Actie 30 dagen zonder alcohol werkt! Factsheet effectmeting 2015 Voor de vierde keer op rij organiseerde GGD Gooi en Vechtstreek in 2015 de actie 30 dagen zonder alcohol. En met succes! Minstens 650 mensen uit de regio deden mee. In deze factsheet worden de resultaten en ervaringen van deelnemers 6 weken resp. 6 maanden na de actie gepresenteerd. Dit onderzoek is uitgevoerd door GGD Gooi en Vechtstreek, in samenwerking met het Academisch Medisch Centrum Amsterdam. Op basis van de bevindingen wordt naast deze factsheet een wetenschappelijk artikel geschreven, dat in 2016 wordt gepubliceerd. Een paar ervaringen van deelnemers aan de actie: Waarom de actie 30 dagen zonder alcohol? Steeds meer mensen drinken alcohol zonder er echt bij na te denken: een glas wijn bij het eten, een biertje na het sporten. Het doel van de actie is dat deelnemers zich bewuster worden van hun gewoontegedrag rond alcohol, hun gewoontegedrag doorbreken én dat ze na de actie bewuster kiezen voor wel of geen glas alcohol. Uit eerder onderzoek naar effecten op de korte termijn ( 6 weken na de actie),( GGD Gooi & Vechtstreek, van Acker, Laméris 2014) blijkt dat dit gewoontegedrag doorbroken kan worden door een maand lang geen alcohol te drinken. In dit onderzoek wordt onderzocht of de effecten niet alleen voor de korte termijn ( 6 weken na de actie), maar ook voor de langere termijn ( 6 maanden na de actie) op gaan.
Hoe werkt de actie? Iedereen in de regio Gooi en Vechtstreek kan zich via de website aanmelden voor de actie. Vervolgens ontvangen deelnemers een startpakket met o.a. een contract met jezelf, LEF-armbandje dat werkt als een geheugensteuntje, gezondheidstijdschrift, boekje met recepten van alcoholvrije cocktails, bonnen voor sauna-korting en workshop mindfulness. Ook tijdens de actie wordt op verschillende manieren en zeer frequent gecommuniceerd: twee keer per week ontvangen deelnemers een digitale nieuwsbrief met informatieve en motiverende berichten. Ervaringen kunnen worden gedeeld op de Facebook-pagina 30dagenzonderalcohol, die bijna 700 volgers heeft. Om mensen te stimuleren ervaringen te delen, zijn er tussendoor winacties voor producten en toegangskaartjes. Ook kan men deelnemen aan een alcoholvrije wijnproeverij en gratis les mindfulness. Na afloop van de actie ontvangen de deelnemers een certificaat: Gelukt, 30 dagen zonder alcohol! Meer vrouwen dan mannen doen mee Deelnemers onderzoek. In 2015 hebben 650 deelnemers zich aangemeld om 30 dagen geen alcohol te drinken en daarmee hun gewoontegedrag te doorbreken. Aan deze deelnemers werd drie keer gevraagd of ze een enquête in wilden vullen; voor de actie bij aanmelding, 6 weken na de acte en 6 maanden na de actie. Voorafgaand aan de actieperiode hebben 438 deelnemers de eerste enquête ingevuld; zes weken na de actie kwamen er 267 ingevulde enquêtes binnen en zes maanden na de actie 162 enquêtes. De figuren 1 t/m 3 geven een beeld van de 438 deelnemers die de eerste vragenlijst hebben ingevuld. Man Vrouw <45 45-55 >55 Laag Midden Hoog 70% 30% 35% 23% 42% 57% 11% 32% Figuur 1. Geslacht Figuur 2. Leeftijd Figuur 3. Opleiding Uit figuur 1, 2 en 3 blijkt dat de populatie voornamelijk bestond uit vrouwen (70%)., De leeftijd lag redelijk hoog; 42% van de deelnemers was tussen de 45-55 jaar, 35% was 55 jaar of ouder. Hiernaast is 57% van de deelnemers hoog opgeleid, 32% midden opgeleid en 11% laag opgeleid 1. 1 Laag opgeleid: Lagere school, vmbo, mavo, mulo, lager beroepsonderwijs (lbo); Midden opgeleid: havo, mms, vwo, gymnasium, hbs, middelbaar beroepsonderwijs (mbo); Hoog opgeleid: hoger beroepsonderwijs (hbo), universiteit.
Wat waren mensen gewend om te drinken voor de actie? Het gemiddelde alcoholgebruik van deelnemers voor de actie is hoog De tabellen 1 en 2 geven een overzicht van het aantal dagen én aantal glazen dat men gemiddeld per week drinkt, voordat de actie startte. Gemiddeld drinken de deelnemers aan de actie bijna vijf dagen per week alcohol. Deelnemers ouder dan 55 jaar drinken de meeste dagen. Binnen die groep scoren de 55-plus mannen het hoogst. Zij drinken gemiddeld 6,3 dagen per week. Vrouwen jonger dan 45 jaar drinken het minst vaak: 3,4 dagen per week. Tabel 1. Gemiddeld aantal dagen alcohol per week Frequentie Mannen Vrouwen Totaal alcoholgebruik <45 jaar 4.7 3.4 3.7 45-55 jaar 4.8 4.7 4.7 >55 jaar 6.3 5.7 5.9 Totaal 5.5 4.7 4.9 In tabel 2 valt op dat mannen gemiddeld meer glazen alcohol drinken dan vrouwen. Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen. De groep mannen en vrouwen ouder dan 55 jaar drinkt de meeste glazen alcohol per week: 27 glazen voor de mannen en 18 glazen voor de vrouwen. In totaal is het gemiddeld aantal glazen onder mannen en vrouwen 18. Dit is aanzienlijk meer dan de landelijke aanvaardbare norm voor alcoholgebruik. ( landelijk aanvaardbare norm voor alcoholgebruik behelst max. 1 glas per dag voor vrouwen, en max. 2 glazen per dag voor mannen.) Tabel 2. Gemiddeld aantal glazen alcohol per week Aantal glazen alcohol Mannen Vrouwen Totaal <45 jaar 25 11 14 45-55 jaar 22 15 16 >55 jaar 27 18 22 Totaal 25 15 18 Overmatige drinkers zijn mannen die minimaal 21 glazen alcohol per week en vrouwen die minimaal 14 glazen alcohol per week drinken. Zware drinkers zijn mannen die minimaal eenmaal per week zes glazen alcohol en vrouwen die minimaal eenmaal per week vier glazen alcohol bij één gelegenheid drinken. Het percentage overmatige drinkers is 47% onder de deelnemende mannen en 44% onder de deelnemende vrouwen. Vergeleken met regionale en landelijke cijfers ligt het percentage zware en overmatige drinkers bij deelnemers aan de actie veel hoger. Verder zijn er bij de mannen meer zware drinkers dan bij de vrouwen (41% versus 33%). Tabel 3. Percentage overmatige en zware drinker Frequente drinker Mannen Vrouwen Totaal actie regio NL actie regio NL actie regio NL Overmatige drinker 47% 10,8% 10,7% 44% 9,2% 6,2% 44% 10% 8,5% Zware drinker 41% 33% 35% Factsheet Effectmeting 30 dagen zonder alcohol, 2015 Pagina 3 van 8
Veel deelnemers drinken om te genieten of iets te vieren Deelnemers kunnen verschillende redenen hebben voor het drinken van alcohol. Er zijn globaal vier drinkmotieven. Elk motief is onderzocht met behulp van score op drie stellingen. (zie tekstvak hieronder). 45 18 Social Enhancement Coping Conformity Figuur 4. Drinkmotieven Van de deelnemers drinkt 45% om een sociale beloning te krijgen. Daarnaast drinkt 18% voor een verbeterde stemming (enhancement), 9% om beter om te gaan met negatieve gevoelens (coping) en 3% om een sociale afwijzing te voorkomen (conformity). Mensen die om redenen van enhancement, coping en conformity drinken, hebben meer risico op alcohol afhankelijkheid, 9 3 Drinkmotieven Social: sociale beloning krijgen - Om van een feest te genieten - Om iets speciaals te vieren - Omdat alcohol een avondje uit leuker maakt Enhancement: positieve stemming verbeteren - Omdat ik me dan vrolijk voel - Omdat ik me dan lekker voel - Omdat het me een kick geeft Coping: omgaan met negatieve gevoelens - Omdat het me helpt als ik me rot voel - Om me beter te voelen als ik een slecht humeur heb - Om mijn problemen te vergeten Conformity: sociale afwijzing voorkomen - Zodat ik geen commentaar krijg omdat ik niet drink - Om bij een groep te horen die ik leuk vind - Om me niet buitengesloten te voelen Op veel manieren hoort men over de actie Via diverse kanalen geeft de GGD bekendheid aan de actie. Elk jaar stijgt het aantal deelnemers flink, van 80 in 2012, naar 300 (in 2014) en 650 (in 2015). Figuur 5 laat zien via welke kanalen deelnemers kennismaken met de actie. Krant Overig Via via Facebook Poster, flyer Website GGD 0 5 10 15 20 25 30 Figuur 5. Communicatiekanalen Met 28% worden de regionale en huis aan huis kranten genoemd als grootste aandachtstrekker voor de actie. Ook contacten via-via en de Facebook-pagina trekken de aandacht, met respectievelijk 22% en 17%. Een cross mediale aanpak is dus belangrijk. Factsheet Effectmeting 30 dagen zonder alcohol, 2015 Pagina 4 van 8
De resultaten Makkie of uitdaging? Is de actie een makkie of toch moeilijker dan gedacht? Dat is een vraag die gesteld is aan deelnemers die zowel vooraf als zes weken na de actie de vragenlijst hebben ingevuld. De resultaten van figuur 6 t/m 9 gelden voor 267 deelnemers. Makkie Uitdaging Makkie Uitdaging 40% 42% 60% 58% Figuur 6. Voor de actie Figuur 7. Na de actie Voorafgaand aan de actie verwacht 60% van de deelnemers dat de actie een uitdaging voor hen zal zijn. Zes weken na de actie gaf 42% aan dat het een uitdaging was geweest. Het laten staan van alcohol is een deel van de groep, die dacht dat het lastig zou worden, kennelijk best meegevallen. Gaan de effecten op voor alle deelnemers? Een deel van de deelnemers vult wel vooraf de vragenlijst in, maar niet achteraf. De vraag is of de resultaten opgaan voor iedereen of dat de deelnemers die ook achteraf de vragenlijst invullen een selectieve groep vormen; bijvoorbeeld met name degenen zijn die vooraf aangaven dat het een makkie zou zijn om het vol te houden, of degenen die matig alcohol drinken. Dit hebben we onderzocht door te kijken of er verschillen zijn tussen de groep die alleen vooraf de vragenlijst ingevuld heeft, te vergelijken met de groep die vooraf en achteraf de vragenlijst ingevuld heeft. 37% van de deelnemers die vooraf de actie als makkie beschouwden, heeft de vragenlijst na 6 weken niet ingevuld. Daarnaast heeft 41% van de deelnemers die vooraf de actie als uitdaging beschouwden, de vragenlijst na 6 weken niet ingevuld. Deze verschillen (37% versus 41%) zijn niet significant. Daarom kunnen we er vanuit gaan dat de gevonden resultaten voor alle deelnemers gelden. Wat alcoholgebruik betreft verschilt de groep die alleen vooraf de vragenlijst ingevuld heeft ook niet met de groep die alle vragenlijsten ingevuld heeft. 65,6% van de niet-zware drinkers tegenover 66,4% van de zware drinkers vult geen vragenlijst in na zes weken of zes maanden. Daarnaast vult 67,1% van de niet-overmatige drinkers tegenover 66,3% van de overmatige drinkers de vragenlijst na zes weken of zes maanden niet meer in. Conclusie: Ja! Gevonden effecten gaan op voor alle deelnemers. Factsheet Effectmeting 30 dagen zonder alcohol, 2015 Pagina 5 van 8
Gelukt! 30 dagen geen alcohol! Onderstaande figuur laat onder 267 deelnemers zien wie het gelukt is om de actie vol te houden. Gelukt betekent dat iemand geen of maximaal één dag alcohol heeft gedronken. Drinkt iemand meer dan één dag alcohol binnen de afgesproken 30 dagen dan is het niet gelukt. Gelukt 17% Niet gelukt 83% 83% van de deelnemers is het gelukt om 30 dagen geen of maximaal één dag alcohol te drinken. 76% van de deelnemers heeft tijdens de actie geen enkele dag alcohol gedronken, 7% één dag, 8% twee dagen, 4% drie dagen en 5% vier dagen of vaker. Figuur 8. Maximaal 1 dag alcohol tijdens actie Wat levert deelname op? De resultaten in tabel 5 en de hierna volgende figuren hebben betrekking op de 132 deelnemers die alle drie de vragenlijsten hebben ingevuld: voorafgaand aan de actie, zes weken na afloop en 6 maanden na afloop. Tabel 5 laat zien wat de actie heeft opgeleverd voor de deelnemers, na zes weken en na zes maanden. Tabel 5. (Helemaal) eens en (helemaal) oneens met stellingen, na 6 weken resp. 6 maanden Stelling Ik heb de gewoonte doorbroken Ik kan makkelijker nee zeggen tegen alcohol (Helemaal) eens na 6 weken (Helemaal) oneens na 6 weken (Helemaal) eens na 6 maanden (Helemaal) oneens na 6 maanden 61% 15% 41% 31% 47% 21% 53% 21% Ik voel me fitter 55% 16% 30% 21% Ik slaap beter 48% 19% 21% 28% Ik ben afgevallen 28% 40% 18% 47% Het doel van de actie is dat deelnemers hun gewoontegedrag doorbreken en zich na afloop bewuster zijn van hun keuzemogelijkheid om wel of niet alcohol te drinken. Dat doel lijkt te zijn behaald voor veel deelnemers. Zes maanden na de actie is 41% het (helemaal) eens met de stelling Ik heb de gewoonte doorbroken, tegenover 31% die het (helemaal) oneens is met deze stelling. Daarnaast is 53% het (helemaal) eens met de stelling ik kan makkelijker nee zeggen tegen alcohol, tegenover 21% die het (helemaal) oneens is met deze stelling. Factsheet Effectmeting 30 dagen zonder alcohol, 2015 Pagina 6 van 8
Alcoholgebruik daalt na de actie Aan de 132 deelnemers die alle drie de vragenlijsten hebben ingevuld, is steeds gevraagd hoeveel alcohol zij gemiddeld per week dronken in de voorafgaande maand. De resultaten zijn weergegeven voor de totale groep, maar ook berekend voor de sociale drinkers en de niet sociale drinker, d.w.z. drinker die om andere redenen dan sociale redenen drinkt. (zie ook figuur 4). Voor de actie 6 weken na de actie 6 maanden na de actie 17 11 12 15 12 14 18 10 11 Totaal Sociale drinker Niet-sociale drinker Figuur 9. Gemiddeld aantal glazen alcohol per week In totaal daalt het gemiddeld aantal glazen per week van 17 naar 11 glazen, zes weken na de actie. Zes maanden na de actie is het aantal glazen gedaald van 17 naar 12. Onder de sociale drinkers neemt het aantal glazen per week af van 15 naar 12, zes weken na de actie, en van 15 naar 14, zes maanden na de actie. Onder de niet-sociale drinkers is deze afname veel sterker, van 18 naar 10, zes weken na de actie, en van 18 naar 11, zes maanden na de actie. Dus juist bij de riskante drinkers is het effect het grootst. Deelnemers drinken minder dagen per week Drinken mensen na de actie minder dagen per week alcohol? Ja. Onderstaande figuur laat de afname zien van het aantal dagen dat men vóór de actie drinkt vergeleken met zes weken en zes maanden na de actie. Voor de actie 6 weken na de actie 6 maanden na de actie 4,9 3,8 4,1 Figuur 10. Gemiddeld aantal dagen alcohol per week Figuur 10 laat zien dat het aantal dagen dat deelnemers alcohol drinken af is genomen van 4,9 dagen naar 3,8, dagen zes weken na de actie. Zes maanden na de actie is het aantal dagen dat er alcohol wordt gedronken nog steeds lager dan voordat de actie begon: van 4,9 naar 4,1. Dus deelnemers drinken 6 maanden later nog steeds gemiddeld 1 dag per week minder. Overmatig en zwaar alcohol drinken is afgenomen De actie 30 dagen zonder alcohol is gericht op iedereen die alcohol drinkt. Matige alcoholdrinkers, maar ook overmatige of zware drinkers. Mooi is dat ook overmatige en zware drinkers meedoen en met effect. In figuur 11 is weergegeven welk deel van de deelnemers behoort tot de categorie overmatige drinkers respectievelijk zware drinkers. Factsheet Effectmeting 30 dagen zonder alcohol, 2015 Pagina 7 van 8
Voor de actie 6 weken na de actie 6 maanden na de actie 46% 21% 28% 33% 11% 18% Overmatige drinker Zware drinker Figuur 11. Percentage overmatige en zware drinkers Zes weken na de actie is het percentage overmatige drinkers afgenomen van 46% naar 21% en na zes maanden is dat naar 28% gegaan. De groep zware drinkers neemt af van 33% naar 11%, zes weken na de actie. Maar ook hier is na zes maanden nog steeds een verbetering zichtbaar ten opzichte van het startmoment: Een half jaar na de actie is 18% een zware drinker, terwijl bij aanvang 33% een zware drinker was. Het zware en overmatige drinken is door de actie, dus bijna gehalveerd, Conclusie Deelnemers hebben hun drinkpatroon doorbroken De deelnemers van de actie 30 dagen zonder alcohol hebben hun drinkpatroon doorbroken. Een half jaar na de actie drinken de deelnemers gemiddeld bijna een dag per week minder. Daarnaast drinken de deelnemers gemiddeld maar liefst vijf glazen alcohol per week minder. Deze afnames geldt sterker voor de groep deelnemers die drinken om andere redenen dan sociale redenen. Het lijkt erop dat de gezelligheidsdrinkers binnen een half jaar wel weer hun oude drinkpatroon oppakken. Veel effect bij zware en overmatige drinkers Het gegeven dat een groot deel van de deelnemers hun drinkpatroon heeft aangepast vertaalt zich ook in een sterke afname in de percentages zware en overmatige drinkers. Voordat de actie begon dronk bijna de helft van de deelnemers (46%) overmatig, een half jaar na de actie is dit percentage afgenomen tot 28%. Daarnaast is ook het percentage zware drinkers sterk afgenomen, van 33% naar 18%. De actie 30 dagen zonder alcohol is een effectieve manier om alcoholgebruik te doorbreken Met deze positieve resultaten is aangetoond dat de 30 dagen zonder alcohol actie een effectieve manier is om het alcoholpatroon te doorbreken. Bovendien is de actie eenvoudig te implementeren en brengt het weinig kosten met zich mee. Het is een mooie zaak dat de actie vanaf 2015 onder de noemer Ikpas op landelijke schaal uitgezet wordt. De actie levert een belangrijke bijdrage aan de gezondheidsbevordering binnen de regio Gooi en Vechtstreek. Begin 2016 wordt het wetenschappelijke artikel gepubliceerd voor de geïnteresseerde lezer. Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd als onderdeel van het programma Samen aan de slag tegen riskant alcoholgebruik jeugd in de Gooi en Vechtstreek. De insteek is een integrale aanpak. Naast voorlichting omvat het regelgeving en handhaving. Activiteiten zijn niet alleen gericht op jongeren, maar ook op ouders, scholen en verstrekkers (zoals, horeca, supermarkt, sportkantine). In het project werken gemeenten, GGD, politie, VWA, Jellinek, GGz Centraal en Trimbos samen. GGD Gooi en Vechtstreek, januari 2016 Auteurs: D.J.T. van Benthem, onderzoeker, I.C. Laméris, programmaleider Samen aan de slag, M.B. van Acker, epidemioloog, GGD Gooi en Vechtstreek, Factsheet Effectmeting 30 dagen zonder alcohol, 2015 Pagina 8 van 8