maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND

maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND

maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND

VOORWOORD Gelderland staat met recht hooggenoteerd op de ranglijst binnenlandse vakanties. Iedere dag constateer ik dat opnieuw. Deze sterke positie wil ik graag behouden. Dat lijkt mij meer dan logisch. Vanzelf gaat dat echter niet, daar moeten wij heel hard aan en voor werken! Gelderland heeft op toeristisch gebied zoveel te bieden dat er eigenlijk nauwelijks iets ontbreekt. Om toeristen te blijven trekken kunnen we de regio s echter wel nog aantrekkelijker maken. Bijvoorbeeld door hun toeristische imago te versterken. Of door flink te blijven investeren in kwaliteitsverbetering en vernieuwing van het bestaande aanbod. Niet meer, maar béter is ons motief. Om dit te realiseren is veel nodig: innovatieve ondernemers, samenwerking maar bovenal: kennis. Kennis en kennisoverdracht worden steeds belangrijker. Vandaar dat de provincie het initiatief heeft genomen om de belangrijkste feiten en cijfers over toerisme en recreatie te bundelen en te publiceren. In dit boekje, dat de treffende titel Maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND heeft meegekregen, treft u naast trends en ontwikkelingen ook statistische gegevens en nuttige adressen aan. Tabellen, grafieken en kaarten geven een goede illustratie van de ontwikkelingen binnen de sector. Deze statistische informatie laat u zien wat de betekenis van de toeristisch-recreatieve sector in Gelderland is en geeft een antwoord op veelgestelde vragen. Deze uitgave helpt organisaties in Gelderland bij het invullen van een duurzame toekomst voor het toerisme. Ik hoop van harte dat deze uitgave u de nodige hulp biedt bij het bepalen van uw koers of bij het doen van investeringen. Gezamenlijk kunnen we een bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling van het toeristisch-recreatieve product en de werkgelegenheid in Gelderland. Deze uitgave is op initiatief van de provincie Gelderland tot stand gekomen door een samenwerking tussen het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland en het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme. Henk Aalderink Gedeputeerde voor economie, milieu en toerisme provincie Gelderland

SAMENVATTING TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Toerisme en recreatie worden beïnvloed door verschillende trends. Trends volgen elkaar op en vullen elkaar aan. Mensen doen steeds meer samen, dit is een reactie op de individualisering uit het verleden. Veel mensen met een druk leven zoeken rust in hun vakantie, maar anderen willen juist zoveel mogelijk doen in de tijd die ze hebben. De wereld wordt kleiner, maar ook eentoniger door globalisering. Hierdoor wordt het echte en authentieke belangrijker. Een reactie op de globalisering is de regionalisering. Het is voor de toeristische regio s steeds belangrijker om zich te onderscheiden ten opzichte van andere gebieden. Een Nederlander kan gemiddeld 44,8 uur per week vrij besteden. Gepensioneerden hebben met 59,3 uren vrije uren per week de meeste vrije tijd. Door de vergrijzing stijgt het aandeel van ouderen binnen Nederland. Naar verwachting telt Gelderland in 2030 ongeveer 2.082.000 inwoners. Rond 2023 is één op de vijf inwoners van Gelderland 65 jaar of ouder. In het algemeen heeft de groep ouderen steeds meer behoefte aan luxe en comfort, de trend van wellness speelt hier op in. Internet is één van de belangrijkste technologische ontwikkelingen voor de toeristischrecreatieve sector. Een kwart van alle georganiseerde vakanties naar het buitenland en een miljoen binnenlandse vakanties worden al via het internet geboekt. ACCOMMODATIES, VAKANTIES EN DAGRECREATIE In 2004 werden bijna 3,5 miljoen vakanties in Gelderland doorgebracht. Nederlanders bezochten Gelderland ruim 3,1 miljoen keer en buitenlanders brachten 310.000 vakanties door in de provincie. Nederlanders brachten in totaal bijna 17,2 miljoen nachten door in Gelderland. Per toeristische vakantie gemiddeld 5,5 nachten. Gelderland is onder de binnenlandse toeristen veruit de populairste vakantieprovincie. Het gemiddelde marktaandeel (2002-2004) van Gelderland voor de binnenlandse vakantie bedraagt 17,5%. Noord-Brabant en Limburg volgen met allebei een gemiddeld aandeel van 11%. In 2004 is 43% van de toeristische vakanties in Gelderland een korte vakantie (2 tot 4 dagen). De zomer is de belangrijkste periode om op vakantie te gaan. In 2004 is in Gelderland het aantal vaste standplaatsvakanties toegenomen en het aantal toeristische vakanties gedaald. Nederlanders maakten in 2001/ 2002 in totaal 113 miljoen dagtochten naar Gelderland, dit is 12% van alle dagtochten in Nederland. Voor wat betreft het aantal dagtochten staat de provincie Gelderland op de vierde plaats binnen Nederland. Van alle buitenlandse toeristen in Nederland bezocht 3,3% Gelderland, hiermee neemt de provincie de zesde plaats in binnen Nederland. Het aandeel buitenlanders op het totaal aantal toeristen in Gelderland ligt, met nog geen 10%, echter lager dan in alle andere provincies. Het grootste deel van de buitenlandse vakantiegangers in Gelderland komt uit Duitsland. Aangenomen mag worden dat het merendeel van de buitenlandse dagrecreanten in Gelderland afkomstig is uit de Duitse grensstreek (Nordrhein-Westfalen). Vijftien procent van alle accommodaties in Nederland ligt in Gelderland. Het grootste deel hiervan ligt op de Veluwe. Het toeristengebied Veluwe staat voor wat betreft de binnenlandse vakanties op de tweede plaats in achter de Noordzeekust. Qua capaciteit in slaapplaatsen zijn de accommodaties de afgelopen vijf jaar gemiddeld iets kleiner geworden. In vergelijking met de rest van Nederland zijn er in Gelderland relatief weinig slaapplaatsen in hotels en veel op campings.

In 2000 had 2,4% van de oppervlakte van de provincie een puur recreatieve bestemming. Ruim één vijfde van de totale oppervlakte die in Nederland in gebruik is voor verblijfsrecreatie bevindt zich in Gelderland. ACTIVITEITEN EN THEMA S Consumenten kiezen voor één van de Gelderse regio s vanwege de kenmerken van deze regio: de Veluwe met de uitgestrekte natuur, de Achterhoek met het kleinschalige platteland, het waterrijke Rivierengebied en het stedelijke gebied van Arnhem en Nijmegen met rondom de steden een afwisselend landschap. De natuur, de rust en ontspanning en de mogelijkheden voor sportieve of actieve activiteiten zijn de belangrijkste motieven voor een bezoek aan Gelderland. Bijna een kwart van alle natuur in Nederland ligt in Gelderland. Een derde van de vakantiegangers in Nederland brengt een bezoek aan de natuur, in Gelderland ligt dit op 43%. Nog veel vaker is de natuur een decor voor diverse activiteiten. Op het platteland vinden vakantiegangers de gewenste rust en ruimte, daarnaast waarderen zij de gastvrijheid van de ondernemers. Toeristen in Gelderland gaan relatief vaak wandelen en stappen ook vaker dan gemiddeld op de pedalen. Verder zijn meer algemene activiteiten als uit eten gaan, recreatief winkelen en het bezoeken van steden populair. Gelderland kent een enorm aanbod van routes om bijvoorbeeld te wandelen of te fietsen. Om hier enige structuur in aan te brengen wordt de basisinfrastructuur verder ontwikkeld, bijvoorbeeld door routenetwerken of knooppuntensystemen. De meeste vakantiegangers in Gelderland komen uit Noord- en Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland zelf. Gelderland wordt iets vaker dan gemiddeld bezocht door 55-plussers en door gezinnen zonder kinderen en wat minder vaak dan gemiddeld door jongeren tussen de 13-24 jaar. Van alle zakenreizigers overnacht 10% in Gelderland, dit zijn 427.000 zakenreizen. Nijmegen, Arnhem en Apeldoorn zijn hierbij vooral in trek. ECONOMISCHE BETEKENIS Ongeveer 81% van de Nederlanders ging in 2004 één of meerdere keren per jaar op vakantie. De totale vakantie-uitgaven bedroegen 12,7 miljard euro. Nederlanders geven de laatste jaren steeds meer geld uit aan vakanties, ook het aandeel van vakanties in de totale particuliere consumptie nam toe. Tijdens binnenlandse vakanties in Gelderland werd in de periode 2002-2004 jaarlijks gemiddeld bijna 440 miljoen euro besteed. Een kleine 60% van deze bestedingen wordt gedaan op de Veluwe. Het aandeel van de Achterhoek bedraagt bijna een kwart. Tijdens een binnenlandse vakantie in Gelderland wordt gemiddeld ruim 20 per persoon per dag besteed. Tijdens een toeristische vakantie bijna 25 tegenover een kleine 10 tijdens een vaste standplaatsvakantie. Buitenlandse vakantiegangers besteden ieder jaar ongeveer 74 miljoen euro in Gelderland. Dagrecreanten uit Nederland geven ongeveer 1,3 miljard euro uit in Gelderland. Van het totaal aantal banen in toerisme en recreatie is ruim 10% in Gelderland te vinden, dit zijn ruim 50.000 banen. Op dit moment groeit de werkgelegenheid in de toeristische sector nog steeds harder dan de totale werkgelegenheid, maar het verschil is niet meer zo groot als in de eerste helft van de jaren negentig. De toeristische sector is een economische pijler van betekenis. Ruim één op de twintig Gelderse arbeidsplaatsen hangt samen met de sector toerisme en recreatie.

I NHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 1 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 9 Ontwikkeling vrije tijd 10 Technologie 10 Ontwikkeling bevolking 11 Gezondheid en Wellness 13 Betekenis 13 Gelderse regio s 13 Typisch 15 Profiel Vakantieganger 16 Gastvrij platteland 27 Recreëren in de natuur 28 Cultuur 29 Structuur in routes 30 Recreatiemobiliteit 31 Attracties 31 Evenementen 32 Zakelijk toerisme 33 Jong en oud 33 Te water 34 HOOFDSTUK 2 ACCOMMODATIES, VAKANTIES EN DAGRECREATIE 17 Grondgebruik 17 Accommodaties 18 Vakantieparticipatie 19 Vakanties van Nederlanders 19 Vakanties van buitenlanders 22 Dagtochten van Nederlanders 23 Dagtochten van buitenlanders 24 HOOFDSTUK 3 ACTIVITEITEN EN THEMA S 25 Populaire activiteiten 25 Actieve recreatie 26 HOOFDSTUK 4 ECONOMISCHE BETEKENIS RECREATIE EN TOERISME 35 Nederlandse vakantiegangers 35 Buitenlandse vakantiegangers 36 Dagrecreatie 37 Werkgelegenheid 37 HOOFDSTUK 5 KENNIS GEEFT TOEKOMST 40 Kenniscentrum GOBT 40 Provincie Gelderland 41 Overige organisaties 41 LITERATUURLIJST 43 LEESWIJZER Op de voorgaande pagina s heeft u het voorwoord van gedeputeerde Henk Aalderink en de samenvatting van deze uitgave kunnen lezen. Met behulp van de inhoudsopgave op deze pagina kunt u op een eenvoudige manier vinden wat u zoekt. Hoofdstuk 1 gaat in op actuele trends en ontwikkelingen en de invloed van deze trends op toerisme en recreatie. Daarnaast geeft dit hoofdstuk een korte omschrijving van de Gelderse regio s en het profiel van de vakantieganger die Gelderland bezoekt. Vervolgens komt in hoofdstuk 2 het grondgebruik binnen de provincie en het aanbod van accommodaties aan de orde. Evenals informatie over vakanties en dagtochten van zowel Nederlanders als buitenlanders. Hoofdstuk 3 begint met een omschrijving van de meest populaire activiteiten tijdens een vakantie en gaat daarna in op diverse thema s binnen het toerisme zoals natuur, cultuur en platteland. De vraag wat recreatie en toerisme nu oplevert en wat het bijdraagt aan de werkgelegenheid wordt in hoofdstuk 4 beantwoord. Tenslotte geeft hoofdstuk 5 informatie over het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT), de provincie Gelderland en andere organisaties die beschikken over informatie over recreatie en toerisme. Achter in deze uitgave staat een overzicht van geraadpleegde literatuur.

HOOFDSTUK 1 T RENDS EN ONTWIKKELINGEN Nieuwe trends ontstaan vaak als reactie op een bestaande trend. Na de individualisering ontstaat bijvoorbeeld de trend om steeds meer samen te doen. Gezellig een weekje weg met de familie of lekker lang tafelen met vrienden. Tot het eind van de twintigste eeuw brachten Nederlanders steeds meer tijd buitenshuis door, maar in 2000 was hier een duidelijke kentering in te zien. De mensen zijn wat meer op huis gericht. Ze hebben vaak al zoveel gezien en gedaan en hebben een druk leven, hierdoor ontstaat er een toenemende behoefte aan rust. Naast rustzoekers zijn er ook veel mensen die optimaal gebruik willen maken van de beperkte vrije tijd die zij hebben. Steeds meer vakanties worden ontwikkeld rondom een bepaalde activiteit of thema. Dit is ooit begonnen met fiets- en wandelvakanties, maar tegenwoordig kan men ook kiezen voor duikvakanties, golfvakanties, vaarvakanties en cultuurvakanties. De activiteit bepaalt hierbij de bestemming. Het buitenland wordt door de vele voordelige aanbiedingen een steeds grotere concurrent voor binnenlandse bestemmingen. Doordat het steeds minder speciaal is om ver weg op vakantie te gaan, verliest een vakantie in het buitenland echter wel een bepaalde status. Globalisering maakt de wereld kleiner, maar ook eentoniger, overal op de wereld kom je dezelfde ketens en dezelfde merken tegen. Een reactie op de globalisering is regionalisering, de consument herontdekt het nabije. Het is voor toeristische regio s steeds belangrijker zich te onderscheiden ten opzichte van andere gebieden. Echtheid en authenticiteit zijn belangrijke waarden, dit ook weer als antwoord op alle soms ongrijpbare technologische ontwikkelingen. Gelderland is een provincie die volop van deze zoektocht naar het echte en authentieke kan profiteren, in de provincie is volop echte natuur, authentiek platteland en echte historie te vinden. Trends volgen elkaar niet alleen vaak op, maar vullen elkaar ook vaak aan. 9

Deel van de bevolking in het bezit van een PC, met of zonder internet. 80 70 60 50 % 40 30 20 10 personen met pc zonder internet personen met pc met internet 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Bron: CBS, ICT en mediagebruik naar persoons- en huishoudkenmerken, 2004 ONTWIKKELING VRIJE TIJD Nederlanders hechten steeds meer waarde aan vrije tijd en er wordt vaak gedacht dat we steeds meer vrije tijd hebben. In de periode 1995-2000 daalde de beschikbare vrije tijd van de bevolking van 12 jaar en ouder echter met 2,5 uur per week. De mensen werken gemiddeld korter door de toename van het aantal deeltijdbanen. Hierdoor krijgen echter alleen personen die voorheen fulltime werkten meer vrije tijd en niet degenen die voorheen niet betaald werkten. Vrouwen zijn in de afgelopen periode meer gaan werken, hierdoor krijgen niet alleen deze vrouwen minder vrije tijd, maar ook hun partners, zij gaan vaak meer in het huishouden doen terwijl zij niet minder gaan werken. Ook doen de mensen er langer over om op het werk te komen. Gemiddeld heeft de Nederlander in 2000 per week 44,8 uur vrij te besteden tijd, terwijl dat in 1995 nog 47,3 uur was, dit is een afname van ongeveer 5%. Iedere groep binnen de Nederlandse bevolking heeft te maken gehad met een afname van de vrije tijd, maar vooral tieners hebben relatief weinig vrije tijd (36,8 uur per week) doordat zij steeds vaker een bijbaantje hebben. Gepensioneerden hebben de meeste vrije tijd, in 2000 hadden zij gemiddeld 59,3 vrije uren per week. Door de vergrijzing neemt het aantal personen met veel vrije tijd toe. Deze nieuwe ouderen zijn veel actiever dan ouderen van enkele decennia geleden en zij benutten deze vrije tijd goed. TECHNOLOGIE In 2003 beschikte 68% van de Nederlandse bevolking thuis over een pc met internet. Vijf jaar eerder kon slechts 16% van de Nederlanders thuis het internet op. Het computerbezit nam in deze periode met bijna een derde toe, maar het bezit van een computer met een toegang tot het internet is ruim verdriedubbeld. Het is daarom niet verwonderlijk dat er in deze periode ook steeds meer gekocht werd via het internet. In 2003 heeft bijna de helft van alle internetgebruikers wel eens iets besteld of gekocht via het internet, dit zijn bijna 5,3 miljoen Nederlanders. Van deze groep heeft een derde een reis, vakantie of accommodatie geboekt. De meest genoemde redenen om niets te kopen op het internet zijn het feit dat men het product graag eerst wil zien en het veiligheids/ privacy aspect. 10

Nederlanders boeken hun vakanties steeds vaker via het internet. Van de georganiseerde vakanties naar het buitenland werd in 2003 24% via het internet gereserveerd, in 1999 was dit nog maar 1%. Vijf miljoen van de 18 miljoen binnenlandse vakanties worden gereserveerd via een instantie zoals een reisbureau of een boekingscentrale. Eén vijfde hiervan (1 miljoen) wordt via het internet geboekt. Internet is één van de belangrijkste technologische ontwikkelingen voor de toeristisch-recreatieve sector. Naast internet zijn er echter nog meer ontwikkelingen die bijdragen aan de verbetering of ontsluiting van toeristische producten. Dit zijn bijvoorbeeld de mobiele telefoon, de PDA (Personal Digital Assistant, een draagbare minicomputer), GPS (Global Positioning System) en combinaties van deze systemen. Consumenten bepalen met GPS hun positie op de aarde, programmeren of downloaden een route in dit apparaat en leggen deze route vervolgens per fiets, te voet, per auto of met de motor af. ONTWIKKELING BEVOLKING Op 1 januari 2004 telt Nederland bijna 16,3 miljoen inwoners, 1.967.000 hiervan wonen in Gelderland. In de loop van 2008 zal Gelderland voor het eerst meer dan 2 miljoen inwoners tellen. In 2030 zal de Gelderse bevolking gegroeid zijn naar 2.082.000 inwoners. Hoewel de groei daarna afneemt, zal de bevolkingsomvang in de periode tot 2030 nog steeds toe blijven nemen. De groei van de bevolking in Gelderland loopt in de pas met de ontwikkeling in Nederland, het aantal inwoners is sinds 1995 gegroeid met 5,4%. In Gelderland wonen gemiddeld 395 mensen per km 2, dit is aanzienlijk minder dan het gemiddelde voor Nederland (481). De Nederlandse bevolking vergrijst, dit is geen nieuwe ontwikkeling, maar één die al enige tijd bezig is. Door het stijgen van de levensverwachting, de geboortegolf van kort na de tweede wereldoorlog en de daling van het aantal kinderen vanaf begin jaren zeventig. Nederland is overigens niet het enige land in Europa dat te maken krijgt met vergrijzing van de bevolking. Ons land is binnen Europa juist één van de landen met een relatief jonge bevolking. Op 1 januari 2004 was 13,8% van de inwoners van Nederland 65 jaar of ouder, in Italië was dit al 18,2%. Naar verwachting zal de Nederlandse bevolking in 2040 voor bijna 24% (4 miljoen personen) bestaan uit 65-plus- Bevolkingsprognose Gelderland en Nederland voor 2030 naar leeftijd, index 2002 = 100 200 150 2002 = 100 50 0-14 jaar 15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55-64 jaar 65 jaar en ouder Gelderland Nederland 0 Bron: CBS, Bevolkingsstatistiek 2002; CBS, Bevolkingsprognose december 2004 (Nederland); Provincie Gelderland, Bevolkingsprognose provincie Gelderland november 2004 (Gelderland) 11

sers. Volgens het CBS blijft de bevolking van Nederland de komende dertig jaar groeien. In 2035 zal Nederland het maximum van 17 miljoen inwoners bereiken. Daarna zal door de vergrijzing sprake zijn van een bevolkingsafname. De leeftijdsopbouw van de Gelderse bevolking wijkt iets af van de Nederlandse bevolking. Gelderland telt in verhouding meer jongeren tot 15 jaar en ook de groep 65 plussers is in vergelijking met het gemiddelde van Nederland wat groter. De categorie tussen de 25 en 44 jaar is juist iets ondervertegenwoordigd. De groep die de laatste tien jaar het meest groeide, is de groep van 55 tot 65 jaar, dit is de categorie waar de babyboomers in vallen. De leeftijdssamenstelling in Gelderland ondergaat door ontgroening en vergrijzing van de bevolking forse veranderingen. Rond 2023 is één op de vijf Gelderlanders 65 jaar of ouder. Het aantal jongeren van 0 tot 15 jaar is dan met circa 25.000 afgenomen. In de categorieën van 25-34, 35-44 en 45-54 jaar neemt de bevolkingsomvang af, in Gelderland zelfs in sterkere mate dan landelijk. Nederlandse 50-plussers hebben in 2004 ruim 1,2 miljoen vakanties doorgebracht in Gelderland. Bijna één op de vijf 50-plussers die in eigen land op vakantie ging, bezocht een van de Gelderse regio s. In 2004 heeft deze groep bijna 6,4 miljoen vakanties in ons land doorgebracht en dit zal de komende jaren alleen maar meer worden. Naast het feit dat het aantal 50- plussers de komende jaren toeneemt, zijn ook andere factoren van invloed op de vraag naar toeristischrecreatieve producten. Veel senioren hebben bijvoorbeeld een redelijk inkomen en een aanzienlijk besteedbaar vermogen. Daarnaast hebben zij vaak meer tijd en hiervoor zijn toerisme en recreatie een prima invulling. Het aantal jaren dat men in gezondheid leeft neemt toe en er is een toenemend besef dat een actief leven (met toerisme en recreatie als essentieel onderdeel) de gezondheid bevordert. Hoewel veel ouderen steeds langer gezond blijven, valt natuurlijk niet te ontkomen aan het feit dat deze 12

1 De COROP indeling van het CBS bestaat al 35 jaar en is ontworpen door de Coördinatie Commissie Regionaal Onderzoeksprogramma (COROP). De indeling gaat ervan uit dat elke regio een centrale kern (stad) bezit met een omliggend verzorgingsgebied en volgt altijd de provinciegrenzen. Brummen behoort tot het toerististengebied Veluwe en het COROP-gebied Achterhoek. Druten behoort tot het toeristengebied Rivierenland en tot het COROP-gebied Arnhem-Nijmegen. groep meer last heeft van lichamelijke beperkingen dan jongeren. De vakantiewensen van senioren wijken weinig af van die van andere toeristen, het belangrijkste verschil is dat men in toenemende mate behoefte heeft aan comfort naarmate men ouder wordt. GEZONDHEID EN WELLNESS Consumenten krijgen steeds meer belangstelling voor gezondheid en wellness. Deze trend waait over richting Nederland vanuit Zwitserland en Duitsland. Het Wellnesstoerisme richt zich vooral op lichamelijke fitness, gezonde voeding, ontspanning en geestelijke verzorging. De meeste mensen denken bij wellness aan luxe kuuroorden en sauna s, maar het begrip is dus breder dan dat. Wellnesstoerisme wordt ondernomen door personen die gezond zijn en willen blijven. Dit is gelijk het belangrijkste verschil met het gezondheidstoerisme dat zich richt op personen met een ziekte of lichamelijke beperking. Bij gezondheidstoerisme (niet te verwarren met vakanties met als doel een medische ingreep te ondergaan in het buitenland) is de accommodatie aangepast aan de handicap of ziekte van de gast. Bijvoorbeeld allergievrije bungalows voor mensen met luchtwegklachten, aangepaste bungalows voor rolstoelgehandicapten of hotels die dialysemogelijkheden aanbieden voor nierpatiënten. BETEKENIS Emotie is het toverwoord voor de volwassen geworden beleveniseconomie. Het gaat om échte emotie, échte helden en échte verhalen. Consumenten kiezen een product en ook een regio, op basis van emotie. Regio s onderscheiden zich vaak op slechts enkele punten van andere gebieden en voor de rest bieden zij een vergelijkbaar product. De Veluwe onderscheidt zich bijvoorbeeld door het omvangrijke aaneengesloten natuurgebied van andere regio s in Nederland, maar de rust en de fietsmogelijkheden vindt de consument ook in andere gebieden. De Gelderse regio s moeten hun onderscheidende kenmerken gebruiken voor het ontwikkelen van regiomerken. Een dergelijk merk moet inzetten op de bijzondere kwaliteiten om de consument te kunnen verleiden. Belevenis blijft belangrijk, maar consumenten zoeken ook naar de betekenis, de emotie die bij een product hoort. Het kopen van een product of een dienst moet een goed gevoel opleveren. De emotie die bij een merk hoort moet wel aansluiten bij de ervaring van de consument. De Achterhoek kan bijvoorbeeld niet neergezet worden als het middelpunt van moderne architectuur, daar trapt de consument niet in. Bij het in de markt zetten van een merk of het versterken van een bestaand merk moet uitgegaan worden van de kenmerken van het product en moeten de sterke kanten benadrukt worden. Dit is waar globalisering plaatsmaakt voor regionalisering. Consumenten willen echtheid en authenticiteit. De Gelderse regio s hebben volop mogelijkheden om op deze wensen in te spelen. GELDERSE REGIO S Consumenten kiezen niet voor een vakantie naar Gelderland, maar kiezen voor één van de Gelderse regio s vanwege de kenmerken van deze regio: de Veluwe met de uitgestrekte natuur, de Achterhoek met het kleinschalige platteland, het waterrijke Rivierengebied en het stedelijke gebied van Arnhem en Nijmegen met rondom de steden een afwisselend landschap. Niet alleen de consumenten kiezen gebiedsgericht een bestemming, maar ook de Gelderse ondernemers hebben meer binding met hun regio dan met de provincie als geheel. De regioindeling die in deze uitgave en beleidsmatig gehanteerd wordt komt in grote lijnen overeen met de COROP-indeling 1. 13

Toeristengebieden van Gelderland Veluwe Achterhoek Arnhem - Nijmegen Elburg Oldebroek Hattem Heerde Rivierenland Harderwijk Nunspeet Epe Ermelo Putten Nijkerk Apeldoorn Voorst Lochem Barneveld Zutphen Scherpenzeel Ede Brummen Berkelland Rozendaal Rheden Bronckhorst Culemborg Geldermalsen Lingewaal Neerijnen Buren Tiel Wageningen Neder-Betuwe Druten West Maas en Waal Wijchen Renkum Overbetuwe Beuningen Nijmegen Arnhem Westervoort Duiven Zevenaar Lingewaard Rijnwaarden Ubbergen Millingen a/d/ Rijn Doesburg Doetinchem Montferland Oude IJsselstreek Groenlo Aalten Winterswijk Zaltbommel Maasdriel Heumen Groesbeek Bron: Afd. Economische Zaken, provincie Gelderland Achterhoek De Achterhoek is een typische plattelandsregio met relatief veel kleine recreatiebedrijven. De sterke punten van het gebied zijn de kleinschaligheid en gastvrijheid. De agrarische sector komt steeds meer onder druk te staan, hierdoor ontstaan op het platteland kansen voor de toeristisch-recreatieve sector. Het opkomende plattelandstoerisme speelt hier op in. Daarnaast heeft de regio kansen om het cultuurhistorische erfgoed meer een gebruiksfunctie te geven. De Achterhoek speelt hier onder andere op in met de nieuwe slogan: Je komt op verhaal in de Achterhoek. Hoewel het platteland dus kenmerkend is voor de Achterhoek, omschrijft slechts 30% van de vakantiegangers de omgeving als platteland of polder. Meer dan de helft van de toeristen vindt de natuur het meest kenmerkende landschap voor de Achterhoek. 14

Veluwe De Veluwe is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Nederland. Belangrijkste toeristische waarde voor de Veluwe is deze natuur, maar de natuur is ook kwetsbaar en daarom is een zonering van het recreatief gebruik noodzakelijk. Het Centraal Veluws Natuurgebied (CVN) moet ontlast worden. Bijvoorbeeld door een betere aansluiting van het routenetwerk op de valleien en het cultuuren plattelandstoeristisch aanbod. Om het CVN moet een sterke kring van dagattracties ontstaan. Dat de natuur belangrijk is voor de Veluwe blijkt ook uit het feit dat ruim 90% van de toeristen die de Veluwe bezocht hebben bos en/of heide het meest kenmerkende landschap vinden. Rivierenland Rivieren en plassen nemen een belangrijke rol in binnen het recreatieaanbod van het Rivierenland. Het project Ruimte voor de Rivier creëert meer ruimte voor het water om het gebied te beschermen tegen overstromingen. De maatregelen die hiervoor getroffen worden dragen niet alleen bij aan de verbetering van de veiligheid, maar ook aan de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Sterke punten zijn de relatie land-water, het cultuurhistorische aanbod, het plattelandstoerisme en de centrale ligging in Nederland. Kansen zijn er ook als recreatiegebied voor de groeiende bevolking van de regio Arnhem-Nijmegen. In de periode 2002-2004 omschreef ongeveer de helft van de vakantiegangers de omgeving in het Rivierenland als platteland of polder. De waterrijkdom in het Rivierengebied bewijst dat het bij natuur niet altijd om bos en heide hoeft te gaan. Ruim een kwart van de vakantiegangers in dit gebied vindt de meren, plassen, rivieren en kanalen het meest kenmerkend voor het gebied. Arnhem Nijmegen De regio Arnhem-Nijmegen, ook wel Knooppunt Arnhem Nijmegen (KAN) genoemd, kenmerkt zich door het knooppunt van twee steden met de bijbehorende dynamiek en het afwisselende landschap daaromheen. In het gebied zijn ook nationaal bekende attracties zoals Burgers Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum te vinden. Mogelijkheden voor het gebied zitten in het stedelijk en zakelijk toerisme, maar ook in de recreatiemogelijkheden voor de bewoners en de ruimte voor grootschalige vormen van toerisme en recreatie, zoals het Park Overbetuwe. Hoewel bos en/of heide door bijna de helft van de binnenlandse toeristen in de regio genoemd wordt als meest typerend voor het gebied, is dit toch significant minder dan het gemiddelde voor de provincie. Typeringen die juist vaker dan gemiddeld genoemd worden zijn: heuvellandschap, stad en meren, plassen, rivieren en kanalen en dergelijke. TYPISCH Binnenlandse toeristen in Gelderland typeren hun vakantie vaak (28%) als een op de natuur gerichte vakantie. Daarnaast gaat een belangrijk deel (14%) er even lekker tussenuit om te ontspannen en uit te rusten. Dertien procent van de toeristen typeert zijn vakantie als een sportieve of actieve vakantie. Bij de op de natuurgerichte vakanties steekt Gelderland met kop en schouders boven het gemiddelde van Nederland uit, landelijk is namelijk maar 17% van de vakanties een op de natuur gerichte vakantie. De Veluwe is bij uitstek een natuurbestemming, maar liefst 30% van de vakanties op de Veluwe wordt omschreven als een op de natuur gerichte vakantie. In de Achterhoek speelt de natuur een bijna even belangrijke rol, daarnaast geldt de Achterhoek als een gebied waar toeristen een actieve of sportieve vakantie door- 15

Aantal binnenlandse toeristische vakanties in % naar landsdeel van herkomst, Gelderse toeristengebieden en geheel Gelderland, 2004. Gelderland Oost (excl. Gelderland) Noord West Zuid Totaal Overijssel/Flevoland Friesland/Groningen/Drente Noord-Holland/Zuid-Holland/Utrecht Limburg/Noord-Brabant/Zeeland Veluwe 9 9 11 54 18 100 Achterhoek 16 6 7 51 19 100 Arnhem-Nijmegen 18 5 10 46 22 100 Rivierenland 10 4 18 42 26 100 Gelderland 12 8 10 52 19 100 Bron: Continu Vakantieonderzoek, jaarrapportage 2004 brengen. Bijna een kwart van de binnenlandse vakantiegangers in het KAN-gebied, omschrijft zijn vakantie als een op de natuur gerichte vakantie. Niet verwonderlijk is dat in de steden Arnhem en Nijmegen relatief veel stedenvakanties doorgebracht worden. Het Rivierenland is een wat minder toeristisch gebied. De cijfers over dit gebied zijn door een relatief kleine steekproef minder betrouwbaar. De afgelopen 3 jaar omschreven toeristen hun vakantie in dit gebied relatief vaak als een op de natuur gerichte vakantie of als een stedenvakantie. PROFIEL VAKANTIEGANGER De belangrijkste herkomstprovincies van vakantiegangers in Gelderland zijn, Noord- en Zuid-Holland (respectievelijk 18 en 28% van de toeristische vakanties). Het aandeel toeristen uit Noord- en Zuid-Holland ligt hoger dan op grond van het aantal inwoners verwacht zou worden. Het aandeel toeristen uit Noord-Brabant en Limburg blijft in verhouding juist wat achter. Noord- Brabant is desondanks een belangrijke herkomstprovincie voor Gelderland, 12% van de binnenlandse toeristen in Gelderland komt uit deze provincie. Het aantal toeristische vakantiegangers uit de eigen provincie (12% in 2004) lijkt de laatste jaren wat af te nemen. Opvallend zijn de verschillen tussen de regio s. Op de Veluwe komen significant meer vakantiegangers uit Zuid-Holland, terwijl het aantal vakantiegangers uit Gelderland zelf wat achterblijft. Ruim een kwart van alle binnenlandse vakantiegangers (inclusief vaste standplaatsvakanties) in de Achterhoek komt uit de eigen provincie. Daarnaast wordt de Achterhoek vaak bezocht door Noord- en Zuid-Hollanders, waarbij het aantal Zuid-Hollanders significant lager is dan het gemiddelde voor Gelderland. Het KAN-gebied ontvangt relatief veel vakantiegangers uit de eigen provincie, het aantal vakantiegangers uit Noord- en Zuid- Holland ligt iets onder het gemiddelde. Daarnaast is het aandeel vakantiegangers uit Noord-Brabant wat groter dan gemiddeld. De binnenlandse vakantiegangers in Gelderland verschillen qua leeftijd niet zo heel erg veel van de vakantiegangers in Nederland. In Gelderland ligt het aandeel jongeren tussen de 13 en 24 jaar wat lager en het aandeel 55-plussers wat hoger dan het gemiddelde van Nederland. De helft van de binnenlandse toeristen in Gelderland maakt deel uit van een gezin met kinderen tot 18 jaar. Landelijk ligt het aandeel van gezinnen met kinderen op 55%. Gelderland wordt relatief vaak bezocht door gezinnen zonder kinderen. Veertig procent van de vakantiegangers in Gelderland maakt deel uit van een gezin zonder kinderen (landelijk 36%). Het Rivierengebied wordt relatief veel bezocht door gezinnen zonder kinderen en dan vooral door de groep van 55 jaar en ouder. Dit geldt ook voor de Achterhoek. Op de Veluwe is in 2004 juist de groep gezinnen zonder kinderen tussen de 35 en 55 jaar wat groter dan gemiddeld, terwijl de groep van 55 jaar en ouder wat kleiner is. In de regio Arnhem-Nijmegen komen in verhouding veel gezinnen met kinderen. 16

HOOFDSTUK 2 ACCOMMODATIES, VAKANTIES EN DAGRECREATIE Gelderland is een populaire provincie voor een vakantie of een dagje uit. Jaarlijks worden bijna 3,5 miljoen vakanties in deze provincie doorgebracht. Het gaat daarbij in 2004 om 3.143.000 binnenlandse vakanties en om 310.000 vakanties van buitenlanders. Gelderland is veruit de belangrijkste provincie voor binnenlandse vakanties. Nederlanders maken in totaal ruim 113 miljoen dagtochten met als bestemming Gelderland (2001/2002). sportterreinen en is de omvang van verblijfsrecreatiegebieden met ruim 4% toegenomen. Opvallend is dat in Gelderland de ruimte voor dagrecreatiegebieden is afgenomen met 4,3%, terwijl de omvang van deze gebieden landelijk is toegenomen. Een groot deel (83%) van de provincie Gelderland bestaat uit agrarische gebieden en bossen, waar vaak recreatief medegebruik mogelijk is. Deze gebieden zijn ook steeds vaker toegankelijk voor de toerist en recreant. 1 Dit zijn parken en plantsoenen, sportterreinen, dagrecreatiegebieden, volkstuinen en verblijfsrecreatiegebieden. GRONDGEBRUIK Gelderland beslaat met 513.651 hectare ruim 12% van het totale Nederlandse oppervlak. In 2000 had 2,4% van de oppervlakte van de provincie een puur recreatieve bestemming 1. Landelijk ligt dit aandeel iets lager, namelijk op 2,1%. De ruimte die beschikbaar is voor recreatie in Gelderland is in de periode 1996-2000 toegenomen met 2,9% (landelijk +3,1%). De stijging in Gelderland is vooral toe te schrijven aan de stijging van het aantal parken en plantsoenen met ruim 6%. Daarnaast is er iets meer ruimte voor Ruim één vijfde van de totale oppervlakte die in Nederland in gebruik is voor verblijfsrecreatie bevindt zich in 2000 in Gelderland. Van het totale bodemoppervlak van Gelderland wordt 0,8% gebruikt voor verblijfsrecreatie. Het grootste deel hiervan (60% oftewel 2417 hectare) bevindt zich op de Veluwe. In de Achterhoek is ruim 800 hectare beschikbaar voor verblijfsrecreatie, dit is één vijfde van het provinciale totaal. De ruimte voor verblijfsrecreatie is landelijk met bijna 4% toegenomen, de toename in Gelderland (4,2%) verschilt hier niet veel van. Verdeling bodemgebruik in Gelderland (in procenten), 2000. Park en plantsoen Sportterrein Verkeer Volkstuin Bebouwd- en semi bebouwd Recreatie Landbouw Recreatief bodemgebruik Dagrecreatief terrein Verblijfsrecreatie Bos en natuur Bodemgebruik Water Bron: CBS, Bodemgebruik in Nederland 2000 17

Aantal logiesverstrekkende accommodaties 2 per COROPgebied in Gelderland per 1 januari 2004, naar soort accommodatie. 500 400 300 200 Groepsaccommodaties Huisjesterreinen 100 Kampeerterreinen 0 Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Rivierenland Hotels/pensions/ jeugdaccommodaties Bron: CBS, Accommodaties en slaapplaatsen, regionale gegevens, 2005 2 Totaal van hotels, pensions en jeugdaccommodaties (min. 5 slaapplaatsen) en verblijfsrecreatieve accommodaties (groepsaccommodaties, huisjescomplexen en kampeerterreinen met min. 20 slaapplaatsen). Bij huisjesterreinen geldt dat de huisjes/bungalows/ appartementen wel beschikbaar moeten zijn voor de verhuur. ACCOMMODATIES Ongeveer 15% van alle Nederlandse logiesaccommodaties 2 is te vinden in Gelderland (1039 accommodaties op 1 januari 2004). Het grootste deel daarvan ligt op de Veluwe (44%) en in de Achterhoek (34%). Accommodaties op de Veluwe zijn gemiddeld groter dan die in de andere Gelderse regio s. Van het totaal aantal slaapplekken in Gelderland (171.611) ligt 55% op de Veluwe en 27% in de Achterhoek. Ruim éénderde van alle Gelderse hotels ligt op de Veluwe, bijna éénderde in de Achterhoek, een kwart in het KAN-gebied en de rest in het Rivierenland. Een gemiddeld Gelders hotels is ongeveer 15% kleiner dan een gemiddeld Nederlands hotel. De Achterhoek en het Rivierenland hebben veel kleinschalige hotels. De hotels op de Veluwe zijn met gemiddeld 71 slaapplaatsen per hotel meer dan drie keer zo groot als een hotel in het Rivierenland (22 slaapplaatsen). Het aandeel van hotelbedden in het totaal aantal slaapplaatsen is in Verdeling aantal accommodaties en aantal slaapplaatsen naar COROP-regio, van Gelderland (in procenten, 1 januari 2004). s Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Rivierenland Accommodaties Slaapplaatsen Bron: CBS, Accommodaties en slaapplaatsen, regionale gegevens, 2005 18

Gelderland minder groot (9,9%) dan het landelijk gemiddelde (16,1%). De campings op de Veluwe zijn groter dan die in de andere regio s. Een Veluwse camping telt gemiddeld 311 slaapplaatsen ten opzichte van 272 in het KAN-gebied, 231 in het Rivierenland en 187 in de Achterhoek. Een standplaats op een camping staat gelijk aan 5 slaapplaatsen. Bezoekers van de Veluwe hebben de keuze uit bijna 200 campings, de Achterhoek heeft 174 kampeerbedrijven, in de regio Arnhem-Nijmegen zijn bijna 50 campings en in het Rivierenland 37. Bungalowparken vindt de vakantieganger vooral op de Veluwe. Tweederde van de 143 Gelderse bungalowparken ligt op de Veluwe, 23% van de parken ligt in de Achterhoek en de rest in het gebied bij Arnhem en Nijmegen of in het Rivierenland. Een bungalowpark of camping is Gelderland is gemiddeld ruim éénvijfde kleiner dan bungalowpark of camping in Nederland. vanaf 1998 stabiliseerde de participatie rond de 80%. Ging men in de jaren zeventig meestal één keer per jaar voor een wat langere periode op vakantie, tegenwoordig kiest de toerist voor vaker en korter. De vakantieparticipatie is sinds 2003 iets gedaald (van 81,8% in 2003 naar 81,2% in 2004), maar de personen die in 2004 op vakantie zijn gegaan, zijn wel iets vaker gegaan dan het jaar ervoor (2,82 keer in 2004 tegenover 2,77 keer in 2003). 3 De toeristische vakanties zijn alle vakanties exclusief vakanties die zijn gehouden in een eigen accommodatie op een seizoen- of jaarplaats of in een tweede woning. Het gemiddeld aantal slaapplaatsen in een verblijfsaccommodaties is sinds 2000 afgenomen (landelijk -6% en in Gelderland -8%). Een gemiddeld hotel in Gelderland is de afgelopen vijf jaar 12% kleiner geworden, maar landelijk is er niet veel verschil ten opzichte van vijf jaar geleden. Op de campings is het gemiddeld aantal slaapplaatsen afgenomen sinds 2000, landelijk met 9% en in Gelderland met 6%. De Gelderse bungalowparken zijn gemiddeld iets groter geworden (+2%), landelijk is de gemiddelde omvang van een bungalowpark ongeveer gelijk gebleven. VAKANTIEPARTICIPATIE In 2004 ging 81% van de Nederlanders één of meerdere keren per jaar op vakantie, in totaal zijn dit ruim 35 miljoen vakanties. Het totaal aantal vakanties is sinds 2003 toegenomen met 2% (buitenland +4%; binnenland -1%). Het aandeel buitenlandse vakanties is in 2004 toegenomen tot 48,9% (in 2003 47,6%). In 1990 ging driekwart van de Nederlanders op vakantie, VAKANTIES VAN NEDERLANDERS De vakanties die in Gelderland doorgebracht worden, kunnen onderverdeeld worden in toeristische vakanties 3 en vaste standplaatsvakanties. Deze vakanties bij elkaar opgeteld vormen samen alle binnenlandse vakanties. Nederlanders zijn in de periode 2002-2004 gemiddeld ruim 3 miljoen keer per jaar op vakantie geweest in Gelderland, hiermee heeft de provincie een marktaandeel van 17,5%. 19

Gelderland is onder de binnenlandse toeristen veruit de populairste vakantieprovincie de afgelopen jaren. Noord-Brabant en Limburg volgen met een aandeel van gemiddeld 11%. Het marktaandeel van Gelderland is sinds 2002 toegenomen met 1,5 procentpunt. Deze stijging heeft te maken met een stijging van het aantal vaste standplaatsvakanties en niet met de toeristische vakanties. Het aandeel van Gelderland binnen de toeristische binnenlandse vakanties nam zelfs licht af (van 17,0% in 2002 naar 16,2% in 2004). Het totaal aantal toeristische vakanties in Gelderland daalde van ruim 2,3 miljoen in 2002 tot 2,2 miljoen in 2004. Dit beeld, van een daling in het aantal toeristische vakanties en een stijging van het aantal vaste standplaatsvakanties, is ook in de Gelderse regio s terug te zien, maar het komt niet overeen met de landelijke ontwikkelingen. Landelijk nemen zowel de toeristische als de vaste standplaatsvakanties licht af. In totaal brachten Nederlanders bijna 17,2 miljoen nachten in Gelderland door, 12,2 miljoen (70%) tijdens toeristische vakanties en de rest (30%) tijdens vaste standplaatsvakanties. De toerist verblijft tijdens zijn toeristische vakantie in Nederland in 2004 gemiddeld 5,5 nachten in een accommodatie, dit is identiek aan het Gelderse cijfer. In de periode 2002-2004 is het aantal overnachtingen tijdens toeristische binnenlandse vakanties in Gelderland iets harder gedaald dan in Nederland (-6,8% versus -5,6%). Van alle binnenlandse vakanties in Nederland wordt een kwart op een vaste standplaats doorgebracht. Het hoge aandeel vaste standplaatsvakanties in Gelderland (30%) wordt vooral veroorzaakt doordat op de Veluwe maar liefst 37% van de vakanties een vaste standplaats vakantie is. In de andere regio s ligt het aandeel onder het landelijke gemiddelde (Achterhoek 22%, Arnhem/Nijmegen 16% en Rivierenland 15%). Bij alle binnenlandse vakanties (inclusief vaste standplaatsen) neemt de Veluwe de twee plek in achter de Noordzeekust. Het marktaandeel van de regio is sinds 2002 toegenomen van 9,9% naar 10,8%. De Veluwe is de Gelderse vakantieregio die de meeste bezoekers trekt. In 2004 werden bijna 2 miljoen binnenlandse vakanties in deze regio doorgebracht. De Achterhoek was in hetzelfde jaar goed voor circa 667.000 binnenlandse vakanties, 455.000 vakanties werden in de Totaal aantal binnenlandse vakanties dat in Gelderland doorgebracht wordt in de periode 2002-2004. 3.500.000 3.000.000 2.500.000 656.000 882.000 943.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 2.329.000 2.216.000 2.200.000 500.000 Aantal vaste standplaatsvakanties Aantal toeristische binnenlandse vakanties 0 2002 2003 2004 Bron: CVO Jaarrapportage 2001-2002, 2002-2003, 2003-2004, provincie Gelderland 20

Procentuele verdeling toeristische binnenlandse vakanties en vaste standplaatsvakanties naar toeristengebied van Gelderland, 2004. Achterhoek Veluwe Arnhem-Nijmegen Toeristische binnenlandse vakanties Vaste standplaatsvakanties Rivierenland Bron: CVO, Jaarrapportage 2004 regio Arnhem-Nijmegen doorgebracht en 73.000 in het Rivierenland. In de jaren 2002-2004 bezocht gemiddeld 62% van de binnenlandse vakantiegangers in Gelderland de Veluwe en bracht 21% een bezoek aan de Achterhoek. Nederlanders brengen ruim de helft van hun vakanties in eigen land door in 2004 (18 miljoen vakanties). Dit zijn zowel hoofdvakanties als korte (steden) trips en weekendjes weg. Vooral voor korte vakanties (maximaal 4 dagen) blijven Nederlanders graag in eigen land, 71% van korte vakanties heeft als bestemming Nederland. Tijdens 53% van alle middellange vakanties (5-8 dagen) blijven de toeristen in Nederland. De lange vakanties (9 dagen of meer) worden veelal in het buitenland doorgebracht, ruim 70% van deze vakanties gaat naar het buitenland. Door het matige zomerweer in 2004 en de lage prijzen voor buitenlandse vakanties is het aantal binnenlandse vakanties licht gedaald ten opzichte van de voorgaande jaren. In 2004 is gemiddeld 43% van de toeristische vakanties in Gelderland een korte vakantie (2 tot 4 dagen). In heel Nederland is het aandeel van korte vakanties 47%. In het KAN-gebied brengen vakantiegangers relatief veel korte vakanties door, ruim de helft van de vakanties in dit gebied duurt maximaal 4 dagen. Bijna 17% van alle overnachtingen tijdens toeristische Aantal binnenlandse vakanties (x 1.000) in Gelderse toeristengebieden 4, Gelderland en Nederland, 2002-2004 en marktaandeel. 4 Brummen is opgenomen bij de Achterhoek i.pv. de Veluwe; Druten is opgenomen bij Arnhem/Nijmegen i.p.v het Rivierengebied Regio/Periode 2002 2003 2004 Driejaarlijks gemiddelde en marktaandeel binnen Nederland (2002-2004) Veluwe 1852 1910 1949 1904 (10,4%) Achterhoek 625 655 667 649 (3,6%) Arnhem/Nijmegen 392 439 455 429 (2,3%) Rivierengebied 115 95 73 94 (0,5%) Gelderland 2985 3098 3143 3075 (16,8%) Nederland 18710 18091 17979 18260 (100%) Bron: Continu Vakantie Onderzoek / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland 21

vakanties in Gelderland vindt plaats tijdens korte vakanties. Dit ligt iets onder het landelijk gemiddelde van 18,5%. Tijdens een binnenlandse vakantie zijn Nederlanders gemiddeld 7 dagen van huis, tijdens een vakantie in het buitenland gemiddeld 11 dagen. Een lange vakantie (9 dagen of meer) duurt, zowel in het binnenland als in het buitenland, gemiddeld 17 dagen. Korte vakanties duren gemiddeld 3 dagen. De zomer is nog steeds de belangrijkste periode om op vakantie te gaan, zo n 39% van alle vakanties van Nederlanders (binnen- en buitenland) vindt in deze periode plaats. De zomer van 2004 was de natste sinds 1951, de vakanties aan de kust en in de watersportgebieden ontwikkelden zich hierdoor minder positief. In het algemeen hebben de natte gebieden het in 2004 minder goed gedaan, terwijl de bos- en heidegebieden het juist beter deden. Bijna 30% van alle binnenlandse vakanties in Gelderland vond in de afgelopen drie jaar (2002-2004) in het voorjaar plaats, 20% in het najaar, 12% in de winter en het grootste deel (39%) in de zomer. Een vakantie in de zomer duurt gemiddeld wel langer (9 nachten) dan een vakantie in een van de andere seizoenen (5 nachten). Ruim de helft van alle overnachtingen in Gelderland (53%) vindt in de zomer plaats. VAKANTIES VAN BUITENLANDERS Gelderland wordt uiteraard ook bezocht door buitenlanders. In totaal bezochten in 2004 ruim 310.000 buitenlanders Gelderland. Dit aantal wijkt nauwelijks af van de jaren 2001 en 2002. Het jaar 2003 was een goed jaar met bijna 350.000 buitenlandse gasten. Ongeveer tweederde van de buitenlandse gasten bezoekt de Veluwe. Vanwege de MKZ-crisis, die delen van Gelderland teisterde, geldt 2001 als een bijzonder jaar. Landelijk schommelen de jaarlijkse uitkomsten. Op nationaal niveau was 2003 een matig jaar met een teruglopend bezoekersaantal, terwijl dit beeld in 2004 juist tegenovergesteld is. In de periode 2001-2004 bezocht zo n 3,3% van alle buitenlandse vakantiegangers Gelderland. In 2003 lag Ontwikkeling van het aantal buitenlanders dat Gelderland of Nederland bezocht in de periode 1996-2004. Nederland 12000 10000 8000 Gelderland 400 350 300 250 (x1000) 6000 4000 2000 200 150 100 50 (x1000) Nederland 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 0 Gelderland Bron: CBS, Toerisme en recreatie in cijfers 2004, 2004 22

tenlandse toeristen in Nederland de provincie Gelderland. De provincie is relatief populair bij de Denen, Zweden en Belgen. Eén op de tien Deense toeristen in Nederland, bezoekt Gelderland en bij de Belgen en Zweden ligt dit met 5% ook wat boven het gemiddelde van 3,4%. 5 Een dagtocht is een recreatieve activiteit buitenshuis van minimaal 2 uur, zonder overnachting. Dit ruime begrip omvat dus ook het wekelijkse sport- of hobby- avondje, het bezoek aan de volkstuin, uitgaan, recreatief winkelen etc. Niet meegeteld is het bezoek aan familie en kennissen. het marktaandeel wat hoger, namelijk op 3,8%. In 2004 hebben buitenlanders 850.000 keer overnacht in Gelderland, dit is 3,4% van alle overnachtingen van buitenlanders in Nederland. Bijna tweederde van alle buitenlanders die Nederland bezoeken, bezoekt Noorden Zuid-Holland. Voor wat betreft het aantal buitenlandse gasten staat Gelderland na Noord- en Zuid- Holland en de drie zuidelijke provincies op de zesde plaats. Gelderland heeft het laagste aandeel buitenlandse gasten van alle provincies. In 2004 kwam 9,3% van alle toeristen in Gelderland uit het buitenland, landelijk lag het aandeel buitenlandse gasten op ruim 31%. Het grootste deel van alle buitenlandse gasten die Gelderland bezoeken, komt uit de ons omringende landen: 39% uit Duitsland, 14% uit Groot-Brittannië en 13% uit België. In totaal bezoekt 3,4% van de bui- DAGTOCHTEN VAN NEDERLANDERS Het CBS houdt eens in de vijf jaar een onderzoek naar dagrecreatie. De meest recente cijfers hebben betrekking op 2001/2002. Nederlanders maakten in dat jaar bijna één miljard dagtochten 5 vanaf het huisadres. Een kleine 12% van deze dagtochten wordt in Gelderland doorgebracht. Het aantal dagtochten naar Gelderland is in de periode 1995/1996 tot 2001/2002 gestegen met bijna 6% (landelijk +5%). In totaal worden ruim 113 miljoen dagtochten in Gelderland doorgebracht. Ruim 80% van deze dagjes uit in Gelderland wordt gemaakt door eigen inwoners. Inwoners van de aangrenzende provincies Utrecht, Brabant en Overijssel maken in totaal ruim 12,5 miljoen dagtochten in Gelderland (11%). Vanuit het vakantieadres worden in Nederland nog eens 20 miljoen dagtochten ondernomen in 2001/ 2002. In vergelijking met het totaal aantal dagtochten in Nederland worden er relatief weinig dagtochten ondernomen vanaf het vakantieadres (circa 2%). Deze cijfers zijn niet beschikbaar op Gelders niveau. Gelderland is veruit de belangrijkste vakantieprovincie in Nederland, voor wat betreft het aantal dagtochten staat Gelderland echter op de vierde plaats, na Zuid-Holland, Noord-Holland en Noord-Brabant. Was er in 1995/1996 nog sprake van een boven gemiddeld bezoek aan attractieparken, in de periode daarna is deze voorsprong teniet gedaan. Bij bijna tweederde van de dagtochten wordt de auto als vervoermiddel gebruikt. In Gelderland wordt in verhou- 23