Professionalisering schoolleiders basisonderwijs Een driejarige opleiding voor beginnende schoolleiders van het gewoon en buitengewoon katholiek basisonderwijs Cursusinhouden diocees Brugge 2008-2009
Modules van het eerste jaar Module 1.1 3 sessies Persoonlijk leiderschap Karel Binon Leiding geven aan een school is op het unieke kruispunt staan van jezelf als unieke persoon met die unieke school. Bovendien sta je in een centrale positie waarbij je een officieel mandaat als leider krijgt. Beleid voeren wordt in die zin beïnvloed door factoren die binnen de persoon liggen en factoren die met de school te maken hebben. Zowel de schoolleider als de school worden/zijn het dynamische product van hun ontwikkelingsgeschiedenis en contextfactoren. Voor een beginnende schoolleider is het belangrijk om inzicht en overzicht te krijgen op dit complexe factorenveld. Reflectie over de eigen mogelijkheden en beperkingen vormen een belangrijke basis in het leertraject van de schoolleider. Daarnaast is het onontbeerlijk dat men inzicht krijgt in het feit dat het beleid dat men wil voeren mee beïnvloed wordt door factoren die men niet meteen kan beïnvloeden of veranderen bv. schoolcultuur, structuur, groepsdynamische factoren enz. Het is een bewustwordingproces van de reële macht en verantwoordelijkheid die men heeft maar ook van de relativiteit ervan én de mogelijkheid om die macht en verantwoordelijkheid te delen met de groep in functie van het competentieniveau van het team en de individuele teamleden. Er wordt stilgestaan bij de taakverschuiving van het begeleiden van het onderwijsleerproces bij kinderen (primair proces) naar het creëren van voorwaarden (secundaire processen) die dit primaire proces mogelijk maken. In gesprek met lotgenoten wordt men zich meer bewust van de belangrijke rol en de diversiteit aan taken die een schoolleider in de school te vervullen heeft, de veelvuldige verwachtingen die op je afkomen en de noodzaak om hierbij je grenzen te bewaken. In de module Tijdsbeheer wordt hier concreet op verder gewerkt. Module 1.2 4 sessies, 2 dagen Communicatie als basisinstrument Karina Verhoeven Beginnende directies ontwikkelen hun persoonlijk leiderschap vanaf de eerste dag dat ze directeur worden. Het profiel dat zij opbouwen hangt in grote mate af van de communicatie die zij voeren met hun personeel en met andere schoolbetrokkenen. In dit onderdeel gaan we actief aan de slag met deze gesprekken. 2MODULES VAN HET EERSTE JAAR Korte theoretische kapstokken en praktische oefeningen geven antwoorden op vragen zoals: - Hoe voorkomen we dat communicatie misloopt? - Welke vaardigheden helpen ons in een constructief gesprek? - Hoe geven we feedback? Hoe beluisteren we écht? - Hoe maken we afspraken die opgevolgd worden? - Hoe bereiden we onze eerste toelichtingen voor? - Hoe organiseren we onze vergaderingen en welke is de rol van de directie daar in? - Hoe kunnen we met ons team beslissingen nemen waar iedereen achter staat?
Module 1.3, 1 dag Tijdsbeheer Marita Stas De focus ligt op bewustwording en confrontatie met de thema s tijd, geven en ontvangen, prioriteiten en planning. Daarop wordt voortgebouwd naar concepten, tips en vaardigheden. Methodisch vertrekt men vanuit de concrete beleving/ervaring van de deelnemers om op een dynamische, interactieve manier daaruit de concepten te deduceren. Er wordt gewerkt met dynamiserende ervaringsoefening, gerichte reflectieopdrachten en groepsdiscussie. Daarnaast worden handvaten aangereikt en schema s voor prioriteiten en planning. Er worden tips gegeven voor het omgaan met tijdverstoorders en het managen van de omgeving. Aan het eind van de training kunnen de deelnemers een kort concreet individueel actieplan formuleren in functie van het verhogen van de effectiviteit op langere termijn. In dit traject voor leidinggevenden wordt steeds getracht te focussen op een groeiend besef van de effecten van het eigen timemanagement op het timemanagement en het welzijn van de andere medewerkers. Module 1.4, 1 dag Kennismakingsbezoek met VVKBaO Marc Van den Brande De directeurs krijgen de kans het Verbond van het Katholiek Basisonderwijs eens van de binnenkant te leren kennen. Ze maken kennis met de medewerkers en de opdracht van het VSKO en het VVKBaO wordt verduidelijkt.via een aantal workshops krijgen ze informatie over de administratieve en pedagogische ondersteuning die directeurs en scholen kunnen verwachten vanuit het Verbond. Module 1.5.B Administratie en Wetgeving De opdracht van de directeur omvat heel wat taakgebieden.administratie en wetgeving hebben daarin een belangrijk gewicht. We willen nieuwe directies de weg wijzen naar administratieve vindplaatsen en hen op weg zetten in het raadplegen van bronnen. Een aantal belangrijke decreten en besluiten worden in deze sessie eveneens toegelicht. Module 1.6.B Het schoolwerkplan en opvoedingsproject Het decreet basisonderwijs verplicht elke basisschool tot het werken met een schoolwerkplan en schrijft daarbij een aantal wettelijke bepalingen voor. In deze sessie worden de directeurs wegwijs gemaakt in het concretiseren van hun SWP vanuit het eigen opvoedingsproject. Een SWP dat nooit af is, een SWP dat gedragen wordt door de directeur en het team, een SWP waaruit planmatig werken vloeit. 3MODULES VAN HET EERSTE JAAR
Module 1.7.B Directeur zijn is evenwicht zoeken De eerste kennismakingsdag omvat twee sessies. Het wordt een ontmoeten met alle beginnende directeurs, de hoofdbegeleiders, de directeur van de DPB en de pedagogische begeleiders. Die dag wordt een aanzet in de vormingscyclus waar beginnende directeurs veelvuldig en intens van gedachten kunnen wisselen, elkaar kunnen ondersteunen en bemoedigen. Er wordt stilgestaan bij de complexe opdracht van een directeur: directeur zijn is evenwicht zoeken tussen jezelf de andere(n) de opdracht binnen de context van de school. Module 1.8.B Introductie OWP Niet alle beginnende directeurs hebben de kans gekregen kennis te maken met de werking in de kleuterklas of met het Ontwikkelingsplan. In deze sessies wordt vanuit het OWP geduid wat goed kleuteronderwijs inhoudt. Het wordt een kennismaken met het OWP waarbij directeurs uitgenodigd worden de werking van het kleuteronderwijs in hun eigen school (verder) te verkennen en te begeleiden. Module 1.9.B Reflectiegroepen De directeurs komen samen in kleine reflectiegroepen waarbij een vaste pedagogische begeleider in mee stapt. Reflectietechnieken worden aangereikt en geoefend. Vertrekkend vanuit een concrete werkervaring van één van de directeurs worden ideeën, ervaringen, uitgewisseld. Module 1.10.B Intervisie BuBaO (enkel voor directies BuO) De directeurs uit het BuO komen samen in kleine groepen om rond BuO-gerelateerde zaken ervaringen uit te wisselen. Module 1.11.B 6 sessies Vormingsdagen ProfS BuBaO (enkel voor directies BuO) VVKBuO Deze introductiedagen vormen een specifieke aanvulling voor directies in het buitengewoon onderwijs en betreffen een introductie in de wetgeving in functie van het administratieve schoolbeheer BuO en een bezoek aan het Verbond van het Buitengewoon Onderwijs. 4
Module 1.12.B Klasbezoeken Klasbezoeken worden gesitueerd in het perspectief van loopbaanbegeleiding, in het perspectief van vernieuwingsprocessen en in het kader van kwaliteitszorg.we gaan op zoek hoe klasbezoeken kunnen bijdragen tot de professionele ontwikkeling van leerkrachten. We proberen via klasbezoeken zicht te krijgen op de concrete kwaliteitsontwikkeling van de school maar zien deze meteen ook als een middel om leerkrachten tot reflectie te brengen op hun eigen professioneel handelen. Een aantal concrete kijkwijzers worden aangereikt. Module 1.13.B OKB We ondervinden dat kennis maken met Opdrachten voor het Katholiek Basisonderwijs in Vlaanderen als een belangrijk visiedocument, de nodige aandacht moet krijgen. We ervaren dat dit document een referentiekader kan zijn voor de kwaliteitsontwikkeling van onze school. Modules van het tweede jaar Module 2.1 4 sessies Leiden van een lerende organisatie Luc Bastiaensen Deze module bouwt voort op de kaders die werden aangereikt bij de module Persoonlijk leiderschap. Het begeleiden van het onderwijsleerproces bij onze leerlingen is het basisproces van onze organisatie. Om dit basisproces mogelijk te maken, upto-date te houden en voortdurend te zorgen voor verbetering en professionalisering van je werking op school, ben je als schoolleider voortdurend bezig met het begeleiden van leerprocessen bij je personeel. Op individueel vlak gebeurt dit in het coachen en het stimuleren van professionalisering van je personeel door informele gesprekken, klasbezoeken, het organiseren van nascholing, functioneringsgesprekken Ook werkgroepen vragen stimulering en begeleiding en brengen nascholingsbehoeften aan het licht. En hoe houd je op vlak van de organisatie overzicht over al deze leerprocessen en breng je hier systematiek aan? Er worden concrete aanzetten gegeven om de PDCA-cirkel (Planning, het Doen, de Controle en de Aanpassing) draaiende te houden op individueel, groep - én organisatieniveau. We focussen op het belang van verbeteracties om deze op een hanteerbaar en realistisch niveau uit te werken (van een 100% idee naar een 15% actie). Om overzicht te houden is het ontwikkelen van een schoolwerkplan een belangrijk instrument.vragen als: Hoe begin je hieraan? Wat is een goede indeling? Wat met een 5MODULES VAN HET TWEEDE JAAR
actieplan, nascholingsplan?... komen hier aan bod. We staan ook stil bij de achterliggende visie van het geplande en de mate waarin die geëxpliciteerd is en gedragen wordt door de collega s. Schoolzelfevaluatie en outputbeleid geven we een plaats in deze lerende organisatie. De kaders die we aanreiken willen we toetsen op hun praktijkgehalte en haalbaarheid; daarom bouwen we de sessies interactief op en illustreren we dit met praktijkvoorbeelden. Module 2.2 4 sessies, 2 dagen Communicatie in een lerende organisatie Karina Verhoeven In een tweede jaar als directie wordt de kracht van uzelf als motivator duidelijk. Hoe stimuleer je je personeel in het oppakken van verantwoordelijkheden? We bekijken deze communicatie vanuit uw rol als coach. Een stappenplan wordt toegelicht, vaardigheden worden actief ingeoefend.thema s die aan bod komen zijn: - Hoe communiceren we zodat zij het oppakken en niet ik? - Hoe houden we overzicht en volgen we best op? - Welke weg volg ik in dit soort gesprekken best? - Hoe start ik als ik met mijn personeel een andere richting wil uitgaan? - Hoe coach ik op resultaten? - Welke communicatiekanalen zijn voor mijn school het meest efficiënt voor een optimale informatiedoorstroming? - Hoe start ik deelgroepen op en welke is de rol van mezelf in de uitbouw ervan? - Welke interventies zijn nodig bij weerstanden op schoolniveau, op groepsniveau en individueel? Module 2.3.B Werkbezoek aan het departement en de werkstations Een kennismaking met het departement onderwijs: de administratie, het schoolbeheerteam en de werkstations. 6MODULES VAN HET TWEEDE JAAR Module 2.4.B Ontwikkelingslijnen (OWP) versus leerplandoelen De kleuterschool is een essentieel onderdeel van de basisschool. De beginnende directeurs, meestal onderwijzer van opleiding, willen we vertrouwd maken met de specifieke opvoedings- en onderwijstaak van de kleuterschool. Door hen een inkijk te bieden op het basiswerk dat de kleuterleidsters presteren, hopen wij op een betere begeleiding gebaseerd op interesse, waardering en aanmoediging. Dit jaar gaan we ontdekken hoe ontwikkelingslijnen in de kleuterschool concreet vorm kunnen krijgen.we leggen daarbij het verband tussen ontwikkelingsaspecten en leerplandoelen.
Dit aanbod wordt verzorgd door eigen pedagogische begeleiders, leden van de kleuterwerkgroep. Module 2.5.B Schoolpastoraal en godsdienst Door middel van een voortaak kunnen de deelnemers hun vragen, verduidelijkingen, bemerkingen formuleren naar de inspecteur-adviseurs. Vertrekkend vanuit de inbreng van de deelnemers tot dialoog komen waarbij de krachtlijnen van het godsdienstonderricht en de pastoraal ter sprake komen. - Krachtlijnen vanuit pastoraal: de 4 pijlers van pastoraal en de initiatieven die reeds door de verschillende scholen hieromtrent genomen worden. Bedoeling: de deelnemers krijgen enerzijds een bevestiging en bemoediging voor de initiatieven die door hen genomen worden en anderzijds krijgen ze suggesties en adviezen voor die pijlers die volgens hen bijgestuurd kunnen worden. Belangrijke hulpmiddelen hierbij worden voorgesteld (documenten, visieteksten ). - Krachtlijnen vanuit het godsdienstonderricht: vertrekkend vanuit de inbreng van de deelnemers tot dialoog komen rond volgende items: godsdienst en het lestijdenpakket, evaluatie en rapportering godsdienst, inspectie en begeleiding godsdienst, geloofsopvoeding bij kleuters, aanvraag kerkelijk mandaat. Deze krachtlijnen worden ondersteund door het tonen en/of verwijzen naar concreet (didactisch) materiaal hieromtrent. De diocesane leidraad fungeert hier als basisdocument of rode draad binnen de inbreng die de inspecteur-adviseurs rooms-katholieke godsdienst aanbieden. Module 2.6.B Loopbaan begeleiden van leerkrachten Het voeren van een kwaliteitsvol personeelsbeleid. In deze twee sessies komen selectieen sollicitatiegesprekken, functiebeschrijvingen en functioneringsgesprekken, mentoring en coaching aan bod. Naast het brengen van visie en uitgangspunten worden korte trainingssessies gehouden. Module 2.7.B 4 sessies Reflectiegroepen De directeurs komen samen in kleine reflectiegroepen waarbij een vaste pedagogische begeleider in mee stapt. Reflectietechnieken worden aangereikt en geoefend. Vertrekkend vanuit een concrete werkervaring van één van de directeurs worden ideeën, ervaringen, uitgewisseld. 7MODULES VAN HET TWEEDE JAAR
Module 2.8.B Intervisie BuBao (enkel voor directies BuO) De directeurs uit het BuO komen samen in kleine groepen om rond BuO-gerelateerde zaken ervaringen uit te wisselen. Modules van het derde jaar Module 3.1 3 sessies Leiden van schoolontwikkeling Karel Binon Als schoolleider word je geconfronteerd met een veelheid van impulsen tot verandering en vernieuwing zowel van binnen als van buiten de school. Je laten meedrijven door al deze impulsen zou van je school een schip op drift maken, onbestuurbaar. Je kunt anderzijds ook niet blind zijn voor deze vernieuwingsimpulsen. We willen in deze sessies deze externe en interne impulsen van innovatie in kaart brengen en concrete aanzetten geven hoe je uit die veelheid een selectie kan maken, prioriteiten kan bepalen, om als school een autonome realistische koers te varen vanuit de eigen mogelijkheden en beperkingen en gedragen door het team. Hier wordt opnieuw op het belang gewezen van het ontwikkelen van een schooleigen beleidskader. Dit kader wordt als een huis waar men de verschillende vernieuwingsimpulsen kan plaatsen en thuisbrengen en waardoor de verbinding tussen wat er al is en het nieuwe duidelijk wordt voor de betrokkenen. Het introduceren en opvolgen van innovaties vraagt inzicht in de mechanismen die dit proces beïnvloeden zowel op vlak van de innovatie op zich, op individueel vlak, op groepsniveau als op organisatorisch niveau.we concretiseren hoe je hier als schoolleider kan op inspelen. We hernemen hierbij ook de schema s uit het eerste en tweede jaar gekoppeld aan concrete praktijksituaties die de deelnemers kunnen inbrengen. Module 3.2 4 sessies Communicatie: conflicthantering en bemiddeling, onderhandelen Martine Van Obbergen en Marita Stas 8MODULES VAN HET DERDE JAAR In het dagelijks omgaan met elkaar hebben we met verschillen te maken. Als we deze verschillen niet in goede banen weten te leiden, krijgen we geschillen en die lijden vaak tot conflicten. Het omgaan met weerstanden, het op elkaar afstemmen, het overtuigen, het omgaan met tegengestelde opvattingen vraagt een grote communicatieve vaardigheid. De schoolleider moet zijn/haar sterke kanten maar ook zijn/haar leerpunten leren kennen in het hanteren van conflicten, in het kunnen bemiddelen maar ook bij het onderhandelen over een voor alle betrokkenen haalbare kaart. Hier bouwen we verder op de vaardigheden en inzichten die in het eerste en tweede jaar zijn opgebouwd...
Module 3.3 Zorgbeleid op school Mieke Hagenaars Zorg is een kernopdracht van een basisschool, verweven met het onderwijsinhoudelijke en het pedagogische. We benaderen het zorgcontinuüm vanuit verschillende invalshoeken die het leer- en leefgedrag van leerlingen stimuleren.via een aantal werkvormen reflecteren we over ons eigen zorgbeleid: - voorwaarden om een optimaal zorgbeleid te realiseren - de algemene zorg van een school bekijken vanuit een veilig klasklimaat, een krachtige leeromgeving, de rol van de leerkracht, differentiatie - extra zorg vanuit het leerlingvolgsysteem opentrekken naar een bredere beeldvorming over een leerling en de mediatiestijl van de leerkracht - de directeur als goede mediator binnen het teamgebeuren We bekijken het zorgbeleid vanuit de gokpijlers en plaatsen deze binnen het zorgcontinuüm. Wat zijn de grenzen en mogelijkheden van zorg op de gewone basisschool(go)? Waar kan het buitengewoon onderwijs (BuO) voor staan? Hoe vertellen functiebeschrijvingen over het aandeel van elke leerkracht, van de zorgcoördinator en de directeur? Hoe werken we samen met CLB, met de GON-begeleiding en met het BuO? Wat is onze visie over inclusief (ION) onderwijs en geïntegreerd (GON) onderwijs en hoe plaatsen we de sticordimaatregelen in ons eigen zorgbeleid? Na het bepalen van draaglast draagkracht kiezen we een aantal prioriteiten om aan te werken binnen het zorgbeleid van de school. Module 3.4 Participatiestructuren en vakbondswerking op school Hilde Lavrysen De school is het werk van vele mensen: directie, schoolbestuur, ouders, leraren. Beslissingen worden dan ook niet alleen genomen door de directeur of het schoolbestuur, maar in samenspraak met de verschillende betrokkenen. Hoe ver gaat die betrokkenheid? Over welke thema s moet je zeker informatie verstrekken? En wat is het verschil tussen advies, overleg en instemmingbevoegdheid? Wat is de rol van de vakbond? Hoe is hij georganiseerd? En waar kan de vakbond ondersteuning bieden? Deze sessie loopt in samenwerking met het COV. Module 3.5.B Loopbaan begeleiden van leerkrachten Het voeren van een kwaliteitsvol personeelsbeleid. Aansluitend op de twee sessies uit het tweede jaar komen in deze derde sessie evaluatie en evaluatiegesprekken aan bod. 9MODULES VAN HET DERDE JAAR
Module 3.6.B Kinderen volgen in hun ontwikkeling In een eerste sessie verkennen we het handelingsgericht werken vanuit het buitengewoon onderwijs.we laten u reflecteren over de uitgangspunten van de werking in het buitengewoon onderwijs: ontwikkelingsdoelen handelingsplan(ning) handelingsgericht werken. We bezoeken in een volgende sessie scholen (BaO èn/of BuO) die een gevorderde werking rond differentiatie realiseren. We maken kennis met vormen van een gedifferentieerde aanpak doorheen de hele basisschool. Module 3.7.B Hoe als directeur de leerplannen opvolgen in de school? De leerplannen zijn sterk richtinggevend aan het onderwijsgebeuren in de basisschool. Na de introductie van de nieuwe leerplannen werd veel energie gestopt in de implementatie: er werden afspraken gemaakt naar horizontale en verticale samenhang, nieuwe methodes werden aangekocht, Om te vermijden dat de afspraken na verloop van tijd hier en daar een eigen leven gaan leiden, is een zekere leerplanbewaking nodig. Hoe kunnen we dan de realisatie van de leerplannen opvolgen? We proberen daar zicht op te krijgen vanuit drie invalshoeken: - het klasboek - evaluatie-instrumenten - het werken met jaarplannen. Module 3.8.B 4 sessies Reflectiegroepen De directeurs komen samen in kleine reflectiegroepen waarbij een vaste pedagogische begeleider in mee stapt. Reflectietechnieken worden aangereikt en geoefend. Vertrekkend vanuit een concrete werkervaring van één van de directeurs worden ideeën, ervaringen, uitgewisseld. 10 Module 3.9.B Intervisie BuBaO (enkel voor directies BuO) De directeurs uit het BuO komen samen in kleine groepen om rond BuO-gerelateerde zaken ervaringen uit te wisselen.
Nascholers Karel Binon is lector aan de Katholieke Hogeschool Kempen, departement Lerarenopleiding en is projectleider van het project Professionalisering schoolleiders basisonderwijs van de Dienst Nascholing van het VSKO. Luc Bastiaensen is praktijklector aan de KHLim binnen de avondopleiding voor leerkrachten. Hij is tevens medewerker van KHLim-Quadri/Artes waar hij vooral bezig is met de opleiding van mentoren, schoolzelfevaluatie, teambuilding, conflicthantering en nascholingen op maat. Hij was gedurende 18 jaar leergroepbegeleider aan het hoger instituut voor opvoedkunde (eerst hivo- Nieuwland en daarna hivo-hasselt) en is nu coördinator van hivo-hasselt. Karina Verhoeven is professioneel trainer van T.E.A.M., een organisatie die zich richt op de begeleiding van schoolteams op vlak van interne communicatie en op de persoonlijke coaching van directies en beleidsteams. Martine Van Obbergen is werkzaam in de counseloropleiding in de Faculteit voor Mens en Samenleving in Turnhout. Zij maakt deel uit van het consultbedrijf Concept Training en Consulting dat trainingen en vormingen verzorgt in profit en non-profitsector. Marita Stas is zelfstandig coach, counselor en trainster. Ze is geboeid door communicatie, dialoog, omgaan met verschillen, conflicten, samenwerken en zelfzorg. Zij is coördinator van de counseloropleiding aan de Faculteit voor Mens en Samenleving/Of course. Ze verzorgt trainingen voor profit en non profit rond thema s als leiderschap, communicatie, zelfzorg en psychosociale begeleiding. Ze werkt ook op maat. Mieke Hagenaars is medewerker van het VVKBuO, nascholer voor het buitengewoon basisonderwijs voor verschillende leerdomeinen, nascholer in samenwerkingsverband met de pedagogisch begeleider in het BuBao en Bao en pedagogisch begeleider basis en secundair voor OVB (onderwijsvoorrangsbeleid in het gewoon onderwijs GOK). Zij is ook cursusgever in de Banaba opleiding in KDG Antwerpen voor orthodidactische en orthopedagogische thema s voor het gewoon en het buitengewoon onderwijs. Hilde Lavrysen is van opleiding juriste, ze is juridisch adviseur en onderhandelaar voor het COV en volgt van nabij de thema s die met participatie te maken hebben zoals bv. het LOC. Zij staat binnen COV ook in voor de vorming en de begeleiding van de inspraakbegeleiders. Het pedagogisch begeleidingsteam ondersteunt beginnende directeurs. Elke groep beginnende directeurs krijgt vaste begeleiders die met hen drie jaar op stap gaan. Aanvullend op het centrale vormingsaanbod voor beginnende directeurs bieden zij vanuit het diocees Brugge een aantal eigen inhouden aan en worden reflectiegroepen georganiseerd. Daarnaast kan elke beginnende directeur rekenen op begeleiding en ondersteuning van de eigen schoolbegeleider in de regio. NASCHOLERS 11
Praktische inlichtingen Informatie Secretariaat Basisonderwijs DPB t.a.v. Mevr. Ingrid Jost Baron Ruzettelaan 296 8310 Assebroek tel.: 050 37 26 75 - fax: 050 35 45 08 e-mail basis@dpbbrugge.be Inschrijvingen Beginnende directeurs (gewoon of buitengewoon basisonderwijs) kunnen zich voor ProfS inschrijven via de website van de diocesane pedagogische begeleidingsdienst. U vindt de link op http://www.dpbbrugge.be/basis/. Om u in te schrijven dient u over de Gebruikersnaam en de Inlogcode van uw school te beschikken. Het secretariaat van de school beschikt normaal gezien over deze gegevens. U kan online inschrijven tot de dag voor de eerste sessie. Indien u zich daarna wil inschrijven, richt u zich met uw vraag naar de hoofdbegeleider. Na een correcte inschrijving, ontvangt u een bevestigingsmail. Deelnemers die reeds het eerste of tweede jaar volgden, worden automatisch ingeschreven in het erop volgende jaar. Zij ontvangen eveneens een bevestigingsmail van deze inschrijving, daarin wordt hen de mogelijkheid geboden om zich online uit te schrijven. Bij problemen met de inschrijvingsprocedure kan u mailen naar de Dienst Nascholing op nascholing@vsko.be. Gelieve in uw mail het instellingsnummer van uw school te vermelden. Kostprijs De deelname in de kosten bedraagt 500 per cursusjaar. Deze prijs omvat de cursusmomenten, syllabi, koffie, eventuele maaltijden en administratiekosten. Ingevolge CAO VIII worden de kosten voor deze cursus integraal door de overheid vergoed. De betalingsmodaliteiten worden u later meegedeeld. Certificaat De schoolleider die deze opleiding doorlopen heeft, ontvangt het certificaat Schoolleider Katholiek Onderwijs. PRAKTISCHE INLICHTINGEN 12