Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 2382 woorden 6 januari 2016 6 1 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 2 EEN GRENS TUSSEN ARM EN RIJK Verschil in welvaart kun je op verschillende manieren meten: Bnp - De waarde van alle goederen en diensten die in een land in een jaar worden geproduceerd plus de inkomsten uit het buitenland. Bnp/hoofd bnp gedeeld door aantal inwoners Koopkracht De hoeveelheid goederen en diensten die je in een land voor één dollar kan kopen. Beroepsbevolking Hoe meer mensen in de landbouw werken, hoe armer het land is. In vergelijking met de VS is de leeftijdsopbouw van de VS erg jong. Het sterftecijfer van Mexico ligt lager dan die van de VS, dit komt door de jonge Mexicaanse bevolking. De bevolkingsdichtheid in het Amerikaans-Mexicaanse grensgebied is de afgelopen 50 jaar flink toegenomen, dit komt omdat de Mexicaanse overheid de bevolking sterk heeft gestimuleerd om naar dit gebied te trekken, ook heeft de komst van Amerikaanse bedrijven voor deze trek gezorgd. De grens tussen de VS en Mexico is niet alleen een grens tussen arm en rijk maar vormt ook een cultuurgrens. Hier grenst de westerse cultuur aan het Latijns-Amerikaanse. Dit zie je aan de volgende kenmerken: verschil in taal, godsdienst, bouwstijl en gebruiken. Mexico en het zuidwesten van de VS zijn eeuwenlang een kolonie van Spanje geweest, veel Europese-cultuurelementen zijn daardoor verweven met de inheemse indiaanse cultuur. Een grensregio ontwikkelt vaak een mengcultuur met een heel eigen identiteit. AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 3 RELATIES: HANDEL EN INVESTERINGEN Om te bepalen wat de economische relatie tussen twee landen is kun je het best kijken naar de handelsbalans, hier is het verschil zichtbaar tussen de waarde van geïmporteerde en geëxporteerde goederen. Zo zie je de VS belangrijker is voor Mexico dan omgekeerd en dat de bijdrage van Mexico vooral bestaat uit grondstoffen en agrarische producten en die van de VS uit hoogwaardige goederen zoals machines en motoren. Deze relatie pas in het centrumperiferiemodel --> het centrum bepaalt hoe de relatie zal zij, het centrum maakt gebruik van de goedkope arbeid in de periferie. De grote bedrijven zetten grote fabriekshallen genaamd maquiladora s neer, hier worden onderdelen in elkaar gezet tot eindproducten, dit noem je assemblagebedrijven. Er zijn ook maquiladora s die halffabricaten maken, deze worden weer geëxporteerd naar de VS. Sinds 165 kunnen buitenlandse bedrijven zich onder gunstige Pagina 1 van 6

voorwaarden net over de grens van Mexico vestigen, deze speciale economische zone werd een groot succes met name door de gunstige ligging ten opzichte van de VS. In 14 werd tussen Canada, de VS en Mexico een handelsverdrag gesloten waardoor Noord-Amerika een vrijhandelszone werd. Door dit NAFTA-verdrag is het mogelijk om maquiladora s buiten de grenszone te stichten. Dit gebeurd veel want ten zuiden van de grensregio zijn de loonkosten nog lager. Je ziet hierdoor dat de meest arbeidsintensieve fabrieken naar het binnenland trekken. Ook trekken veel bedrijven naar andere landen zoals China, hier liggen de loonkosten nog lager. Dit laat zien hoe kwetsbaar een land in de periferie is. Ciuad Juárez heeft de snelle stroom van migranten niet bij kunnen benen, hierdoor leven nu veel arbeiders in zelf gemaakte krotjes. Ook is de stad ernstig vervuild: het ecologische draagvlak (mate waarin natuur schade kan herstellen) is overschreden. Ook wordt de armoede versterkt omdat veel bedrijven naar het binnenland of naar andere landen trekken. Ook zijn er veel drugskartels die elkaar bestrijden. AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 4 RELATIES: BEVOLKING EN MIGRATIE In de VS wonen ongeveer twintig miljoen migranten van Mexicaanse afkomst waarvan ruim tien miljoen illegaal. Ze werken vooral in de bouw, horeca en landbouw. De migranten sturen jaarlijks twintig miljard dollar naar huis, daarmee is na de olie-export het migrantengeld de grootste bron van inkomsten in Mexico. Volgens sommigen is dit de beste vorm van ontwikkelingshulp omdat het geld rechtstreeks naar de armste gebieden van een land gaat. De VS profiteert ook van de migranten: Dagelijks gaan 65 duizend Mexicanen de grens over om in Arizona te werken en te winkelen De goedkope en vaak illegale arbeiders zijn de redding voor de landbouw, industrie en horeca tot ver buiten de grensstreek. Ze zijn goedkoop, doen het vuile werk en kunnen makkelijk ontslagen worden en houden de productiekosten laag. De vergrijzende Amerikaanse bevolking heeft in de toekomst veel zorg nodig, deze zal steeds vaker door een Mexicaan worden aangeboden. Door de komst van migranten kan bijvoorbeeld in Los Angeles de arbeidsintensieve industrie zich handhaven. Mexico profiteert op zijn beurt van de komst van de maquiladora s. Een van de armste gebieden van het land, de noordelijke grensregio, is daardoor opgeklommen tot een relatief welvarende streek. Armoede is vaak de belangrijkste pushfactor om huis en haard te verlaten. Als na de eerste migranten later ook familie en kennissen overkomen noem je dat volg- of kettingmigratie. De grensregio wordt door veel migranten als tussenstation gebruikt. Naar verwachting zullen de komende jaren de migranten uit het westen uitwaaieren over de rest van de VS. Deze trek wordt versterkt door de hoge werkeloosheid in de grensstreek van de VS. Mensen met een legale baan verwijten de illegale migranten dat ze hun werk inpikken, dit leidt tot etnische spanningen. Grensstaten nemen maatregelen om migranten te weren. Zo heeft Arizona in 2010 een wet aangenomen waardoor migranten zonder geldige papieren kunnen worden opgepakt en bestraft met 6 maanden cel. Door migratie en de komst van maquiladora s zijn ingedutte steden wakker geworden en uitgegroeid tot forse steden. Vaak vormen Amerikaanse grenssteden samen met een stad uit Mexico een dubbelstad (situatie waarbij twee dicht bij elkaar gelegen steden op een aantal terreinen een eenheid vormen). AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 5 WELVAARTSVERSCHILLEN: ARM EN RIJK Welvaartsverschillen tussen landen kun je op een aantal manieren meten: Pagina 2 van 6

Bnp per inwoner waarde van alle goederen en diensten die in een land in een jaar worden geproduceerd plus de inkomsten uit het buitenland gedeeld door het aantal inwoners uitgedrukt in Euro of Dollar. VN-welzijnsindex hierbij let je naast koopkracht op de alfabetiseringsgraad, levensverwachting. De welzijnsindex loopt van 1 tot 0. Verdeling van de beroepsbevolking Toegang tot schoon drinkwater, scholing en gezondheidszorg De voedselsituatie Aan het bnp/hoofd als maatstaaf voor het meten van de welvaart zitten vier nadelen: 1. De dollar is niet overal evenveel waard. 2. De inkomsten uit de informele sector, de ruilhandel en de zelfvoorziening tellen niet mee in de officiële economie. In veel arme landen is de informele sector groter dan de formele. Dit zorgt ervoor dat een land op papier armer lijkt dan dat het werkelijk is. 3. Het bnp is gemiddeld genomen, achter een aardig gemiddeld inkomen kan voor een grote groep mensen toch een wereld van armoede schuilgaan. Zoals in Brazilië verdiend de rijkste 10% van de bevolking 43% van het nationale inkomen terwijl de armste 10% het moet doen met 1%. Deze ongewenste en grote verschillen in inkomen en ontwikkelingskansen tussen groepen en mensen noem je sociale ongelijkheid. 4. Het bnp/hoofd laat geen regionale verschillen zien. Dergelijke onrechtvaardige verschillen in welvaart en ontwikkeling tussen gebieden noem je regionale ongelijkheid. AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 6 WELVAARTSVERSCHILLEN: CENTRUM EN PERIFERIE De landen in de wereld kunnen we indelen in drie groepen: Centrum De rijke vooral westerse landen. Semiperiferie Landen die de laatste twintig jaar een flinke groei hebben doorgemaakt. Periferie De armste landen. Samen vormen deze landen een soort wereldsysteem. De verschillen tussen de periferie en het centrum zijn erg groot. Er zijn verschillende verklaringen waarom de welvaart in de wereld zo slecht is verdeeld. De oorzaken worden verdeeld in: Interne oorzaken: De reden voor de lage ontwikkeling ligt in het land zelf. Natuurlijke oorzaken (droogte, onvruchtbaar etc.) of menselijke oorzaken (slecht bestuur, oorlog). Externe oorzaken: Soort relatie dat het ontwikkelingsland heeft met het centrum. Vaak wordt deze relatie uitgebeeld met het centrum-periferiemodel als gevolg hiervan ontstaat een ongelijke uitwisseling tussen centrum en periferie: 1. 2. 3. Goederen, grondstoffen uit de periferie en kapitaalgoederen uit het centrum Arbeid, ongeschoolde arbeidsmigranten uit periferie en hoogopgeleide technici uit centrum Kapitaal, investeringen en leningen uit het centrum en schulden en terugbetalingen uit de periferie. Tegenwoordig liggen producten uit de hele wereld in de schappen. Door internationalisering worden gebieden steeds meer met elkaar verweven. Dat heeft ook gevolgen voor de internationale arbeidsverdeling. De internationale arbeidsverdeling kun je aflezen aan: Het exportpakket De samenstelling van de beroepsbevolking van landen In de jaren zestig van de vorige eeuw bestond het exportproduct van de ontwikkelingslanden nog bijna geheel uit grondstoffen. Nu bestaat 50% van de export uit industrie, dit komt door een groep landen in de semiperiferie die erin geslaagd zijn een belangrijk deel van de westerse industriële productie over te nemen. Deze landen worden de NIC s genoemd (Newly Industialized Countries) AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 7 BEVOLKING: SPREIDING EN MIGRATIE Het gemiddelde aantal inwoners per km 2 noem je de bevolkingsdichtheid. De grootste concentraties bevolking Pagina 3 van 6

bevinden zich aan de randen van de continenten, in kustvlaktes langs rivieren en in vruchtbare gebieden. De bevolkingsverspreiding heeft natuurlijke en sociaal-economische factoren: De natuurlijke mogelijkheden Gebied met een geschikt klimaat, vruchtbare bodems en de beschikbaarheid van water. Gebied moet niet te bergachtig zijn en dus geschikt zijn om een dichte agrarische De ligging Gebied moet een gunstige ligging hebbe ten opzichte van de economische kerngebieden in de wereld of daar goed mee verbonden zijn. Het koloniale verleden In vrijwel alle ooit gekoloniseerde gebieden concentreert de bevolking zich in de kustgebieden. Migranten trekken door pushfactoren weg uit een land, dit zijn bijvoorbeeld slechte levensomstandigheden. Zij worden aangetrokken door beelden en verhalen van de welvaart in westerse landen, dit zijn de pullfactoren. Er zijn drie type migranten: Ecologisch Zij kunnen bijvoorbeeld emigreren door droogte of natuurrampen. Sociaal-politiek Zij kunnen emigreren door armoede, onveiligheid, schending mensenrechten en overbevolking Economisch werkloosheid, lage lonen en hongersnood Migranten trekt binnen continenten van het ene naar het andere land, dit heet arbeidsintegratie. Dit zie je tussen ontwikkelingslanden maar ook in de EU. Dit mag want je mag vrij reizen tussen lidstaten. Ook binnen het eigen land wordt veel gemigreerd, in rijke landen gaat het vooral om suburbanisatie en in arme landen gaat de trek juist naar de stad. Doordat in arme landen veel naar de stad wordt getrokken vind hier verstedelijking plaats. AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 8 BEVOLKING: GROEI De natuurlijke bevolkingsgroei meet je door het verschil tussen het geboorte- en sterftecijfer vast te stellen. Het geboortecijfer is onder normale omstandigheden altijd hoger dan het sterftecijfer, dit is een natuurlijke bevolkingsgroei. Als je kijkt naar de wereldbevolking vallen twee dingen op: De groei gaat steeds sneller. De groei gaat niet overal even snel. Vooral in ontwikkelingslanden gaat het hard. Het hoge geboortecijfer van arme landen heeft diverse redenen: Demografisch: arme landen kennen een jonge bevolking. Veel vrouwen in de vruchtbare leeftijd betekend automatisch een hoger geboortecijfer. Scholing: in het algemeen daalt de vruchtbaarheid wanneer de scholingsgraad van vooral meisjes stijgt. De kennis over geboorteregeling neemt toe en de jonge vrouwen krijgen carrièremogelijkheden, een kind past dan niet meer binnen dat patroon. Religie: het katholieke geloof stimuleert grote gezinnen en wijst abortus en het gebruik van voorbehoedsmiddelen af. Cultuur: in veel culturen geeft en groot gezin aanzien. Gezondheidssituatie: een hoge zuigelingensterfte (aantal baby s per 1000 levendgeborenen dat in het eerste jaar sterft) stimuleert het geboortecijfer. Dit omdat het gezin er zeker van wil zijn dat een aantal kinderen het overleeft om later voor de ouders te kunnen zorgen. Armoede: een groot verschil in geboortecijfers is de welvaart. Wanneer de welvaart stijgt daalt de kindersterfte, de mensen worden beter opgeleid, de invloed van godsdienst neemt af en ook de sociale zekerheid wordt groter. De noodzaak om een groot gezin te stichten verdwijnt. Het geboorte- en sterftecijfer is voortdurend in ontwikkeling. Die ontwikkeling kun je weergeven in het demografisch transitiemodel. Bij elke fase hoort een andere leeftijdsopbouw. In arme landen heeft het diagram de form van een piramide, die van rijke landen heeft de vorm van een urn. Het niet actieve deel van de bevolking (0-1 en >65) uitgedrukt als percentage van de actieve bevolking (20 65 jaar) noem je de demografische druk. De verhouding tussen het aantal 0 tot 20 jarigen en het aantal 20 tot 65 jarigen noem je de groene druk. In arme landen is deze groene druk hoog, rijke landen hebben last van een vergrijsde Pagina 4 van 6

bevolking. Hier is de grijze druk de verhouding tussen 20 tot 65 jarigen en het aantal mensen boven de 65 jaar. AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF CULTUUR: GEBIEDEN De cultuurelementen van een groep kun je herkennen aan de cultuurelementen. Deze kun je in drie hoofdgroepen: 1. 2. 3. Elementen die te maken hebben met je verstand, zaken als taal en geloof. Elementen die bepalen hoe je samenleeft, zoals wetten, familiebanden en opvoeding. Zichtbare of materiële kenmerken, de manier waarop mensen hun gebied hebben ingericht, de wijze van bewerken van het land, de bouwstijl van huizen en religieuze gebouwen, de kleding etc. Taal en godsdienst zijn de twee belangrijkste cultuurelementen die je gebruikt bij het indelen van de wereld in cultuurgebieden. Een cultuurgebied is een gebied waar één cultuur voorkomt of waar een aantal culturen sterk op elkaar lijken. Godsdienst speelt een grote delen van de wereld nog steeds een belangrijke rol in het dagelijks leven. Den bijvoorbeeld aan eetgewoontes, feesten, rituelen, kleding, de verhouding man-vrouw maar ook de bouwstijl van kerken, tempels en moskeeën worden bepaald door religie. Zonder een gemeenschappelijke taal kan de cultuur van een volk niet doorgegeven worden naar de volgende generatie of verbreid worden over andere gebieden. AADRIJKSKUNDE HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 10 CULTUUR: VERANDERING In de moderne tijd spelen toerisme, internationale handel, migratie en de moderne communicatiemiddelen een belangrijke rol in het overdragen van cultuurelementen. De verspreiding vanuit een kerngebied van een ruimtelijk verschijnsel, bijvoorbeeld een cultuurelement noem je diffusie. Wanneer een cultuurelement is omarmt door het grote publiek kan het zich in korte tijd verspreiden over een groot gebied. Vaak wordt hierbij het nieuwe cultuurelement ingepast in de bestaande cultuur. Je spreekt dan van cultuurvermenging. In de huidige tijd spelen op wereldniveau twee tegengestelde bewegingen een rol: 1. Homogenisering: Verwestering van de grenzen tussen cultuurgebieden 2. Heterogenisering: Door de wereldwijde migratie ontstaan vooral in grote steden als Berlijn, New York en Amsterdam een mix van westerse en niet-westerse cultuurelementen. Je ziet het aan inrichting van multiculturele wijken, je hoort het aan de taal en de muziek. Mensen die twee culturen in zich hebben een transnationale identiteit. Je ziet dat mensen hun identiteit niet snel overgeven aan de westerse cultuur. Zo verkiest Frankrijk zijn eigen eten boven dat van Amerika en koopt de Indiase Jan Modaal lokale producten, eet Indiase kerrieschotel en kijkt liever naar Bollywood dan naar Hollywood films. Stromingen als de Islam zien de verwestering als grootste bedreiging voor hun identiteit. Zij keren zich terug naar de kern van hun cultuur en geloof en willen strikt volgens de regels van de Islam leven. Dit wordt fundamentalisme genoemd. Het islamitische fundamentalisme is uitgegroeid tot een politieke stroming die zich verzet tegen de Pagina 5 van 6

groeiende invloed van het centrum op het wereldtoneel. Zij proberen met aanslagen de huidige wereldorde te verstoren. Pagina 6 van 6