Weerzin tegen lezen of weer zin in lezen?

Weerzin tegen lezen of weer zin in lezen? Hoe krijgen we onze leerlingen aan het lezen? Roel van Steensel Vrije Universiteit Amsterdam en Erasmus Universiteit Rotterdam

Heeft fictie lezen nut? Harde bewijzen?

Neurologische studies naar lezen Van lezen groeien je hersenen

Neurologische studies naar lezen Van lezen groeien je hersenen letterlijk!

Keller & Just (2009) Grijze massa Witte massa

Keller & Just (2009) Connectiviteit

Keller & Just (2009) Woordjes leren lezen Zwakke lezers 100 uren leestraining Zwakke lezers Geen training

Keller & Just (2009) Zwakke lezers Hersenscan 100 uren leestraining Hersenscan Zwakke lezers Hersenscan Geen training Hersenscan

Keller & Just (2009) Zwakke lezers Hersenscan 100 uren leestraining Hersenscan Zwakke lezers Hersenscan Geen training Hersenscan Sterke lezers Hersenscan Geen training Hersenscan

Keller & Just (2009)

Keller & Just (2009) Voor training Na training Na training Witte massa zwakke lezers < sterke lezers

Keller & Just (2009) Voor training Na training Na training Witte massa zwakke lezers is gegroeid

Keller & Just (2009) Voor training Na training Na training Geen verschil meer tussen zwakke en sterke lezers

Keller & Just (2009) De witte massa van de zwakke lezers is door de leestraining gegroeid tot het niveau van die van de sterke lezers.

Berns, Blaine, Prietula & Pye (2013) Dag 1 Dag 2 Dag 6 Dag 14 Dag 18 Dag 19

Berns, Blaine, Prietula & Pye (2013) Avond Ochtend Connectiviteit Dag 1 Dag 2 Dag 6 Dag 14 Dag 18 Dag 19

Berns, Blaine, Prietula & Pye (2013) 1. Connectiviteit schiet omhoog na eerste dag lezen. Dag 1 Dag 2 Dag 6 Dag 14 Dag 18 Dag 19

Berns, Blaine, Prietula & Pye (2013) 1. Connectiviteit schiet omhoog na eerste dag lezen. 2. Connectiviteit schiet omhoog aan het eind van de leesperiode. Dag 1 Dag 2 Dag 6 Dag 14 Dag 18 Dag 19

Berns, Blaine, Prietula & Pye (2013) 1. Connectiviteit schiet omhoog na eerste dag lezen. 2. Connectiviteit schiet omhoog aan het eind van de leesperiode. 3. Ook als er niet meer gelezen wordt, blijft connectiviteit hoog. Dag 1 Dag 2 Dag 6 Dag 14 Dag 18 Dag 19

Lezen lijkt een positieve fysieke verandering teweeg te kunnen brengen in onze hersenen.

Toch zijn veel leerlingen niet gemotiveerd Internationaal gemiddelde België (60/65) Nederland (63/65)

Deze lezing Wat is leesmotivatie? Wat is de relatie met leesvaardigheid? Wat is leesweerzin? Hoe kunnen we positieve motivaties bevorderen en negatieve motivaties verminderen?

Een beetje theorie

Wat is leesmotivatie?

Wat is leesmotivatie? Motivatie is een complex begrip

Wat is leesmotivatie? Prestatiedoelen Attitude Beheersingsdoelen Waarden Verwachtingen Self-concept Intrinsieke motivatie Interesse Extrinsieke motivatie Self-efficacy Motivatie is een complex begrip

Wat is leesmotivatie? In essentie: Intrinsieke motivatie Extrinsieke motivatie Komt de drive van binnenuit of van buitenaf?

Wat is leesmotivatie? In essentie: Intrinsieke motivatie Extrinsieke motivatie De activiteit is in zichzelf leuk, interessant, uitdagend Komt de drive van binnenuit of van buitenaf?

Wat is leesmotivatie? In essentie: Intrinsieke motivatie Geïnternaliseerd Extrinsieke motivatie Ik ga dat boek uitlezen, omdat ik een goed cijfer wil voor mijn verslag. Beloning of straf Komt de drive van binnenuit of van buitenaf?

Wat is leesmotivatie? In essentie: Intrinsieke motivatie Geïnternaliseerd Sociale controle Extrinsieke motivatie Ik ga dat boek uitlezen, omdat mijn ouders het belangrijk vinden. Komt de drive van binnenuit of van buitenaf?

Wat is leesmotivatie? In essentie: Intrinsieke motivatie Extrinsieke Ik ga dat boek uitlezen, motivatie omdat goed kunnen lezen belangrijk is voor Geïnternaliseerd mijn toekomst. Persoonlijk belang Komt de drive van binnenuit of van buitenaf?

Wat is leesmotivatie? In essentie: Intrinsieke motivatie Ik ga dat boek uitlezen, omdat ik nou eenmaal Geïnternaliseerd zo in elkaar zit. Extrinsieke motivatie Integratie in je waardensysteem Komt de drive van binnenuit of van buitenaf?

Wat is leesmotivatie? In essentie: Intrinsieke motivatie Extrinsieke motivatie Amotivatie Zelfdeterminatietheorie (Ryan & Deci, 2000) Het ontbreken van de intentie om te handelen. Komt de drive van binnenuit of van buitenaf?

Wat is leesmotivatie? 3 psychologische basisbehoeften Motivatie

Wat is leesmotivatie? 3 psychologische basisbehoeften Autonomie Motivatie

Wat is leesmotivatie? 3 psychologische basisbehoeften Autonomie Motivatie Competentie

Wat is leesmotivatie? 3 psychologische basisbehoeften Autonomie Motivatie Competentie Verbondenheid

Relatie leesmotivatie en leesvaardigheid Intrinsieke motivatie

Relatie leesmotivatie en leesvaardigheid Intrinsieke motivatie + Frequent en actief lezen

Relatie leesmotivatie en leesvaardigheid Intrinsieke motivatie + + Frequent en actief lezen Leesvaardigheid

Relatie leesmotivatie en leesvaardigheid Intrinsieke motivatie + + Frequent en actief lezen Leesvaardigheid Extrinsieke motivatie Frequent en actief lezen Leesvaardigheid

Positieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Mol & Bus (2011)

Negatieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Nielen & Bus (2015)

Negatieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Nielen & Bus (2015) Leesweerstand

Negatieve leesmotivaties

Negatieve leesmotivaties Leesmotivatie Negatief Positief

Negatieve leesmotivaties Positieve motivaties

Negatieve leesmotivaties

Negatieve leesmotivaties Negatieve motivaties

Negatieve leesmotivaties Positieve motivaties Negatieve motivaties

Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

Negatieve leesmotivaties Ik haat lezen. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

Negatieve leesmotivaties Als het onderscheid tussen positieve en negatieve motivaties inderdaad bestaat. dan zijn die negatieve motivaties misschien wel extra belangrijk voor leerlingen in het vmbo.

Negatieve leesmotivaties Vragenlijst (Guthrie, Coddington, & Wigfield, 2009): Positief: intrinsieke motivatie. Positief: zelfvertrouwen. Negatief: vermijding. Negatief: ervaren moeilijkheid. Lezen op school en vrijetijdslezen. Combinatie met een leestoets.

Negatieve leesmotivaties Intrinsieke motivatie Intrinsieke motivatie Vermijding Vermijding Lezen op school Zelfvertrouwen Zelfvertrouwen Vrijetijdslezen Ervaren moeilijkheid Ervaren moeilijkheid

Negatieve leesmotivaties Een acht factoren -model paste het best op onze data: 1. Positieve motivaties zijn niet hetzelfde als negatieve motivaties. 2. Motivatie voor lezen op school is niet hetzelfde als motivatie voor vrijetijdslezen.

Negatieve leesmotivaties Verklaring van verschillen in leesvaardigheid: Stap 1: positieve motivaties: Intrinsieke motivatie voor vrijetijdslezen. Zelfvertrouwen in lezen op school. Zelfvertrouwen in vrijetijdslezen. Stap 2: negatieve motivaties: Ervaren moeilijkheid van schools lezen. Ervaren moeilijkheid van vrijetijdslezen. Dus: negatieve leesmotivaties doen ertoe.

Leesangst Negatieve leeservaringen kunnen samengaan met negatieve gevoelens: lezen kan als bedreigend worden ervaren.

Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren.

Leesangst Nielen, Mol, Sikkema-De Jong & Bus (2016): Komt leesangst meer voor in het vmbo dan in havo/vwo? 600 leerlingen in vmbo en havo/vwo: Leesangsttest

Leesangst

Leesangst Leerlingen moesten zo snel mogelijk aangeven (intikken) naar welk plaatje de pijl wees (links of rechts). Verwachting: als je leesangst hebt, zal je aandacht worden getrokken door de leesplaatjes en zal je sneller reageren in de situaties waarin de pijl naar het leesplaatje wijst.

Leesangst Resultaat: in het vmbo laten leerlingen significant vaker indicaties zijn van leesangst dan in havo/vwo.

Tussentijdse conclusie 1. Motivatie is een complex begrip. 2. Er is sprake van een (positieve/negatieve) leesspiraal. 3. Er bestaat zoiets als negatieve motivaties en leesangst. 4. Negatieve motivaties en leesangst lijken (vooral) voor vmboleerlingen een rol te spelen in hun leesontwikkeling.

Kunnen we er iets aan doen?

Leesmotivatie bevorderen Hoe belangrijk is een goede collectie? Wat kun je als docent in de klas doen om leesmotivatie te bevorderen?

Hoe belangrijk is een goede collectie? Samenwerking openbare bibliotheken, primair en secundair onderwijs Bibliotheken zorgen voor gevarieerde, actuele, wisselende, leeftijdsspecifieke collectie (5 boeken/leerling) Leesconsulenten van de bibliotheek begeleiden teams bij leesbevordering

Hoe belangrijk is een goede collectie? Nielen en Bus (2015)

Hoe belangrijk is een goede collectie? Nielen en Bus (2015) Leesfrequentie versus Leesvaardigheid Leesmotivatie

Hoe belangrijk is een goede collectie? Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid

Hoe belangrijk is een goede collectie? Jongens Meisjes Grotere effecten voor meisjes Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Meisjes zijn sowieso meer geneigd tot lezen Jongens vinden het wellicht minder stoer om te zeggen dat ze lezen leuk vinden

Een goede collectie doet er dus toe.

Wat kun je als docent doen? Overzichtsstudie (Van Steensel, Van der Sande, & Arends, 2017): 1. Werken leesmotivatieprogramma s of werken ze niet (voor motivatie en leesvaardigheid)? 2. Wat zijn effectieve ingrediënten?

Wat kun je als docent doen? 1. Werken leesmotivatieprogramma s of werken ze niet (voor motivatie en leesvaardigheid)?

Wat kun je als docent doen? 1. Werken leesmotivatieprogramma s of werken ze niet (voor motivatie en leesvaardigheid)? Effectstudies

Wat kun je als docent doen? 1. Werken leesmotivatieprogramma s of werken ze niet (voor motivatie en leesvaardigheid)? Effectstudies Leesmotivatie Begrijpend lezen

Wat kun je als docent doen? 1. Werken leesmotivatieprogramma s of werken ze niet (voor motivatie en leesvaardigheid)? Effectstudies Grotere effecten voor zwakke dan voor sterke lezers Leesmotivatie: positief effect Begrijpend lezen: positief effect Grotere effecten voor leerlingen in secundair dan primair onderwijs

Investeren in leesmotivatie doet er toe en dan met name voor leerlingen die het minst gemotiveerd zijn.

Wat kun je als docent doen? 2. Wat zijn effectieve ingrediënten?

Wat kun je als docent doen? 2. Wat zijn effectieve ingrediënten? Leesmotivatie Leesvaardigheid Interessante teksten + + Keuzevrijheid + + Aan zelfvertrouwen bouwen + Sociale motivatie + +

Wat kun je als docent doen? 2. Wat zijn effectieve ingrediënten? Leesmotivatie Leesvaardigheid Maar hoe werkt dat in de praktijk? Interessante teksten + + Keuzevrijheid + + Aan zelfvertrouwen bouwen + Sociale motivatie + +

Wat kun je als docent doen? 2. Wat zijn effectieve ingrediënten? Leesmotivatie Leesvaardigheid Interessante teksten + + Keuzevrijheid + + Aan zelfvertrouwen bouwen + Sociale motivatie + +

Hoe werkt dat in de praktijk? Groot boekenaanbod. Maar: kiezen leerlingen de boeken die bij hen passen? Verwachting: leerlingen helpen een goede boekenkeuze te maken zorgt wellicht voor een grotere leesmotivatie, meer lezen en een betere leesvaardigheid.

Hoe werkt dat in de praktijk? Tweewekelijkse boekgesprekjes tussen bibliotheekmedewerkers en basisschoolleerlingen (leerjaar 4, 5 en 6). Checklist: 1. Welk boek heb je gelezen? 2. Vond je het een leuk boek? 3. Vond je het moeilijk of makkelijk? Eind van de sessie: nieuw boek kiezen.

Hoe werkt dat in de praktijk? 56 leerlingen: gesprekjes 56 leerlingen: geen gesprekjes

Hoe werkt dat in de praktijk? 56 leerlingen: gesprekjes Voormeting: leesmotivatie, -frequentie en -begrip 56 leerlingen: geen gesprekjes Voormeting: leesmotivatie, -frequentie en -begrip

Hoe werkt dat in de praktijk? 56 leerlingen: gesprekjes Voormeting: leesmotivatie, -frequentie en -begrip Boekgesprekjes Nameting: leesmotivatie, -frequentie en -begrip 56 leerlingen: geen gesprekjes Voormeting: leesmotivatie, -frequentie en -begrip Nameting: leesmotivatie, -frequentie en -begrip

Hoe werkt dat in de praktijk? Leesmotivatie meten Leesfrequentie meten Titel Ken ik Ken ik niet 1 Mees Kees op de planken 2 Siem Subliem en het rode gevaar 3 Morgen ben ik rijk 4 Lex en Luna

Hoe werkt dat in de praktijk? Sommige leerlingen zijn geneigd om dezelfde boeken te lezen als hun klasgenoten, ook al zijn die boeken te moeilijk. De gesprekjes helpen ze om boekjes op hun eigen niveau te kiezen. De meeste leerlingen vinden het leuk om te praten over de boeken die ze aan het lezen zijn. Je hebt maar zes gesprekjes met iedere leerling. Vooral zwakke lezers hebben misschien meer tijd nodig om erachter te komen welke boeken bij ze passen. Sommige leerlingen lezen steeds dezelfde boeken. Wanneer je ze andere opties geeft, worden ze over die boeken ook enthousiast.

Hoe werkt dat in de praktijk? Leesmotivatie Positief (hoofd)effect van gesprekjes. Interactie-effect: leerlingen die al een hoge motivatie hadden, profiteerden het meest van de interventie.

Hoe werkt dat in de praktijk? Leesfrequentie Geen effect van gesprekjes. Maar: het aantal boeken dat kinderen in deze periode konden lezen, was beperkt.

Hoe werkt dat in de praktijk? Leesvaardigheid Geen (hoofd)effect van gesprekjes. Interactie-effect: naarmate leerlingen op voorhand een grotere leesvaardigheid hadden, profiteerden ze meer van de gesprekjes.

Tussentijdse conclusie 1. Een goede collectie is van belang. 2. Door toepassing van motivatieprincipes kun je als docent de leesmotivatie en leesvaardigheid van je leerlingen bevorderen. 3. Gesprekjes om leerling te matchen met boek helpen (hoewel met name voor bepaalde leerlingen).

Kunnen we leesweerzin wegnemen?

Leesmotivatie bevorderen Concept-Oriented Reading Instruction (CORI): Combinatie lees- en vakonderwijs. Leesstrategie-instructie. Verschillende typen motivaties.

Leesweerstand reduceren Positieve motivaties CORI Leesvaardigheid Negatieve motivaties

Leesweerstand reduceren Leesplezier en zelfvertrouwen CORI Leesvaardigheid Negatieve motivaties

Leesweerstand reduceren Leesplezier en zelfvertrouwen CORI Leesvaardigheid Ervaren moeilijkheid

Hoop voor meneer Wurmhout? Bedankt voor uw aandacht! Contact: vansteensel@essb.eur.nl