GZ-PSYCHOLOGIE EN OUDEREN: EEN JONG VELD ANNE MARGRIET POT
WORKSHOP Introductie: Wie is wie? Programma en Vragen vooraf Basisinformatie over ontwikkelingen in: a) demografie b) psychische problemen c) psychologische hulpverlening: bereik en vormen d) (post)initieel scholingsaanbod Beantwoorden vragen / Casus 2
WIE IS WIE? gz-psychologen/ klinisch psychologen/ basis psychologen? 1 e, 2 e, 3 e lijn? ervaring met ouderen? 3
WORKSHOP Introductie: Wie is wie? Programma en Vragen vooraf Basisinformatie over ontwikkelingen in: a) demografie b) psychische problemen c) psychologische hulpverlening: bereik en vormen d) (post)initieel scholingsaanbod Beantwoorden vragen / Casus 4
DEMOGRAFIE (1) Figuur 1: Aantal 65- en 80-plussers, 1950-2012 (meetpunt 1 januari) en prognose aantal 65- en 80-plussers, 2013-2060 (Bron RIVM: CBS Bevolkingsstatistiek; CBS Bevolkingsprognose voor 2013-2060). 5
DEMOGRAFIE (2) Figuur 2: Grijze druk a, 1950-2012 (meetpunt 1 januari) en prognose grijze druk, 2013-2060 (Bron RIVM: CBS Bevolkingsstatistiek; CBS Bevolkingsprognose voor 2013-2060). 6
FEITEN EN CIJFERS In 2040 4,5 miljoen 65-plussers Dubbele vergrijzing en grijze druk Maar een klein deel van deze groep wonend in zorginstelling Steeds meer ouderen blijven langer thuis wonen Steeds groter beroep op mantelzorg
OUDEREN: OVER WIE HEBBEN WE HET? Mensen op latere leeftijd die functioneren als jongere volwassenen Mensen op latere leeftijd met aan leeftijdsfase gerelateerde problematiek (o.a. rouw, dementie, omgaan met toenemende zorgafhankelijkheid/lichamelijke aandoeningen)
MEESTE VOORKOMENDE STOORNISSEN 1. Angststoornis 2. Depressieve stoornis 3. Dementie 4. Alcoholmisbruik? Niet zozeer andere risicofactoren dan bij volwassene maar bepaalde risicofactoren komen bij ouderen meer voor
PSYCHISCHE PROBLEMEN In de algemene bevolking: Ongeveer 256.000 mensen dementie, waarvan 12.000 jonger dan 65 (=> 9% 65+) 1:4 mantelzorgers naar schatting depressieve stoornis (en angststoornis) Depressie: 2% major 55+, 10% minor, 13% depressieve klachten; in verzorgingshuizen 4%, 4% en 13%; in som. verpleeghuizen 8,1%, 14,1% en 24,0%; bij dementie 20% Angst: bevolking 8%; in verpleeghuizen 5,7%, 4,2% en 20%, bij dementie 21% Hulpvragen i.v.m. alcohol: tussen 2002 en 2011 met 90% gestegen (3.564-8.406). Int. onderzoek: 5% 14 E of meer 10
Eerstelijn PSYCHOLOGISCHE HULPVERLENING (1) In huisartspraktijk: In 2010 16% ouderen => psychisch probleem; Geen toename t.o.v. 2002 (angst/overspannenheid minder; dementie meer) Doorverwijzing: 4% 2 e lijns GGZ; 3% 1 e lijns GGZ; 1% 1 e lijns psycholoog (Veerbeek et al., Trendrapportage GGZ 2012. Utrecht: Trimbos: 2013) Eerstelijnspsychologen: In 2011 5% van cliënten (N= +/- 53.000) zijn ouderen (gepensioneerd); was in 2009 4% Dit is 0,00098% van alle ouderen! Beweging gaande van ouderenpsychologen die in eerste lijn gaan werken eerstelijnszorg gaan leveren vanuit de V&V sector = onvoldoende! 11
ER LIGT EEN GROOT TERREIN BRAAK! Ouderen met (neuro)psychiatrische aandoeningen en psychische problemen vinden hun weg nog maar mondjesmaat naar psychologische hulpverlening. 12
CASUS Complexe diagnostiek in het verpleeghuis: Mevr. de Zwart Mevr. Bogers: thuis met dementie Voer voor eerstelijnspsychologen Andere vormen van psychologische behandeling: life review 13
CASUS DEMENTIE EN MANTELZORG Mevrouw Bogers: videofragment Welke hulp zou nodig zijn voor Mevr. Bogers en haar familie? Welke rol zouden eerstelijnsggz/ eerstlijnspsychologen hierbij kunnen spelen? 14
COMPLEXE DIAGNOSTIEK IN HET VERPLEEGHUIS: MEVR. DE ZWART Mv. De Zwart, 82 jr, CVA-li, na kortdurende opname in zkhs in vphs ter revalidatie Krachtsvermindering-re (arm en been), lichte dysartrie, chronische nierinsufficiëntie 1 e maand opname: enorm doorzettingsvermogen, maar beperkte vooruitgang, tegen de verwachting in niet op korte termijn naar huis MDO na 6 weken: vergeet afspraken; klaagt over vermoeidheid, s ochtends in de war; slaapt slecht; eet slecht; lusteloos Mw de Zwart: staan en lopen lukken me niet door moeheid. Ik lijk ook nog dement te worden, van mij hoeft het zo niet langer Verzorgenden kunnen zich haar somberheid goed voorstellen
FACTOREN DIE HERKENNING EN DIAGNOSTIEK BEMOEILIJKEN Ziekte (depressie) gerelateerd Veel verschillende symptomen A-specifieke symptomen Geen goed extern criterium Patiënt (oudere) gerelateerd Comorbiditeit Attributiefout Niet over psychosociale problemen praten Hulpverlener gerelateerd Angst voor stigmatisering Ageism (of nursinghomeism ) Gebrek aan tijd Gebrek aan expertise en ervaring Professionele overtuigingen en attitudes
SPECIFIEKE BEHANDELVORMEN VOOR OUDEREN: LIFE-REVIEW
PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIES BIJ OUDEREN: AANDACHTSPUNTEN! Deze aandachtpunten hebben te maken met: - Ouder worden en ouderen (o.a. veranderingen op sensorisch, emotioneel, cognitief gebied en toenemende kwetsbaarheid) - Veranderingen in de leefomgeving - Levensgeschiedenis - Therapeutische werkrelatie
SPECIFIEKE INTERVENTIES OUDEREN Life-review therapie Persoonsgerichte benaderingswijzen bij dementie Cognitieve revalidatie Mediatieve therapie Teambegeleiding Familiebegeleiding
ONDERZOEK NAAR PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIES BIJ OUDEREN Psychologische interventies bij ouderen zijn effectief bewezen, echter: hier zijn vaak niet de kwetsbare ouderen in meegenomen Er is meer onderzoek naar interventies bij kwetsbare ouderen nodig!
REMINISCENTIE OF LIFE-REVIEW? Reminiscentie: (Positieve) persoonlijke herinneringen ophalen Life-review: Naast het ophalen van herinneringen ook evaluatie, verwerking en inzicht verkrijgen Life-review therapie: Wanneer life-review zich richt op de behandeling van psychische klachten/stoornissen 21
FUNCTIES VAN HERINNERINGEN OPHALEN Functies kunnen worden onderverdeeld in drie clusters: - 'Positieve zelf' cluster - 'Negatieve zelf' cluster - Sociaal cluster Relatie geestelijke gezondheid: 'Negatieve zelf' cluster is gecorreleerd met angst en depressie 'Positieve zelf' cluster is gecorreleerd met psychologisch welbevinden 22
INTERVENTIES Levensboeken Reminiscentiegroepen Cursus 'Levensboek' De verhalen die we leven 'Op zoek naar zin' Dierbare herinneringen 23
WAT IS "OP ZOEK NAAR ZIN"? Groepscursus voor ouderen met depressieve klachten 12 bijeenkomsten aan de hand van thema's Combinatie verbale en non-verbale opdrachten Duur: 1,5-2 uur 5-10 deelnemers 2 begeleiders 24
THEMA'S 1. De eigen naam 2. Geuren van vroeger 3. Het huis waar je woonde 4. (H)erkennen van eigen hulpbronnen 5. Handen 6. Foto's 7. Vriendschap 8. Balans 9. Levenslijn en keerpunten 10. Verlangen 11. De toekomst in mij dichtbij 12. Identiteit 25
CREATIEVE OPDRACHT 'KEERPUNTEN' NCVG 06-04-2011 26
CREATIEVE OPDRACHT 'HANDEN' NCVG 06-04-2011 27
DOELGROEPEN 'Op zoek naar zin is ontwikkeld voor drie verschillende doelgroepen: - Thuiswonende ouderen met depressieve klachten - Ouderen met een chronisch psychiatrische aandoening - Bewoners van verpleegen verzorgingshuizen 28
RCT: THUISWONENDE OUDEREN Afname depressieve klachten, ook op lange termijn Afname angstklachten, geen verschil met controlegroep Toename van zingeving na interventie, niet op lange termijn Een toename van zingeving na de cursus leidde later wel tot een afname in depressieve klachten Geen effect op ervaren gezondheidstoestand en gevoel van controle over het leven
PILOTSTUDIE: CHRONISCHE PSYCHIATRIE Na de cursus waren de deelnemers significant meer tevreden met hun leven dan daarvoor Geen verandering in depressieve klachten en gevoel van controle over het leven Deelnemers met ernstige depressieve klachten profiteren vooral als het gaat om de beleving van het ouder worden Aandachtpunt: deelnemers met een psychotische stoornis voelden zich wat eenzamer na de interventie NCVG 06-04-2011 30
OUDEREN IN DE V&V-SECTOR Problematiek: Filmpje Hoe vonden ze de cursus? Filmpje Wat hebben ze er aan gehad? Filmpje
PILOTSTUDIE: OUDEREN IN V&V Gunstige invloed op depressieve klachten Psychisch welbevinden neemt toe Houding ten opzichte van het ouder worden verbetert Ontevredenheid over eenzaamheid neemt af Agitatie neemt af Ervaren gezondheidstoestand blijft hetzelfde 32
CITAAT DE HEER DE BONT "Ik vond de opdrachten stuk voor stuk leuk. Wat me erg verbaasde was de opdracht over keerpunten in je leven. Bij het verbeelden van een keerpunt had ik mijn scheiding genomen. Dat was absoluut geen leuke tijd. Toen ik begon met uitbeelden kwamen er veel positieve gedachten naar boven, vooral over dat ik na mijn scheiding zoveel uit het leven ben gaan halen." 33
WANNEER GEEN LIFE-REVIEW THERAPIE? Depressieve stoornis of andere psychiatrische problematiek Mensen die een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt? Mensen die het verleden teveel blijven verheerlijken
(POST)INITIEEL SCHOLINGSAANBOD VU klinische psychologie in hele opleiding aandacht voor ouderen + BaMa keuzevakken GZ-opleiding accent Ouderen Profielopleiding Ouderenpsychologie Nascholingsaanbod: o.a. www.ouderenpsychiatrie.nl; www.pgdexpertise.nl; www.gerion.nl 35
VRAGEN? hoofd programma ouderen Trimbos hoogleraar ouderenpsychologie ampot@trimbos.nl Twitter: ampot1 Dank voor jullie aandacht! 36