Monument: Utrecht SHV gebouw. REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer] 0344100000005721 Utrecht Utrecht Utrecht Rijnkade 1 (hoofdingang) Mariaplaats 21 3511 LK 3511 LC Utrecht C 7364 gedeeltelijk Utrecht C 7234 gedeeltelijk, C 7986 Kantoorgebouw met parkeerkelder, groenaanleg en beeld N.v.t.
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). Voorbeeld van de toenemende internationale handelsactiviteiten en opbloei van de economie in de loop van de Wederopbouwperiode, mede dankzij de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Tevens voorbeeld van een historisch Nederlands familiebedrijf. Voorbeeld van toepassing moderne kunst om het belang van het bedrijf te accentueren. Beginnende cityvorming (kantoren- en hoogbouw) aansluitend op het historische centrum van de stad en in relatie tot de ontwikkeling van Hoog Catharijne. Typologische ontwikkeling van een vroege toepassing van een ondergrondse parkeergarage op eigen terrein als uitdrukking van de toenemende automobiliteit Als karakteristiek voorbeeld van naoorlogs Functionalisme. Als een van de meest geslaagde voorbeelden uit de periode 1959-1965. Vanwege zijn plaats in het oeuvre van het architectenbureau Op ten Noort Blijdestein Door de nagestreefde monumentaliteit en verzorgde uitvoering. Zoals zichtbaar is in de rijke natuursteentoepassing in het ex- en interieur en vanwege de reliëfs aan de buitenzijde en het vloermozaïek en de tegeltableaus aan de binnenzijde. In het bijzonder door de positionering van het trappenhuis in relatie tot het grote venster in de zijgevel.
III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; Beeldbepalende ligging op de hoek van de Singel en de Mariaplaats. Vormt opvallend modern element in ouder stedenbouwkundig blok. Grotendeels gaaf. Het geheel nog zeer goed herkenbaar. Constructie en materiaaltoepassing goeddeels behouden
3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. Het pand heeft zijn oorspronkelijke functie behouden als hoofdkantoor van de SHV Opmerkelijke uitbreiding uit 1973 geheel in stijl van het bestaande gebouw Van belang is hier het contrast met het historische centrum (Mariaplaats) zoals dat ook tot uitdrukking komt in de begrenzing van het beschermde gezicht. Voorts schakellocatie tussen de oude stad en Hoog Catharijne. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: De renovatie van 2003 2005 is met zorg uitgevoerd, maar in het kader van de hier beoogde bescherming worden er geen monumentale waarden toegekend aan de daarbij nieuw ingebrachte onderdelen. - Exterieur Geen waarde exterieur - Interieur Geen waarde interieur
Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. onbekend Overige KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Handel, kantoren, opslag, transport Kantoorgebouw Kantoorgebouw, hoofdkantoor SHV 2012. SHV gebouw Functionalisme, Nieuwe Zakelijkheid Bouwtijd (ook de planfase) Op dit moment zijn er geen gegevens over de planfase. Het artikel in Bouw 14 (1959) toont de maquette. De start van de bouw ligt in het najaar van 1958 De symbolische eerste steen is gelegd op 24 juni 1959 Opening 16 september 1960 door Prins Bernhard Architect(en)/ontwerper(s) Ingenieurs- en Architectenbureau Op ten Noort Blijdenstein, tevens uitbreiding 1973 Kentie en Partners, renovatie 2003-2005 Uitvoerder (aannemer N.V. Algemene Bouwonderneming Albouw uit Breda e.d.) Opdrachtgever Steenkolen Handels-Vereeniging (SHV) Exterieur Een bouwdeel evenwijdig aan de Rijnkade met de hoofdingang. Loodrecht daarachter een bouwdeel langs de Mariaplaats met toegang middels onderdoorgang tot achterliggend binnenterrein en ondergrondse (deels oorspronkelijke) parkeergarage. Daarnaast aan de zijde van de Mariaplaats een afsluitend bouwdeel oorspronkelijk bedoeld voor appartementen in 2003-2005 verbouwd tot kantoor. Vleugel langs de Rijnkade in oorsprong twee en vijf traveen aan weerszijde van een vooruitspringende ingangspartij. In 1973 in exact aansluitende architectuur vergroot. gebouw, constructietechniek De constructie bestaat uit gewapend beton, deels gecombineerd met en staalskelet. De gevels uitgevoerd in baksteen bekleed met natuursteen. Vaste binnenmuren in baksteen. Venters oorspronkelijk van geanodiseerd aluminium. Vernieuwd in 2003-2005. De gevels zijn bekleed met natuursteen.
Interieur (indeling) Interieur/afwerking Respectievelijk groen Altakwartsiet op de vleugel langs de Rijnkade en het appartementsdeel. Muurreliefs zijn van Muschelkalk. Achter de hoofdingang aan de Rijnkade ontvangsthal met monumentaal trappenhuis. Oorspronkelijke liftschacht aan de linkerzijde nog aanwezig. De oorspronkelijke structuur van twee gangen haaks op elkaar vanuit de hal met aan weerszijden kantoren nog herkenbaar. Zie verder bij Relevante wijzigingen Tweede oorspronkelijk trappenhuis in de rechter travee van de vleugel langs de Mariaplaats. Van belang is de afwerking van de hoofdhal met diverse soorten natuursteen voor de trap, de vloer en twee oorspronkelijke zuilen. Bekleding trap marmer uit Italië Zuilen, grijsbruin geaderd Lido-marmer Bij de renovatie in 2003-2005 is gebruik gemaakt van natuursteen uit dezelfde groeve als de bestaande natuursteen elementen. Trappenhuis met omlopende rechte steektrappen met bordessen leuning van geanodiseerd aluminium met houten afdekking. Vrijwel originele tocht- en toegangspui in geanodiseerd aluminium Stedenbouwkundige ligging, situering (incl. aanduiding windstreek), omgeving van belang Op deze locatie vanuit het particuliere woonhuis van één van de oprichters, familie van Beuningen, gestart. Pand oorspronkelijk aan de singel gelegen. In 1962 ontwierp de stedenbouwkundige J.A. Kuiper een plan tot gedeeltelijke demping van de singel waaronder dit westelijke deel, dat in de jaren 1970 als verdiepte rijweg werd uitgevoerd. Het Utrecht City Project (UCP), later Aanpak Stationsgebied, uit de jaren 1990 beoogt in 2018 het water in de singel te laten terugkeren. Het pand ligt net buiten het beschermde gezicht van Utrecht. Destijds nadrukkelijk uitgesloten vanwege vermeende verstoring van het historische stadsbeeld. Archeologische relevantie ondergrond Ligt op een gewaardeerd terrein (AMK-terrein) van zeer hoge archeologische waarden. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Natuursteen, tuf Zijgevel, zuidzijde van de vleugel langs de Rijnkade
Kunstenaar Voorstelling Datering Afmetingen Pieter d Hont De drie stenen verbeelden de activiteiten van het bedrijf van boven naar beneden: Energiewinning, Rijnvaart en Mijnbouw. Zij worden begeleid door drie kleinere stenen waarin de letters S-H-V Uit de bouwtijd Niet opgemeten nr. 2 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Vloermozaïek in het hoofdtrappenhuis Het mozaïek is samengesteld uit een groot aantal soorten natuursteen in kleur en textuur verschillend In de vloer in de as van het omlopende trappenhuis Steen met inscriptie: aangeboden door het personeel september 1960 Nicolaas Wijnberg ( gesigneerd) Allegorie op de jaargetijden en de oogstgave van het land Datering Gedateerd 1960 Afmetingen Niet opgemeten Nr. 3 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Afmetingen Groen erfgoed: aanleg/beplanting Diverse tegeltableaus Geglazuurde tegels Diverse locaties in het gebouw. Deze tableaus zijn soms afkomstig uit dit SHV gebouw soms uit andere kantoren. Ook de tableaus uit dit gebouw zijn op andere dan de oorspronkelijke locatie herplaatst. Zij vormen een bestanddeel van het gebouw en vertegenwoordigen monumentale waarde. onbekend Veelal havengezichten onbekend Niet opgemeten Langs de vleugel aan de Mariaplaats ligt een smal, iets verhoogd plantsoen met daarin het bronzen beeld van Paul Gregoire, voorstellende Man met Stier (1967, schenking NS). Geschiedenis Relevante wijzigingen In 1913 verhuisde het in 1896 opgerichte bedrijf Steenkolen Handels Vereniging het hoofdkantoor naar de riante stadsvilla van de familie Van Beuningen. Toen deze te klein werd voor het groeiende bedrijf, werd besloten een nieuw kantoor te bouwen op het naastgelegen perceel. De opdracht ging naar het Utrechtse architectenbureau Op ten Noort Blijdenstein. In 1973 werd de stadsvilla gesloopt en de vleugel langs de singel vergroot. In 2003-2005 is het pand gerenoveerd en gemoderniseerd. In 1973 werd de aan de noordzijde gelegen villa van de familie Van Beuningen gesloopt. De vleugel aan
de Rijnkade werd vervolgens met zes traveeën uitgebreid. Het Bureau Op ten Noort Blijdestein ontwierp deze uitbreiding geheel aansluitend aan het bestaande ontwerp. De overgang is vrijwel onzichtbaar. In 2003 2005 vond onder leiding van architectenbureau Kentie en Partners uit Amsterdam de renovatie plaats. De veranderingen waren technisch van aard, klimaatinstallatie, dubbelglas in nieuwe kozijnen, arbo- en brandweereisen, verwijderen asbest, plaatsen zonnepanelen op het dak. Het gebruiksgemak van het gebouw werd verbeterd door de ontvangsthal te vergroten en van een nieuwe liftpartij te voorzien. Er is veel aandacht besteed aan het zo goed mogelijk bijpassen van nieuw marmer in de hal voor de vloer en de twee nieuwe zuilen. De oorspronkelijke liftschacht is behouden en wordt gebruikt voor de doorvoer van technische voorzieningen. Hij is ingebouwd in een nieuwe serviceunit. Het principe van de binnengang met links en rechts kamers is gebleven, maar de indeling van de vertrekken is met nieuwe (beweegbare) wanden uitgevoerd.. Een noodtrappenhuis in de uitbreiding van 1973 werd vergroot. De parkeergarage werd vergroot en het binnenterrein opnieuw ingericht Het pand is gesplist in het voorste (SHV) deel en apart te verhuren vleugel en voormalig appartement deel daarachter. Na de renovatie 2003-2005 is het binnenterrein opnieuw ingericht tot binnentuin met ondermeer Metasequoia s Roerende objecten van belang voor het gebouw Bezocht Overige Omdat het gebouw al lang in gebruik is als hoofdvestiging van de SHV zijn er roerende stukken te vinden die herinneren aan deze geschiedenis. Zo zijn er diverse glas-in-lood panelen in een museale ingelijste setting. Sommige zijn afkomstig uit dit pand andere uit andere vestigingen. Interessant is de collectie directeursportretten. Ook zijn er voorwerpen of (werktuig- en scheep)modellen die herinneren aan de activiteiten van het bedrijf.. Oorspronkelijk meubilair is niet aangetroffen. 9-8-2012 Marceline Dolfin De SHV beheert een bedrijfsarchief waarin opgenomen stukken betreffende de (ver)bouw van het pand. KENNIS: BRONNEN
Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Interviews bewoners, gebruikers Marieke Kuipers (red) Toonbeelden van de wederopbouw. Architectuur, stedenbouw en landinrichting van herrijzend Nederland, Zwolle 2002. pp 97, 108 Wandelend door het SHV-huis. In eigen beheer uitgegeven gedenkboekje naar aanleiding van de renovatie 2003-2005 Kantoorgebouw te Utrecht in: Bouw 14 (1959) nr1, p. 14 9-8-2012 Toelichting tijdens bezoek door de heren Joost Klink, Company Secretary (tevens mede auteur van het boek Wandelend door het SHV-huis) en Henny Doornekamp, Manager Facilitaire Zaken. Aanvullende mail met enkele gegevens van de heer Klink d.d. 7-11-20012.