ministerie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de IJsselmeerpolders rijp rapport

ministerie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de IJsselmeerpolders rijp rapport Ri 8630

ministerie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de IJsselmeerpolders EMBuoTHeers NMKS04CNS1 VOOR OB W5*8eu.Mv.CHPOLD_Tr<S rijp rapport het bedrijfsleven in de groeikern almere in een recessie-jaar(1982) door drs. j.w.f. fels 1983-10 cds lb. / slo Ri pos bus 600 8200 AP lelystad sme dinghuis zuid erwagenplein 2 lei ( 03200) 99111 tele K 40115

Inhoud 1. INLEIDING 5 2. VERSLAG 2.1. Datum van operationeel worden van het bedrijf in Alraere 7 2.2. Oorspronkelijke vestigingsplaats van de bedrijven 2.3. Voornaamste reden voor vestiging in Almere 7 2.3.1. De "push-factoren" van de oorspronkelijke vestigings- 9 plaats 2.3.2. De "pull-factoren" van Almere 9 2.3.3. Op welke wijze is uw aandacht op Alraere gevestigd 9 geworden? 2.3.4. Andere onderzochte vestigingsplaatsen, naast Almere, 10 bestudeerd en de redenen waarom men daar niet is heengegaan 2.3.5. Duur van het vestigingsplaatsonderzoek 10 2.3.6. Vestigingsplaats van de financiele relaties van de 11 bedrijven 2.3.7. Is uw bedrijf reeds eerder verhuist geweest? 11 2.4. Beoordeling van de vestigingsprocedure van de R.IJ.P. 13 2.5. Commentaar van ondernemers op de procedure van de 13 Z.IJ.P. waaronder Welstand 2.6. Gegevens over het personeel 14 2.6.1. Het aantal personeelsleden in de vorige vestigings- 14 plaats ten tijde van de vestigingsaanvraag naar Almere, vergeleken met het aantal personeelsleden in Almere tijdens de enquete in 1982 2.6.2. Grootte-verdeling van de personeelsbezetting van de 14 bedrijven in 1982 2.6.3. De verwachte personeelsbezetting direct na vestiging 15 in Almere, zoals weergegeven op de vestigingsaanvraagformulieren t.o.v. het werkelijk aantal personeelsleden in 1982 2.6.4. Het aantal vrouwelijke personeelsleden 16 2.6.5. Het aantal personeelsleden woonachtig in Almere 16 2.6.6. Woonplaatsen van het personeel, niet woonachtig in 16 Alraere 2.6.7. Aantal buitenlandse werknemers 16 2.6.8. De scholingsgraad van het personeel 17 2.6.9. Aantal personeelsleden die vertrokken zijn bij de 17 bedrijven in Almere, maar wel inmiddels een woning in Almere toegewezen hebben gekregen 2.7. Wijze van vervoer van en naar Almere 18 2.8. Vestigingsplaats van de leveranciers/opdrachtgevers 18 van de bedrijven (qua omzet) 2.9. Het afzetgebied van de bedrijven 18 2.10. Wijze van aan- en afvoer van grondstoffen en goederen 19 2.10.1. De aanvoer van grondstoffen en goederen naar Almere 19 2.10.2. De afvoer van de goederen uit Almere 19 2.11 Invoering van nieuwe produkten (assortimentsuitbreiding) of nieuwe produktiemethoden ("innovatie") als gevolg van de verhuizing van het bedrijf naar Almere 19 2.12. Directe verbeteringen in Alrnere t.o.v. de vorige vestigingsplaats 19

INHOUD (vervolg) 2.13. Minder gunstige vestigingsaspecten in Almere 21 2.14. Uitbreidingsmogelijkheden van het bedrijfsleven in het nieuwe pand in Almere 23 2.15. Werkzaamheden voor andere bedrijven in Almere 25 2.16. Ontwikkeling in de bedrijfsklasse, waartoe het desbetreffende bedrijf behoort en de omzetontwikkeling van het eigen bedrijf 25 2.17. Het eigen vervoer van de bedrijven 34 2.18. Wat is er gebeurd met het achtergebleven pand in uw vorige vestigingsplaats? 34 2.19. Samenstelling van de produktiekosten 35 3. ADDITIONELE INFORMATIE OVER DE BEZOCHTE BEDRIJVEN 41 3.1. De lengte van de totale vestigingsprocedure die de bedrijven doorlopen, vanaf het eerste gesprek tot en met het operationeel worden van het bedrijf in Almere 41 3.2. Datum en plaats van oprichting van de bedrijven 42 3.3. De investeringskosten van de bedrijven in Alraere 43 3.3.1. Overzicht van de investeringskosten 43 3.3.2. Overzicht van de investeringskosten van industriele bedrijven 43 3.3.3. Overzicht van de investeringskosten van groothandelsbedrijven 44 3.3.4. Overzicht van de investeringskosten van de overige bedrijven 44 3.3.5. Totale uiteindelijke investeringskosten, zoals vermeld tijdens de enquete t.o.v. de eerder opgegeven investeringskosten 45 3.3.6. De kosten per arbeidsplaats in Almere bij deze bedrijven 47 3.3.7. De verhouding eigen: vreerad vermogen 47 3.4. De verhouding uitgegeven terrein per onderneming en het bebouwde oppervlakte (bebouwingspercentage) 48 3.5. Is uw bedrijf lid van de Vereniging Bedrijfskring Almere? 4. SAMENVATTING EN CONCLUSIES 5. VRAGENFORMULIER VOOR BEDRIJVEN GEVESTIGD IN ALMERE 49 59

1. Inleiding Dit verslag is het resultaat van een mondelinge enquete onder 30 bedrijven in Almere, gehouden in 1982. Deze mondelinge enquetes onder het bedrij fsleven in Almere dateren vanaf eind 1977, toen de eerste bedrijven zich in Almere vestigden. De vragenlijst heeft zich in de loop der jaren nogal gewijzigd en bevat ook dit jaar een aantal aanvullingen. Nieuwe vragen hebben o.m. betrekking op de financiele relaties (bank en accountant) van het bedrijfsleven, duur van het vestigingsplaats onderzoek, de kosten per arbeidsplaats in Almere en het lidmaatschap van de vereniging Bedrijfskring Almere. Sommige vragen, waarop nauwelijks respons kwam, zijn weggelaten. De vragenlijst is te vinden achterin dit rapport. Dat de economische recessie ook Almere niet voorbijgaat, moge blijken uit de volgende cijfers. De eigen omzetontwikkeling was bij 50% van de bedrijven dalende, bij 19% was hij stabiel en slechts bij 31% was hij stijgende. De totale jaaromzet in 1982 werd voor 22 bedrijven geraamd op / 254 miljoen. Ongeveer 60% van de bedrijven had een dalend netto winstpercentage t.o.v. 1981 en 1980 of maakten soms helemaal geen winst meer. Een andere indicatie betreft het aantal arbeidsplaatsen bij deze bedrijven. Voor het eerst sinds 1977 blijkt het aantal arbeidsplaatsen bij de in 1982 bezochte bedrijven achteruit te zijn gegaan vergeleken met het aantal arbeidsplaatsen bij deze bedrijven voordat men naar Almere migreerde. Kon er in vorige jaren een stijging van ongeveer 10% worden geconstateerd, in 1982 blijkt het aantal arbeidsplaatsen met 4% te zijn achteruitgegaan. De 30 bezochte bedrijven kwamen overwegend uit de industriele sector (13 bedrijven) en de groothandelsector (10 bedrijven). Verder waren er 7 "overige" bedrijven, zoals b.v. een architectenbureau en een uitgeverij. Er worden elk jaar steeds andere bedrijven bezocht, die recentelijk gevestigd zijn in Almere. De bedrijven waren gevestigd op De Vaart (10 bedrijven) en verder in Almere-Haven op De Steiger (11 bedrijven), Achterwerf (1 bedrijf) en in het centrum van Almere-Haven (1 bedrijf). Ook dit jaar is met behulp van archiefmateriaal ingegaan op de financiele positie van de bedrijven, zoals de relatie eigen: vreemd vermogen. Voor zover mogelijk is een vergelijking t.a.v. de resultaten getrokken met vorige enquetes, gehouden in 1979 en in 1980/*81. Voor de gedetailleerde uitkomsten van deze enquete wordt verwezen naar hoofdstuk 2 en 3 en voor globale resultaten naar de samenvatting en conclusies.

enkele afstanden overde weg vanaf almere *-3 y zwolle amsterdam arnhem utrecht hilversum den haag lelystad dronten rotterdam eindhoven 78 km 23 km 73 km 36 km 20 km 82 km 39 km 51 km 103 km 125 km

2. Verslag Aan de hand van de vragenlijst zullen hierna, zoveel mogelijk in chronologische volgorde, de resultaten worden weergegeven. 2.1. Datum van operationeel worden van het bedrijf in Almere De 30 bezochte bedrijven werden operationeel in Almere in de volgende kwartalen: derde kwartaal 1979: 2 bedrijven vierde kwartaal 1979: 2 bedrijven eerste kwartaal 1980: 4 bedrijven tweede kwartaal 1980: 3 bedrijven vierde kwartaal 1980: 2 bedrijven eerste kwartaal 1981: 4 bedrijven tweede kwartaal 1981: 1 bedrijf derde kwartaal 1981: 5 bedrijven vierde kwartaal 1981: 4 bedrijven eerste kwartaal 1982: 2 bedrijven tweede kwartaal 1982: 1 bedrijf. Verreweg de meeste bedrijven werden dus in 1980 (nl. 9) en in 1981 (nl. 14) operationeel in Almere. Van deze 30 bedrijven zijn er 3 nieuw opgericht in Almere, in 1982. Deze 3 nieuwe bedrijven waren gehuisvest in het bedrijfsverzamelgebouw op De Steiger en in de kleine hallen op Ambachtsmark in Almere-Haven. 2.2. Oorspronkelijke vestigingsplaats van de bedrijven Van de bezochte 30 bedrijven waren er 3 nieuw opgericht in Almere-Haven. Daarnaast waren er 2 bedrijven, die voorheen elders in Almere-Haven tij- delijk gehuisvest waren. Deze hadden na enige jaren een nieuw bedrijfspand laten bouwen in Almere. Resteert dus de oorspronkelijke vestigingsplaats van 25 bedrijven te onderzoeken. Hiervan kwamen de meeste uit Amsterdam, nl. 13. Deze 13 bedrijven kunnen als volgt naar stadsdeel onderverdeeld worden (zie kaart 1): Stadsdeel 0 (binnenstad): 5 bedrijven Stadsdeel 1 (oud-west): 2 bedrijven Stadsdeel 2 (oud-zuid): 1 bedrijf Stadsdeel 3 (oud-oost): 1 bedrijf Stadsdeel 4 (nieuw-oost): 1 bedrijf Stadsdeel 5 (nieuw-zuid): 1 bedrijf Stadsdeel 8 (westelijke tuinsteden): 2 bedrijven. De meeste bedrijven blijken dus, evenals als in 1979 en 1980/'81, uit het centrum van Amsterdam afkomstig te zijn. Uit de regio "Gooi- en Vechtstreek" kwamen 7 bedrijven. In 1979 en in 1980/*81 kwamen de meeste bedrijven echter juist uit deze regio, gevolgd door Amsterdam. Onderverdeeld naar plaats van herkomst is de verdeling voor "Gooi- en Vechtstreek" als volgt: Hilversum: 2 Naarden : 2 Bussum : 1

Kaart 1: Amsterdam, ingedeeld naar stadsdelen. *- t."* = z. = = 1 - ; r i.. -t -i.. i? X c c c c s c I i t i i t i - t t i f i

Nederhorst den Berg: 1 Huizen : 1 De overige 5 bedrijven waren afkomstig uit: Badhoevedorp (2x), Diemen (2x) en Zwaanshoek. 2.3. Voornaamste reden voor vestiging in Almere 2.3.1. De "push-factoren" van deoorspronkelijke vestiginggplaatg De redenen waarom men uit de vorige vestigingsplaats vertrok, worden hieronder opgesomd, in volgorde van het aantal keren vermeld door de bedrijven: - ruimtegebrek, 18 x vermeld, waarvan 8 x door bedrijven uit Amsterdam. Dit was ook de meest geciteerde reden in 1979 en in 1980/ f 81. - gehuisvest in verspreide vestigingen, 7 x vermeld - aan- en afvoerproblemen en/of parkeerproblemen, 4 x vermeld - voornemen van gemeente Amsterdam om het pand te slopen of een woonbestemming te geven, 2 x vermeld - huurcontract liep af, 2 x vermeld - slechte samenwerking met gemeente Hilversum m.b.t. uitbreiding van het bestaande pand - huurcontract kon slechts per jaar verlengd worden - bedrijf was midden in een woonbuurt gehuisvest (Amsterdam) - in Huizen was er geen mogelijkheid de grond te kopen. 2.3.2. De_"oul1-factoren"_yan_Almere De aantrekkingskracht van Almere op het bedrijfsleven werd als volgt verwoord: - Almere heeft gunstige financiele regelingen, zoals de W.I.R. en de R.O.T. (I 1 x vermeld) - Alraere ligt centraal in Nederland (6 x vermeld) - Almere ligt dichtbij de oorspronkelijke vestigingsplaats (9 x vermeld, w.v. 7 x door bedrijven uit Amsterdam) - Almere biedt een goede verkeersinfrastructuur (6 x vermeld) - Almere biedt mogelijkheid de grond te kopen (6 x vermeld) - Almere heeft een lage grondprijs (5 x vermeld) - Almere biedt huisvestingsmogelijkheden voor het personeel (4 x vermeld) - de meeste mensen, incl. het kader, was bereid om naar Almere te gaan - de opzet van het bedrijfsverzamelgebouw op "De Steiger" sprak aan en de huur was goed geprijst - Almere biedt als groeikern mogelijkheden om aldaar een dochteronderneming op te richten - bedrijf is naar Alraere gegaan omdat het voor 75% werkt voor een bedrijf, dat reeds eerder naar Almere migreerde - bedrijf had reeds opdrachten in de polder - bedrijf is nieuw opgericht in Almere omdat de eigenaar reeds in Alraere-Haven woonde - de directeur van een nieuw opgericht bedrijf in Almere-Haven was voorheen werkzaam bij een ander bedrijf in Almere, dat failliet ging

- de echtgenote was dol op de polder - de medewerkers van dit bedriif wonen in deze regio. 2.3.3. Og welke w^ize_is_uw^an^a ht_02_al^ejre_g^ye^igd? - via advertenties van de R.IJ.P. (6 x vermeld) - ondernemers wisten van het bestaan van Almere (5 x vermeld) - via de makelaar (4 x vermeld) - ondernemers woonden reeds in Almere (3 x vermeld) - via de fabrikanten-vereniging (2 x vermeld) - via werknemers in het bedrijf (2 x vermeld) - via een organisatie-adviesbureau - via de coordinator stadsvernieuwing van Amsterdam - ondernemer had reeds opdrachten in de polder - een ander bedrijf, waarraee wordt samengewerkt, was bezig met de R.IJ.P. - via een vroegere boekhouder bij dit bedrijf - via Jaarbeurs Utrecht (Techno-beurs) - ondernemer reed veel door de polder en zag de groeikansen voor zijn bedrijf in Almere. 2.3.4. Andere_onderzochte_yestigingsglaatsen a _naast_almere_bestudeerd^ SS!s_I_:^SD D_^SI2_?_!!?SB_^SfI_ r ii e _,i s _J3 }S S an Hieronder wordt aangegeven, vanuit de oorspronkelijke vestigingsplaats, welke mogelijke andere vestigingsplaatsen naast Almere bestudeerd zijn. - Uit Naardeni Lelystad onderzocht, heeft echter ongunstige verkeersinfrastructuur en ligt ongunstig - Diemen: bedrijf had cirkels om Schiphol getrokken en kwam uit op Almere - Amsterdam: Hoofddorp onderzocht, had geen ruimte - Amsterdam/Hilversum: Lelystad lag te ver weg voor het personeel. Twente ook onderzocht. Men moest dan veel nieuw personeel aantrekken. - Badhoevedorp: Lelystad onderzocht, lag te ver van Amsterdam - Utrecht: Apeldoorn (te ver weg en duurde te lang) en Brabant (niet centraal) onderzocht. - Amsterdam: Diemen, Weesp en Amsterdam. Deze steden hadden geen geschikte bestaande panden. - Hilversum: in het Gooi waren geen geschikte alternatieven - Nederhorst den Berg: Weesp (te hoge vestigingskosten) en Mijdrecht (was vol) en Hilversum (erg duur voor koop en huur) - Hilversum: Huizen (alleen erfpacht aldaar), Naarden (bestaand pand aldaar was te duur) en Soest (had geen grond) - Zwaanshoek: Nieuwegein onderzocht (Almere wordt echter de grootste groeikern) - Amsterdam: Hoofddorp (voorwaarde aldaar: eerste 2 jaar in huurhal, daarna pas mogelijkheid tot bouwen) en Eemnes (Provinciale Staten weigerde toestemming omdat de bedrijfshal aldaar illegaal gebouwd was) - Amsterdam: Lelystad (ligt te ver van Amsterdam) - Amsterdam: Uithoorn (had niet het totaalpakket aan voorzieningen zoals Almere) en Weesp (bedrijf wilde niet in de bedrijfshallen aldaar) - Hilversum: in het Gooi zijn geen mogelijkheden - Amsterdam: Weesp (was duurder) - Amsterdam: Amstel III (erfpacht alleen) en Haarlemmermeer (erfpacht 10 alleen)

- Amsterdam: Amstelveen en Diemen hadden hoge grondprijs en huisvesting voor het personeel was in deze steden moeilijk. Lelystad lag te ver weg. - Amsterdam: Amstel III (alleen erfpacht) en Weesp (geen geschikte bedrij fsruimte) - Naarden: Huizen (grond was daar duurder, lagere WIR-premie en moeilijk om daar aan grond te komen) - Huizen: Hilversum (geen grond beschikbaar en moeilijke procedure) en Naarden (geen grond beschikbaar) - Amsterdam: Weesp (dure bedrijfshallen). Uit deze opsomming van mogelijke alternatieve vestigingsplaatsen naast Alraere bestudeerd kunnen de volgende conclusies worden getrokken: 1. veel bedrijven bestuderen eerst vestigingsplaatsen die zeer dichtbij de oorspronkelijke vestigingsplaats gesitueerd zijn. Wanneer deze vestigingsplaatsen afvallen, komt Almere pas aan bod. 2. Weesp werd 6 x vermeld als alternatieve mogelijke vestigingsplaats, maar viel af door de te hoge vestigingskosten aldaar en gebrek aan geschikte bedrijfsruimte. 3. Lelystad werd 5x vermeld, maar viel af doordat het te ver weg lag van de oorspronkelijke vestigingsplaats. 4. In het Gooi zijn geen goede andere vestigingsmogelijkheden voor bedrijven die aldaar gehuisvest zijn. 5. Erfpacht is niet geliefd bij het bedrijfsleven, hetgeen o.a. het geval is op Amstel III. 2.3.5. Duur yan^het vestigingsplaatsonderzoek - Gevraagd werd naar de totale tijdsduur van het vestigingsplaatsonderzoek. De 4 bedrijven, waarvan de ondernemers reeds in Almere woonden of werkten en die in Almere een nieuw bedrijf hebben opgericht, gaven alien 2 maanden op voor de duur van het vestigingsplaatsonderzoek. Van deze 4 bedrijven kan dus gezegd worden dat men reeds een band had met Almere. De uitkomsten qua duur van het vestigingsplaatsonderzoek van de overige bedrijven aan wie deze vraag gesteld werd, waren als volgt: < J jaar : 6 bedrijven I - 1 jaar : 3 bedrijven 1-2 jaar : 5 bedrijven. Op deze vraag antwoordde 1 bedrijf dat het had geadverteerd naar een pand buiten Amsterdam gedurende de periode 1965-1977, maar dat op deze advertenties geen geschikte bedrijfslocatie naar voren was gekomen (in 1976- '77 kwamen de eerste bedrijventerreinen in Almere beschikbaar). 2.3.6. Vestigingsplaats van de financiele rel^ties_yan_de_bedrijyen bank en a untanc2_na_de_bedrijfsyjrpj.aat Deze nieuwe vraag werd gesteld om een indruk te krijgen of de bedrijven, na de migratie naar Almere, veranderingen aanbrengen t.o.v. hun financiele relaties. M.a.w.: of de bedrijven geografische mutaties hierin aanbrengen. Op deze vraag werd door 10 voorraalige Amsterdamse bedrijven als volgt geantwoord.

Tabel 1. Locatie van bank en accountant van 10 Amsterdamse bedrijven na migratie naar Almere bank in A'dam accountant in A'dam bank in Almere accountant in Almere bank elders accountant elders 6 bedrijven 6 bedrijven 3 bedrijven geen 1 bedrijf (Amstelveen) 4 bedrijven (in Utrecht, Bussum (2x) en Rotterdam Uit de uitkomsten blijkt dat 6 van de 10 voormalige Amsterdamse bedrijven hun financiele relaties in Amsterdam in tact houden. Dezelfde vraag werd gesteld aan 7 bedrijven afkomstig uit Gooi- en Vechtstreek. Tabel 2. Locatie van bank en accountant van 7 bedrijven uit Gooi- en Vechtstreek na migratie naar Almere b ank in Gooi- en Vechtstreek accountant in Gooi- en Vechtstreek bank in Almere accountant in Almere bank elders accountant elders 3 bedrijven 2 bedrijven 3 bedrijven 2 bedrijven 1 bedrijf (A*dam) 3 bedrijven, w.v.: A'dam (2x) Utrecht Het beeld wat tabel 2 oproept is meer diffuus in die zin dat de banken en accountants deels in het Gooi- en Vechtstreek gehandhaafd blijven, deels in Almere nu werkzaam zijn en deels elders gelokaliseerd zijn. Ten slotte is nagegaan wat de huidige vestigingsplaats van de financiele relaties van 5 bedrijven is, die uit andere steden afkomstig zijn, t.w.: Badhoevedorp (2x), Diemen, Utrecht en Zwaanshoek. Tabel 3. Locatie van bank en accountant van 5 bedrijven uit andere steden na migratie naar Almere bank in vorige vestigingsplaats accountant in vorige vestigingsplaats bank in Almere accountant in Almere bank elders accountant elders geen bedrijf geen bedrijf 3 bedrijven geen bedrijf 2 bedrijven -A'dam -Haarlem 5 bedrijven A'dam (2x) Rotterdam, Haarlem, Bussum 12 Uit tabel 3 blijkt dat van deze bedrijven er 3 momenteel een bankrelatie in Almere hebben, maar dat de accountant-relatie elders is gevestigd, noch in Almere, noch in hun vorige vestigingsplaats.

2.3.7. Is uw bedrijf reeds eerder verhuist geweest.? Door 13 bedrijven, uit Amsterdam afkomstig, aan wie deze vraag werd gesteld, werd hierop als volgt geantwoord: - niet eerder verhuist geweest (4 bedrijven) - reeds 1 x binnen Amsterdam verhuist geweest (5 bedrijven) - reeds 2 x binnen Amsterdam verhuist geweest (4 bedrijven). Ter illustratie van bedrijven die reeds 2 x binnen Amsterdam verhuist zijn, dienen de volgende voorbeelden: - 1 bedrijf was binnen Amsterdam verhuist in 1972 en in 1975. Toch vertrok het enige jaren later naar Almere wegens ruimtegebrek en verspreide vestigingen in Amsterdam - 1 bedrijf was sinds 1972 2 x verhuist in Amsterdam. Door de slechte bereikbaarheid, moeilijke parkeersituatie en verspreide vestigingen in Amsterdam ging ook dit bedrijf naar Almere. De 7 bedrijven afkomstig uit Gooi- en Vechtstreek hadden het volgende verhuispatroon achter de rug: - niet eerder verhuist geweest (3 bedrijven) - reeds 1 x binnen Gooi- en Vechtstreek verhuist geweest (3 bedrijven, alien omstreeks 1970) - reeds 2 x binnen Gooi- en Vechtstreek verhuist geweest (1 bedrijf, in 1920 en in 1926). De 5 bedrijven, afkomstig uit andere steden in Nederland, hadden het volgende verhuispatroon achter de rug: - niet eerder verhuist geweest (2 bedrijven) - reeds 1 x eerder verhuist geweest (2 bedrijven) - reeds 2x eerder verhuist geweest (1 bedrijf). Verder waren er nog 2 bedrijven die binnen Almere een nieuwe vestigingsplaats gevonden hebben en dus binnen Almere reeds 1 x verhuist waren. Ten slotte resteert nog de 3 nieuw opgerichtte bedrijven in Almere. Geconcludeerd kan worden uit deze enquete dat 70% van de oorspronkelijk Amsterdamse bedrijven reeds 1 of meerdere keren verhuist geweest waren binnen Amsterdam voordat men naar Almere vertrok. Bij de 7 bedrijven uit Gooi- en Vechtstreek lag dit percentage binnen deze regio op 57%. De bedrijven uit andere steden afkomstig waren in 3 van de 5 gevallen ook reeds eerder verhuist geweest (60%). Van alle bedrijven gezamenlijk waren er 16 van de 25 reeds eerder verhuist geweest, hetgeen resulteert in een percentage van 64%. 2.4. Beoordeling van de vestigingsprocedure van de R.IJ.P. Ten einde op de hoogte te blijven hoe de ondernemers, die een nieuw bedrij fspand stichten in Almere, de hele vestigingsprocedure ervaren, wordt deze vraag gesteld. De vestigingsprocedure behelst de tijdsduur vanaf het eerste contact met de R.IJ.P. tot de opening van het bedrijf in Almere. Deze vraag werd gesteld aan 30 bedrijven. Voor 2 bedrijven was deze vraag echter niet goed van toepassing, omdat deze 2 bedrijven het pand van een andere instantie gehuurd of gekocht hadden (projectontwikkelaar en een bank). 13

De antwoorden van de 28 bedrijven op deze vraag luidden: - vestigingsprocedure R.IJ.P. positief ervaren (23 bedrijven) - vestigingsprocedure minder goed ervaren (5 bedrijven). Deze 5 bedrijven hadden het volgende coramentaar: - R.IJ.P. maakt een beoordelingsfout m.b.t. de ruimte-norm (terreinquotient) die het hanteert. Dit bedrijf zit reeds te krap. De loonlijst opvragen kan behulpzaara zijn bij de bepaling van de maximaal toe te wijzen oppervlakte terrein. - de R.IJ.P. biedt onvoldoende branchebescherming. Een aantal firraa's in Almere verkopen soortgelijke produkten (hout, tegels, bielzen) als deze ondernemer. Dit was niet door de R.IJ.P. afgesproken met dit bedrijf. - teveel ambtenarij bij de R.IJ.P.; de top van de R.IJ.P. was moeilijk bereikbaar. - de procedure duurt erg lang. - vestigingsprocedure duurde lang (2 jaar). AI met al kan geconcludeerd worden dat de vestigingsprocedure van de R.IJ.P. positief beoordeeld werd met een score van 89%. Deze ligt in 1982 nog hoger dan in 1980/'81 en in 1979, toen respectievelijk een positieve beoordeling van 76% en 70% gehaald werd. 2.5. Commentaar van ondernemers op de procedure van de Z.IJ.P. waaronder Welstand In 17 gevallen werd deze vraag aan het bedrijfsleven gesteld en beantwoord. In 14 gevallen werd de afhandeling van de vestigingsaanvraag door de Z.IJ.P., inclusief Welstand, positief beoordeeld, hetgeen een score oplevert van 82%. In een 3-tal gevallen werd specifiek op Welstand commentaar geleverd, nl.: - Welstand vond het ontwerp van het bedrijfsgebouw te luxe en te mooi. Bedrijf lag gedurende een half jaar in conflict hierover met Welstand. - Welstand heeft te hoge pretenties. - Welstand is te star t.a.v. kleuren en reclame. Een bedrijf had een probleem t.a.v. de trage afhandeling door Bouw- en Woningtoezicht, waardoor de bouwvergunning niet op tijd afgegeven werd. De periode van 1 jaar grondreservering werd hierdoor overschreden, hetgeen resulteerde in een hogere grondprijs. Onder de 14 bedrijven die positief oordeelden over de Z.IJ.P. was er ook 1, dat juist vermeldde dat Bouw- en Woningtoezicht soepel werkte. Ten slotte vermeldde 1 ondernemer, die een nieuw bedrij f had opgericht inalmere, dat hij de traagheid ervoer van instanties zoals de belastingsdienst. (overgang van rayon Almere van Amersfoort naar Zwolle). 2.6. Gegevens over het personeel 2.6.1. Het_aantal_personeel_3leden_in^de_yor2gj:_yes^ van de vestigingsaanvraag naar Almgre A _vergeleken met het aantal I_.2D e I l ^e-b ii_ S_^e_ I.S l :_ill_12 2 In tabel 4 wordt vergeleken of het aantal arbeidsplaatsen na migratie van het bedrijf naar Almere is toegenomen of afgenomen. De 3 nieuw opgerichtte 14 bedrijven in Almere zijn buiten beschouwing gelaten.

Tabel 4. Vergelijking van het aantal arbeidsplaatsen voor en na verplaatsing van 27 bedrijven naar Almere Aantal arbeidsplaatsen voor migratie naar Almere Aantal arbeidsplaatsen na uigratie naar Almere (1982) Totaal w.v.: mannen w.v.: vrouwen Totaal w.v.: mannen w.v.: vrouwen 1006 694 312 967 668 299 Het totaal aantal arbeidsplaatsen bij deze 27 bedrijven blijkt dus met 39 achteruit te zijn gegaan of wel met 4%. Gesplitst naar geslacht, zijn er 26 mannelijke arbeidsplaatsen verloren gegaan en 13 vrouwelijke arbeidsplaatsen. Het totaal aantal arbeidsplaatsen van de 30 bedrijven (inclusief dus van de 3 nieuw opgerichtte bedrijven in Almere) bedroeg in 1982: 974, waarvan 675 mannen en 299 vrouwen. De 3 nieuw opgerichte bedrijven hadden in totaal 7 mensen in dienst (2 bedrijven met 2 man personeel, I bedrijf met 3 man personeel). Vergelijking van de arbeidsplaats-getallen voor en na de verplaatsing per bedrijf leert dat sommige bedrijven, die het goed doen, nog een uitbreiding van het personeelsbestand hebben gehad, terwijl daarentegen anderen juist hebben moeten inkrimpen op personeel. Afgezien hiervan, zijn er efficiency-verbeteringen doorgevoerd, speciaal bij die bedrijven wier kantoor en fabriek op verschillende plaatsen voorheen gevestigd waren. Bij de centralisatie in 1 pand in Almere zijn er in een aantal gevallen, door een efficientere bedrijfsvoering, arbeidsplaatsen afgestoten. Waarschijnlijk betreft het hier speciaal de zgn. "dubbelfuncties", die voorheen nodig waren op de verschillende vestigingen. Invoering van nieuwe efficientere produktie-methoden heeft ook invloed op het aantal arbeidsplaatsen gehad (nieuwe machines vervangen gedeeltelijk het handwerk). 2.6.2. Grootte-yerdeling van de ersoneelsbezetting_yan_de_bedrijyen in 7982 De 30 bedrijven worden in tabel 5 naar aantal werknemers onderverdeeld. Tabel 5. Bedrijfsgrootte naar personeelsomvang Aantal werkzame personen Aantal bedrijven 0 < 5 II 5 < 10 3 10 < 20 6 20 < 50 4 50 < 100 4 100 < 200 1 200 < 400 1 Totaal: 30

De gemiddelde bedrijfsgrootte van deze 30 bedrijven bedroeg 32 werknemers. Wanneer we de 2 bedrijven met meer dan 100 arbeidsplaatsen hieraf trekken, daalt de gemiddelde bedrijfsgrootte tot 18 werknemers. 2.6.3. De_yerwachte_p_ersoneelsbeze11ing_direct_na_yestiging in_almere, zoals_weergegeyen og_de_yestigingsaanvraagformulieren_t^o^v. het werkelijjc aantal ersoneelsleden_in_]_982 Dit kon worden nagegaan bij 27 bedrijven. Het totaal aantal arbeidsplaatsen geschat door deze 27 bedrijven direct na vestiging in Almere bedroeg 903 personen. In werkelijkheid bezaten zij in 1982 904 arbeidsplaatsen. Dit betekent grosso modo, dat zij een goede personeelsschatting hebben opgegeven. Vanaf 1979 begon de economische crisis steeds duidelijker vormen aan te nemen en het is goed mogelijk dat de ondernemers met hun personeelsschatting daarom aan de voorzichtige kant zijn geweest. In de enquete over 1980/'81 was er nog een stijging van 11% in arbeidsplaatsen waar te nemen t.o.v. de schatting van de ondernemers m.b.t. het personeelsbestand direct na vestiging in Almere. In 1979 bedroeg deze werkelijke groei in arbeidsplaatsen in Almere t.o.v. de schatting door ondernemers 10%. 2.6.4. Het aantal vrouwe_lijke_gerson^elsleden Het totaal aantal vrouwelijke personeelsleden bij deze 30 bedrijven bedroeg 299. Dit is 31% van het totaal aantal werkzame personen. Er waren 5 bedrijven met een groot aantal vrouwelijk personeelsleden, deze hadden respectievelijk 150, 38, 30, 21 en 10 vrouwen in dienst. In 1980/'81 bedroeg het percentage vrouwelijke personeelsleden van het totaal aantal personeelsleden 23%. 2.6.5. Het_aantal ersoneelsleden_woonachtig_in_almere Op het moment van het interview waren er 282 personeelsleden woonachtig in Almere (het merendeel in Almere-Haven), hetgeen 29% van het totale personeel uitmaakt. In 1980/* 81 bedroeg dit percentage 28%. Daarnaast waren er nog 20 woningaanvragen. Wanneer deze gerealiseerd zijn, zou 31% van het personeel in Almere wonen (inl980/'81 ter vergelijking: 34%). Er waren 3 bedrijven, die geen personeel in Almere hadden wonen. Deze bedrijven waren afkomstig uit Amsterdam (2 x) en Naarden. Er waren 5 bedrijven met meer dan 10 personeelsleden woonachtig in ALmere. Deze hadden respectievelijk 125, 28, 21, 14 en 13 mensen in Almere wonen. 2.6.6. Woonp_Laatsen van_het_gersoneel i _niet_woonachtig in Almere De bedrijven uit Amsterdam afkomstig, hadden nog weinig personeel aldaar wonen, ofschoon dit aandeel per bedrijf uiteraard zeer kan verschillen. De "Amsterdamse" bedrijven hadden nog ongeveer 50 mensen in Amsterdam wonen. Een groot bedrijf gaf op dat er nu nog ongeveer 10 mensen in Amsterdam wonen, voorheen bedroeg dit aantal 85. 16 Bedrijven uit het Gooi afkomstig hadden daar ook nog veel personeel wo-

nen, hetgeen niet zo verwonderlijk is, gezien de korte afstand tot Almere. Rond 300 personeelsleden van voormalige Gooise bedrijven wonen nog in het Gooi. Zo was er 1 groot bedrijf dat nog ongeveer 100 personeelsleden aldaar had wonen. Verder gaven 2 bedrijven de volgende aantallen personeelsleden op, die nog in het Gooi woonden: 80 en 40. Uit Lelystad reizen ongeveer 30 personeelsleden werkzaam bij 11 bedrijven naar de geenqueteerde bedrijven in Almere (3% van het totaal aantal werknemers). De overige personeelsleden (waaronder veel buitendienst mensen) woonden elders in Nederland (o.a. in de Zaanstreek, Badhoevedorp, Hoofddorp, Amstelveen, Weesp en in de Randstand). 2.6.7. Aantal_buitenlandse_werknemers Het totaal aantal buitenlandse werknemers bij deze 30 bedrijven bedroeg 50, hetgeen 5% van het totaal aantal werknemers is (in 1980/'81 bedroeg dit: 2% en in 1979: 5%). De meeste buitenlandse werknemers zijn werkzaam in de produktie-bedrijven in Almere. Twee hiervan hadden respectievelijk 35 en 8 buitenlandse werknemers in dienst. 2.6.8. De sc holingsgraad_yan het_gersoneel De produktiebedrijven gaven desgevraagd de volgende scholingsgraad, gemeten naarhet behaalde onderwijsdiploma, op: - produktiepersoneel: veelal L.O., daarnaast L.T.S. - kantoorpersoneel: varierend van MUL0/MAV0 bij de kleinere bedrijven tot HAVO en soms MBA en SPD bij de grotere bedrijven. - hoger kader/directie: veelal H.B.S., soms H.T.S. bij uitzondering academisch niveau. De groothandelsbedrijven hadden, gemiddeld genomen, de volgende opleidingsniveau's: - magazijn: L.O., soms MAV0 - administratie: MAV0/HAV0, soms: S.P.D. - directie: H.B.S. of MAVO/HAVO, soms HEAO of academisch gevormd. De overige bedrijven hadden specifiek vaktechnische opleidingen, zoals b.v.: tuinbouwschool en lederwarenschool. In het algemeen gesproken wijkt de scholingsgraad bij deze bedrijven niet veel af van de bedrijven bezocht in 1980/'81 en in 1979. De grotere bedrijven hadden in het algemeen een hoger opleidingsniveau dan de kleinere bedrijven. 2.6.9. Aantal gersoneeis1eden_die_vertrokken_zi^n_bi deze_bedri^ Aimere A maar_inmiddels wel_e^n_w^ning_in_mmere_t^ege^e^e^_he^b^n gekregen Deze vraag werd door 4 bedrijven positief beantwoord, in die zin dat men met opzet aldaar het bedrijf gebruikt heeft om een woning in Almere te krijgen. In totaal gaat het om circa 15 voormalige personeelsleden. 17

2.7. Wijze van vervoer van en naar Almere Van de 692 personeelsleden niet woonachtig in Almere, reizen er 40 iedere dag per openbaarvervoer naar het werk aldaar (6%). Hierbij moet aangetekend worden dat 2 bedrijven bedrijfsbussen laten rijden, waarmee respectievelijk 110 en 9 personeelsleden vervoerd worden naar het bedrijvenpark "De Vaart" (17%). Naar "De Vaart" wordt zeer weinig van openbaarvervoer gebruik gemaakt, volgens opgave van de bedrijven maken slechts 5 personeelsleden van 3 bedrijven hiervan gebruik. Gezien de geisoleerde ligging van "De Vaart" en het feit dat buiten de spits de frequentie laag is, is dit echter ook weer niet zo verwonderlijk. Daarnaast maken echter nog 8 personeelsleden die in Almere wonen, gebruik van openbaar vervoer naar "De Vaart". De overige 533 personeelsleden reizen dus dagelijks per auto naar hun werk in Almere (77%). Ter vergelijking: in 1980/*81 reed 11% per openbaar vervoer naar Almere, 3% ging per bedrijfsbus en 86% reisde per auto naar Almere. 2.8. Vestigingsplaats van de leveranciers/opdrachtgevers van de bedrijven qua omzet Van de 11 industriele (produktie) bedrijven, waarbij dit is nagegaan, waren er 2 die hun leveranciers van materialen voor 100% in Nederland hadden zitten (verspreid over Nederland). Daartegenover waren er 2 bedrijven, die juist voor 100% voor hun leveranties op het buitenland aangewezen waren (verspreid over de hele wereld). De resterende 7 produktie bedrijven hadden hun leveranciers deels in het buitenland, deels verspreid in Nederland zitten. Duitsland werd veelvuldig genoemd als buitenlandse leverancier. Ook bij 10 groothandelsbedrijven werd deze vraag gesteld. Hierbij waren er 3 bedrijven, die voor 100% hun goederen uit het buitenland verkregen (veelal uit Duitsland en overige E.E.G.-landen). De overige 7 groothandelsbedrijven hadden hun leveranciers deels in het buitenland (vooral W-Duitsland) zitten en deels in Nederland (Randstad en incidenteel in Twente en Brabant en Limburg). Verder was er een tuincentrum wiens planten etc. voor 100% uit Nederland kwamen en een aannemingsmaatschappij wiens materialen voor 80% uit het Gooi kwamen, de overige 20% kwam uit de rest van Nederland. 2.9. Het afzetgebied van de bedrijven Hierbij is ook een onderscheid gemaakt tussen de industriele (produktie) bedrijven en de groothandelsbedrijven. Bij de 13 industriele bedrijven waren er 9 wier afzetgebied voor 100% in Nederland lag; verspreid over de delen van ons land met een zekere concentratie in de Randstad. De overige 4 industriele bedrijven hadden hun afzet deels in Nederland, deels in het buitenland (vooral in E.E.G.-landen). Bij de 10 groothandelsbedrijven waren er 4, die hun afzet voor 100% in Nederland hadden, verspreid over de landsdelen. De overige 6 hadden hun afzet ook grotendeels in Nederland (gemiddeld: 18 90%) en voor de overige 10% voornamelijk in W-Duitsland en Belgie.

2.10. Wijze van aan- en afvoer van grondstoffen en goederen 2.10.1. De_wijze_yan_aanyoer_yan_grondstoffen_en_goederen_naar_Almere Het merendeel der industriele en groothandelsbedrijven hebben hun aanvoer geregeld per vrachtwagen veelal per lijndienst of via leverancier of van Gend en Loos. Drie bedrijven hadden gedeeltelijke aanvoer per vliegtuig via Schiphol. 2.10.2. De_afyoer_yan_de_goederen_uit_Almere De afvoer geschiedde ook overwegend per vrachtwagen via van Gend en Loos, via transportbedrijven of via eigen vervoer. 2.11. Invoering van nieuwe produktiemethoden ("innovatie") als gevolg van de verhuizing van het bedrijf naar Almere Op deze vraag werd door 19 bedrijven negatief geantwoord, in die zin dat noch assortimentsuitbreiding, noch nieuwe produktiemethoden werden ingevoerd bij de verhuizing naar Almere. Zeven industriele bedrijven gaven de volgende antwoorden: - een nieuwe computer-gestuurde produktie-eenheid is geinstalleerd - een aantal produkten is men nu zelf gaan produceren (o.a. pijpen en bochten) - een tweetal nieuwe machines zijn gekocht. Tevens is een sector apparaten- en machinebouw bij het bedrijf toegevoegd. - de produktielijn is geautomatiseerd. Vroeger werd ongeveer 85% van de produkten met de hand gemaakt. Nu in Almere: ongeveer 85% geautomatiseerd. Gevolg: de produktie is verhoogd. - Deel van de produktie is geautomatiseerd. Er zijn in Almere nieuwe machines gekocht, die veel ruimte nodig hebben. - in 1983 komt een nieuw produkt op de markt, in Nederland ontwikkeld samen met de Universiteit van Nijmegen. - een nieuwe zaagraachine is gekocht. Verder vermeldde nog een groothandel dat het assortiment was uitgebreid en ten slotte gaf een uitzendbureau op dat het in Almere een aantal B.V.'s had opgericht. Voor de overige bedrijven was deze vraag minder goed van toepassing. 2.12. Directe verbeteringen in Almere t.o.v. de vorige vestigingsplaats Vier van de vijf bedrijven op De Vaart I antwoordden hierop dat ze tevreden waren over de ruimte op De Vaart I. Verder vermeldde 1 bedrijf dat de aan- en afvoer verbeterd was en de interne routing efficienter geworden was. Op De Vaart II waren de antwoorden van de vijf bedrijven gevarieerder: - bereikbaarheid verbeterd en fabrieksruimte is groter - efficientere bedrijfshuisvesting

ALMERE-HrW/EN BEDRUVENTERREIN DESTEIGER.:.., i i 10. 82 WEGEN h MMMI BoproieciiMrd of m utivoertng TERREINEN imtgegevan m orkmihjndcimg OS 1 codsnng fin tfltol uiomcb««iedri f - De Vaart II: goede lay-out hiervan en goede verbindingenmet de Randstad en het Noorden - De Vaart II: over enige jaren wordt het hier m.b.t. groenvoorzieningen een goed bedrijventerrein - De Vaart II: goede lay-out, ruimte, goede aan- en afvoer. Door 11 bedrijven op De Steiger werd het volgende commentaar geleverd: - meer ruimte (door 4 bedrijven vermeld) - geen diefstal meer - De Steiger: rustig, gemakkelijk bereikbaar - De Steiger: goede opzet - De Steiger: goede bereikbaarheid, efficientere bedrijfshuisvesting - De Steiger: goede lay-out, aanvoer en parkeren goed - De Steiger: alleen financiele verbeteringen. 20 De vijf bedrijven op Ambachtsmark vermeldden het volgende: - positieve omgeving - goede lay-out, goede oplossing alhier van het bedrijventerrein tussen drukke wegen woonwijk - centrale ligging (2 x vermeld).