Nummer 1, februari 2014 (Afval)waterbeheer Samen werken aan waterkwaliteit Zeven gemeenten in de regio Maas en Mergelland, Waterschap Roer en Overmaas, Waterschapsbedrijf Limburg en Waterleiding Maatschappij Limburg werken samen* in het watersysteem en onderzoeken en nemen maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Op basis van een gezamenlijk beleidsplan** werken ze aan een optimalisering van de bedrijfsvoering en besparen ze geld door zaken samen op te pakken. De samenwerking kent drie doelen, samengevat in de drie K s: kwaliteit verhogen, kosten reduceren en de kwetsbaarheid van de afzonderlijke partijen verkleinen. Deze nieuwsbrief wil informeren en inspireren door daadwerkelijk de lokale opbrengsten te laten zien van regionale samenwerking en is bedoeld voor iedereen die professioneel of bestuurlijk met afvalwater bezig is. Wij wensen u veel leesplezier en inspiratie! * Het samenwerken van de besturen (van gemeenten en het waterschap) zelf heeft bestuurlijke afdekking in een lichte vorm: een zogeheten Lichte Gemeenschappelijke Regeling. Deze is aan de raden van de deelnemende gemeenten en het bestuur van het Waterschap voorgelegd en zij heeft bestuurlijke instemming gekregen. WML sluit daarbij aan met een aparte overeenkomst (zie verderop in deze nieuwsbrief). ** Het beleidsplan (het rapport Heuvellands afvalwater gestroomlijnd/beleidsplan afvalwaterbeheer 2013-2017) bevat 30 concrete acties op het gebied van onderzoek, databeheer en rekenen, onderhoud en vervangingsinvesteringen. Per organisatie zijn er trekkers benoemd die de voortgang van de projecten coördineren. In dit nummer: koploper Grensoverschrijdende waterlopen Duurzame onkruidbestrijding Samenwerken volgens Charles van Melsen en Jan Schrijen Vragen over stedelijk water: vraag het aan de accountmanager Benchmark rioleringszorg Ondertekening LGR WML sluit aan bij samenwerkingsverband Film op uw eigen site? 1
koploper in samenwerking waterketen heeft de hoogste score ( koploper ) ontvangen van de landelijke visitatiecommissie, die de samenwerking in de waterketen beoordeelt. Alle Nederlandse gemeenten en waterschappen werken landelijk in ruim vijftig regio s samen aan de uitwerking van de afspraken in het Bestuursakkoord water. De landelijke doelen zijn 380 miljoen kostenbeperking, kwaliteitsverbetering en beperking van de personele kwetsbaarheid. Hiervan zijn regionale doelen afgeleid door de regio s. Overal wordt gewerkt aan het bereiken van de doelen. Door de verschillen tussen de regio s in grootte en organisatie varieert de aanpak en de voortgang. Overhandiging rapport Op 23 januari overhandigde de voorzitter (Karla Peijs) van de Visitatiecommissie waterketen (VCW) het eerste rapport over de voortgang van de samenwerking aan minister Schultz van Infrastructuur en Milieu. Dat vond plaats in Breda, voorafgaand aan het bezoek van de minister aan de regio De Baronie. De minister was daar om in de praktijk meer informatie te krijgen over de regionale samenwerking van het waterschap en de gemeenten in de (afval)waterketen. Limburgse regio s koplopers Direct na de zomer van 2013 is de commissie gestart met de inventarisatie van de aanpak van de regio s. Daarvoor heeft de commissie een beoordelingskader opgesteld. Uiteindelijk hebben de regio s tot medio november de gelegenheid gehad om gegevens op te sturen en eventueel aan te vullen. De VCW heeft op basis van de verkregen informatie en het beoordelingskader de regio s ingedeeld (koploper, peloton en achterblijver) en over de stand van zaken een eerste rapport opgesteld. Van alle regio s is 34% koploper. Hiertoe horen behalve Maas en Mergelland ook de andere 4 Limburgse regio s. Het gaat om de regio s Venlo-Venray, Limburgse Peelen (Weert- Roermond), Maastricht Mergelland, Parkstad en Westelijke Mijnstreek. De Limburgse regio s horen daarmee dus tot de beste 34% van Nederland. Daarnaast is 46% van de regio s beoordeeld als peloton en 20% als achterblijver. De regio s hebben per brief de indeling en toelichting van de commissie ontvangen. Het rapport is in te zien op de website: www.samenwerkenaanwater.nl/visitatie. Haalbare doelen De 33 Limburgse gemeenten, Waterschap Roer en Overmaas, Waterschap Peel en Maasvallei en het Waterschapsbedrijf Limburg werken samen met Waterleiding Maatschappij Limburg en de provincie met als doel om in 2020 een structurele kostenbeperking van meer dan 10% (ten opzichte van 2010) te realiseren. De regio s hebben hiervoor plannen gemaakt en hebben die bestuurlijk vastgesteld. Inmiddels zijn alle regio s begonnen met de uitvoering van die plannen en zijn de eerste resultaten van kostenbesparingen al gerealiseerd. Op dit moment lijken de doelen van 2020 dan ook haalbaar. Vervolg In 2014 vervolgt de VCW haar werkzaamheden met bezoeken (visitaties) aan een geselecteerd deel van de regio s. Deze regio s behoren tot alle categorieën. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de achterblijvers vooruit geholpen worden. Dan vindt er vervolgens in de zomer weer een inventarisatie plaats. De commissie heeft het eindrapport in december van dit jaar gereed. 2
Voortgangsbericht projecten In het Beleidsplan (afval)waterbeheer 2013-2017 werken de zeven gemeenten in de regio samen met het Waterschap Roer en Overmaas aan de uitwerking van 30 Acties/Projecten die in het plan zijn opgenomen. In dit voortgangsbericht staat in het kort de stand van zaken voor 2 van de 30 projecten. Project grensoverschrijdende waterlopen Wiel Dumoulin (links op de foto) Trekker van Project 09 Grensoverschrijdende waterlopen is Wiel Dumoulin van de gemeente Gulpen-Wittem. Hij werkt al heel wat jaren aan civiele projecten en heeft veel ervaring opgedaan op het gebied van aanleg, onderhoud en beheer van wegen, riolering en water(erosie). Van de zijde van Waterschap Roer en Overmaas wordt het project ondersteund door Harry Tolkamp, een man met zeer ruime ervaring op het gebied van grensoverschrijdende samenwerking. De grensoverschrijdende waterlopen in het gebied van het zijn de Jeker, Voer, Geul, Gulp, Eyserbeek en Selzerbeek. De Maas blijft in Project 09 buiten beeld omdat over deze rivier op landelijk niveau al structureel grensoverschrijdend overleg plaatsvindt. Praktisch alle overige grensoverschrijdende waterlopen stromen het binnen vanuit België (Wallonië en Vlaanderen). De invloed van Duitsland (stad Aken) op de Selzerbeek is zo gering, dat hieraan in het project minder aandacht wordt besteed. De uitwerking van Project 09 blijkt een omvangrijke klus te zijn waarvan ook andere projecten kunnen profiteren. Tot op heden zijn er ruim 40 rapporten op het gebied van riolering, waterlopen, watererosie en waterkwaliteit samengevat in een werkrapport. Doel is het samenbundelen van hetgeen er al is berekend en gerapporteerd over beleid, normering en inhoudelijke onderwerpen in Vlaanderen, Wallonië en Nederlands Limburg. Eind januari 2014 zal Project 09 zover gevorderd zijn dat we kunnen starten met het inventariseren en opschonen van lijsten met uitvoeringsprojecten die nog op stapel staan. Bijvoorbeeld rioleringsprojecten ter weerszijden van de grens, watererosieprojecten en projecten ter verbetering van wateroverlast en de waterkwaliteit. Aan de hand van de lijst met uitvoeringsprojecten kan dan bekeken worden voor welke projecten grensoverschrijdende samenwerking urgent en lonend is en de financiering daarvan. Project duurzame onkruid bestrijding Trekker van Project 26 Duurzame onkruidbestrijding is de gemeente Vaals. Noël van der Leij en Ben Kals zijn goed ingevoerd in de materie en hebben inhoudelijk en met raad en daad meegewerkt aan dit project. Voor Project 26 ligt er nu een concept rapport met een analyse van de diverse duurzame onkruidbestrijdingsmethodieken op verhardingen. Onderscheid is gemaakt naar chemische Duurzame OnkruidBestrijding (DOB) en methodieken waarbij geen chemicaliën meer te pas komen. Voorbeelden daarvan zijn mechanische methoden als borstelen en vegen en thermische methoden als branden, heet water of hete lucht. Uit de analyse blijkt, dat chemische DOB aanzienlijk goedkoper is dan mechanische of thermische methoden, terwijl er aan deze methoden ook weer nadelen kleven als de hoge CO 2 uitstoot en het grote aantal benodigde beurten om hetzelfde resultaat te halen. Gemeenten blijken kleinverbruikers te zijn van onkruidbestrijdingsmiddelen ten opzichte van particulieren, woningbouwverenigingen en bedrijven. In het rapport zijn de uitkomsten van een oriënterende enquête opgenomen onder de zeven gemeenten waarin wordt gevraagd naar de gebieden waarop men samen wil gaan werken. Op het moment dat er keuzes zijn gemaakt, kan dit project worden afgesloten en de resultaten in praktijk gebracht. 3
Samenwerken volgens wethouder van Melsen van de gemeente Valkenburg volgens Jan Schrijen, voorzitter van Waterschap Roer en Overmaas Jan Schrijen: Door een goede blijvende samenwerking tussen gemeenten en waterschap bereiken we aanzienlijke kostenbesparingen in beheer, onderhoud en vervanging van rioolstelsels. Dat is nodig omdat we door de klimaatverandering te maken krijgen met grotere investeringen om problemen als wateroverlast door heviger buien en droogte aan te pakken. Het warmere klimaat stelt ons ook vaker voor problemen met vissterfte en algenbloei in stedelijke vijvers en waterpartijen. Door de aanwezige kennis te delen schept de regionale samenwerking daartoe betere voorwaarden. Duurzaamheid en (volks)gezondheid zijn beide zeer gediend met een goed functionerend beheersysteem voor afvoer, zuivering en hergebruik van afvalwater. Het uitvoeren van rioleringstaken binnen de gemeenten is vaak niet de enige taak die een rioleringsambtenaar van de gemeente uitvoert zegt wethouder Charles van Melsen van de gemeente Valkenburg. Vaak betreft het een gecombineerde functie met bijvoorbeeld wegen, projecten, kabels en leidingen. Het takenpakket van de gemiddelde beleidsmedewerker rioleringen is in de laatste jaren alleen maar uitgebreid en de vraagstellingen worden steeds complexer. Zo krijgen we steeds vaker te maken met extreme weersomstandigheden in de vorm van hevige neerslag of lange droge perioden. Als gevolg van de economische malaise worden werkzaamheden getemporiseerd of zelfs helemaal geschrapt. Vaak is er sprake van een onderbezetting bij de gemeenten als het gaat om het taakveld riolering. Om de werkzaamheden toch goed uitgevoerd te krijgen, worden werkzaamheden steeds vaker extern weggezet bij commerciële marktpartijen. Door het samenwerkingsverband willen wij ons minder afhankelijk maken van externe adviseurs en meer gebruik maken van elkaars kennis. Dit moet op termijn leiden tot minder kwetsbaarheid en daling van de kosten. Toekomst Kijkend naar de toekomst (binnen nu en een jaar of zeven) zie ik de volgende beelden: bij nieuwbouw houden gemeenten en projectontwikkelaars als vanzelfsprekend voldoende ruimte vrij voor water. Het bestaande stedelijke gebied wordt stukje voor stukje waterrobuust ingericht, meeliftend met wijkreconstructies en rioolvervanging. Regenwater wordt via robuuste structuren geborgen en afgevoerd, zo dicht mogelijk bij de bron in de bodem gebracht of verantwoord geloosd op oppervlaktewater. Voor de aanpak van de riooloverstorten leggen we samen met gemeenten de benodigde maatregelen vast in gemeentelijke rioleringsplannen. De grootste wateroverlastknelpunten in bebouwd gebied zijn door de gemeenten opgelost door afkoppelen en het bergen van regenwater in het riool- of regenwaterstelsel of in het openbare groen. Het waterschap helpt de gemeenten mee door het afkoppelen door particulieren en bedrijven te blijven stimuleren. De temperatuurstijging als Normaal was het ieder voor zich en bepaalde de eigen agenda waar de prioriteiten lagen op rioleringsgebied. Met de projectenlijst worden zaken opgepakt en niet iedere gemeente hoeft steeds het wiel weer opnieuw uit te vinden. 4
gevolg van de klimaatverandering leidt tot hittestress bij kwetsbare groepen zoals jonge kinderen en ouderen. Het inzetten van extra water en groen tegen hittestress in de stedelijke omgeving is een van de middelen die ingezet kunnen worden. Gebieden met bevolkingskrimp bieden hiervoor extra mogelijkheden. Zuiveringsinstallatie van de toekomst Wat betreft de rioolwaterzuiveringsinstallaties zie ik dat we de KRW-doelen voor fosfaat- en nitraatemissies halen door extra zuiveringstrappen in te zetten. Geleidelijk aan wordt het netto energieverbruik van de installaties teruggebracht tot energie-neutraal en worden met nieuwe technieken allerlei bruikbare grondstoffen uit het afvalwater en zuiveringsslib teruggewonnen. Bij renovatie kiezen we standaard voor zuinige, compacte en modulaire technieken. Zo kan ook flexibeler worden ingespeeld op de veranderingen in het aanbod van afvalwater, die kunnen volgen uit bevolkingskrimp, afkoppelen van regenwater en eigen zuivering door bedrijven. Het sliboverschot is gehalveerd. Een deel van het effluent van enkele zuiveringen wordt niet meer geloosd, maar gebruikt als proceswater door bedrijven. Ook wordt er met bedrijven warmte uitgewisseld en wordt samengewerkt aan zuivering van afvalwater bij de bron. We passen energieterugwinning, slibvergisting, zonne-energie en aardwarmte toe om energieneutraliteit te bereiken. We onderzoeken en testen nieuwe technieken voor het verwijderen van medicijnresten en het terugwinnen van meststoffen en metalen uit het afvalwater. Samen met WML onderzoeken we technieken voor opvang van medicijn- en hormoonresten bij huishoudens en instellingen. Accountmanagement Benchmark rioleringszorg beschikbaar Om de contacten tussen Waterschap Roer en Overmaas en gemeenten te bevorderen en te stroomlijnen is er vanaf 2011 op het gebied van stedelijk waterbeheer per samenwerkingsverband een accountmanager ingesteld. De accountmanager is er om algemene vragen met betrekking tot stedelijk waterbeheer te beantwoorden. Specifieke vragen zal hij doorgeleiden naar de betreffende specialisten. Een accountmanager zorgt voor het leggen, onderhouden en beheren van de contacten met de gemeenten. Wiel Pakbier is accountmanager voor alle gemeenten van het samenwerkingsverband Maastricht-Mergelland: de gemeenten Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Maastricht, Meerssen, Simpelveld, Vaals en Valkenburg. De benchmark laat zien dat gemeenten schade en overlast zoveel mogelijk voorkomen, knelpunten aanpakken en rekening houden met toekomstige toename van hevige neerslag door veranderingen in het klimaat. De benchmark maakt duidelijk dat in de komende jaren veel ervaren rioolbeheerders met pensioen zullen gaan. Personele kwetsbaarheid is daarom één van de aandachtspunten van de regionale samenwerking waarin veel gemeenten actief zijn, veelal samen met het waterschap. Mede vanuit afspraken in het Bestuursakkoord Water werken de overheden samen voor betere kwaliteit, versterking van kennis, het verminderen van kwetsbaarheid en een ambitieuze besparingsopgave. De gegevens van regio vanuit de Benchmark rioleringszorg en de Bedrijfsvergelijking zuiveringsbeheer staat in de regiorapportage die als PDF te downloaden is via https://www.benchmarkrioleringszorg.nl/handlers/ballroom.ashx?function=download&sid= dasdkrvxfnrr-67eyvza5gbec. De regiorapportage is ook beschikbaar in het besloten deel van www.benchmarkrioleringszorg.nl waartoe de gemeenten toegang hebben. De regiorapportage wordt alleen digitaal verspreid. Hij is bereikbaar via tel. 046-420 57 62 of w.pakbier@overmaas.nl. 5
Ondertekening Lichte Gemeenschappelijke Regeling: Gemeenten en waterschap werken samen aan goed en betaalbaar (riool)waterbeheer Woensdag 30 oktober 2013 hebben wethouders van de zeven gemeenten in de regio en de voorzitter van Waterschap Roer en Overmaas in Valkenburg aan de Geul hun samenwerking bekrachtigd op afvalwatergebied (riolering). De partijen hebben in een gezamenlijk Beleidsplan (afval)waterbeheer 2013-2017 30 concrete projecten beschreven die voor besparingen en efficiëntieverbetering moeten zorgen. Met de samenwerking willen de partijen kosten verminderen, de kwaliteit verbeteren en de kwetsbaarheid van de eigen organisatie verminderen door elkaar te ondersteunen of te vervangen. Voor de burgers betekent de samenwerking een garantie op een blijvend betaalbare riool- en zuiveringsheffing. Voor de burgers is riolering vaak een onzichtbaar, maar vanzelfsprekend iets. Het zit onder de grond en het werkt gewoon. Wat veel burgers niet weten, is dat er een complexe wereld achter schuil gaat. Het managen van afvalwater vraagt grote investeringen van de overheid. Denk aan zaken als klimaatverandering (intensievere regenbuien), onderhoud en vervanging van riolen en het voorkomen van wateroverlast en het overstorten van vies rioolwater op straat en in kwetsbare beken. Met het aangaan van de samenwerking willen de deelnemende partijen er voor zorgen dat het ook de komende jaren verzekerd is van een kwalitatief goed rioolstelsel en betaalbaar rioolbeheer. Voor de burgers betekent de samenwerking een garantie op een blijvend betaalbare riool- en zuiveringsheffing. Serieuze opgave Gemeenten en waterschappen staan voor een zeer serieuze opgave. De rioleringssector moet zich instellen op bezuinigingen, om zo een stijging van lokale lasten te beperken. Daarnaast ziet de vakwereld in de watersector, maar met name gemeenten, het personeelstekort toenemen. Dit maakt organisaties kwetsbaar. Het (afval)waterbeheer is een sector waar grote bedragen in omgaan. Tot nog toe hebben de verantwoordelijke beheerders afzonderlijke gemeentes en waterschappen steeds zelf aan hun eigen verantwoordelijkheid invulling gegeven. Maar een rioolstelsel houdt natuurlijk niet op bij een gemeente- of dorpsgrens. Door slim samen te werken met andere gemeenten en de waterschappen kan structureel bespaard worden op kosten voor het toekomstig riolerings- en zuiveringsbeheer. Ondertekening gemeenschappelijke regeling De wens om met elkaar samen te gaan werken heeft geresulteerd in de ondertekening van een lichte gemeenschappelijke regeling op 30 oktober 2013 in Valkenburg aan de Geul. Hierin hebben de partners hun gezamenlijke ambitie vastgelegd en staan concrete afspraken over hoe de samenwerking vorm krijgt. De basis van deze samenwerking is vertaald in een gezamenlijk opgesteld beleidsplan (afval)waterbeheer voor de periode 2013-2017. Uiteindelijk moet dit leiden tot kostenbesparing met een voor de burgers blijvend betaalbare riool- en zuiveringsheffing én een verdere kwaliteitsverbetering in de afvalwaterketen, verminderde kwetsbaarheid van de organisaties en een verdere professionalisering (kennisdeling). 6
WML sluit aan bij Samenwerking afvalwater Met de ondertekening van een overeenkomst bekrachtigde WML onlangs haar samenwerking met Waterschap Roer en Overmaas en zeven gemeenten in de regio Maas en Mergelland op het gebied van afvalwater. De samenwerking heeft als doel om te komen tot verbeteringen van bedrijfsvoeringen, meetsystemen en besparingen op investeringen. De zeven gemeenten in de regio Maas en Mergelland, Waterschap Roer en Overmaas en Waterschapsbedrijf Limburg ondertekenden eerder een zogeheten Lichte Gemeenschappelijke Regeling. WML sluit daar nu bij aan met een aparte overeenkomst. Met de aansluiting van WML is de waterketen volledig rond gemaakt. Als dé Limburgse drinkwaterproducent en beheerder van zo n 9000 kilometer aan waterleidingen door heel Limburg brengt WML expertise in op het gebied van databeheer (geografische informatiesystemen), maar ook specifieke kennis op het gebied van grondwater en niet-chemische onkruidbestrijding. Op de foto van links naar rechts: Albert Nuss (wethouder gemeente Maastricht), Gerard Wijnands (senior beleidsmedewerker stedelijk water Maastricht), Roger Hoofs (Adviseur Zekerstelling Grondstof & Winning WML), Ria Doedel (directeur WML). Film samenwerking afvalwaterbeheer goed voorlichtingsinstrument Via youtube (http://www.youtube.com/watch?v=u9ykf6yq_o) kunt u een inspirerende film bekijken over samenwerking op het gebied van afvalwaterbeheer. De film laat zien dat de betrokken overheidsorganisaties door samen te werken nog efficiënter en effectiever met belastinggeld omgaan, kosten besparen en zo de lastendruk voor burger zoveel mogelijk beperken. De film kan prima door elke partner gebruikt worden voor de communicatie over de afvalwaterprojecten naar burgers. U kunt de film linken via uw eigen website of het origineel opvragen bij Ruud van Heel van Waterschap Roer en Overmaas (r.vanheel@overmaas.nl) zodat u de film ook op uw eigen youtube-kanaal kunt uploaden. 7
Samenwerkingspartners (Afval)waterbeheer Colofon Deze nieuwsbrief is samengesteld door de werkgroep communicatie van Maas en Mergelland: Leon Frederix, Ruud van Heel (Waterschap Roer en Overmaas), Edwin Hendriks (Waterleiding Maatschappij Limburg) en Maurice Mommers (gemeente Valkenburg). Bijdragen voor de nieuwsbrief kunt u sturen naar: r.vanheel@overmaas.nl.