Kwalificeren voor de toekomst Het verpleegkundig onderwijs in perspectief

Kwalificeren voor de toekomst Het verpleegkundig onderwijs in perspectief Verslag Onderwijscongres 20 21 maart 2013 Dit is het verslag van het onderwijscongres Kwalificeren voor de toekomst, het verpleegkundig onderwijs in perspectief. Het congres werd in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid op 20 en 21 maart 2013 georganiseerd door het Elsje Finck- Sanichar College Centrale Opleiding voor Verpleegkundigen en Beoefenaren van Aanverwante Beroepen (EFS College COVAB). Het verslag is aangeboden aan de Minister van Volksgezondheid. Deelnemers van het congres kunnen het verslag en de presentaties verkrijgen via de website: www.covab.sr

2

Inhoudsopgave Leeswijzer... 4 Inleiding... 6 1. Conclusies en aanbevelingen... 8 1.1 Conclusies... 8 1.2 Aanbevelingen... 11 2. Congresdag één: 20 maart 2013... 14 2.1 Achtergronden en doelstellingen congres:... 14 2.2 Officiële opening:... 16 3. THEMA : CONTEXTEN... 18 3.1 Driving forces internationaal, regionaal en nationaal... 18 3.2 Trends in het verpleegkundig onderwijs... 21 3.3 Invloeden van de zorgpraktijk op het verpleegkundig onderwijs... 24 4. THEMA: GOVERNANCE... 27 4.1 Positionering van het verpleegkundig onderwijs... 27 4.2 Van concurrentie naar samenwerking Lesson learned... 29 4.3 Kwaliteit en toezicht... 30 5. THEMA STRUCTUUR... 33 5.1 Huidige inrichting verpleegkundig onderwijs... 33 5.2 Kwalificatiestructuur en kwalificatie niveaus binnen het verpleegkundig beroep... 35 5.3 Opleidingsstructuur en doorlopende leerlijnen binnen het verpleegkundig onderwijs:... 37 5.4 Aansluiten op het beroepsonderwijs... 38 6. Impressie van vragen, antwoorden en commentaren... 40 Dankwoord... 46 Bijlagen... 48 Notitie en achtergronden onderwijscongres... 48 Congresprogramma... 53 Uitkomsten werkopdrachten... 57 3

Leeswijzer Dit document is het verslag van het congres Kwalificeren voor de toekomst, het verpleegkundig onderwijs in perspectief. Een tweedaagse congres dat werd gehouden op 20 en 21 maart 2013 in Wyndham Garden Hotel in Paramaribo. Het congres had een nationaal karakter en had als onderwerp de toekomst van het beroepsonderwijs van verpleegkundigen. Het congres werd in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid georganiseerd door het bestuur van het Elsje Finck- Sanichar College Centrale Opleiding voor Verpleegkundigen en Beoefenaren van Aanverwante Beroepen (EFS College COVAB) Het verslag heeft als doel u te informeren over het inhoudelijk verloop van het congres, de conclusies en de aanbevelingen. Het congres werd gekenmerkt door vakkundige bijdragen van de inleiders en de grote betrokkenheid en het enthousiasme van de deelnemers. Deze betrokkenheid en dit enthousiasme kwamen tot uiting in de hoge opkomst van de verpleegkundige beroepsgroepen, hun deelname aan de discussies en hun bijdragen in de werkgroepen. Unaniem zijn de congresdeelnemers van mening dat dit congres het begin markeerde van het proces dat moet leiden naar activiteiten voor een fundamentele verbetering van het verpleegkundig beroepsonderwijs in Suriname, op de volgende gebieden: de strategische inbedding (governance); de onderwijsorganisatie; de onderwijsstructuur; het onderwijs aanbod; de curricula; de resultaten ( zowel van de kwaliteit: het niveau van de afgestuurden, als van de kwantiteit: het aantal afgestudeerden). Deze verbetering is nodig om de Surinaamse gezondheidszorg op een hoger plan te brengen dan nu het geval is, om zodoende bij te dragen aan gezondheid voor allen in Suriname. Aan het congres namen 105 beroepsbeoefenaren deel. Verpleegkundigen, student- verpleegkundigen; directies en leidinggevenden van zorginstellingen; stafmedewerkers uit diverse velden en instellingen in de gezondheidszorg of uit organisaties die verwantschap hebben met het onderwerp van het congres. 4

Het congresprogramma was opgebouwd rond drie hoofdthema s: contexten; governance; structuur. Deze hoofdthema s werden onderverdeeld in tien onderwerpen waarover een inleiding werd verzorgd door een terzake deskundige. Daarnaast bevatte het congresprogramma opdrachten. Deze opdrachten waren gerelateerd aan de congresonderwerpen en werden uitgevoerd in werkgroepen bestaande uit de congresdeelnemers. Men kon zich middels inschrijving aanmelden voor een opdracht naar keuze. Het verslag leest als volgt. Na de inleiding leest u in hoofdstuk 1 de conclusies en aanbevelingen zoals uit het congres gedestilleerd. Hoofdstuk 2 beschrijft de achtergronden en de officiële opening. In de daarop volgende hoofdstukken 3 t/m 5 leest u de weergave van de inleidingen met, aan het beging van ieder hoofdstuk, een toelichting op de betekenis van het hoofdthema waaronder de inleiding valt. Hoofdstuk 6 bevat een impressie van vragen, antwoorden en commentaren. Tot slot vindt u het dankwoord van de voorzitter van het bestuur van EFS College COVAB. Het document Notitie en achtergronden welke de uitgangspunten en doelstellingen van dit congres bevat, het congresprogramma, en de uitkomsten van de opdrachten voor de werkgroepen zijn als bijlagen bij het verslag opgenomen. 5

Inleiding Wereldwijd zijn er ontwikkelingen gaande die een fundamentele heroriëntatie op en een herinrichting van de gezondheidzorg vereisen, op elk niveau: politiek, systeem, beleid, bestuur & management, organisatie en aanbod. Deze ontwikkelingen vereisen van verpleegkundigen een herprofilering en herpositionering van hun beroep, een nieuw beroepsprofiel, bijstelling van de beroepskwalificaties, herstructurering en herinrichting van de beroepsopleidingen. Suriname maakt deel uit van de internationale gemeenschap en heeft zich gecommitteerd aan internationale verdragen en afspraken over de gezondheid van en de gezondheidszorg voor zijn bevolking en de opleiding van gezondheidszorgprofessionals, waartoe ook verpleegkundigen behoren. De wereldwijde ontwikkelingen in de gezondheidszorg zullen ook in Suriname hun intrede doen en zijn op sommige terreinen reeds gaande (Primary Healthcare, Thuiszorg). De wereldwijde ontwikkelingen - in internationale fora en discussies over gezondheidszorg driving forces (drijvende krachten) genoemd - zijn complex en divers en waar te nemen in: aantal en spreiding van verpleegkundigen per hoofd van de bevolking in een land; demografische ontwikkelingen (migratie, dalende geboorten, vergrijzing, bevolkingsemancipatie, feminisering); De veranderde contexten van dienstverlening; stijgende kosten; veranderde verwachtingspatroon van de patiënt; Ontwikkelingen in het beroepsonderwijs (snelle kennisveroudering, internationalisering, internet en ICT- toepassingen); paradigma verschuivingen (vernieuwde inzichten) in het verpleegkundig onderwijs (medisch naar gemeenschaps ontwikkelingsmodel) Tegen deze achtergrond vroeg het Ministerie van Volksgezondheid aan het bestuur van EFS College COVAB een nationaal onderwijscongres te organiseren. Dit congres moest de gelegenheid bieden aan de diverse verpleegkundige beroepsgroepen om met elkaar in gesprek te gaan over de toekomst van het verpleegkundig beroepsonderwijs, met als einddoel te komen tot herinrichting van dit onderwijs op zodanige wijze dat het aansluit op de hedendaagse gezondheidszorg. 6

Bij de inrichting van het congres zijn er een aantal uitgangspunten gebruikt welke u kunt terug vinden in de bijlage in het document Notitie en achtergronden. De congresdoelen waren strategisch van aard. Ze gingen over het totale systeem van het verpleegkundig beroepenveld, het verpleegkundig beroepsonderwijs en de aangrenzende domeinen. In de hierna volgende hoofdstukken wordt verslag gedaan van dit congres. 7

1. Conclusies en aanbevelingen 1.1 Conclusies De algemene conclusies zijn alsvolgt; Conclusie 1: de deelnemers aan het congres zijn het eens over de verander noodzaak van het verpleegkundig beroepsonderwijs en de herprofilering en herpositionering van het verpleegkundig beroep in de gezondheidszorg. Conclusie 2: de grote opkomst en de intensiteit waarmee werd deelgenomen in de discussies en werkgroepen, indiceert dat de verpleegkundige en verzorgende beroepsgroepen grote waarde hechten aan betrokken te worden en deel te nemen in de veranderingen; ook heeft men ideeën over de uitvoering. Conclusie 3: in retroperspectief moet worden geconcludeerd alhoewel het programma voldoende ruimte bood voor inbreng van de congres deelnemers, er toch grote behoefte bestaat aan het met elkaar in gesprek gaan. Het in deze vorm met elkaar in gesprek gaan over zaken het beroep rakende is dus sterk aan te raden. Dit creëert betrokkenheid en draagvlak bij de mensen die direct met de veranderingen te maken hebben. Conclusie 4: het congres markeerde het begin van het voldoen aan de behoefte die er leeft onder de beroepsgroepen, om geïnformeerd en betrokken te worden bij de ontwikkelingen die moeten leiden naar structurele vernieuwingen. Conclusie 5: door het congres is de ongelijkheid van informatie bij de verpleegkundige en verzorgende beroepsgroepen verminderd waardoor het begin niveau voor deelname in de toekomstige onderwijs ontwikkelingen is gelijkgesteld. Hiermee is een gemeenschappelijk besef van de ernst en de urgentie voor veranderingen, en een gemeenschappelijk denkkader voor de veranderrichting gecreëerd. Conclusie 6: Geconcludeerd moet worden dat het congres voldoende input heeft opgeleverd om te komen tot de beoogde doelstellingen. De noodzakelijke veranderingen kunnen voor een groot deel direct uitgeschreven worden, terwijl voor een aantal zaken er voldoende input is gegeven voor de richting, maar de verdere vormgeving zal nadere discussie behoeven. 8

De inhoudelijke conclusies zijn alsvolgt; Conclusie 1: structuur en niveau van beroepsuitoefening Voor wat betreft de niveaus van beroepsuitoefening kan uit de discussies gehaald worden, dat deze op het niveau van helpende, verzorgende, verpleegkundige moet plaatsvinden. Het niveau van verpleegkundige is weer onderverdeeld in 2 categoriën; nl dat van verpleegkundige en verpleegkundige specialist. Een duidelijke opmerking geplaatst is dat er gekeken moet worden naar zowel de ICN, CARICOM en Nederland v.w.b. de niveau s van beroepsuitoefening en dat de keuze weloverwogen gemaakt moet worden voor Suriname. Conclusie 2: structuur van de opleiding Uit de discussies kan gehaald worden dat de opleidingen anders gestructureerd moeten worden. Naar analogie van de structuur en niveau van beroepsuitoefening zouden verpleegkundigen op zowel MBO als op HBO niveau moeten worden opgeleidt. In het laatste jaar van zowel de ZV, MBO als de HBO moet een differentiatie worden aangeboden. Een aantal differentiaties zijn genoemd tijdens het congres, doch nadere uitwerking met behulp van data betreffende de gezondheidszorgbehoefte is gewenst. Daarnaast moet er zowel ZV, MBO als op HBO niveau specialisaties worden aangeboden. Er is duidelijk genoemd welk post basis opleidingen de MBO verpleegkundige en welke de HBO verpleegkundige zou kunnen volgen. Enige ordening is gewenst in de opsomming tijdens het congres. Conclusie 3: leerroutes Voor wat betreft het aanbieden van twee leerroutes voor de MBO opleiding is er een duidelijke uitspraak gedaan dat zowel de BOL (Beroeps ondersteunde Leerroute) als de BBL (Beroeps Begeleidende Leerroute) aangeboden moeten worden. Conclusie 4: instroom, doorstroom, uitstroom Aangegeven is dat doorstroom tussen de verschillende opleidingen, maar ook tussen de verschillende niveau s mogelijk moet zijn. Concreet is aangegeven dat ZV- ers zonder propadeause moeten kunnen doorstromen naar de MBO opleidingen dat de doorstroom van GZA s naar de verpleegkundige opleidingen bekeken moet worden. In welk leerjaar men kan instromen moet nog nader worden uitgezet op basis van het curriculum inhoud en de vooropleiding. 9

De voorstellen gedaan rond de instromen en doorstromen moeten nader uitgewerkt worden met in achtneming van de wijze waarop het algemeen onderwijs in Suriname en het verpleegkundig onderwijs georganiseerd is. Conclusie 5: structuur /modellen van samenwerking Het antwoord op de vraag onder welk ministerie het beroepsonderwijs voor de verpleegkundige beroepsgroepen moet vallen is aangegeven dat er een samenwerking tussen Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (MINOV) en Volksgezondheid moet zijn. In deze is het voorstel dat MINOV aan kwaliteitsborging doet, terwijl het ministerie van Volksgezondheid als afnemer van de opleidingen de eindtermen vaststelt en bewaakt. Dit behoeft verder uitwerking daar het uitvoeren van deze vorm van samenwerking een gedegen voorbereiding behoeft. Ook tussen de verschillende opleidingen (COVAB,RKZ, AZ) moet er beter worden samengewerkt. Concrete gebieden waarop er samengewerkt moet worden, zijn ook genoemd. Conclusie 6: Werving Uit de discussies is gebleken dat de beroepsgroep voorstander is van een gemenge vorm van werving, waarbij EFS College COVAB ook de ruimte krijgt om zelf studenten voor de ZV, MBO en de post basis opleidingen te werven. Conclusie 7: kwaliteit Uit de discussie van de werkgroepen is aangegven dat voor wat betreft toezicht op onderwijsproces de bekwaamheid ligt bij het MINOV en dat voor wat betreft toezicht op eindtermen (bevoegdheid) deze ligt bij het Ministerie van Volksgezondheid. De bestaande standaarden (ICN, Caricom, Unasur) zouden als raamwerk gebruikt moeten worden om de zaken die van toepassing zijn voor de Surinaamse samenleving, mee te nemen om eigen standaarden te formuleren. Ook het vatstellen en hanteren van het Nationaal curriculum is van belang. Alle docenten moeten bevoegd en bekwaam zijn, waarbij een Pedagogisch getuigschrift verplicht is voor deeltijd docenten en een diploma verpleegkunde en leraar voor alle verpleegkunde docenten. De werkgroep heeft uitgebreide randvoorwarden voor kwaliteit benoemd, welke zeker gebruikt kunnen worden om een goed kwaliteitssysteem op te zetten. 10

1.2 Aanbevelingen Aanbeveling 1: het verdient aanbeveling om, zo spoedig mogelijk de structuur en niveau van beroepsuitoefening voor de verpleeg- en zorg beroepen goed vast te leggen. Suriname moet er nu toe overgaan om de internationale raamwerken en instrumenten waaraan het zich heeft gecommitteerd, passend te maken voor zijn situatie en te implementeren. Aanbeveling 2: structuur van de opleiding De inrichting van het verpleegkundig onderwijs moet vanuit een brede kwalificatie, waarbij de student na afronding van de opleiding inzetbaar is als beginnend beroepsbeoefenaar in verschillende zorgsettings (van breed naar smal). Het uitgangspunt is hierbij het aanleren van zowel generieke als specifieke beroepsvaardigheden Het voorstel om zowel binnen de ZV, MBO als de HBO opleiding differentiaties aan te bieden moet verder worden uitgewerkt op basis van de behoefte van de gemeenschap. Data betreffende gezondheidszorgbehoefte zal hiervoor moeten worden opgevraagd bij het ministerie van Volksgezondheid. De voorgestelde post basis specialisatie voor de MBO en HBO moeten beter woren geordend m.b.v. duidelijke rationalisatie. Aanbeveling 3: leerroutes Een nationaal curriculum moet aanwezig zijn ter garantie van de kwaliteit van beide leerroutes. Deskundig kader zal ingezet moeten worden om uiteindelijk een nationaal geaccepteerd en gehanteerd curriculum voor beide leerroutes in place te brengen. Aanbeveling 4: instroom, doorstroom, uitstroom Het ontwerpen van goed aansluitende modellen voor instroom, doorstroom moet op kort termijn plaatsvinden. Overleg met het MINOV is noodzakelijk om uitstromers uit het algemeen onderwijs goed aan te laten sluiten op het beroepsonderwijs. Daarnaast moet zorgvuldig uitgwerkt worden hoe uitstromers van verzorgende en verpleeegkundige opleidingen in de diverse opleidingen en tussen de verschillende niveau s kunnen doorstromen. Met de Medische Zending zullen gesprekken gevoerd moeten worden om ook voor de GZA s doorstroom te garanderen. 11

Aanbeveling 5: structuur /modellen van samenwerking Het is evident dat door samenwerking de beperkte middelen beter kunnen worden aangewend, maar ook dat de uitkomsten van het onderwijsproces uiteindelijk beter zullen zijn. Samenwerking opleidingen - opleidingen Het zou in deze fase van ontwikkelingen juist zijn om een overleg orgaan voor operationele samenwerking tussen de verpleegkundige opleidingen (AZ, RKZ, COVAB) op te zetten. In dit orgaan zouden de hoofden/managers van de voornoemde opleidingen kunnen participeren om operationele zaken het onderwijs rakende te bediscussieren en te implementeren. In dit overleg zouden ook periodiek docenten en praktijkbegeleiders betrokken kunnen worden. Concrete voorstellen op het gebied van curriculum ontwikkeling, docenten, toetsenbank en eenduidige toepassing van het nationaal curriculum en de examenen regelementen kunnen in dit verband nader worden uitgewerkt. Daarnaast zou de IVV ook in dit overleg moeten participeren, zodat de besluitvorming en implementatie efficienter kan geschieden. Samenwerking opleidingen praktijk Bij beide leerroutes valt de relatie opleiding werkveld te typeren als een relatie van wederzijdse afhankelijkheid: de opleiding heeft een werkveld nodig dat het leren in de praktijk mogelijk maakt. In dat kader moeten de opleidingen en het werkveld met elkaar in gesprek om stageplekken en kwalitatieve begeleiding in de praktijk te garanderen. Leerwerkplekken en skillslab s kunnen hierin een uitkomst bieden. Samenwerking MINOV - Volksgezondheid Gesprekken met zowel het ministerie van Volksgezondheid als het ministerie van Onderwijs moeten gevoerd worden betreffende de positionering van het verpleegkundig onderwijs. Diepgaande discussies met inschatting van de riscico s is hierbij essentieel. Dit is een verandering op strategisch niveau dat goed overwogen en gepland moet worden. Aanbeveling 6 : Werving Om aan de gemengde vorm van werving inhoud te kunnen geven, zal zeker voor de basis opleidingen eerst studiefinaciering in place gebracht moeten worden. Dit vanwege het feit dat de studenten die nu door de instellingen worden ingestuurd een stipendium krijgen. Aanbeveling 7: voor de kwaliteitsontwikkeling van de verpleegkundige beroepsopleidingen, verdient het aanbeveling een integraal kwaliteitsmanagementsysteem te ontwikkelen en implementeren. 12

De rol van de Inspectie Verplegende en Verzorgende Beroepen als toezicht houder in het verpleegkundig onderwijs te herijken v.w.b rollen, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Tevens zal hierbij de nadruk gelegd moeten worden op de capaciteitsversterking van dit orgaan m.b.t. het verpleegkundig onderwijs. Aanbeveling 8: wet en regelgeving In samenwerking met het ministerie van Volksgezondheid moeten er relevante wetten voor het verpleegkundig onderwijs gemaakt worden. Aanbeveling 9: way forward Effectieve communicatie met het verpleegkundig beroepenveld voor uiteindelijke doelrealisatie zal van essentieel belang zijn. Onderwijs veranderingen staan niet opzichzelf, maar faciliteren de onwikkelingen in de praktijk en omgekeerd. In het traject dat nu ingezet wordt is het essentieel dat de praktijk functie differentiatie beter vorm gaat geven. Om de verwachtingen van de verpleegkundige beroepsgroepen te managen zal er een strategisch plan met strategie, hoofd- en subdoelen geformuleerd moeten worden ten behoeve van de inrichting van het proces naar doelrealisatie. Taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden, besluitvorming, communicatie en informatie voor de verrichtingen in het proces naar doelrealisatie zullen duidelijk worden uitgezet in dit plan. Voor het schrijven van dit strategisch plan betreffende onderwijs zouden de leden van de commissie welke het onderwijscongres hebben georganiseerd als een task force (met duidelijke doelstelling en mandaat) aangesteld kunnen worden door het ministerie van Volksgezondheid. Het plan zal zich moeten richten op de volgende gebieden: de strategische inbedding (governance); de onderwijsorganisatie; de onderwijsstructuur; het onderwijs aanbod; de curricula; de resultaten ( zowel van de kwaliteit: het niveau van de afgestuurden, als van de kwantiteit: het aantal afgestudeerden). De aanbevelingen zullen op kort termijn na goedkeuring van het ministerie van volksgezondheid in acties worden omgezet zodat het opgestarte proces voortgang kan vinden. 13

2. Congresdag één: 20 maart 2013 Welkom en opening De moderator van het congres, mevrouw Filia Kramp, heet allen welkom. Een bijzonder welkomstwoord richt ze aan de heer Lesley Resida die namens de Minister van Volksgezondheid de openingstoespraak zal houden; mevrouw Silvina Malvárez uit Argentinië die namens de Pan American Health Organization (PAHO) een inleiding zal geven; de heer André Kurvers uit Nederland, PUM senior expert met ervaring in Suriname, die een inleiding zal geven; de heer Geert van den Brink uit Nederland, directeur van Radboud Zorgacademie Nijmegen, die een inleiding zal geven; de directies van instellingen en het bestuur van EFS College COVAB. Na een korte toelichting op haar functie in het congres, op het congresprogramma en op de werkwijze, geeft mevrouw Kramp het woord aan mevrouw Angéle Wallerlei - Kumbangsila, voorzitter van het bestuur van EFS College COVAB. 2.1 Achtergronden en doelstellingen congres: Mw. A. Wallerlei - Kumbangsila, voorzitter bestuur EFS college COVAB Mevrouw Wallerlei Kumbangsila heet namens het bestuur van EFS College COVAB allen welkom; in het bijzonder de heer Resida, de vertegenwoordigers van de PAHO, de Nederlandse inleiders en de verpleegkundig leidinggevenden. Hierna schetst ze de achtergronden van dit congres. Het succes van hervormingen in de gezondheidszorg hangt voor een groot deel af van de bijdragen van verpleegkundigen, omdat ze de grootste beroepsgroep zijn in de gezondheidszorg. Elk gezondheidszorgsysteem heeft verpleegkundigen nodig die over intellectuele en emotionele capaciteiten beschikken om bewust de technische en klinische vaardigheden te combineren, met een diep begrip en het vermogen om te zorgen voor de medemens. De dienstverlening vindt plaats binnen veranderende contexten: stijgende kosten; hogere verwachtingen van de patiënt; veranderende demografie en vergrijzing; tekorten aan verpleegkundigen en andere gezondheidswerkers; beperkingen in wetgeving om het verpleegkundig potentieel te benutten. Ook is er de noodzaak om in het verpleegkundig onderwijs over te stappen van het medisch model naar het gemeenschaps ontwikkelingsmodel. 14

De Surinaamse verpleegkundige van de 21 ste eeuw zal een drastische heroriëntatie moeten ondergaan, een heroriëntatie die reeds is begonnen met het schrijven van een nieuw beroepsprofiel. Nationaal zijn er ook ontwikkelingen en verwachtingen binnen de gezondheidzorg. De regering heeft plannen voor decentralisatie, bouw van meer ziekenhuizen en gezondheidscentra; met meer ziekenhuizen en gezondheidscentra zal het tekort aan verpleegkundigen alleen maar toenemen. Gedegen beleid op gebied van gezondheidszorg Human Resource Management (health HRM) is dringend gewenst. Tegen deze achtergrond organiseerde het bestuur van EFS College COVAB, op verzoek van het Ministerie van Volksgezondheid, dit onderwijscongres. Een congres waarin de verpleegkundige beroepsgroepen met elkaar in gesprek zullen gaan over het verpleegkundig onderwijs, en hoe dit onderwijs zodanig te herinrichten dat het die resultaten oplevert die gewenst zijn in de hedendaagse gezondheidszorg. Dit congres beoogt de volgende resultaten: Een overzichtelijke kwalificatiestructuur van waaruit eindtermen van de opleiding op een transparante en samenhangende wijze geformuleerd kunnen worden. Een geaccepteerde indeling in kwalificatieniveaus. Een beter georganiseerde opleidingsstructuur en doorstroom naar een hoger kwalificatieniveau. Daaronder vallen o.a. ü een goed stelsel van aansluiting vanuit het algemeen onderwijs naar het verpleegkundig beroepsonderwijs; ü herziene in- en doorstroom criteria; ü doorlopende leerlijnen en doorstroommogelijkheden creëren tot het masterniveau. Een inhoudelijk en bestuurlijk vernieuwd opleidingsstelsel. Een advies aan het Ministerie van Volksgezondheid over de organieke positionering van het verpleegkundig onderwijs. Tot slot geeft mevrouw Wallerlei Kumbangsila aan dat voorgaande betekent dat er veel werk moet worden verzet en dat dit congres een belangrijk forum is voor de beroepsgroep om mee te helpen de ontwikkelingen die nodig zijn in gang te zetten. Ze geeft ook aan te beseffen dat het congres slechts het begin markeert om te komen tot de nodige fundamentele veranderingen in het verpleegkundig beroepsonderwijs. Ze spreekt het vertrouwen uit dat er 15

voldoende capaciteit is om het proces in te gaan dat in gang gezet moet worden en wenst het congres vruchtbare dagen toe met veel discussie en plezier. 2.2 Officiële opening: Dhr. L. Resida, namens de Minister van Volksgezondheid In zijn voorbereiding voor het officiële openingswoord, heeft de heer Resida zich georiënteerd in zijn dagelijkse werkomgeving, het Bureau Openbare Gezondheidszorg (BOG), waar hij algemeen directeur is. In het BOG zijn er ook verpleegkundigen werkzaam. Deze oriëntatie en zijn ervaringen in verschillende andere werksituaties hebben hem een actueel beeld gegeven van verpleegkundig Suriname. Dit actueel beeld plaatst hij in het groter geheel van de ambities van de Regering, namelijk het Ontwikkelingsplan 2012-2016. In het Ontwikkelingsplan 2012-2016 heeft de gezondheidszorg een belangrijke plaats. Dit komt tot uiting in het Nationaal Strategisch Plan voor de versterking en de hervorming van de primaire gezondheidszorg in Suriname. Het Nationaal Strategisch Plan definieert vier strategische gebieden, waarvan één gebied management en organisatie betreft. Bij management en organisatie gaat het over Human Resource Management (HRM) dat gericht is op het behalen van de overheidsdoelen voor de gezondheidszorg. Eén van de strategische acties van HRM is het herzien van de onderwijsprogramma s van de medische en gerelateerde paramedische beroepen en een betere aanpassing van curricula ten behoeve van de primaire gezondheidszorg. Deze herzieningen en aanpassingen worden ingegeven doordat veranderingen in gezondheidspatronen en in ziektepatronen noodzaken tot verschuivingen in de prioriteiten van de gezondheidszorg. Het BOG produceert jaarlijks statistieken onder anderen over doodsoorzaken onder de bevolking. In deze statistieken is er een duidelijke verschuiving waarneembaar. Was ouderdom twee decennia geleden de belangrijkste doodsoorzaak, tegenwoording zijn de belangrijke doodsoorzaken hart- en vaatziekten, kankers en trauma s (waaronder suïcide). Een andere verschuiving zijn de eisen die aan het BOG worden gesteld. Deze eisen komen niet langer alleen van artsen, maar steeds vaker ook uit de bevolking die door internet toegang heeft tot actuele informatie (over gezondheid en ziekte). 16

Deze verschuivingen vereisen van werkenden in de gezondheidszorg een heroriëntatie die moet leiden naar moderne, relevante en effectieve beroepscompetenties. Suriname heeft internationale en regionale conventies over gezondheidszorg getekend en geratificeerd. In sommige ontwikkelingen doet Suriname het vrij goed en is ze trendsetter ( bestrijding van HIV/Aids, malaria en andere dodelijke infectieziekten). We hebben de taak om deze positie te behouden en hebben daarom die gezondheidswerkers ook verpleegkundigen - nodig die goed opgeleid en goed gekwalificeerd zijn. Naar de mening van de heer Resida zou dit congres ook moeten komen tot een grotere diversificatie van opleidingen om daarmee onze gezondheidsdoelen beter te bereiken. Tot slot wenst de heer Resida de aanwezigen vruchtbare besprekingen en discussies en opent hiermee het congres officieel. 17

3. THEMA : CONTEXTEN Betekenis: context is de totale omgeving waarin iets zijn betekenis krijgt. (Bron: wikipedia) Verpleegkunde is wereldwijd erkend als professie binnen het sociaal maatschappelijk domein: de gezondheidszorg. Wanneer in dit domein - internationaal, regionaal en nationaal - zich belangrijke gebeurtenissen of ontwikkelingen voordoen, heeft dat gevolgen voor de verpleegkunde. 3.1 Driving forces internationaal, regionaal en nationaal Mw. S. Malvárez, formal regional adviser nursing PAHO Mevrouw Malvárez opent haar inleiding met te benadrukken dat wanneer we spreken over gezondheidszorg we het hebben over human care, zorg voor mensen. Zorg voor mensen betekent liefhebben, solidariteit en compassie. Dit zijn verpleegkundige waarden. Alvorens in te gaan op de drijvende krachten (driving forces) merkt mevrouw Malvárez op dat - voor een goed begrip van deze krachten, hun onderlinge relaties en wat ons te doen staat - het nodig is te beseffen dat deze krachten geen toevalligheden zijn (zaken die zich buiten onze wil afspelen) maar dat ze het gevolg zijn van menselijke keuzes. Zo is bijvoorbeeld de spreiding van verpleegkundigen en artsen per hoofd van de bevolking van een land, het gevolg van een keuze (een besluit) en geen toeval. Evenals de migratie van verpleegkundigen een keuze is en geen toeval. Onderzoek laat zien dat verpleegkundigen een hoger loon als 4 de motief voor migratie noemen. Belangrijkere motieven zijn voor hen: 1. betrokken te worden in de besluitvorming in hun organisaties; 2. invloed te hebben op hun werkomstandigheden en 3. voldoende faciliteiten te hebben om goede zorg te verlenen. Verpleegkundigen migreren, omdat ook zij dromen hebben. De drijvende krachten die leiden naar een wereldwijde crisis van Human Resources in de gezondheidszorg en die noodzaken tot fundamentele veranderingen zijn: aantal en spreiding van verpleegkundigen per hoofd van de bevolking in een land; demografische ontwikkelingen (migratie, dalende geboorten, vergrijzing, bevolkingsemancipatie); 18

falende gezondheidszorg (kostenstijging, slechte kwaliteit, ondoelmatige zorg, onvoldoende toegangkelijkheid, onveiligheid, medische technologie); beroepsonderwijs (snelle kennisveroudering, internationalisering, internet en ICT- toepassingen); paradigma verschuivingen (vernieuwde inzichten) in de bio- medische wetenschappen. Aan de hand van grafieken (hand outs in de bijlagen) laat mevrouw Malvárez de actuele spreiding zien van verpleegkundigen en artsen in de verschillende regio s in de wereld. De lage dichtheid (weinig aanwezig) van artsen in Afrika contrasteert met de hoge dichtheid (veel aanwezig) van deze beroepsgroep in Europa en Japan. De lage dichtheid van verpleegkundigen op het zuidelijke halfrond contrasteert met de hoge dichtheid van artsen in diezelfde regio en met de hoge dichtheid van verpleegkundigen in Noord Amerika. In Latijns Amerika is de verhouding tussen artsen en verpleegkundigen onevenredig; er zijn veel artsen en weinig verpleegkundigen. In 19 Latijns Amerikaanse landen zijn er veel meer artsen dan verpleegkundigen. Van de verpleegkundigen die er zijn, heeft slechts 30% een professionele beroepsopleiding genoten. De situatie in het engelstalig Caribisch gebied en in Suriname laat een andere verhouding zien; ongeveer 3 verpleegkundigen: 1 arts. Sommige landen, waaronder Suriname, spannen zich onvoldoende in om met behulp van het verpleegkundig beroepsonderwijs, een aantrekkelijke en stabiele arbeidsmarkt voor de gezondheidszorg te creëeren. Het verpleegkundig onderwijs in die landen vertoont de volgende lacunes: onvoldoende aandacht in het curriculum voor relevante gezondheidsproblemen; onvoldoende samenwerking met stageverlenende instellingen; gebrekkige doorstroommogelijkheden voor studenten; weinig toegang tot kennis uit de verpleeg- en gezondheidswetenschappen; trage revisie van leerplannen en superspecialisatie; traditionele en suboptimale didactische methoden; hoge uitval van studenten (suboptimale studentenzorg); gebrekkige ICT vaardigheden en toegang tot internet. 19

De spreiding, de samenstelling en de vaardigheden van gezondheidswerkers, houden ongelijke en beperkte toegang van burgers tot de gezondheidszorg in stand. Om in deze situatie verandering te brengen is beleid en planning op gebied van Human Resource nodig. Human Resource Management dat nieuwe organisatienormen, organisatiewaarden en modernere leiderschapsstijlen ontwikkelt en ondersteunt. Dit stelt verpleegkundigen en hun beroepsopleiding voor drie kritieke uitdagingen. 1. Ontwikkelen van HRM voor gezondheidszorg (healthcare HRM). Healthcare HRM dat is gestoeld op analyse en een visie op de toekomst van de gezondheidszorg en van het beroep. Helder gedefinieerd HRM beleid dat zich richt op het ontwerpen en het implementeren van plannen voor een duurzame arbeidsmarkt voor de gezondheidszorg. 2. Ontwikkelen van beleid en management dat erop is gericht om de hele bevolking blijvend te voorzien van voldoende en competente gezondheidszorgwerkers, waardoor gezondheid voor allen kan worden bereikt. 3. Reguleren van de spreiding van gezondheidszorgwerkers om de continue gezondheidskwaliteit van de gehele bevolking te garanderen. Deze spreiding moet worden uitgevoerd met in achtneming van de rechten en vrijheden van burgers om hun professionele en sociale ambities te bereiken. Deze kritieke uitdagingen vereisen samenwerking tussen het beroepsonderwijs voor verpleegkundigen en zorgorganisaties. Een samenwerking met als doel het opleiden van voldoende en competente verpleegkundigen die bijdragen aan het doel van gezondheidszorg: voldoen aan de gezondheidsbehoeften van de gemeenschap. Verpleegkundigen zullen zich beter moeten organiseren en netwerken om positie te verwerven en hun doelen te bereiken. De maatstaven waarlangs gemeten wordt of zorgorganisaties voldoen aan de gezondheidsbehoeften van de gemeenschap en zodoende waarde toevoegen aan het leven van de mensen in die gemeenschap, aan de arbeidstevredenheid van de medewerkers en aan veilige zorg voor iedereen, moeten te herleiden zijn uit de missies en de doelstellingen van die zorgorganisatie. Voor het tot stand brengen van duurzame zorgorganisaties, zullen zorgmedewerkers en de leiding vernieuwde arbeidsrelaties moeten aangaan. Het raamwerk en de instrumenten die hen hierbij ten dienste staan zijn reeds ontwikkeld [ SDH, de Milleniumagenda (MDG s), the Health for all Agenda for the America s, Primary Health Care renewal, Rio 20 + ]. Suriname heeft zich gecommiteerd aan deze raamwerken en instrumenten en moet nu overgaan 20