Corporate lawyers in Belgium - Salary survey Brussels, 29th of September 2008 Els JANS Marc BIHAIN Erwan HOCQUET Human Resources - ING Belgium 1
Methodology De definitie van «bedrijfsjurist» omvat de functies van jurist (adviseur), dienstverantwoordelijke (met of zonder «people management»), juridisch/fiscaal/administratief directeur en secretaris-generaal (met of zonder «people management») Segmentatie van de populatie in 5 categorieën (rekening houdend met het manageraspect vergeleken met de vorige analyse) Bruikbare antwoorden: 404, d.i. een stijging van de participatiegraad met 41% t.o.v. de loonenquête van 2005 Goede vertegenwoordiging van juristen tussen 30 en 50 jaar (extreme leeftijdscategorieën, voorzichtig te interpreteren gezien het beperkt aantal antwoorden) 2
Methodology De salarissen zijn bruto, zonder bonus, participatie, stock options en andere voordelen Gewaarborgde anonimiteit van de gegevens Pro memorie: Gemiddelde = som van de observaties gedeeld door het aantal observaties Percentiel 50 = mediaanobservatie 3
Enkele cijfers over het beroep 1. De individuele kenmerken & 2. De kenmerken van het bedrijf 4
Enkele cijfers over het beroep 40 % van de juristen zijn vrouwen (+1% vs. 2005) 1 jurist op 10 is tussen 25/30 jaar oud, 1 jurist op 2 is tussen 30/40 jaar oud en 1 jurist op 3 is tussen 40/55 jaar oud (idem 2005) 73 % (+3% vs. 2005) van de juristen heeft een 3de cyclus gevolgd en 23 % (idem 2005) een opleiding in het buitenland 44 % van de juristen heeft beroepservaring aan de balie (+7% vs. 2005) 91 % (-7% vs. 2005) van de juristen werkt voltijds, waarvan 40% regelmatig thuis werkt (+17% vs. 2005) 9% hiervan elke week 5
Enkele cijfers over het beroep 39 % (-9% vs. 2005) van de juristen beoefent voornamelijk het handelsen vennootschapsrecht 12 % van de juristen heeft minder dan 5 jaar beroepservaring, 26 % heeft tussen 5 en 10 jaar beroepservaring, 31 % tussen 10 en 15 jaar en 31% meer dan 15 jaar. 58 % (+1% vs. 2005) van de juristen werkt voor een bedrijf met meer dan 1.000 werknemers 65 % (-5% vs. 2005) van de juristen werkt in Brussel 56 % (-4% vs. 2005) van de juristen identificeert zich als «adviseurs», 27 % (+2% vs. 2005) als «managers» en 17 % (+2% vs. 2005) als «directeurs» 6
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: geslacht / functie 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Total Adviseur Dienst verant. Directie lid vrouw 160 108 36 16 man 244 119 73 52 7
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: geslacht / functie 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Total Adviseur Dienst verant. zonder Dienst verant. met Directie lid zonder Directie lid met vrouw 160 108 12 24 9 7 man 244 119 17 56 14 38 8
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: geslacht / functie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Total Adviseur Dienstver ant. zonder Dienstver ant. met Directie lid zonder Directie lid met vrouw 40% 48% 41% 30% 39% 16% man 60% 52% 59% 70% 61% 84% 9
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: geslacht / functie 60 50 40 30 20 10 0 0-25 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+ man 0 21 52 58 47 38 19 5 4 vrouw 2 16 47 49 24 13 7 2 0 10
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: geslacht / functie 40 35 30 25 20 15 10 5 0 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+ 0-25 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 man vrouw Adviseur 19 34 24 22 11 5 2 2 2 14 39 33 12 6 1 1 Dienstverant.zo nder 1 4 5 3 2 2 0 0 0 2 6 1 3 0 0 0 Dienstverant.met 1 10 15 8 15 4 2 1 0 0 2 8 7 3 3 1 Directie lid zo nder 0 1 5 2 1 4 0 1 0 0 0 5 0 2 2 0 Directie lid met 0 3 9 12 9 4 1 0 0 0 0 2 2 2 1 0 11
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: full time / part time 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2005 full time 90% man 99% 1% vrouw 96% 4% full time 90% 80% 70% 60% 50% man 99% 0% 1% 0% 0% 0% vrouw 78% 4% 15% 1% 1% 1% 12
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: extra-ervaring 50% 45% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 13% 13% 13% 8% 5% 2% 13 Juridisch Management Fiscaal en/of boekhoudkundi Overige Economisch Financieël Sociaal recht
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: extra-ervaring 70% 70% 60% 50% 44% 40% 30% 20% 10% 15% 6% 4% 2% 0% 14 Totaal Balie Notariaat Universiteit Openbaar ambt / magistratuur Overige
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: rechtstakken 30% 28% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 11% 10% 7% 7% 6% 5% 4% 4% 4% 4% 3% 2% 2% 1% 1% 1% 0% 0% 0% 15 Handelsrecht Vennootschapsrecht Financieel en bankrecht Burgerlijk recht Informatica en intellect.rechten Sociaal recht Andere rechtsdomeinen Aannemingsrecht Publiek en administratief recht Verzekeringsrecht Fiscaal recht Mededingingsrecht internationaal recht Faillissementsrecht Consumentenrecht Europees recht Transportrecht Strafrecht en Milieurecht Stedenbouw en ruimtelijke
Enkele cijfers over het beroep 1 De individuele kenmerken: talen 70% 61% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 3% 24% 12% 0% monolingual bilingual trilingual quadrilingual 16
Enkele cijfers over het beroep 2 De kenmerken van het bedrijf: werkplek 300 261 250 200 150 117 100 50 0 Brussels Gewest Vlaanderen Wallonië 26 17
Enkele cijfers over het beroep 2 De kenmerken van het bedrijf: grootte van het bedrijf 100 93 90 80 70 60 60 50 40 30 47 37 39 38 34 29 27 20 10 0 18 < 50 50-100 100-250 250-500 500-1.000 1.000-5.000 5.000-10.000 10.000-20.000 > 20.000
Over de bezoldiging 1 Het verloop van de carrière volgens functie en geslacht 2 De overige factoren die het salaris bepalen 3 De verloningswijzen 19
De voornaamste factoren die de verloning beïnvloeden, zijn: de leeftijd de functie het geslacht de internationale dimensie De secundaire factoren zouden zijn: de grootte/omzetcijfer van het bedrijf de bedrijfstak de juridische specialiteit Het gemiddelde jaarloon van een bedrijfsjurist bedraagt 45.000 in het begin van de loopbaan (+10% vs.2005) en eindigt op 102.000 (+1% vs.2005) aan het einde van de loopbaan 20
1 Het verloop van de carrière volgens de functie Conseillers / Managers / Directeurs - Observation 120.000 Salaire annuel brut (fixe) 110.000 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 25/30 ans 30/35 ans 35/40 ans 40/45 ans 45/50 ans 50/55 ans 55/60 ans Conseillers - Perc. 50 40000 50000 60000 70000 65000 70000 77500 Managers - Perc. 50 40000 55000 77500 87500 110000 70000 90000 Directeurs - Perc. 50 65000 90000 85000 110000 85000 95000 21
1 Het verloop van de carrière volgens de functie: functie / leeftijd / salaris 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 < 25 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 > 60 Adviseur (Pct50) 32500 42500 52500 62500 65000 67500 55000 72500 72500 Dienstverant.zonder (Pct50) 37500 60000 60000 80000 82500 108750 Dienstverant.met (Pct50) 72500 67500 77500 82500 90000 115000 115000 115000 Directie lid zonder (Pct50) 77500 72500 78750 87500 110000 Directie lid met (Pct50) 82500 115000 120000 135000 125000 225000 22
1 Het verloop van de carrière volgens de functie: functie / leeftijd / salaris 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 Adviseur Dienstverant.zonder Dienstverant.met Directie lid zonder Directie lid met 23
1 Het verloop van de carrière volgens de functie: functie / leeftijd / salaris We merken 3 «profielen» van loonevolutie: Adviseur Gemiddeld jaarsalaris bij het begin van de carrière (25-29 jaar): 45.000 Gemiddeld jaarsalaris op het einde van de carrière (55-59 jaar): 75.000 Dienstverantwoordelijke & Directeur (zonder management) Gemiddeld jaarsalaris bij het begin van de carrière (25-29 jaar): 50.000 Gemiddeld jaarsalaris op het einde van de carrière (55-59 jaar): 110.000 Directeur (met management) Gemiddeld jaarsalaris bij het begin van de carrière (30-35 jaar): 105.000 Gemiddeld jaarsalaris op het einde van de carrière (55-59 jaar): 162.000 De salarisstijging vertraagt vlugger, naarmate het niveau van verantwoordelijkheid lager ligt 24
1 Het verloop van de carrière volgens het geslacht Hommes / Femmes - Observation 100.000 Salaire annuel brut (fixe) 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 25/30 ans 30/35 ans 35/40 ans 40/45 ans 45/50 ans 50/55 ans 55/60 ans Hommes - Perc. 50 45000 55000 70000 85000 95000 82500 90000 Femmes - Perc. 50 35000 50000 60000 70000 90000 65000 65000 H / F - Perc. 50 40000 50000 65000 80000 92500 75000 90000 25
1 Het verloop van de carrière volgens het geslacht 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 man 46.667 63.750 84.871 94.202 104.803 103.158 118.500 vrouw 43.594 61.809 74.439 77.396 94.808 106.071 93.750 man/vrouw 45.338 62.828 80.093 88.521 102.255 103.942 111.429 26
1 Het verloop van de carrière volgens het geslacht Gestage groei van 25 tot 37,5 jaar Sterkste loonstijging in de hele carrière (gemiddeld, vermenigvuldiging van het salaris met 2) Geen invloed van het geslacht tot 30 à 35 jaar. Daarna zet de loonvertraging zich in (gelijklopend met snellere en preferentiële toekenning aan mannen met een functie van hoger niveau) Vertraging van de groei tussen 37,5 tot 47,5 jaar Inflexie van de verloning Afnemend exitrisico? Minder ondersteund promotieritme? Tweede groeivertraging rond 50 jaar Conform het klassieke profiel van een salarisgroeicurve! Rebound van de mannen meer «seniors» Overgang naar een strategische en managementrol eerder voorbehouden voor het mannelijke geslacht!? 27
1 - Het verloop van de carrière volgens het geslacht Hommes / Femmes - Evolution 250.000 Salaire annuel brut (fixe) 200.000 150.000 100.000 50.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Tranches d'âges 28
1 - Het verloop van de carrière volgens het geslacht 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 <25 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 >60 man vrouw 29
2 De overige bepalende factoren voor het salaris: internationalisering van de activiteiten 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 >60 Gemengd: zow el internationaal, met een minimum van 30%, als België Ja, overw egend (meer dan 50%) Neen, overw egend in België (meer dan 70%) 30
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris: gebruik van vreemde talen 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 0 25-29 1 30-34 2 35-39 3 40-44 4 45-49 5 50-54 6 55-59 7 >60 8 9 1 2 3 4 31
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris: extra-ervaring 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 >60 geen extra-ervaring In België In het buitenland 32
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris: aanvullende opleiding 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 >60 geen aanvullende opleiding In België In het buitenland 33
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris: grootte van de onderneming 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 >60 groote onderneming kleine onderneming middelgroote onderneming 34
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris Secteurs d'activité 160000 150000 140000 130000 Salaire annuel brut (fixe) 120000 110000 100000 90000 80000 70000 Log. (Insurrance) Log. (Bank) Log. (Consultancy) Log. (Distribution) Log. (Technology) Log. (Informatic) Log. (Finance) Log. (Telecom) Log. (Energy) Log. (Chemical) 60000 50000 40000 30000 30/35 ans 35/40 ans 40/45 ans 45/50 ans 35
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris: bedrijfssector 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 Bankw ezen Consultancy Energie Grondstoffen Financiën Handel Distributie Informatica Scheikundige - Farma - Biotechnologie Technologie Telecommunicatie Verzekeringen 0 0 30-34 1 35-39 2 40-44 3 45-49 4 5 36
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris Spécialité juridique pratiquée 110.000 105.000 100.000 95.000 Salaireannuel brut (fixe) 90.000 85.000 80.000 75.000 70.000 65.000 60.000 55.000 50.000 45.000 40.000 35.000 6 à 9 ans 10 à 15 ans Plus de 15 ans Log. (Assurances) Log. (Civil) Log. (Construction) Log. (Bancaire et financier) Log. (Social) Log. (Informatique et intellectuel) Log. (Sociétés) Log. (Commercial) Log. (Fiscal) 37
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris: juridische specialiteit 160.000 140.000 120.000 Bouw recht Burgerlijk recht Financieel en bankrecht 100.000 Fiscaal recht 80.000 60.000 40.000 20.000 Handelsrecht Informaticarecht en intellectuele rechten Sociaal recht Vennootschapsrecht Verzekeringsrecht 0 0 30-34 1 35-39 2 40-44 3 45-49 4 50-54 5 6 38
2 - De overige bepalende factoren voor het salaris: werkplek / geslacht 85.000 geslacht werkplek man vrouw Brussels Gewest 162 99 Vlaanderen 69 48 Wallonië 13 13 80.000 75.000 70.000 65.000 60.000 55.000 50.000 Brussels Vlaanderen Wallonië 85.000 80.000 75.000 70.000 65.000 60.000 55.000 man (Pct50) vrouw (Pct50) 50.000 Brussels Vlaanderen Wallonië man (avg) vrouw (avg) 39
3 De verloningswijzen: variabele bezoldiging / functie 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0% 0-5% 5-10% 10-15% 15-20% > 20% Directie lid met 6 3 7 1 5 23 Directie lid zonder 4 1 5 6 2 5 Dienstverant.met 14 15 11 20 9 11 Dienstverant.zonder 16 5 3 1 2 2 Adviseur 60 45 63 32 18 9 40
3 - De verloningswijzen: variabele bezoldiging / functie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 0-5% 5-10% 10-15% 15-20% > 20% Adviseur Dienstverant.zonder Dienstverant.met Directie lid zonder Directie lid met 41
3 - De verloningswijzen: variabele bezoldiging / functie 30.000 25.000 20.000 15.000 12.870 9.923 10.000 4.849 3.901 5.000 0 25.454 42 Adviseur Dienstverant.zonder Dienstverant.met Directie lid zonder Directie lid met
3 De verloningswijzen: LTI / functie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% > 20% 10-20% 0-10% Neen 43 Adviseur Dienstverant.zonder Dienstverant.met Directie lid zonder Directie lid met
3 De verloningswijzen: bedrijfswagen / functie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Adviseur Dienstverant.zonder Dienstverant.met Directie lid zonder Directie lid met Ja Neen 44
3 De verloningswijzen: bedrijfswagen / functie 120 100 118 109 80 65 60 44 40 20 26 3 15 22 1 1 0 Adviseur Dienstverant.zonder Dienstverant.met Directie lid zonder Directie lid met Ja Neen 45
3 De verloningswijzen: bedrijfswagen / leeftijd 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% < 25 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 > 60 Ja Neen 46
3 De verloningswijzen: bedrijfswagen / geslacht / functie 100% 1 2 11 4 1 1 80% 58 51 60% 40% 16 10 45 20 13 9 38 6 20% 61 57 0% man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienstverant. zonder Dienstverant. met Directie lid zonder Directie lid met Neen 58 51 1 2 11 4 1 1 ja 6 1 57 16 10 4 5 2 0 13 9 3 8 6 47
3 De verloningswijzen: gsm / geslacht / functie 100% 80% 51 47 3 1 10 4 1 4 3 2 60% 9 7 31 12 9 27 40% 20% 0% 38 30 36 25 5 4 15 man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienstverant. zonder 8 Dienstverant. met 4 5 Directie lid zonder 8 4 1 Directie lid met Neen 51 47 3 1 10 4 1 3 2 60+ 38 36 9 7 31 12 9 4 27 4 0-60 30 25 5 4 15 8 4 5 8 1 48
3 De verloningswijzen: laptop / geslacht / functie 100% 80% 58 48 3 2 16 8 3 5 1 60% 40% 20% 61 60 14 10 40 16 11 9 33 6 0% man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienst verant. zonder Dienst verant. met Directie lid zonder Directie lid met Neen 58 48 3 2 16 8 3 5 1 Ja 6 1 6 0 14 10 4 0 16 11 9 3 3 6 49
3 De verloningswijzen: pda / geslacht / functie 100% 80% 60% 95 84 12 8 29 15 7 4 10 4 40% 20% 0% 24 24 5 4 27 man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienstverant. zonder 9 Dienstverant. met 7 5 Directie lid zonder 28 3 Directie lid met Neen 95 84 12 8 29 15 7 4 10 4 Ja 24 24 5 4 27 9 7 5 28 3 50
3 De verloningswijzen: representatiekosten / geslacht / functie 100% 80% 62 66 6 5 18 9 3 1 2 10 2 60% 40% 20% 0% 3 13 7 2 6 16 3 10 5 6 27 6 3 23 29 8 3 12 2 20 2 2 1 7 2 1 1 man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienstverant. zonder Dienstverant. met Directie lid zonder Directie lid met Neen 62 66 6 5 18 9 3 1 10 2 200+ 10 6 3 2 13 6 7 2 16 3 100-200 27 29 6 3 23 8 3 5 12 0-100 20 7 2 2 2 1 1 1 2 51
3 De verloningswijzen: maaltijdcheques / geslacht / functie 100% 80% 34 17 1 5 12 7 3 2 5 2 60% 40% 85 91 16 7 44 17 11 7 33 5 20% 0% man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienstverant. zonder Dienst verant. met Directie lid zonder Directie lid met Neen 3 4 17 1 5 12 7 3 2 5 2 Ja 85 91 16 7 44 17 11 7 33 5 52
3 De verloningswijzen: hospitalisatieverzekering / geslacht / functie 100% 80% 10 5 3 2 1 2 1 60% 40% 10 9 10 3 17 9 54 23 14 9 36 6 20% 0% man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienstverant. zonder Dienstverant. met Directie lid zonder Directie lid met Neen 10 5 3 2 1 2 1 Ja 109 103 17 9 54 23 14 9 36 6 53
3 - De verloningswijzen: groepsverzekering / geslacht / functie 100% 80% 60% 88 87 12 9 38 16 12 7 28 5 40% 20% 0% 7 24 8 13 1 4 1 2 1 17 man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienstverant. zonder 8 Dienstverant. met 2 2 Directie lid zonder 1 9 1 1 Directie lid met Weet niet 88 87 12 9 38 16 12 7 28 5 Neen 7 8 1 1 1 1 1 Ja 24 13 4 2 17 8 2 2 9 1 54
3 - De verloningswijzen: crèche / geslacht / functie 100% 80% 60% 116 10 8 17 12 53 24 14 9 38 7 40% 20% 0% 3 3 man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw Adviseur Dienst verant. zonder Dienst verant. met Directie lid zonder Directie lid met Neen 116 10 8 17 12 53 2 4 14 9 3 8 7 Ja 3 3 55
Conclusie de tendensen 1. Een grotere deelname aan de survey (+41%) 2. Het salaris bij de aanvang van de carrière stijgt met 10% vergeleken met 2005, maar de stijging is beperkt tot 1% voor de hoogste salarissen. 3. Een groeiende vervrouwelijking van de populatie; de discriminaties in het begin van de carrière verdwijnen maar blijven daarna bestaan. 4. Een ruime vertegenwoordiging van de juristen in ondernemingen van 1000 tot 5000 FTE 5. Een grote vertegenwoordiging van de juristen in Brussel 6. Een doorgedreven opleiding en eerdere beroepservaring, vooral aan de balie (44%) 56
Conclusie de tendensen 7. De leeftijd is het eerste criterium dat het salaris beïnvloedt 8. Ervaring in het buitenland heeft een bepaalde impact op het verloningsniveau 9. De hoge verantwoordelijkheidsgraad en de managerdimensie van de functie doen het salaris uiteraard toenemen (het verschil met of zonder management is bepalend) 10. Een zeker voordeel voor meertalige juristen die openstaan voor het internationale; we noteren een grote meerderheid (61%) van juristen die in 3 talen werken 11. De variabele bezoldiging is een gemiddeld gebruikte manier van verlonen; we stellen echter een verhoging vast in de managerfuncties 57
Conclusie de tendensen 12. Bedrijfswagens zijn standaard geworden, behalve voor de adviseurs (50%) 13. GSM en Laptop zijn heel populair 58