opvoeraterialen Zij pleit voor een wettelijk verkoopverbod van deze aterialen Zoals hiervoor aangegeven krijgen de snorfietsen die nu aangeboden worden voor de typegoedkeur een code 'U' Volgens de RDW wijken de huidige toegepaste keuringseisen niet veel af van de eisen die zijn opgenoen in de 23