1 FEMARTMUSEUM PRESENTEERT IN HET KADER VAN DIVINE SURPRISE!: DE GOEDE GEESTEN, 3 E DEEL VAN DE ORESTEIA VAN AISCHYLOS IN CASTUM PEREGRINI AMSTERDAM, BIJBELS MUSEUM EN ALLARD PIERSON MUSEUM TE AMSTERDAM Castrum Prgrini Amstrdam vanaf 1 14 april 2013 Bijbls Musum zondag 23 juni 2013 aanvang 1400 uur Allard Pirson Musum zatrdag 29 juni 2013 aanvang 1400 uur Bijbls Musum zondag 25 augustus 2013 om 12.00 uur WEGENS SUCCES GEPROLONGEERD 1. Voorstlling D God Gstn ( Eumnidn), 3 dl Orstia van Aischylos Ht bijzondr van d Orstia is dat ht d nig trilogi is di vanuit d Oudhid tot onz tijd is ovrglvrd. D dln zijn: Agammnon, Offrplngstrs n Eumnidn. D stof is gput uit d mythncyclus rond ht Huis van Atrus.
2 D Wraakgodinnn achtrvolgn Orsts. Roodfigurig Griks vaas, ca 370 v.chr. 2. Plot. In D God Gstn ontmotn w Orsts na d moord op zijn modr Klytaimnstra. Hij plgd di moord als wraak voor haar moord op zijn vadr Agammnon. D wraakgodinnn van ht modrblod isn nu ht blod van Orsts. D niuw ord (Apollo) kist d kant van Orsts. Apollo vrddigt Orsts door t bnadrukkn dat d nig cht oudr d vadr is. D modr is slchts d dragr van ht zaad, d uitbrodplaats. Haar taak is d jong loot t kostrn, t bwarn voor d vadr. D nig cht modr is d vadr, mn kan ook zondr modr vadr wordn, ropt hij uitbundig, n hij duwt zijn zus Athna naar vorn: Kijk, n vrouw zondr modr, uit ht hoofd van vadr Zus gborn! Apollo concludrt: Vadrmoord is mot zwaardr bstraft wordn dan Modrmoord. Orsts wordt vrijgsprokn van d moord op zijn modr n d wraakgodinnn krijgn n ign plkj ondr d grond. Op hog tronn zulln zij nit langr d modrs, maar d Stadstaat Athn zgnn. 3. Intrprtati. In D God Gstn vindt n strijd plaats tussn vrschillnd soortn godn, waarbij d n grop uitindlijk door d andr vrdrongn wordt. D vrlizrs, d oudr chtonisch Erinyn (wraakgodinnn), wordn door d jongr Olympisch Apollo n Athna, kindrn van God d Vadr Zus, diplomatik ingpakt n als n onschadlijk soort wldonrs ingpast in d hrsnd godnfamili. Ht gaat in dit conflict om tw tgnstrijdig waardn n normnstlsls: d Erinyn vrtgnwoordign ht oudr (matrilinair) waardnsystm van d hilighid van d bandn ds blods; d jong godn vrtgnwoordign di van d niuw patriarchal ord. 4. Maatschapplijk contxt in d tijd van Aischylos, 5 uw v.chr., Athn. D Athns maatschappij was patrilinair gorganisrd. Dit systm had nig uwn rvoor n matrilinair afstammingsstlsl vrdrongn. 1. D rligi was patriarchaal goriëntrd, maar hrbrgd nog rstn van n vrogr matriarchal rligi. (Dz hft bstaan tot d Bronstijd 3000 1200 v.c.) D oud wraakgodinnn (Erinyn) warn r nog wl, maar haddn nu d functi d vadr n d vadrrchtlijk ord t bschrmn.
3 2. D Athns vrouw stond haar hl lvn ondr d voogdij van haar vadr, haar man, haar bror, haar oom. Zij had gn bzit, gn rcht op zlfbschikking, nauwlijks ondrwijs, zij wrd bschouwd als n mindrwaardig wzn. En huwlijk wrd door n voogd garrangrd op grond van conomisch of politik motivn. D kindrn uit dit huwlijk wrdn bschouwd als igndom van d vadr. 5.. Btknis in d tijd van Aischylos. Ht is moglijk dat Aischylos d laatst rstn van d matriarchal rligi wild uitroin. Dat godinnn lang ovrlvn zin wij in onz tijd aan d voortdurnd Mariavrring binnn ht christndom. Aischylos laat zich via ht koor ook in d rst tw dln ngatif ovr vrouwn uit, als warn zij twdrangs wzns, slchts god voor d functi van broikas voor ht zaad van d man. 6. Functi tragdiopvoring in 5 uw v. Chr. Aristotls (4 uw v.chr.) bschrijft in zijn Poëtica d taak van d tragdi als volgt: bij d toschouwr mdlijdn opwkkn n hm vrs aanjagn n vrvolgns di gvolns ook wr t zuivrn (katharsis). Vrij gïntrprtrd: Aristotls acht d tragdi in staat d toschouwr zo aan t grijpn dat dz zlf door inlving zijn ovrtollig motis kwijt raakt. Maar d tragdi had naar all waarschijnlijkhid ook nog n opvodkundig taak, misschin zlfs wl n politik functi. D 5 uw was n tijd van grot politik n social vrandringn; n tijd waarin ht moilijk was niuw knnis, niuw gdragslijnn in balans t brngn mt ht alls bstirnd lot, d godn n d wrld. Vaak gnog ontvlamd r n hvig discussi in d Polis wannr ht niuw rchtsgvol in botsing kwam mt d oud traditionl waardn di opgslotn lagn in d hldnvrhaln, d hilig mythn. D Griks tragdi putt voor juist uit dz oud vrhaln. Hir lag dus n mooi taak voor d tragdischrijvrs, di dit oppaktn. Zij haddn r inmiddls gnog van altijd maar di hldn uit ht vrldn t bzingn (zoals in d Lyrik n Epik), zij wildn zich livr mt ht vrldn vrstaan. En zo gschidd dat In d tragdis d oud mythn zodanig bwrkt wrdn tot modrn tragdistof dat oud waardn in botsing kwamn mt niuw waardn. Zo ook in d Orstia: aan n oud myth uit ca 1500 v.c. wordt n rchtbankstting togvogd uit d 5 uw v.chr. Op di manir wordn d toschouwrs gconfrontrd mt hun ign twijfls n kuzs. Er warn gn krantn, gn discussiprogramma s op n TV, ht thatr was d plaats van discussi. Ht kadr waarbinnn d voorstllingn plaatsvondn was zr gunstig: d fstn tr r van Dionysos, waarop ht hl volk n vl buitnlandrs lkaar troffn. Jammr dat d vrouwn nit mddn, zij mochtn (waarschijnlijk) ht thatr nit in. 7. Btknis in onz tijd hangt ghl van d voorstlling af. W kunnn wl aannmn dat d discussi ovr wi d cht oudr is, d modr of d vadr, door ons publik opgpikt zal wordn. En drglijk vraagstuk staat voor n hl waardnsystm dat d man bovn d vrouw plaatst. Binnn onz samnlving zijn r gropn di dit waardnsystm aanhangn, mt soms vrschrikklijk gvolgn. Dan dnkn w aan d vl brichtn in d mdia ovr vadrs di hun kindrn mnmn naar ht thuisland n nit mr trugbrngn mt rampzalig gvolgn voor d modr. En aan rwraak n ht vrminkn van vrouwn. W zijn r nog lang nit. D rligis blijvn d vrouwnhaat vodn.
4 8. Dolstlling opvoring 3 dl Orstia FmArtMusum wil mt n voorstlling van ht drd dl van d Orstia n zo divrs n groot moglijk publik confrontrn mt d dnkbldn ovr d vrouw n d functi van d vrouw als modr in Athn 5 uw v.chr. n dz plaatsn naast d in onz tijd hrsnd dnkbldn ovr d vrouw n modr; D discussi ovr d gvolgn van door rligi gvod vrouwnhaat op d agnda zttn n houdn; Binnn d drivoudig tntoonstlling functionrn als vrdipnd voor ht dbat ovr matriarchaat, lvnskracht, ht vrouwlijk. 9. Rgi n cast. Rgi is in handn van Agaath Wittman. Zij studrd Thatrwtnschap n Klassik Archologi bij prof Jaap Hmlrijk n studrd af op ht ondrwrp: D discutabl waard van d Tonlvaas als bron voor d Griks Tonlopvoring (bijvak Thatrwtnschap) n d tntoonstlling di zij in 1980 in ht Allard Pirson Musum maakt: Tonl tn Toon, Griks Thatr Ton n Nu (hoofdvak Klassik Archologi). Als profssionl rgissur hft zij rds vl Griks tragdis op haar naam staan, zoals Elktra van Sofokls bij Thatr van ht Oostn, Mda van Euripids bij NNT, Elktra van Euripids bij National Tonl, Hippolytos van Euripids bij Thatr d Englnbak, Orstia bij Thatrschool Maastricht n Consrvatorium Antwrpn. D cast is gdltlijk dzlfd intrnational cast di ondr haar liding in 2012 d succsvoll voorstlling: Ht Huis van Brnarda Alba van Garcia Lorca in Thatr d Englnbak spld. 10. Wlk rol splt Orstia als randprogramma voor d drivoudig tntoonstlling in ht Bijbls Musum, ht Allard Pirson Musum n ht Musum voor Modrn Kunst Arnhm? Antwoord: D voorstlling van ht 3 dl van d Orstia brngt ht hoofdthma
5 van d drivoudig tntoonstlling; Lvnskracht, ht vrouwlijk in n dramatisch contxt. D vanouds vrouwlijk lvnskracht wordt naar d man ovrghvld in n thatral krachtmting tussn d wraakgodinnn, vrtgnwoordigrs van d oud ord (di voor d modrs opkomn) n d niuw godn, vrtgnwoordigrs van d niuw ord, waarin Zus als opprgod n patriarch rgrt =. Tragdimaskr ======================================================================