Sarcopenie Sarcopenie en ondervoeding Vorm van ondervoeding Gekarakteriseerd door verlies van spiermassa en spierkracht Risico op verminderd fysiek functioneren en een verminderde kwaliteit van leven Marian de van der Schueren Dietetiek en voedingswetenschappen Voldoende info om risico in te schatten? Misschien dezelfde BMI, maar wel andere lichaamssamenstelling! Waarom willen we lichaamssamenstelling weten? Om de effectiviteit van voedings- en/of beweeginterventies te bepalen Om een passend voedings- en/of beweegadvies te geven Om veranderingen in lichaamssamenstelling te volgen 1
Het lichaam is een complexe unit waar bestaan we uit? Wat is lichaamssamenstelling? Afhankelijk van niveau van bestuderen: Man 20 24 jaar Gezond 1,74 m 70 kg Reference Man?? Atomair niveau Moleculair niveau Cellulair niveau Weefsel niveau Lichaamsniveau 7 Er zijn diverse methoden om lichaamssamenstelling te meten DEXA-scan Methoden voor meten lichaamssamenstelling De methoden variëren in: Complexiteit Prijs Beschikbaarheid Nauwkeurigheid (aannames?) Medewerking van proefpersoon/patiënt Gebruik (laboratorium versus in het veld ) BOD POD Bioimpedantiemeter Klinisch toepasbare technieken voor meting van de lichaamssamenstelling Voordelen bio-impedantiemeter Praktisch toepasbaar Onnauwkeurigheid Kosten Nauwkeurigheid CT scan, MRI, Totaal N, totaal K. Volume meting (onderwater, BodPod) DEXA scan (Vet vrije massa (VVM), Vet massa (VM), Botmassa) Indicator dilutie methode (Totaal lichaamswater, extra cellulair water) Bio-electrische impedantie analyse Huidplooi metingen (VM, VVM) Snel en eenvoudig uit te voeren Niet belastend voor patiënt Resultaten direct beschikbaar Relatief goedkoop Mogelijkheid om vaker te herhalen Behandeldoel kan geëvalueerd worden 2
Achtergrondprincipes Wisselstroom, meestal op frequentie 50 kh, wordt aangesloten. Stroom neemt de kortste weg (hand - arm - helft romp - been - voet). Stroom gaat door vochtcompartiment (ECW en bij 50 kh ook door ICW). De helft van lichaam wordt beschouwd als een cilinder. Lichaamslengte wordt gebruikt als maat voor lengte van de cilinder. De gemeten R (en eventueel Xc) wordt gebruikt in formules voor berekening van TBW, VVM, VM en eventueel ECW, ICW en BCM. Frequentie (kh) Welk apparaat? Lage frequentie (LF) hoge frequentie (HF) Weerstand bij lage frequentie: maat voor ECW Weerstand bij hoge frequentie: maat voor TBW Waarin verschillen de apparaten? Bij patiënten vaak niet geschikt om uitspraken over totale lichaam te doen. welk deel van het lichaam staand of liggend elektrodes of metalen contactpunten één frequentie of meerdere welke formule ruwe R en Xc waardes zichtbaar prijs apparaten gevalideerd Is er verschil in nauwkeurigheid? 17 18 3
Meetomstandigheden Eerst navragen: Pacemaker (NIET METEN) Meet lengte op 1 cm nauwkeurig Meet gewicht op 0.1 kg nauwkeurig Blaas legen Minimaal 4-5 uur niet eten vooraf Minimaal 2 uur niet drinken vooraf Minimaal 2 uur geen zware fysieke activiteit vooraf Sieraden verwijderen en zakken legen 5 minuten liggen vóór start meting Armen en benen gespreid zodat ze de romp niet raken Meting Ontvet de huid met alcohol Plaats stickers Voer geslacht, lengte, gewicht en activiteit in Sluit elektrodes aan Voer de meting uit Uitslag Weerstand: R Reactantie Xc Formules om VVM te berekenen? Formules Waarop letten: populatie specifiek geslacht, ras, leeftijd, ondergewicht, overgewicht, ziekte welke referentiemethode is gebruikt welke variabelen zitten in formule? hoe groot was de populatie? N > 50 23 24 4
gesl lft L gew BMI VVM formule Berekeningen op computer, tablet en telefoon http://zakboekdietetiek.nl/uitslagimpedantie-volwassenen/ Formules Waarop letten: populatie specifiek geslacht, ras, leeftijd, ondergewicht, overgewicht, ziekte welke referentiemethode is gebruikt welke variabelen zitten in formule? hoe groot was de populatie? N > 50 27 Uitslag Vetmassa (% en kg) Vetvrije massa (% en kg) Totaal gewicht (kg) Vetvrije gewicht (kg) Lichaamswater (% en liter) Basaalmetabolisme (kcal) Basaalmetabolisme/lichaamsgewicht (... kcal/kg) Gemiddelde behoefte (kcal) BMI Middel-heup ratio Impedantie (khz) Referentiewaarden VVMI 29 30 5
VVM index TE LAAG 31 32 VMI TE HOOG VVM index TE LAAG Voorbeeld meting: Patient gegevens Ziekte: COPD Geslacht: man Afgelopen half jaar 5 kg afgevallen Leeftijd (j) 63 Gewicht (kg) 62,5 Lengte (m) 1.86 BMI (kg/m2) 18.06 Resistance Ω 515.0 Reactance Ω 44.50 33 34 VVM (kg) VM (kg) VM (%) VVMI (kg/m2) COPD Rutten 2010 50,4 12,1 19,4 14,6 Schols 1991 56,2 6,3 10,1 16,2 Steiner 2002 M 52,9 9,6 15,3 15,3 V 51,0 11,5 18,5 14,7 Kyle 1989 42,8 19,7 31,5 12,4 Elia M. Eur. J CN 2013 36 6
Stel we gebruiken de formule van Rutten! Leeftijd (j) 63 Gewicht (kg) 62.5 Lengte (m) 1.86 BMI (kg/m2) 18.06 Resistance Ω 515.0 Reactance Ω 44.50 VVM (kg) 50,4 VVMI (kg/m 2 ) 14,6 Wat zegt deze informatie je dan? Stap 1: VVMI = gestandaardiseerd voor lengte Stap 2: VVM % Uitleg percentiel P 5 = 5 e percentiel 5% van de data is kleiner of gelijk en 95% groter of eraan gelijk P 50 = 50 e percentiel 50% van de data is kleiner of gelijk en 50% groter of eraan gelijk 37 38 VVMI = 14.6 VVMI te LAAG Conclusie Sprake van gewichtsverlies Sprake van te laag VVMI VM = te HOOG Advies: Doel behandeling: Aankomen in gewicht met aandacht voor spiermassa Energieverrijkte en eiwitverrijkte voeding Spreiding over de dag Ca en Vit D 39 40 Uitslag binnen Hoe verder? Eiwitten Welke adviezen geeft u aan de hand van de uitslagen? Speciale aandacht voor: - eiwitten - vitamine D - calcium Eiwitbehoefte volwassenen: 0.8 gram/kg lichaamsgewicht Eiwitbehoefte ondervoeding: 1.2-1.5 gram/kg lichaamsgewicht Eiwitbehoefte ouderen (> 65 jaar): 1-1.2 gram/kg lichaamsgewicht Eiwitinname spreiden over dag (25-30 g per maaltijd) 7
Calcium en vitamine D Bij fysieke activiteit wordt aanmaak van bot gestimuleerd Calciumbehoefte - 51-70 jaar: 1100 mg per dag - >70 jaar: 1200 mg per dag Vitamine D behoefte - naar buiten gaan - suppleren (70 jaar of ouder: 20 mcg per dag) Aanbevolen literatuur A.Y. Bijlsma, C.G.M. Meskers, R.G.J. Westendorp, A.B. Maier. Sarcopenie: op weg naar klinische toepasbaarheid, Ned Tijdschr Geneeskd. 2013 van der Zwaluw N, van de Rest O, Tieland M, Adam JJ, Hiddink, GJ, van Loon LJC, de Groot LC The impact of protein supplementation on cognitive performance in frail elderly (2014) Eur J Nutr, DOI 10.1007/s00394-013-0584-9 Ned Tijdschr voor Voeding & Diëtetiek 2010;65(1) www.stuurgroepondervoeding.nl Bedankt voor uw aandacht! 8