Beleidsplan Proef Tuin Tapijn 2014-2015 Samenwerken in onze ecologische proeftuin
Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding... 3 Doelstelling van de stichting... 3 Missie... 3 Waarden... 4 Visie... 5 Aanpak en organisatie... 6 Aanpak... 6 Opstartfase... 6 Groeifase... 7 Doorgroeifase... 7 Stichtingsbestuur... 7
Inleiding De stichting Proef Tuin Tapijn is opgericht door buurtbewoners om op de voormalige Tapijnkazerne een proeftuin te realiseren. De proeftuin wordt geïntegreerd in het stadspark nabij de stadsmuur en de Jeker en naast de Universiteit van Maastricht. Het initiatief is ontstaan uit zorg voor de toename van obesitas in Nederland, een voorliefde voor ecologische landbouw, het gebrek aan natuurspeelplaatsen voor stadskinderen, de wens om een enclave in de stad voor burgers open te breken met een vernieuwend en authentiek initiatief en de drang om als burgers een actieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de stad. In het onderhavige beleidsplan stippelt de stichting Proef Tuin Tapijn een ontwikkelingspad uit voor een plek die uitgroeit van een eenvoudige stadstuin tot een multifunctionele proeftuin waar bewustwording, educatie, gastronomie, zorg en ontspanning centraal staan. Het wordt een proeftuin vol avontuur, plezier en gelegenheid voor ontmoeting en samenwerking. Het hieronder beschreven ontwikkelingspad bestaat uit een startperiode van 2 jaar en een meerjarige vervolgfase. Het doel van onderhavige document is om een basis te creëren voor de ontwikkeling van een meerjarenplan dat in overleg met de gemeente, provincie, universiteit en andere partijen wordt opgesteld met ondersteuning van het groeiende netwerk van de stichting. Doelstelling van de stichting Missie De stichting is opgericht door buurtbewoners om op de Tapijnkazerne een proeftuin te realiseren. De proeftuin brengt vernieuwing in een historische vestingstad. In de proeftuin: worden innovatieve concepten in praktijk gebracht rondom ecologische stadslandbouw, natuureducatie, gastronomie, sociaal ondernemerschap en zelfbeheer van het openbaar groen; leren mensen (in het bijzonder kinderen) middels ervaring over duurzame voedselcultuur, dat wil zeggen een wijze van productie en consumptie van voedsel die bijdraagt aan goede gezondheid, de kwaliteit van het leven, biodiversiteit en bescherming van cultureel erfgoed; kunnen kinderen buiten spelen, bewegen en avontuur beleven in een natuurlijke omgeving en leren ze respectvol met de natuur om te gaan; wordt gelegenheid gecreëerd voor burgerparticipatie en integratie, zorg en educatie, ontspanning en bewustwording.
Waarden De activiteiten van de stichting vinden hun oorsprong en inspiratie in de waarden van de bewegingen van Slow Food, permacultuur en Ubuntu-filosofie. De belangrijkste waarden van de Slow Food beweging zijn: - Het voedsel dat we eten dient goed te smaken, geproduceerd te worden zonder schade voor milieu, dierenwelzijn en onze gezondheid en met een eerlijke prijs voor de producenten - Het genoegen van goede voeding dient samen te gaan met zorg voor biodiversiteit en cultureel erfgoed (voedselcultuur); Permacultuur gaat uit van drie ethische uitgangspunten: - Zorg voor de aarde: gezonde ecosystemen zijn een voorwaarde voor het leven op aarde; - Zorg voor de mensen: mensen moeten toegang hebben tot de hulpbronnen en middelen om te kunnen voorzien in hun levensbehoeften; - Delen van overvloed: door grenzen te stellen aan onze consumptie kunnen we delen in overvloed. De kernwaarden van de Ubuntu-filosofie zijn heel treffend verwoord door vzw Groep Ubuntu 1 : - PLURALISME: Het uitgangspunt is de waardigheid van alle mensen. We respecteren elkaars eigenheid, opvattingen, rechten en(maatschappelijke) eigendommen. We houden rekening met anderen. We zijn ons bewust van het effect van ons gedrag op anderen. We beschouwen elkaars uniek zijn als een winstpunt en een meerwaarde! - VERBONDENHEID: We zijn verbonden met elkaar en met onze omgeving. Deze betrokkenheid op elkaar zorgt enerzijds voor een gevoel van verwantschap, verbondenheid en zorg. Anderzijds biedt deze verbondenheid kansen en uitdagingen tot groei, ontwikkeling zowel van elk individu als van de organisatie in zijn geheel. Door verbondenheid is er een grote diversiteit waardoor we sterker worden, is er een veilige context om risico s te nemen... - DUURZAAMHEID: De keuzes die we maken willen we in het perspectief zien van een netwerkorganisatie die ook in de toekomst kwaliteitsvol kan blijven werken. Zowel op vlak van levenskwaliteit van mensen met een beperking, als van onze directe leefomgeving, van natuur en milieu, en van de grote samenleving. We schrijven mee ons deel aan een doorlopend verhaal. - DE SAMENLEVING MEE VORM GEVEN: Onze democratische samenleving is een verworvenheid die we koesteren. Iedereen kan en mag volwaardig meedoen. We hebben rechten gekregen. Maar ook de plicht om de democratische waarden actief in stand te houden. We willen als netwerkorganisatie constructief meebouwen aan een warme en waardevolle samenleving vanuit onze expertise, talenten en kwaliteiten. We willen een onuitwisbare afdruk nalaten! 1 http://www.groepubuntu.org/voor%20bezoekers/index.php/vzw-groep-ubuntu/kernwaarden
Visie De stichting voorziet een organische ontwikkeling waarbij de proeftuin als van een klein zaadje in vruchtbare grond een jonge struik wordt en langzaam maar gestaag uitgroeit tot een volwassen boom met brede takken. Een andere beeldvorm is de sneeuwbal die bij het rollen groeit en steeds sneller massa wint. Die massa is nodig voor de stichting om op lange termijn financieel haar eigen broek op te kunnen houden. De proeftuin start als een vrijwilligersproject gericht op de creatie van een ecologische en educatieve moestuin. Aanvankelijk heeft het stichtingsbestuur een coördinerende rol met ondersteuning van vrijwilligers. Zo snel als financieel haalbaar, wordt een professionele tuinder/beheerder ingezet die de activiteiten in en rondom de proeftuin coördineert en verder ontwikkelt. Deze beheerder is een ondernemende kracht die als zelfstandige werkt en een deel van zijn inkomen uit de opbrengst van de proeftuin haalt. Voor de uitvoering en begeleiding van de activiteiten wordt geput uit een groeiend netwerk van vrijwilligers, sociale ondernemers, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties. Met de samenwerkende partijen worden op de proeftuin activiteiten ontwikkeld rondom stadslandbouw, educatie, gastronomie, gezondheid, zorg en welzijn. De beginfase van de proeftuin is een verkennende fase. Buiten wordt kleinschalig gestart met aanleg om vervolgens organisch verder te groeien. Er wordt een samenwerking gestart met een horecaondernemer waar bezoekers van de tuin kunnen genieten van gerechten met producten uit de tuin. Binnen wordt een traject opgestart om de toekomstplannen verder uit te werken en een financieel haalbaar meerjarenplan op te stellen waarin de belangrijkste partners van de stichting de gemeente, provincie en universiteit zich kunnen vinden. Zo wordt gewerkt aan een permanente vestiging van de proeftuin in het stadspark. De stichting streeft ernaar om de activiteiten op en rondom de proeftuin onder te brengen in een wijkcoöperatie. Vanuit de coöperatie worden de activiteiten gecoördineerd en ontwikkeld. Met deze samenwerkingsvorm beoogt de stichting de continuïteit van de proeftuin te borgen, het ondernemerschap rondom standslandbouw te stimuleren en de verschillende activiteiten op de proeftuin meer in elkaar te laten grijpen. De beheerder van de proeftuin wordt als zelfstandig ondernemer onderdeel van de coöperatie. Een andere belangrijke poot in de coöperatie vormt een uitspanning in combinatie met een winkel, waar de producten uit de proeftuin gekocht en geproefd kunnen worden. Nadat de permanente vestiging van de proeftuin verzekerd is, worden de grotere investeringen gedaan die nodig zijn voor de verdere ontwikkeling van de proeftuin, zoals investeringen in een natuurspeeltuin, een kas en uitbreiding van de proefkeuken. De investeringen zijn er ook op gericht om de proeftuin voldoende massa te geven om financieel zelfstandig te kunnen voortbestaan. Nadat de grootste ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, bestaat de taak van de stichting hoofdzakelijk uit het bewaken van de noodzakelijke randvoorwaarden voor de continuïteit van de
proeftuin. Tevens draagt de stichting zorg voor de verbinding tussen overheid, universiteit, burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties. In het toekomstbeeld van de stichting bestaat de proeftuin uiteindelijk uit de volgende onderdelen: - Een zeer diverse moestuin met groenten, fruit, kruiden en andere gewassen. De moestuin bestaat uit een deel gericht op productie en een deel gericht op educatie. Hier kunnen kinderen het hele proces ervaren van zaaien en oogsten tot voelen, ruiken en proeven van gezonde natuurproducten. - Een proefkeuken waar educatieve lessen en workshops worden gegeven. - Een horeca-uitspanning met winkel waar de producten uit de tuin gekocht en gegeten kunnen worden. - Een natuurspeeltuin waar kinderen kunnen spelen, bewegen en avontuur beleven; - Open verbindingen met de campus van de Universiteit Maastricht, het Dierenpark Maastricht en de rest van het stadspark. Aanpak en organisatie Aanpak Om de ambitieuze visie van de stichting te realiseren is in dit beleidsplan een ontwikkelingsplan op hoofdlijnen uitgestippeld. Opstartfase De stichting start zonder eigen vermogen. In de opstartfase is de stichting dan ook erg afhankelijk van bijdragen van vrijwilligers, partners, subsidiefondsen en donateurs. In deze fase zal buiten gestart worden om de proeftuin op de Tapijnkazerne leven in te blazen. De basisvoorzieningen voor de proeftuin worden aangelegd: zaaibedden worden klaargemaakt, paden aangelegd, struiken gepland en een basale keuken wordt gerealiseerd waar kinderen de tuin komen proeven. In de opstartfase worden vinden de eerste ontmoetingen plaats van de buurt met de proeftuin. De eerste proeflessen worden georganiseerd. Vrijwilligers helpen om de tuin tot bloei te laten komen. Naast het opzetten van een organisatie van actieve vrijwilligers wordt gezocht naar financiering om een deeltijd professional in te kunnen zetten: een ondernemer die zorgt voor continuïteit en ontwikkeling. In deze fase wordt hard gewerkt aan een lange termijnplan voor een rendabele proeftuin, waarin de grondeigenaar (gemeente), vastgoedeigenaren (universiteit en provincie) zich kunnen vinden. Om tot dit plan te komen, wordt het nodige onderzoek gedaan en een aantal ideeën uitgewerkt, een meerjarenbegroting opgesteld, het netwerk uitgebreid, draagvlak versterkt en afspraken gemaakt met partners en ondernemers. Hierbij wordt de hulp ingeroepen van de stichting Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij: KNHM is gespecialiseerd in het ondersteunen van buurtinitiatieven en ideële organisaties rondom het thema stadslandbouw.
De stichting onderzoekt in deze periode in het bijzonder de mogelijkheid om de proeftuin onder te brengen in een wijkcoöperatie waar sociale ondernemers activiteiten ontwikkelen in en rondom de proeftuin. Met deze samenwerkingsvorm beoogt de stichting de continuïteit van de proeftuin te borgen, het ondernemerschap rondom standslandbouw te stimuleren en de samenhangende activiteiten op de proeftuin sterker in elkaar te laten grijpen. In de opstartfase wordt de basis gelegd voor een permanente proeftuin die uitgroeit tot een veelzijdige ontmoetingsplaats en de basis voor een organisatie die uitgroeit tot een volwaardige wijkcoöperatie. Groeifase Na circa 2 jaar proefdraaien breekt de groeifase aan. De oprichting van de wijkcoöperatie is een feit. De proeftuin krijgt een meer permanent karakter, bij voorkeur op de Tapijnkazerne. In deze fase worden grotere investeringen gedaan om de proeftuin verder te kunnen laten ontplooien. De coöperatie investeert in de speelnatuurtuin waar kinderen avontuur kunnen beleven, een grote kas om het groeiseizoen te verlengen, uitbreiding van de proefkeuken en andere zaken die nodig zijn om de proeftuin de noodzakelijke massa te geven om financieel zelfstandig te kunnen voortbestaan. Doorgroeifase In de doorgroeifase zal wijkcoöperatie zich bewijzen als een rendabele proeftuin die een duurzame bijdrage levert aan de leefbaarheid in de stad en een gezondere eetcultuur. Ook in de doorgroeifase blijft de proeftuin een plek die zich blijft ontwikkelen en waar burgers, studenten, kinderen en sociale ondernemers hun creativiteit kunnen ontplooien. De stichting waakt in deze fase over de continuïteit van de proeftuin en vormt een verbindende factor tussen de coöperatie, de overheid en universiteit. Stichtingsbestuur Het stichtingsbestuur bestaat uit onbetaalde krachten die een actieve bijdrage leveren aan de realisatie van de doelstellingen van de stichting. In de achtereenvolgende fases van de realisatie van de proeftuin verschuift de rol van het stichtingsbestuur van initiator, trekker en coördinator naar een meer faciliterende, verbindende en later een borgende rol. De taken van het bestuur zijn: - Het coördineren van vrijwilligers; - Het verwerven van fondsen voor de opstartfase; - Het (laten) opstellen van een aanlegplan voor de moestuin en proefkeuken; - Het werven en aansturen van een tuinder/beheerder; - Het versterken van draagvlak en vergroten van het netwerk van samenwerkende partijen; - Het ontwikkelen van een meerjarenplan voor een rendabele proeftuin; - Het maken van afspraken met gemeente, provincie en universiteit over de vestiging van een permanente proeftuin; - Het oprichten van een wijkcoöperatie; - Het verwerven van fondsen voor de groeifase; - Het faciliteren en doen van noodzakelijke investeringen voor ontwikkeling van de proeftuin; - Het bewaken van de continuïteit van de proeftuin en verbinden van de verschillende partijen.