Klimaat-adaptatie: mogelijke risico's van infectieziekten in groen en blauw en ontwikkeling van een nationaal versnellingsprogramma

Klimaat-adaptatie: mogelijke risico's van infectieziekten in groen en blauw en ontwikkeling van een nationaal versnellingsprogramma Marieta Braks Centrum Infectieziektenbestrijding RIVM Marieta.braks@rivm.nl Original painting by Milen Tod Jeroen van Leuken Ministerie van VWS jp.v.leuken@minvws.nl

Ontwikkelingen in de leefomgeving Natuur-inclusief bouwen Klimaatadaptatie Spelen en bewegen Circulaire economie

Ontwikkelingen in de leefomgeving

Bekende dreigingen van BLAUW // GROEN WATER Ana Roda Husman eerder vandaag VECTOREN 7

Bekende dreigingen van KLIMAATVERANDERING Via teken Ziekte van Lyme Via muggen Malaria West Nijl koorts Zika 8

Context voor vector overdraagbare ziektes Context Autochtoon ziektegeval Pathogeen Vector Ziektes in Nederland 1 ziekte van Lyme 2 - malaria 3 - - West Nijl koorts 4 - - zika 5 - - -

Context voor vector overdraagbare ziektes Context Autochtoon ziektegeval Pathogeen Vector Ziektes in Nederland 1 ziekte van Lyme 2 - malaria 3 - - West Nijl koorts 4 - - zika 5 - - - Wat zijn de drivers voor toename of opkomen? Wat zijn beperkende factoren?

Transmissie klimaat omgeving reservoir vector pathogeen Risico voor mensen Ziektelast

Toename van Lymeziekte Toename bosgebied Hofhuis et al

Toename van Lymeziekte Toename reeën (Hovius 2014; Hofhuis, 2016)

Ecologische veranderingen mbt Lyme toename Toename bosgebied Toename reeën Landgebruik Area 2004 (km 2 ) 2008 (km 2 ) TEKEN Forest/Dunes 4598 5445 + 18% High Heather/grassland 15402 15446 0% Low Urban/agriculture 21527 20636 4% Nihil 14

Ecologische veranderingen mbt Lyme toename Toename # knaagdieren Toename reeën Toename # reeën 15

Ecologische veranderingen mbt Lyme toename GEEN toename dichtheid teken in de plots! WEL start activiteit eerder Hartemink et al 2019 Mean number of questing ticks collected per 200m 2 (Log(n+1)) 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 L N A 0,0

CONCLUSIE: Mogelijke oorzaken toename van Lymeziekte in de afgelopen 20 jaar Meer (besmette) teken Meer natuur Ander natuurbeheer Meer muizen en (bos)vogels Meer reeën Afname gebruik van insecticiden Meer mensen in het groen Meer vrije tijd Neveneffect van gezonder ouder worden Meer voorlichting Klimaatsverandering (Sprong et al. 2012; Hartemink et al. 2019 )

Risico-reductie BLOOTSTELLING Risico HAZARD AANTAL geïnfecteerde VECTOREN 18 Vector control strategies 21-03-2019

RISICO OP LYME Blootstelling Dichtheid geïnfecteerde teken

Context voor vector overdraagbare ziektes Context Autochtoon ziektegeval Pathogeen Vector Ziektes in Nederland 1 ziekte van Lyme 2 - malaria 3 - - West Armoede-ziekte Nijl koorts 4 - - zika 5 - - - Malaria: Alleen probleem met slechte gezondheidszorg

TAKE HOME MESSAGES Dreigingen zijn context afhankelijk Experts kunnen het eenvoudig duiden 27

Versnellingsprogramma Klimaatadaptatie Transmissiedag RIVM/GGD, 26 maart 2019 Jeroen van Leuken, Ministerie van VWS

Klimaatadaptatie in Nederland

Vijf belangrijke knelpunten [1 - KENNIS] Kennis en kunde over de effecten van klimaatverandering en de effecten/effectiviteit van klimaatadaptatiemaatregelen zijn onvoldoende toegankelijk, begrijpelijk of beschikbaar voor decentrale actoren [2 - AGENDA-SETTING] Klimaatadaptatie krijgt onvoldoende aandacht op de bestuurlijke agenda s doordat het een langetermijn-agenda betreft [3 - URGENTIE] Er is een groot verschil in urgentiebesef tussen verschillende sectoren, partijen, regio s en tussen publieke en private actoren, en daarmee in de aanpak van klimaatadaptatie [4 - EIGENAARSCHAP] De aanpak van klimaatadaptatie is op alle niveaus te verkokerd, zowel binnen als tussen overheden en andere actoren, en bemoeilijkt daardoor een integrale aanpak [5 - FINANCIERING] Klimaatadaptatie kan gepaard gaan met hoge investeringen.

Werkateliers 2016-2018

Versnellingsprogramma klimaatadaptatie Algemeen doel Het versnellen en stimuleren van de implementatie van de NAS op lokaal, regionaal en nationaal niveau om zodoende het hoofd te kunnen bieden aan de effecten van klimaatveranderingen ten behoeve van een: - goede kwaliteit van leven - goede kwaliteit van de leefomgeving - stabiele economie. en private organisaties, waarbij zij worden gefaciliteerd door de nationale overheden en kennisinstellingen waar wenselijk en mogelijk. Budget & Looptijd 17 ME, 8 jaar (2020-2028) Programmadoel Hierbij zullen lokale en regionale overheden samenwerken met burgers, maatschappelijke 32

[1 - KENNIS] KNELPUNT: Kennis en kunde over de effecten van klimaatverandering en de effecten/effectiviteit van klimaatadaptatiemaatregelen zijn onvoldoende toegankelijk, begrijpelijk of beschikbaar voor decentrale actoren ACTIES Gezamenlijke, cross-sectorale kennisimplementatiestrategie Integraal kennisplatform voor lokaal beleid en praktijk Verdere ontwikkeling van de klimaatstresstest Ontwikkeling van indicatoren voor effectiviteit/monitoring van beleid

Deelnemende organisaties Rijksoverheid Min. IenW (coörd.) Min. VWS Min. LNV Provincies Noord-Brabant Overijssel Zuid-Holland Gemeenten Apeldoorn Arnhem Breda Dordrecht Gouda Groningen Holland Rijnland GGD Gelderland-Midden Rotterdam Veiligheidsregio Utrecht Waterschappen Aa en Maas Rijnland Vallei en Veluwe Waternet Overig Rijkswaterstaat LTO Climate Campus ProRail Kennisinstellingen RIVM Deltares Van Hall Larenstein

Acties GGD en RIVM RIVM: Programmamanagement Kennisdoorwerking GGD: Ontwikkeling lokale hitteplannen Gezondheid in lokaal-regionale strategieën voor klimaatadaptatie Organiseren samenwerking binnen en tussen GGD-regio s op klimaat beschermen Integrale samenwerking bevorderen Lokaal-regionaal beleid versterken Doelstelling: Kwetsbare groepen beter 35

Tijdlijn 14 maart 2019 Aanvraag financiering bij EU (60%) Juni 2019 Evaluatie 1 januari 2020 Start 1 januari 2028 - Einde Meer weten? Jeroen van Leuken, jp.v.leuken@minvws.nl Projectleider: Sandra Boekhold (RIVM), sandra.boekhold@rivm.nl 36