Eindrapportage Innovatieteam Natuur- en Milieucommunicatie Opsteller Innovatieteam natuur- en Milieucommunicatie Datum april 2012 Versie 8
INHOUD HOOFDSTUK 1 OPDRACHT 2 1.1 Toelichting 2 HOOFDSTUK 2 HUIDIGE SITUATIE 3 2.1 Beschrijving 3 2.2 Kwaliteit 9 2.3 Wettelijke en niet-wettelijke taken 9 2.4 Benchmark 10 3.1 Beschrijving 12 HOOFDSTUK 4 VERDIEPENDE INFORMATIE 13 4.1 Toegevoegde waarde huidig beleid 13 4.2 Consequenties van stoppen met dit beleid/ deze taak 15 4.3 Antwoord op specifieke vragen 16 HOOFDSTUK 5 DOELMATIGHEID 17 5.1 Efficiencymogelijkheden 17 5.2 Samenwerkingsmogelijkheden 17 HOOFDSTUK 6 SCENARIO S 19 Scenario 1 NMC huidige organisatie -10% 19 Scenario 2 Stoppen met NME 21 Scenario 3 Stoppen met NMC 22 Scenario 4 Samenvoegen MEC de Kwekerij & kinderboerderij de Veenweide 23 Scenario 5 Samenvoegen MEC de Kwekerij & andere organisaties 24 1
HOOFDSTUK 1 OPDRACHT 1.1 TOELI CHTI NG De opdracht met betrekking tot de milieueducatie (inclusief de daaraan gerelateerde communicatie), onderdeel van product 4.6, Milieu. Opdrachtformulering: 1. Breng de toegevoegde waarde van milieueducatie en -communicatie, in het bijzonder het milieueducatief centrum in beeld. 2. Breng de consequenties in beeld indien we zouden stoppen met deze taak. 3. Zijn er goedkopere alternatieven denkbaar voor het realiseren van de beleidsdoelen? - kijk hierbij ook naar de mogelijkheden van verdere samenwerking met de Stichting Balans. Informatieve en verdiepende vragen Geef een beschrijving van de huidige organisatie/werkwijze (taken, wie doet wat?, financiën) Welke (landelijke/regionale/lokale) ontwikkelingen spelen er en komen op ons af? Hoe gaan andere (vergelijkbare) gemeenten met deze taak om? Toelichting op de opdracht vanuit het innovatieteam Milieueducatie heeft binnen de 9 innovatieonderwerpen een bijzonder karakter. De financiën waarop het betrekking heeft zijn beduidend lager dan de overige. Het betreft echter een onderwerp met weerkerend bestuurlijke aandacht. De vraagstelling komt niet uit het BMC rapport feiten en cijfers gemeente Soest d.d. 2-2-2012, maar is door de raad aangedragen. 2
HOOFDSTUK 2 HUIDIGE SITUATIE 2.1 BESCHRIJVING Natuur- en Milieucommunicatie (NMC) Soest: A. Natuur- en Milieueducatie (NME) Doelgroep: basis- en voortgezet onderwijs B. Milieucommunicatie (MC) Doelgroep: inwoners Wat doet NMC Soest? Kijk de film NMC SOEST en beleef het: WWW.SOEST.NL/NMCSOEST Doel NMC Soest omvat alle leeractiviteiten met betrekking tot natuur, ecologie, milieu, landschap, duurzaamheid en dierenwelzijn. NMC Soest zorgt voor kennis en inzicht in deze thema s, met als doel: meer betrokkenheid, respect, natuur- en milieuvriendelijk handelen en daarmee een duurzame en leefbare Soester samenleving. NMC Soest is als sociaal beleidsinstrument verankerd in het gemeentelijk Milieubeleid (Duurzaamheidsplan 2010-2014) en maakt onderdeel uit van de milieubeleidscyclus (MUP en MJV). Ook landelijk gezien vindt Natuur- en milieueducatie haar oorsprong in de uitvoering van het milieubeleid en is het een sociaal instrument dat een overheid heeft om te komen tot een duurzame samenleving. Albert Einstein: Niet alles wat telt, kan men meten, en niet alles wat men kan meten, telt ook. 3
A. Natuur- en Milieueducatie Basisonderwijs Alle basisscholen in Soest schrijven zich elk jaar in voor activiteiten uit het jaarprogramma NME Soest. In het veld (op locatie), op school of bij een van de aanbieders uit het netwerk jaarprogramma NME Soest* kunnen de scholen natuur- en milieulessen volgen of thematisch lesmateriaal (leskisten) lenen. De regie, coördinatie en afstemming van het Soester Jaarprogramma NME met het basisonderwijs, is een van de taken van NMC Soest. De producten uit het jaarprogramma NME Soest zijn inhoudelijk aanvullend en niet overlappend. De kerndoelen in het basisonderwijs en de speerpunten van het gemeentelijk beleid rondom duurzaamheid, milieu en natuur zijn leidend. *Het netwerk jaarprogramma NME Soest bestaat uit: 1. MEC de Kwekerij gemeente Soest 2. Kinderboerderij De Veenweide 3. IVN Eemland vrijwilligersorganisatie 4. RMN (excursie afvalstoffenpark) 5. Waterschap Vallei & Eem (excursie RWZI,waterzuivering) 6. Floralia Groei & Bloei Soest 7. Dierenbescherming Eemland 8. Imkervereniging Eemkwartier 9. Museum Oud Soest 10. Korenmolen de Windhond 4
Kengetallen Jaarprogramma NME Soest, 2011-2012 Tabel 2.1 ORGANISATIE producten kinderen NMC (gemeente Soest) budget derden uren Beleidsadvisering, coördinatie Jaarprogramma NME, regie netwerk, activiteiten buiten Jaarprogramma en Voortgezet onderwijs Zie tabel 2.2/2.3 Zie tabel 2.2/2.3 4.500 432 MEC de Kwekerij (gemeente Soest) Lesprogramma's (alle domeinen natuuronderwijs) 9 4000 12.180 952 Leskisten (uitleen voor gebruik in schoolomgeving) 29 4144 2.500 190 Sub totaal NME (gemeente Soest) 8144 19.180 1574 Kinderboerderij de Veenweide (Stichting Balans) Lesprogramma's (domein dieren) 15 3550 29.811 24 IVN Eemland Lesprogramma's (domein omgeving) 3 1344 500 24 Floralia (Groei & Bloei Soest) Projecten (domein planten) 2 728 500 8 Dierenbescherming Eemland Lesprogramma dierenwelzijn 1 532 8 Waterschap Vallei en Eem (WVE) Excursie RWZI 1 224 8 Lesmateriaal 'Droppie water' 1 224 RMN (communicatie) excursie afvalstoffenpark de Schans 1 280 8 lesmateriaal 'Doe meer met afval' 1 112 afronding 9 Totaal 63 15.148* 50.000 1654 * 15.148 kinderen die per schooljaar deelnemen aan de producten uit het jaarprogramma NME Soest. 5
Basisonderwijs buiten het Jaarprogramma NME Buiten het jaarprogramma NME worden projecten op projectbasis uitgevoerd of in een ander kader dan ecologische basisvorming. Zomerschoon wordt bijvoorbeeld uitgevoerd in het kader van wijkgericht werken. Tabel 2.2 Activiteit kinderen budget derden Actie Zomerschoon (14 de editie in 2011) 2108 150 24 Help vogels nestkastjes op school 1500 1000 24 Zaai & oogstlessen - landschappentuin 25 150 8 Groene voetstappen, laat het donker donker en warme truiendag 500 100 8 Totaal 4133 1400 64 uren Voortgezet onderwijs NMC Soest is door de school benaderd om mee te werken aan twee lesprojecten voor alle brugklassen. NMC Soest heeft de programma s opgezet, georganiseerd en treedt op als organisator, makelaar en begeleider bij de uitvoering van beide projecten. Tabel 2.3 Activiteit kinderen budget derden Het Slangenbosje (preventieprogramma: zwerfafval, vandalisme) 350 100 20 Van Eng tot Eem (vakoverstijgend veldwerk) 350-20 Totaal 700 100 40 uren Totaal NME basisonderwijs en voortgezet onderwijs (tabel 2.1+2.2+2.3) Kinderen per jaar budget derden uren 19.981 51.500 1758 Totaal per jaar (budget + uren) 147.000 6
Milieu Educatief Centrum de Kwekerij Ruimte voor educatie, beleving en ontwikkeling Het MEC de Kwekerij is sinds 1990 de uitvoeringslocatie van NME Soest. Vrijwilligers In het milieucentrum zijn gemiddeld zes vrijwilligers actief. Deze begeleiden lessen, doen administratieve klussen en helpen met de uitleen van de leskisten. NMC Soest maakt ook jaarlijks gebruik van stagiaires (Hogeschool Utrecht). Educatieve landschappentuin In 1993 is de huidige educatieve landschappentuin (heemtuin) aangelegd. Ongeveer 50% van het aantal lesprogramma s en lesbezoeken van MEC de Kwekerij vindt plaats in deze afgeschermde natuurlijke buitenruimte. De beheerkosten zijn opgenomen in het budget derden NME. MEC de Kwekerij Functie oppervlak beheerkosten deelnemers gebruik gebouw 160 m2 6.056 2024 (onderhoud, energie en verzekeringen) huurinkomsten - -/- 288 250 afschrijvingen 232 Totaal 6.000 4260 7
B. Milieucommunicatie (MC) Milieucommunicatie wordt ingezet om inwoners van Soest te betrekken bij de uitvoering van het gemeentelijk beleid rond de thema s: afval, water, verkeer (duurzame mobiliteit), klimaatbeleid (energie), dierenwelzijn, groen. Lokale Natuur- en Milieucommunicatie zoekt altijd naar nieuwe partners om mee samen te werken (actoren) en naar gemeentelijke speerpunten en duurzame beleidsthema s om het beleidsinstrument voor in te zetten. Kengetallen milieucommunicatie Soest - 2011 Tabel 2.4 Beleidsthema Activiteit deelnemers Energie/ klimaatbeleid Verkeer Groen/ natuur Water Dierenwelzijn Afval MBP 2010-2014: campagne Energiek Soest Website Energiek Soest Afdeling Ruimte (verkeer; fietsactieplan): fietsacties zoals Met belgerinkel naar de winkel Samenwerking afdeling Ruimte (groen/buitengebied): vb. wandelbrochure IVN Eemland; natuurambassadeurverkiezing; Samenwerking winkeliers Soest: BTW-regeling compostvat en regenton Opening De Wiek Samenwerking IVN Eemland: lezingen flora en fauna Soest Samenwerking afdeling Ruimte (afval) Cursus thuis composteren; Cursus duurzaam tuinieren; Gratis compost tijdens landelijke compostdag budget derden uren 10.000 2.000 0* 1000 2.000 40 150 1.000 24 200 1.000 28 160 500 24 1000 1.000 48 Licht Laat het donker donker 100 16 Diversen/ flexibel * uren opgenomen in budget klimaatbeleid flexibele ruimte, PR NMC, lid GDO-CDO, milieu- en natuurvakbladen en workshops 1000 1.000 48 Totaal 13.610 8.500 228 Totaal per jaar (budget + uren) 21.000 8
Totaaltelling budgetten en uren NMC Soest Natuur en Milieucommunicatie Budget derden uren NME (Natuur- en Milieueducatie) - Kwekerij 21.680 1758 Dierenlessen - kinderboerderij 29.811 - MC (Milieucommunicatie) 8500 228 Totaal 60.000 1986 Totaal per jaar (budget + uren) 168.000 2.2 KWA LI TEI T Dat NMC Soest kwaliteit levert, blijkt elk schooljaar weer als gekeken wordt naar het aantal inschrijvingen van basisscholen en naar het feit dat nog steeds alle 20 basisscholen (100%) gebruik maken van de belevingslessen en thematische lesmaterialen (leskisten) van NME Soest. Het totaal aantal inschrijvingen op lessen en lesmaterialen is de laatste vijf jaar ongeveer gelijk. Er is geen dalende of stijgende trend waarneembaar. 100% van de scholen in Soest maakt ondanks de toename van de taakbelasting nog steeds evenveel gebruik van het jaarprogramma Natuur- en milieueducatie. Het laatste, wetenschappelijk onderbouwde tevredenheidonderzoek betreffend Natuur- en milieueducatie in Soest heeft plaatsgevonden in 1999. Het onderzoek is destijds gedaan bij, destijds, 21 basisscholen in de gemeente Soest. Het onderzoek is uitgevoerd door ISOR (onderwijsresearch) van de Universiteit Utrecht. NME Soest (doelgroep basisonderwijs) wordt door alle scholen becijferd tussen de 7 en de 10, waarbij een 8 het gemiddelde is. Ook is er gevraagd naar actuele onderwerpen die in het Jaarprogramma NME Soest nog niet aan bod komen. Deze vraaggerichte werkwijze hanteert NME Soest sinds 1999 jaarlijks. NME Soest heeft sinds 2009 een kwaliteitsnetwerk NME opgericht. Dit bestaat uit de contactpersonen NME van alle basisscholen in Soest. Zo wordt er vraaggericht samengewerkt aan goede kwaliteit NME, die ook aansluit bij actuele veranderingsprocessen in de maatschappij en het onderwijs. 2.3 WETT ELI J KE EN NI ET-WET TE LI JK E TAKEN De huidige organisatie en vorm van het beleidsinstrument NMC (NME en MC) in de gemeente Soest is niet wettelijk verplicht. De gemeente Soest heeft vanaf 1990 gekozen om met het sociale beleidsinstrument Natuuren Milieucommunicatie, natuur- en milieuvriendelijk gedrag als keuze te stimuleren en duurzaam te investeren in de jeugd (generaties na ons). Het instrument is opgenomen in milieubeleidsplannen, ook de huidige van 2010-2014. NMC Soest is onderdeel van de wettelijke verslaglegging in het kader van de milieubeleidscyclus (Milieu uitvoeringsprogramma en Milieujaarverslag). 9
2.4 BENC HMARK Nieuwegein (+/- 60.000 inwoners) Het Milieu Educatief Centrum Nieuwegein voert vergelijkbare taken uit als het MEC de Kwekerij in Soest en ook als onderdeel van de gemeentelijke organisatie. Taak Formatie Werkbudget 2012 toelichting Adviseur NME 0,75 30.812 1 medewerker Medewerker NME 0,6 + 0,12 2 medewerkers Educatief Centrum 32.863 Budget voor afschrijving en beheer centrum Regionaal consulent Buitenwijs NME Adviseur milieucommunicatie 0,26 7000 0,45 14.365 Totaal 2,18 85.040 Leusden (+/- 23.000 inwoners) Deze gemeente heeft NME en Milieucommunicatie gesplitst. Beiden maken wel deel uit van de afdeling Ruimtelijke Ordening. NMC Leusden is aan het onderzoeken of er meer inkomsten gegenereerd kunnen worden. Taak Formatie Werkbudget 2012 toelichting NME* 2,1 20.000 Doelgroep 16 scholen basisonderwijs. Milieucommunicatie en beleid duurzaamheid 1 Totaal 3,1 *Leusden heeft circa 10 jaar gelden een betalingssysteem voor basisscholen: elke school betaalt per schooljaar ongeveer 500 en kunnen dan maximaal op 24 producten inschrijven. Dit heeft destijds niet geleid tot afhaken van scholen. Wel is momenteel een afname te zien in het aantal lespakketten dat per school wordt afgenomen. Milieudienst NW Utrecht Vanuit de milieudienst wordt NME uitgevoerd voor de volgende gemeenten: Maarssen (Stichtse vecht), Ronde Venen, Woerden en Oudewater. In 3 gemeenten is een milieucentrum aanwezig. Taak Formatie Werkbudget 2012 toelichting Adviseur NME 2,41 4 medewerkers Medewerker NME 1,93 4 medewerkers Milieu Educatie Centra 3 St. Vecht: 3.734 De Woudreus; MEC Maarssen; Totaal 4, 34 MEC Woerden Locatiebeheer via gemeenten. 10
Milieudienst ZO Utrecht De gemeente Zeist heeft haar NMC-taken uitbesteed aan de Milieudienst Zuidoost-Utrecht. NMC Zeist is een regionaal centrum voor Natuur- en Milieucommunicatie. Zij heeft dienstverleningsovereenkomsten met eigenaargemeenten, scholen en andere opdrachtgevers bij projecten op het gebied van natuur en duurzaamheid. NMC Zeist werkt vanuit 2 locaties: een kantoorlocatie in het gebouw van Milieudienst Zuidoost-Utrecht en het bezoekerscentrum De Boswerf in het Zeisterbos. Taak Formatie Werkbudget 2012 toelichting Medewerkers Team NMC Teamleider 0,8 3,71 20.000 Doelgroep 16 scholen basisonderwijs. Inkomsten: 30.000 (2011) Scholenbijdragen, landelijke subsidie, activiteiten buitenlocatie de Boswerf Uit te geven als werkbudget Totaal 4, 34 50.000 Bereik/ deelnemers team NMC (milieudienst ZO Utrecht): Leerlingen basisonderwijs: 25.000 Inwoners (acties/ campagnes/cursussen + bezoekerscentrum): 24.000 Inkomsten van team NMC zijn opgebouwd uit: betalingen contractgemeenten Zeist, de Bilt, Utrechtse Heuvelrug, Bunnik; inhuur op projectbasis; inkomsten bezoekerscentrum de Boswerf; inkomsten betalingen basisscholen De teamleider NMC (milieudienst ZO Utrecht) vertelde dat de kwaliteit van NME voor de contractgemeenten onder grote druk staat, omdat de contracten destijds voor veel te kleine bedragen zijn afgesloten. NMC kan kwaliteit niet leveren voor het geboden geld. Als gemeenten bij NMC om een beleidsgerelateerde activiteit vragen, dan worden er per activiteit nu extra offertes uitgebracht. Overige gemeenten Provincie Utrecht en NME-taken Voor het benchmarkonderzoek is bij verschillende gemeenten geïnformeerd naar recente ontwikkelingen op het gebied van kerntaken en bezuinigingen op NME-taken. Bij geen van de bevraagde gemeenten is sprake van stoppen van de taak. Wel wordt er bijvoorbeeld bij de gemeente Ronde Venen onderzocht of het anders en goedkoper kan. Vergelijkbare opdracht als NMC Soest op dit moment uitvoert. Ook in Woerden/Oudewater wordt de discussie gevoerd. Gemeente die niets doet aan NME-taken in de provincie Utrecht is Renswoude. Recent is daar bij gekomen Breukelen. Breukelen had de NME-taak uitbesteed aan de milieudienst, maar is er per 2012 mee gestopt. Minimaal investeren ook de gemeenten Rhenen en Veenendaal. Zij subsidiëren de plaatselijke scholenwerkgroep van het IVN (vrijwilligersorganisatie) voor een klein aantal lessen en lesmaterialen. 11
Hoofdstuk 3 Ontwikkelingen 3.1 BESCHRIJVING NMC in Soest is toegerust op toekomstige ontwikkelingen en is altijd op zoek naar samenwerken in slimme coalities. (bestuurlijk en beleid, ondersteuning en faciliteren van aanbieders, eindgebruikers en vernieuwers) De transitie naar een duurzamere samenleving zie je ontstaan in de samenleving zelf. Bijvoorbeeld in Soest, een initiatief tot collectief aankopen van zonnepanelen. Acties samen met de straat op het gebied van energiebesparing. Burgers in Soest zijn goed in staat om veel van deze duurzame initiatieven zelf te regelen. Het is nodig om een initiatief op gang te brengen of over een drempel te helpen, even in contact te brengen met een initiatiefnemer in een andere gemeente. De aandacht en waardering vanuit de gemeente door regelmatig persaandacht, mede organiseren van activiteiten wordt als zeer waardevol ervaren. Het geeft de burgers de motivatie om ermee door te gaan. Bij Energiek Soest ontstaat feitelijk een sneeuwbaleffect. De faciliterende functie wordt door NMC Soest opgepakt. Landelijk is er sprake van verbreding van NME. De landelijke programma s NME en Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) zijn daarom ook in 2012 gecombineerd. De combinatie heet nu: DuurzaamDoor (sociale innovatie voor de groene economie) Een andere trend is het versterken van NME-netwerken en schaalvergroting. Gemeente Soest is lid van het netwerk UNO (Utrechtse Natuur- en milieueducatie organisaties) Binnen dat netwerk wordt samengewerkt aan productverbetering, digitale ontsluiting (kennisdeling maar ook efficiency), een basispakket en ontwikkeling van activiteiten. Ook is de gemeente Soest lid van het landelijke GDO (gemeenten voor duurzame ontwikkeling) en heeft B&W de intentieverklaring van het CDO (communicatie voor duurzame ontwikkeling) van de provincie Utrecht ondertekend. Het doel van zowel het GDO als het CDO is om lokale Natuur- en milieucommunicatie te versterken door op bestuurlijk niveau meer samen te werken. Dan hebben we het niet alleen meer over de lessen voor de basisschoolkinderen (ecologische basisvorming), maar wordt er veel meer ingespeeld op ontwikkelingen bij gemeenten, de noodzaak en het belang om met inwoners samen aan de slag te gaan. Verantwoordelijkheden leggen waar ze horen en inwoners begeleiden en helpen om verantwoordelijkheid en initiatieven te nemen. 12
HOOFDSTUK 4 VERDIEPENDE INFORMATI E 4.1 TOEG EVOEGDE WA ARDE HU I DIG BELEI D Natuur- en Milieucommunicatie (NMC) Politiek en beleid 1. NMC versterkt de beleidsuitvoering van o.a. de beleidsvelden milieu, duurzaamheid, groen, water, dierenwelzijn, natuurontwikkeling en verkeer. 2. NMC wordt ingezet om groeps- en leerprocessen op gang te brengen waarin inwoners (verschillende doelgroepen) leren tot (innovatieve) oplossingen te komen voor duurzaamheidvraagstukken. Te denken valt aan expertmeetings, communities of practice, pilots en educatie. 3. NMC draagt bij aan de ecologische basisvorming van kinderen. Dit is een voorwaarde om betrokken te zijn bij de eigen leefomgeving. Daarbij is investeren in kinderen, investeren in toekomstige generaties. Participatie 4. NMC draagt bij aan de vorming van bewuste inwoners die respect hebben voor de natuur en gemeenschappelijk erfgoed. Hierdoor raken kinderen en volwassenen betrokken bij hun woon- en leefomgeving en worden zij in staat gesteld zich verantwoordelijk te voelen voor die omgeving en er ook zorg voor te dragen. Gezondheid 5. NMC draagt eraan bij dat inwoners genieten van de natuur om hen heen. Bewezen is dat tijd doorbrengen in de natuur positief is voor iemands gezondheid. 6. NMC maakt jonge inwoners bewust van de relatie tussen leefomgeving en gezondheid en van de invloed van hun gedrag op de kwaliteit van de leefomgeving (uit onderzoek van Alterra blijkt dat de jeugd vervreemd raakt van de natuurlijke omgeving) 7. Jong geleerd is oud gedaan. Natuur- en milieuvriendelijk gedrag dat door kinderen wordt aangeleerd, blijft behouden als zij volwassen worden Milieu Educatief Centrum de Kwekerij (MEC de Kwekerij) Het belang van de huidige binnenruimte voor natuur- en milieueducatie Soest: uitvoeringslocatie lesprogramma s in de winter; tentoonstellingsruimte van 100 vierkante meter; ontmoetingsplaats en vergaderruimte maatschappelijke organisaties; opslag- en uitleenruimte thematische leskisten (natuur en milieu); ruimte waar cursussen worden georganiseerd om inwoners te betrekken bij duurzame beleidsthema s (afval, groen, water en energie); informatiecentrum waar scholen terecht kunnen voor alles op het gebied van natuuronderwijs & duurzaamheid; duurzaamheidcentrum: ruimte voor bewonersgroepen 13
Het belang van de huidige natuurlijke buitenruimte voor natuurbeleving: veilige en afgeschermde locatie waar natuurervaringen worden opgedaan en natuuronderzoek wordt gedaan door kinderen van 4 t/m 12 jaar; imkervereniging Eemkwartier ( 2 leden uit Soest) onderhoud de bijenstal in de tuin. Hier huizen jaarlijks 4-5 bijenvolken. De bijenvolken en de stal worden ook ingezet voor educatieve doeleinden. (lesprogramma Imkerwerk) de tuin bestaat uit de Soester landschappen in het klein: stuifzand, bos, veenmoeras, bermen en de Eng. (alleen de polder ontbreekt) Enkele bijzondere elementen: natuurlijke vijver met salamanders, libellen, waterjuffers en typische moerasvegetatie; een rij oude beuken (> 80 jaar); stuifduinen met heide; bosgedeelte waarin veel vogelnestgelegenheid en vleermuizen; een nectarkroeg (stukje waar veel nectarplanten staan voor nacht- en dagvlinders, honingbijen en solitaire bijen) Tot slot Met de Nota Natuur voor mensen, mensen voor natuur * (2000; nota Natuur, bos en landschap in de 21 e eeuw) wordt de aanpak van het natuurbeleid voor de komende tien jaar geschetst. Het toenmalige kabinet deed dat vanuit het besef dat natuur en landschap een essentiële bijdrage leveren aan een leefbare en duurzame samenleving. In de nota staat bijvoorbeeld geschreven dat dankzij de aanwezigheid van natuur mensen gezonder zijn, zowel fysiek als psychisch. Van natuur worden we rustig. Ons voedsel komt uit de natuur. De kosten van de gezondheidszorg zouden sterk stijgen als er geen natuur meer is. Uit onderzoek van Stichting Veldwerk Nederland en de universiteit Utrecht** (2006) blijkt dat mensen die 15 jaar geleden natuur- en milieueducatie hadden gevolgd, significant anders leven dan mensen die dat onderwijs niet hebben gehad. Ze scheiden hun afval beter en ze gedragen zich verantwoordelijker naar hun natuurlijke omgeving. Uit onderzoek van Alterra*** (2002, universiteit van Wageningen) blijkt dat alleen als je kinderen op jonge leeftijd leert hoe belangrijk de natuur is, ze er later oog voor zullen hebben. Uit zichzelf heeft 70 procent geen belangstelling! In Engeland, Duitsland en Amerika wordt veel meer tijd en aandacht besteed aan natuur- en milieueducatie voor schoolkinderen dan in Nederland. Investeren in NMC betaalt zich op termijn terug. *Deze nota uit 2000 is ondertekend door: De Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, G.H. Faber; De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, J.P. Pronk;De Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, J.M. de Vries;De Minister voor Ontwikkelingssamenwerking, E.L. Herfkens ** Jansen, P., Smit, W., Koppen van, C.S.A., Bulten, M, Damen, M.L., Custers, C.; Hoe duurzaam is NME? Een explorerend kwantitatief onderzoek naar langetermijneffecten van Natuur- en Milieueducatie op scholen, Veldwerk Nederland en Universiteit Utrecht, 2006 *** Verboom, dr. J., Kralingen van, R., Alterra and Meier, drs. U., UMC Market- and Communication Research; Teenagers and biodiversity worlds apart? An essay on young people s views on nature and the role it will play in their future, 2002 14
4.2 CONSEQUENTI ES VAN STO PP EN MET DIT BELEI D/ DEZE TAA K 1. Kinderen in Soest komen nauwelijks meer onder schooltijd (ecologische basisvorming) in aanraking met natuur (natuurbeleving). 2. Natuuronderwijs wordt op basisscholen in theorie behandeld middels boeken, internet en televisieprogramma s. 3. De gemeente Soest verliest met Natuur- en Milieucommunicatie een krachtig sociaal beleidsinstrument, dat op een positieve manier (groepen) inwoners betrekt bij hun directe leefomgeving en bij duurzame beleidsthema s. Het wordt steeds belangrijker om de initiatieven uit de samenleving te ondersteunen, aangezien subsidie instrumenten wegvallen. Het gevaar is dat mede gelet op stopzetting stimuleringsgelden lokaal klimaatbeleid deze initiatieven niet meer kunnen worden gesteund. 4. Stoppen betekent dat er meer investeringen nodig zijn om gemeentelijk duurzaamheidsbeleid uit te voeren. Vanuit de rijksoverheid wordt geld voor lokaal klimaatbeleid stopgezet. In 2012 is extra inhuur voor energiek soest voor het laatst. Facilitering burgerparticipatie vanuit NMC wordt daarom extra belangrijk. 5. Het in contact brengen van (groepen) inwoners met hun directe leefomgeving heeft een preventieve werking, denk aan vandalisme, zwerfafval en milieuvervuilend gedrag. 6. Stoppen heeft invloed op de burgertevredenheid. De burgerenquête Duurzaam Soest uit 2009 heeft uitgewezen dat inwoners van Soest het belangrijk vinden dat het gemeentebeleid zich meer zou moeten focussen op natuur, educatie en zwerfvuil. De belangrijkste wens die de inwoners in deze enquête hebben uitgesproken is: houd Soest groen en natuurlijk! 7. Stoppen gaat in tegen de wens van het huidige college. In haar collegeprogramma Soest waar iedereen meetelt heeft ze expliciet een kernnotitie Duurzaamheid opgenomen, waarin het instrument NMC is opgenomen. De gemeenteraad heeft voorts het Duurzaamheidsplan 2010-2014 aangenomen; NMC is hierin opgenomen. Er zal dus een aanpassing van het duurzaamheidsplan moeten plaatsvinden. 8. Locatie MEC de Kwekerij komt vrij. Extra inkomsten door verhuur, verkoop en wegvallen exploitatiekosten mogelijk. 9. Stoppen met de NME (MEC de Kwekerij) betekent een besparing in de personeelskosten van 0,8 fte. 10. Stoppen met NMC (NME + MC) betekent een besparing in de personeelskosten van 1,4 fte. 15
4.3 ANTWOORD OP SPE CIFI EK E VRAGEN Het huidige beleid waarin NMC Soest is opgenomen Milieubeleidscyclus vanaf 1990 t/m heden: Milieu uitvoeringsprogramma (MUP) en Milieujaarverslag (MJV) Duurzaamheidsplan 2010-2014 Fietsactieplannen van het verkeersbeleid 2008 t/m 2012 Kernnotitie Duurzaamheid, onderdeel huidige collegeprogramma Soest waar iedereen meetelt 2010-2014 Soest is lid van de landelijke vereniging Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (= GDO); doel: versterking lokale NMC. Provincie Utrecht Uitvoeringsplan NME 2011-2015 Provincie Utrecht. Landelijke nota Kiezen, leren, meedoen Ondertekend in 2008 door ministeries Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en milieubeheer en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Inhoud: voorstellen om NME te versterken. Budget: 20.000.000 Europees niveau Het Verdrag van Aarhus (1998). Ontwikkeling die op korte termijn invloed heeft op de inzet van NMC Door de nieuwbouw van Zorgpalet Soest-Baarn op locatie Molenstraat zal de huidige educatieve landschappentuin naast het MEC de Kwekerij verdwijnen. In de grondexploitatie van de bouwlocatie is het verplaatsen van de educatieve landschappentuin (heemtuin) opgenomen. De tuin kan verplaatst worden naar een ander deel van het terrein van het serviceteam (afdeling Realisatie). De nieuwe belevingstuin zal zo worden aangelegd, dat ook de toekomstige bewoners van het nieuwe gebouw van het Zorgpalet ervan mee kunnen profiteren. Er is dan sprake van een win-win-situatie, waarbij door het combineren van functies meerwaarde wordt gecreëerd. Uit onderzoek is gebleken dat natuur en kinderen een positief effect hebben op ouderen en hetzelfde geldt andersom. 16
HOOFDSTUK 5 DOELMATIGHEID 5.1 EFFICIENCYMOGELI JK HED EN Jaarprogramma NME Soest (basisonderwijs) Betalingssysteem ontwikkelen en invoeren samen met het basisonderwijs. Meer organisaties, tegen betaling, gebruik laten maken van gebouw MEC de Kwekerij, ook op de maandag en vrijdag, als het MEC de Kwekerij gesloten is; 5.2 SA MEN WERKI NGS M OGELI JK HEDEN Jaarprogramma NME Soest (basisonderwijs) Intensiever samenwerken met kinderboerderij de Veenweide (Stichting Balans); Meer samenwerken met NME-organisaties verenigd in het UNO (Utrechts Natuur- en Milieueducatie Overleg); Meer samenwerken met museum Oud Soest (cultureel erfgoed); Meer samenwerken met maatschappelijk betrokken commerciële partijen, zoals bijvoorbeeld de Paardenkamp (locatie Gagelgat); Het Utrechts landschap; eventueel huren van het bezoekerscentrum op de Paltz (nieuwe NME-uitvoeringslocatie) Op taakgebied Uitleen leskisten: samen met UNO (Utrechtse NME Organisaties) werken aan een centraal uitleenpunt in de provincie Utrecht Kwaliteitsverbetering leskisten: samen met UNO komen tot een basispakket (leskisten en lesmaterialen) zodat het ontwikkelen, onderhouden en verbeteren centraal en gedeeld met collega-organisaties plaats kan vinden 17
5.3 UITB ESTEDINGSMOGELI J K HED EN Uitvoering Jaarprogramma NME (MEC de Kwekerij) uitbesteden aan Stichting Balans en samenvoegen met natuureducatie op de kinderboerderij de Veeweide; Taak uitleen leskisten uitbesteden aan CNME Schothorst (Amersfoort) of andere partijen, zoals: openbare bibliotheek Soest; De NME-taken onderbrengen bij de R.U.D. Per 1-1-2013 ontstaat deze Regionale Uitvoeringsdienst uit de fusie van verschillende milieudiensten in de regio Utrecht. Op dit moment zijn de NME-organisaties Zeist, Breukelen, Maarssen, Oudewater, Ronde Venen ondergebracht bij de milieudiensten NW- en ZO-Utrecht; De taak NME samenbrengen met CNME Schothorst (gemeente Amersfoort); MEC de Kwekerij wordt dan een dislocatie van CNME Schothorst; Opmerking De genoemde uitbestedingsmogelijkheden zijn nog niet doorgerekend. Er is nog geen inzicht of het kostenbesparend zal zijn of dat het gaat om het verschuiven van budgetten. Uitgangspunt bij de opsomming was voldoen aan beleid op het gebied van de kwaliteit van de uitvoering Jaarprogramma NME (MEC de Kwekerij). 18
HOOFDSTUK 6 SCENARIO S Voor alle beschreven scenario s geldt dat de regie en coördinatie van het Jaarprogramma NME Soest, het begeleiden van burgerinitiatieven en de beleidsgerelateerde milieucommunicatie (totaal 0,6 fte) gescheiden kan worden van de uitvoering van het Jaarprogramma NME (MEC de Kwekerij) (0,8 fte). Scenario 1 NMC huidige organisatie 10% Dit scenario gaat uit van de huidige organisatie. Het instrument Natuur- en Milieucommunicatie wordt kwalitatief goed en door een efficiency-slag goedkoper binnen de gemeentelijke organisatie ingericht, door bijvoorbeeld: Betalingssysteem ontwikkelen en invoeren samen met het basisonderwijs. (voorbeeld CNME Schothorst Amersfoort, NMC Zeist); A,B,C-pakket Meer organisaties, tegen betaling, gebruik laten maken van gebouw MEC de Kwekerij, ook op de maandag en vrijdag, als het MEC de Kwekerij gesloten is; Natuureducatie kinderboerderij stoppen (in BCF St. Balans opgenomen). Educatie, thema dieren, anders invullen: project met je klas de boer op of meer educatieve programma s in samenwerking met de Paardenkamp (Dierenbescherming Eemland en het Gagelgat); Meer gebruik maken van vrijwilligers voor: begeleiden lessen, leskisten-uitleen, schoonmaak gebouw en onderhoud educatieve landschappentuin; Voor beleidsgerelateerde milieucommunicatie uren laten inkopen door de verschillende verantwoordelijken per beleidsveld; Deze genoemde stappen, maar ook de voorstellen die genoemd zijn in paragraaf 5.1 (Efficiency), 5.2 (Samenwerking) kunnen worden uitgewerkt en toegepast. Kansen Natuur- en milieucommunicatie wordt beter ingezet rondom duurzame beleidsthema s; goed en direct inzetbaar voor bijvoorbeeld burgerparticipatie en simuleren actief burgerschap; NMC Soest als lerende organisatie: door verdergaande samenwerking andere partijen en nieuwe coalities ontstaan er nieuwe inzichten, kansen en mogelijk verdieneffecten; Gemeente hoeft geen nieuw instrument te ontwikkelen om duurzame ontwikkeling te stimuleren, maar kan het bestaande instrument NMC efficiënter inzetten en onderlinge samenwerking NME-centra uit de regio te bevorderen; 19