Inleiding In 1998 ontwikkelde het stedelijk overleg drugs Antwerpen (SODA) het eerste drugbeleidsplan voor de stad, het Strategische Plan Drugs Antwerpen (SPDA). Een deel van de acties van het SPDA is afgerond, andere werden in de loop der jaren bijgestuurd. Anno 2005 is dan ook de tijd aangebroken om het SPDA te optimaliseren en te actualiseren. Het optimaliseren en actualiseren van het SPDA resulteerde in de twee voorliggende documenten. Het Beleidsplan Drugs Antwerpen 2005-2007 vormt het richtinggevende kader voor het stedelijk drugbeleid en voor de initiatieven die daaruit voortvloeien; de missie en de uitgangspunten die het bestuur hanteert, de doelstellingen die de stad wil nastreven, de positie van de stad ten opzichte van de andere overheden in deze materie en de vernieuwde werking van SODA worden uiteengezet. Aan dat beleidsplan wordt het Actieplan Drugs Antwerpen 2005-2007 gekoppeld. Dit actieplan bevat de bestaande en nieuwe drugprojecten die de afgelopen jaren zijn ontwikkeld en geïmplementeerd en de prioriteiten voor de toekomst. In onze stad is een drugbeleid noodzakelijk: de grootstedelijke context, de vaak manifeste aanwezigheid van het drugfenomeen in bepaalde stadsdelen en milieus en de vestiging van heel wat welzijns- en hulpverlenende organisaties in de stad zijn daarvoor slechts enkele argumenten. Dat beleid werkt in de eerste plaats aanvullend en ondersteunend ten aanzien van het Vlaamse en Federale beleid. Deze beleidsniveaus zorgen namelijk voor de financiering van tal van initiatieven in de diverse maatschappelijk sectoren die een rol spelen in de uitvoering van drugbeleid. Enkele van die sectoren zijn: algemene en geestelijke gezondheidszorg, preventie, welzijnswerk, onderwijs, gezin en vrije tijd, economie, justitie, veiligheid. Antwerpen kiest daarom voor regie en invulling van specifiek lokale noden op basis van de strategische doelstellingen die uitgebreid in het beleidsplan worden behandeld. De stad heeft oog voor alle aspecten van de drugthematiek: preventie, schadebeperking, hulpverlening en repressie. In elk van deze vier domeinen werden en worden initiatieven ontplooid. Dit actieplan laat de initiatieven en projecten zien waarmee de stad het drugbeleid van de andere overheden aanvult. Zij doet hiervoor grotendeels beroep op de middelen van het Stedenfonds, het Veiligheids- en Preventiecontract en het Federaal Grootstedenbeleid. Tal van organisaties die rond drugs werken in de stad, maar niet gefinancierd worden door de stad, worden hier niet beschreven. 3
Inhoudstafel Inleiding 3 1 Regie 6 1.1 SODA als regisseur van het stedelijk drugbeleid 6 1.1.1 Regieopdrachten 6 1.1.2 Regie-instrumenten 8 1.2 Thematische werkgroep onderzoek en registratie 10 1.3 Deskundigheidsbevordering van intermediairen 11 2 Ontrading en preventie 12 2.1 Ondersteunen van intermediairen bij de uitwerking van een alcohol- en drugbeleid 12 2.2 Implementatie van een alcohol- en drugbeleid in het hoger onderwijs 14 2.3 Communicatie over drugs binnen en met allochtone groepen en gemeenschappen 15 2.4 Voorkomen van afglijden naar problematisch druggebruik 15 2.5 Vroeginterventie, begeleiding en hervalpreventie bij druggebruikende jongeren en begeleiding voor ouders met druggebruikende kinderen 16 3 Ontwikkeling van vraaggestuurde hulpverlening 17 3.1 Bevorderen van de ontplooiingskansen van kinderen van drugafhankelijke ouders 18 3.2 Aanbieden van psychosociale hulpverlening 19 3.3 Realiseren van een goede doorstroming of dispatching van de druggebruiker via het onthaal en de intakeprocedure 20 3.4 Realiseren van zorgcontinuïteit 20 3.5 Afstemmen van de verslavingszorg op de multiculturele samenleving 21 4 Werken met restgroepen 22 4.1 Straathoekwerk met bijzondere aandacht voor allochtone druggebruikers 23 4.2 Aanbieden van (crisis)hulpverlening voor daklozen met specifieke problematieken 24 4.3 Onderzoek naar strategieën voor schadebeperking n.a.v. druggebruik 25 4.4 Onderzoek naar de praktijk van de gedwongen hulpverlening 26 4 Actieplan 2005-2007
5 Maatschappelijke (re)integratie van druggebruikers 27 5.1 Onthaal en (woon)begeleiding van jonge druggebruikers 28 5.2 Intensieve woonbegeleiding van (ex)druggebruikers bij de uitbouw van een zelfstandig leven 29 5.3 Verbeteren van het fysiek, psychisch en maatschappelijk welzijn van moeilijk bereikbare, gemarginaliseerde gebruikers van illegale drugs 30 5.4 Outreach-werk voor problematische druggebruikers 30 5.5 Activering van harde kern druggebruikers 31 5.6 Ondersteuning gebruikersinitiatieven 32 5.7 Afstemming tussen de sectoren tewerkstelling en drughulpverlening in functie van drempelverlaging van tewerkstellingsinitiatieven voor druggebruikers 33 6 Vrijwaren van de leefbaarheid voor omwonenden 34 6.1 Inventarisatie mogelijke maatregelen ter vermindering van drugoverlast 35 6.2 Onderzoek naar de mogelijkheden van deconcentratie van de drughulpverlening 36 6.3 Onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een gebruiksruimte voor harddruggebruikers 37 7 Een harde aanpak van handel in drugs 38 8 Prioriteiten voor het toekomstig stedelijk drugbeleid 39 8.1 Prioriteiten ontrading en preventie 39 8.2 Prioriteiten vraaggestuurde hulpverlening 40 8.3 Prioriteiten restgroepen 40 8.4 Prioriteiten reïntegratie van druggebruikers 41 8.5 Prioriteiten vrijwaren van de leefbaarheid voor de omwonenden 41 8.6 Prioriteiten harde aanpak van handel in drugs 42 Besluit 43 Lijst met afkortingen 44 5
1 Regie In (groot)stedelijke milieus is de drugproblematiek vaak manifest aanwezig. Daardoor vestigen heel wat maatschappelijke en dienstverlenende organisaties zich in de stad. Problematisch druggebruik vereist beleid dat alle aspecten van het thema in rekening brengt. Samenwerking en afstemming tussen de betrokken actoren is dan ook noodzakelijk. Het stadsbestuur vervult hierin een belangrijke rol door enerzijds deze partners in hun werkingen te ondersteunen via het aanbieden van overlegkanalen, vorming, informatie enzovoort. Anderzijds is de stad niet blind voor de noden van haar inwoners. Noden waarvoor de aanwezige dienstverlenende organisaties vaak niet regulier worden gefinancierd door hun subsidiënt. De stad probeert hierop in te spelen via eigen projecten. De regieactiviteiten van SODA worden uitgebreid beschreven in punt 1.1. De thematische werkgroep onderzoek en registratie (punt 1.2) beschouwen we als een voorwaardenscheppende actie voor een effectieve regievoering. Deze themagroep heeft daarom een permanent karakter, in tegenstelling tot de acties en de andere thematische werkgroepen. Deskundigheidsbevordering van intermediairen tenslotte (punt 1.3) is een regieactiviteit waarvoor SODA extra middelen inzet. 1.1 SODA als regisseur van het stedelijk drugbeleid Het stedelijk overleg drugs Antwerpen is sinds haar ontstaan in 1986 uitgegroeid van een vrijwillig initiatief van het OCMW tot een volwaardige stedelijke beleidscel. Onder het bedrijf sociale zaken regisseert SODA het stedelijk drugbeleid in samenwerking met alle partners. 1.1.1 Regieopdrachten Regie betekent voor SODA het vervullen van een initiërende rol door een instantie die relevante actoren ( strategische partners ) mobiliseert, bij elkaar brengt en die hun gezamenlijke inspanningen op het beleidsterrein coördineert, faciliteert en stimuleert. De rol van SODA bestaat erin bruggen te slaan tussen de onderscheiden actoren en voorwaarden te creëren om geïntegreerd werken, evenwicht, samenhang en doeltreffendheid van initiatieven en maatregelen te bekomen. De activiteiten die hiertoe bijdragen zijn geconcentreerd rondom vier kernfuncties: 6 Actieplan 2005-2007
- Informeren - Faciliteren, stimuleren en mobiliseren - Adviseren - Coördineren Informeren Hieronder verstaan we: het organiseren van informatiestromen van en naar het beleid, de sector en de bevolking. SODA genereert, analyseert, verwerkt, ontsluit en verspreidt de informatie. Het beleid (info bottom-up en horizontaal): Het (politiek) beleid van Antwerpen voorzien van up-to-date informatie over diverse aspecten van de huidige situatie in het werkveld, acties van hogere overheden enz. Daardoor kan zij meer gerichte maatregelen nemen en indien nodig signalen overmaken aan andere (hogere) overheden. De sector (info top-down en horizontaal) De sector informeren over initiatieven van de lokale en bovenlokale overheid, over initiatieven binnen de eigen sector en binnen aangrenzende sectoren, over resultaten van nationaal en internationaal wetenschappelijk onderzoek. De bevolking De bevolking informeren over de stedelijke druginitiatieven en hun resultaten. Faciliteren, stimuleren en mobiliseren Tot overleg en samenwerking Overleg en samenwerking binnen en tussen sectoren (zowel privé als overheid) zijn onontbeerlijk bij de ontwikkeling van een geïntegreerd, samenhangend en doeltreffend stedelijk drugbeleid. SODA zorgt voor overleg en samenwerking via haar overlegstructuur (zie verder). Het team stimuleert actoren deel te nemen aan het overleg en tracht waar nodig samenwerking tot stand te brengen. Het geheel van deze acties heeft een mobiliserend karakter. Tot het uittekenen van het stedelijk drugbeleid Sinds 1999 wordt in Antwerpen het Strategisch Plan Drugs Antwerpen (SPDA) uitgevoerd. Het SPDA vormde de basis om invulling te geven aan lokale noden. Dit plan moet op regelmatige tijdstippen geëvalueerd en geactualiseerd worden. Het nieuwe 7
beleids- en actieplan vormt de opvolging en vervanging van het SPDA. Het resultaat is een nieuw beleidsplan dat de referentie is voor het drugbeleid van de stad. Adviseren SODA verstrekt advies aan de stedelijke overheid en de drugsector. Het advies strekt zich uit over een brede waaier van druggebonden onderwerpen en acties. Coördineren De coördinerende functie omvat enerzijds het beheren van de regie-instrumenten (zie verder) en anderzijds de uitoefening door SODA van het hoofduitvoerderschap over de stedelijke drugprojecten betoelaagd door bovenlokale fondsen (het Vlaamse Stedenfonds en het Federale Grootstedenbeleid). Deze initiatieven worden opgevolgd via o.a.: - de uitwerking van projectvoorstellen en het daarbij opstellen van actieresulta ten (maatschappelijke effecten) en indicatoren (in samenspraak/onderhandeling met de uitvoerende partners); - opvolging van de beoogde resultaten; - advies aan de projectevaluator (subsidiërende instantie). De coördinatie over de Stedenfondsprojecten is geregeld via een raamcontract tussen sociale zaken/soda en AG VESPA. Ook de coördinatie van de drugprojecten van het Veiligheids- en Preventiecontract van de stad Antwerpen komt bij SODA te liggen. Daardoor kunnen alle stedelijke drugprojecten optimaal op elkaar worden afgestemd. 1.1.2 Regie-instrumenten Om bovenstaande regieopdrachten waar te maken, heeft SODA een aantal instrumenten ontwikkeld. De overlegstructuur Via een overlegstructuur worden de actoren (intersectoraal) verenigd die in Antwerpen werkzaam zijn rond de drugthematiek. Deze structuur bestaat uit 3 niveaus met elk eigen overlegmomenten: - Het basisniveau: In diverse thematische werkgroepen werken vnl. basiswerkers actuele onderwerpen in de diepte uit. - Het sectorniveau: In drie overlegplatforms komen vertegenwoordigers van organisaties en/of een sector samen om evoluties aan te geven, noden te signalen en afspraken te maken. Er zijn 3 overlegplatforms: het overlegplatform preventie, het overlegplatform hulpverlening en het overlegplatform politie/justitie. 8 Actieplan 2005-2007
- Het coördinatieniveau: In het Lokaal Intersectoraal Drugoverleg (LIDO) komen vertegenwoordigers van de overlegplatforms, de thematische werkgroepen, het OCMW, de hulpverlening, de preventiesector, politie/justitie, de gebruikers en kabinetsmedewerkers samen met externe deskundigen om het ganse overleggebeuren op te volgen, informatie uit te wisselen, feiten en signalen te verzamelen en analyses te maken. Het SODA-forum Het SODA-forum is de verzamelnaam voor alle SODA-activiteiten die de grenzen van de inhoudelijke overlegwerking overschrijden. SODA-forum staat voor presentaties, contactlunches, vormingen, studiedagen, lezingen en werkbezoeken waarop een breed publiek wordt uitgenodigd. Het SODA-forum groepeert alle betrokken partners bij het stedelijke drugbeleid en brengt ze bijeen rond inhoudelijke en relevante thema s. Afhankelijk van de aangesneden thema s kunnen ook aangrenzende sectoren worden aangesproken. Naast de inhoudelijke waarde heeft het SODA-forum ook tot doel dat basiswerkers en beleidsmensen, coördinatoren en onderzoekers elkaar kunnen ontmoeten. Dit draagt bij tot een betere samenwerking en afstemming. Publicaties - De SODA-Nieuwsflash: een viermaandelijkse elektronische nieuwsbrief. - De SODA-website. - Artikels in het stadsmagazine De(n) Antwerpenaar. SODA als contactpunt - SODA is het aanspreekpunt voor alle Antwerpse intermediairen actief in het brede drugwerkveld. Op vragen rond samenwerking, vormingen, regelgeving, contactadressen enz. zoekt SODA een antwoord. - SODA contacteert intermediairen in functie van informatievergaring en het stimuleren tot samenwerking en deelname aan overleg. SODA neemt ook deel (indien mogelijk) aan stuurgroepen van nieuwe drugprojecten. Uitvoerders: SODA-team. Contactpersoon: Anne-Mie Van Cauwenberghe, SODA, Van Immerseelstraat 11-23, 2018 Antwerpen, tel: 03 222 37 64. Financieringsbron: stadsdotatie;? 228.400; 4 FTE en 0,5 FTE administratieve ondersteuning via OCMW Antwerpen. 9
1.2 Thematische werkgroep onderzoek en registratie Voor de regievoering over het Antwerpse drugsbeleid dient SODA te beschikken over accurate en objectieve gegevens betreffende verschillende aspecten van de drugsthematiek. Deze thematische werkgroep kent bijgevolg een permanent karakter; ze volgt de wetenschappelijke stand van zaken omtrent het drugthema en start onderzoeken op die specifiek de Antwerpse situatie nagaan en begeleidt ze. SODA werkt in functie van verwerking en redactie van verzamelde registratiegegevens nauw samen met de Databank Sociale Planning en de Universiteit van Antwerpen, dienst Epidemiologie. Kenmerken van de werking: In deze thematische werkgroep wordt gewerkt rond drie punten: - Registratie en monitoring: er wordt gewerkt aan het stimuleren en ondersteunen van registratie bij verschillende organisaties, aan het afstemmen (indien mogelijk) van verschillende registratiesystemen, het verzamelen van registratiegegevens en het terugkoppelen van deze gegevens naar de organisaties. - Rapportage: registreren moet zinvol zijn. Daarom is rapportage belangrijk. We willen geregeld rapporteren over de stand van zaken betreffende actuele items m.b.t. drugs. Deze rapporten zijn bedoeld als terugkoppeling naar de sectoren toe en worden ook geschreven ten dienste van het beleid. - Wetenschappelijk onderzoek en registratie: vertalen van wetenschappelijk onderzoek naar de praktijk en concrete vragen uit de praktijk omzetten naar probleemstellingen of hypothesen. Wetenschap moet bruikbaar zijn in het dagdagelijks werk. Vanuit deze themagroep is bij de provincie Antwerpen het onderzoeksvoorstel over De registratie van instroom, doorstroom en uitstroom bij hulpverlening aan druggebruikers in de provincie Antwerpen ingediend en goedgekeurd. Meer info hieromtrent is te vinden op de website www.aldra.be. Doelstellingen: - Verder opvolgen van het onderzoek Registratie van instroom, doorstroom en uitstroom bij hulpverlening aan druggebruikers in de provincie Antwerpen. - Opvolgen andere onderzoeksprojecten uitgewerkt binnen SODA o.a. Middelengebruik in het hoger onderwijs. - Opvolgen project Registratie in de hulpverlening. Hier worden de cijfers van de verschillende hulpverleningsorganisaties samengebracht en geanalyseerd. Op basis van de gekregen resultaten zou deze oefening jaarlijks herhaald worden. 10 Actieplan 2005-2007
Deelnemers: Universiteit Antwerpen, provincie Antwerpen Welzijn, justitiehuis, VAD, lokale politie Antwerpen, MSOC/Free Clinic, ODD, beleidscel preventie, parket, dagcentrum De Sleutel, ADIC. Uitvoerder: SODA, thematische werkgroep onderzoek en registratie. Contactpersoon: Anne-Mie Van Cauwenberghe, SODA, Van Immerseelstraat 11-23, 2018 Antwerpen, tel: 03 222 37 64 Financieringsbron: Inhoudelijke en logistieke ondersteuning door SODA. 1.3 Deskundigheidsbevordering van intermediairen Via dit project bevordert SODA de deskundigheid van intermediairen in de stad Antwerpen op het gebied van de drugthematiek. Kenmerken van de werking: Doelgroep zijn enerzijds de professionelen actief in het drugwerkveld en anderzijds organisaties/ projecten in de aangrenzende sectoren. Een betere kennis van elkaars werking en van de werkingen van organisaties uit aangrenzende sectoren (justitie, tewerkstelling enz.) bevordert de samenwerking. Doelstellingen: - Organiseren van deskundigheidsbevordering tussen aangrenzende sectoren. Bijvoorbeeld: vormingen voor drughulpverleners over de werking van het justitiehuis en de strafrechtsprocedure; wederzijdse deskundigheidsbevordering tussen drughulpverleners en OCMW-consulenten waarbij beide groepen elkaars werking leren kennen. - Organiseren van vorming en studiedagen rond druggerelateerde thema s. Bijvoorbeeld: productinformatie en besmettelijke aandoeningen voor drughulpverleners en politie; interculturaliteit binnen de drughulpverlening; omgaan met en herkennen van druggebruik voor cipiers. Uitvoerder: SODA. Contactpersoon: Eva De Bie, SODA, Van Immerseelstraat 11-23, 2018 Antwerpen, tel: 03 222 37 61. Financieringsbron: Stedenfonds; 3000. 11
2 Ontrading en preventie De stad Antwerpen ondersteunt alle mensen, organisaties en het beleid in het verantwoord omgaan met het drugthema. De stad Antwerpen geeft prioriteit aan een preventieve benadering van de drugthematiek. Het drugpreventiewerk in de stad moet worden gezien als een onderdeel van een gezondheids- en welzijnsbevorderende aanpak waarbij op alle momenten bijzondere aandacht wordt besteed aan vroegdetectie en vroeginterventie. Drugpreventiewerk is integraal en biedt zowel informatieverstrekking, vorming als algemene educatie aan. Drugpreventie beweegt zich op het brede continuüm tussen welzijn en probleem. Een netwerk waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt, is een voorwaarde voor effectieve preventie. Iedereen in dit netwerk (ouder, jongere, hulpverlener, leerkracht, politie, huisarts, opvoeder, magistraat, politicus) heeft zijn eigen unieke en belangrijke inbreng. Vandaar ook dat preventie sectoroverschrijdend werkt. De stad financiert projecten die zich tot doel stellen om partners in het werkveld meer zelfstandig en deskundig te maken in het omgaan met de drugthematiek. Het drugpreventieteam van VAGGA/Altox ondersteunt intermediairen en organisaties in diverse sectoren bij de uitwerking van een alcohol- en drugbeleid. Met de thematische werkgroep Drugbeleid in het hoger onderwijs brengt SODA alle betrokken partners bijeen om binnen de Universiteit Antwerpen en de verschillende Antwerpse hogescholen een alcohol- en drugbeleid te implementeren. Met een halftijdse projectmedewerker tracht VAGGA/Altox de communicatie over het thema drugs binnen en met de allochtone gemeenschappen en groepen op gang te trekken. Naast structuurgerichte preventie ondersteunt de stad ook projecten die via persoonsgerichte preventie mensen sterker maken in het omgaan met het thema drugs. De medewerkers van het project Riskant begeleiden jonge, experimenterende gebruikers om te voorkomen dat ze afglijden naar problematisch druggebruik. Via de jongerengroepen en de oudergroep begeleidt VAGGA/Altox jonge druggebruikers en ouders met druggebruikende kinderen. 2.1 Ondersteunen van intermediairen bij de uitwerking van een alcohol- en drugbeleid Samen met twee regionale preventiewerkers die een toelage krijgen van de Vlaamse overheid, vormen twee preventiewerkers, die met middelen van het Stedenfonds worden betaald, een pool van preventiewerkers voor de regio Antwerpen. Het drugpreventieteam 12 Actieplan 2005-2007
voor de regio Antwerpen is ondergebracht bij VAGGA/Altox. Dit preventieteam ondersteunt diverse sectoren (onderwijs, jeugd, buurt, bedrijven ) bij de uitwerking van een alcohol- en drugbeleid. Kenmerken van de werking: De ondersteuning van intermediairen en organisaties bij de ontwikkeling van een alcohol- en drugbeleid omvat volgende activiteiten: - Coaching en expertise bij het opstellen van een organisatie- (en dus cultuur-) specifiek beleid. - Vorming van sleutelfiguren binnen deze organisaties, of naar grotere groepen toe zoals ouders. Topics die hierbij aan bod kunnen komen zijn productinformatie, redenen van gebruik, risico s, fasen van druggebruik, wetgeving, do s and don ts in de aanpak van problemen, afgestemd naargelang de vraag en de doelgroep. - Overleg, met name de netwerking tussen preventie en andere actoren binnen het drugwerkveld, met als doel deskundigheid en ervaring te bundelen met het oog op efficiënte opvolging en afstemming van het preventiewerk en druggerelateerde tendensen binnen onze samenleving. Doelstellingen: - Continue procesbegeleiding van de secundaire Antwerpse scholen waarbij het hoofdaccent ligt op structureel werken rond een drugbeleid op school. - Ondersteunen van lagere, secundaire en hogescholen bij drugpreventieve of voorwaardenscheppende activiteiten (bijv. opstarten leerlingenraad, vorming leerkrachten, pedagogische studiedag, drugpreventieproject uitgewerkt door leerlingen of studenten). - Actief ondersteunen van organisaties met een specifiek aanbod voor maatschappelijk achtergestelde groepen bij de uitwerking van een alcohol- en drugbeleid. - Op vraag ondersteunen van organisaties met een vrijetijdsaanbod voor Antwerpenaren bij de uitwerking van een alcohol- en drugbeleid. Uitvoerder: VAGGA/Altox. Contactpersoon: Wim Vanspringel, VAGGA/Altox, Ketsstraat 17, 2018 Antwerpen, tel: 03 235 21 74. Financieringsbron: Stedenfonds; 104.800; 2 FTE. 13
2.2 Implementatie van een alcohol- en drugbeleid in het hoger onderwijs Met de thematische werkgroep Drugbeleid in het hoger onderwijs brengt SODA alle betrokken partners bijeen om binnen de Universiteit Antwerpen en de verschillende Antwerpse hogescholen een alcohol- en drugbeleid te implementeren. Kenmerken van de werking: In het voorjaar van 2005 bevraagt men alle studenten van de Universiteit Antwerpen en de verschillende Antwerpse hogescholen (30.000 studenten) i.v.m. hun alcohol- en druggebruik. Op basis van de resultaten van dit onderzoek zoekt men aanknopingspunten voor preventie-initiatieven in het Antwerpse hoger onderwijs. De resultaten van het onderzoek zullen dus worden gebruikt om de universiteit en de hogescholen concrete ondersteuning te bieden om op een verantwoorde wijze met het drugthema om te gaan en om een alcohol- en drugbeleid uit te werken. Doelstellingen: - Sensibiliseren van de Universiteit Antwerpen en de Antwerpse hogescholen voor de alcoholen drugthematiek. - In kaart brengen van het alcohol- en ander druggebruik bij de Antwerpse studenten. - Aanknopingspunten formuleren voor preventie-initiatieven in het Antwerpse hoger onderwijs. Deelnemers: Sociale dienst van Universiteit Antwerpen, SOVO Hogere Zeevaartschool, Dienst studentenvoorzieningen Karel de Grote Hogeschool, SOVO Lessius Hogeschool, Dienst studentenaangelegenheden Hogeschool Antwerpen, SOVO Plantijn Hogeschool provincie Antwerpen, UA - Vakgroep Epidemiologie en Sociale Geneeskunde, Universitair Wetenschappelijk Instituut voor Drugproblemen (UWID), Provincie Antwerpen dienst Welzijn, VAGGA/Altox, VAD. Uitvoerder: SODA, thematische werkgroep Drugbeleid in het hoger onderwijs. Contactpersoon: Roeland Keersmaekers, SODA, Van Immerseelstraat 11-23, 2018 Antwerpen, 03 222 37 60. Financieringsbron: Inhoudelijke en logistieke ondersteuning door SODA. 14 Actieplan 2005-2007
2.3 Communicatie over drugs binnen en met allochtone groepen en gemeenschappen Een halftijdse projectmedewerker van VAGGA/Altox ondersteunt de communicatie over het thema drugs binnen en met de allochtone groepen en gemeenschappen. De taboesfeer omtrent de drugthematiek bij allochtonen wordt hierdoor doorbroken. Kenmerken van de werking: In een eerste fase van het project werden de allochtone groepen en gemeenschappen bevraagd omtrent hun noden en behoeften met betrekking tot het drugthema. Op basis van deze bevraging werd een specifiek preventieaanbod uitgewerkt (debatten, informatieavonden). Het bestaande preventiemateriaal werd aangepast aan de specifieke doelgroep. Doelstellingen: - Bespreekbaar maken van het thema drugs en de taboesfeer doorbreken. - Informeren en sensibiliseren van allochtone groepen en gemeenschappen rond de drugthematiek. - Ondersteunen van allochtone groepen en gemeenschappen in het omgaan met het thema drugs. Uitvoerder: VAGGA/Altox. Contactpersoon: Christoph Cambré, VAGGA/Altox, Ketsstraat 17, 2018 Antwerpen, 03 235 21 74. Financieringsbron: Stedenfonds; 32.667; 0,5 FTE. 2.4 Voorkomen van afglijden naar problematisch druggebruik Het project Riskant beantwoordt vragen en geeft advies aan jonge, experimenterende gebruikers om te voorkomen dat ze afglijden naar problematisch druggebruik. Kenmerken van de werking JAC Plus zet Riskant-medewerkers mee in om de deskundigheid op het vlak van de drugthematiek binnen de gehele JAC-werking te vergroten. Bij dit laagdrempelig onthaal kunnen jongeren om het even welke vraag stellen of probleem voorleggen, ook ronds drugs en 15
druggebruik. Een vraag rond drugs wordt niet geïsoleerd bekeken maar benaderd binnen het ruimer aanbod van de jongerenhulpverlening. De hulpverlening gebeurt onmiddellijk, is gratis en anoniem. Binnen de onthaalwerking is er plaats voor vraagverheldering (incluis intake, diagnose en verwijzing), beantwoorden van informatie- en adviesvragen, consultfunctie voor intermediairen, belangenbehartiging en het opnemen van bemiddeling (bv. om schooluitval te vermijden). Doelstellingen: - Bespreekbaar maken van het thema drugs bij jongeren en bij intermediairen. - Adviseren en informeren van jongeren met vragen en problemen in verband met drugs. - Voorkomen dat jonge, experimenterende gebruikers afglijden naar problematisch gebruik. Uitvoerder: JAC Plus/CAW Metropool. Contactpersoon: Riet Knoops, JAC Plus/CAW Metropool, Korte Nieuwstraat 26, 2000 Antwerpen, tel: 03 232 27 59. Financieringsbron: Veiligheids- en Preventiecontract; 62.221,27; 2,1 FTE. 2.5 Vroeginterventie, begeleiding en hervalpreventie bij druggebruikende jongeren en begeleiding voor ouders met druggebruikende kinderen Door middel van groepsactiviteiten (jongerengroepen en oudergroepen) en individuele gesprekken begeleidt VAGGA/Altox jonge druggebruikers en ouders met druggebruikende kinderen. Kenmerken van de werking: VAGGA/Altox organiseert jongerengroepen voor jonge druggebruikers en biedt de mogelijkheid tot individuele begeleidingsgesprekken en gezinsgesprekken. Deze begeleiding staat in het teken van vroeginterventie, begeleiding en hervalpreventie. Voor ouders met druggebruikende kinderen worden oudergroepen georganiseerd en is er aanbod voor individuele gesprekken en gezinsgesprekken. Dit aanbod geeft ouders advies, ondersteuning en begeleiding. Doelstellingen: - Middelengebruikende jongeren kennis, attitudes en vaardigheden aanreiken. - Jongeren bewust maken van hun problematiek en motiveren om voor de problemen met 16 Actieplan 2005-2007
betrekking tot hun gebruik een oplossing te zoeken. - Ouders van middelengebruikende jongeren kennis, attitudes en vaardigheden aanreiken. - Ouders sterken in hun ouderlijke vaardigheden om met hun druggebruikend kind om te gaan. Uitvoerder: VAGGA/Altox. Contactpersoon: Grietje Vigoureux / Kristof Haesendonck, VAGGA/Altox, Ketsstraat 17, 2018 Antwerpen, tel: 03 235 21 74. Financieringsbron: Veiligheids- en Preventiecontract; 30.738,79; 1 FTE. 3 Ontwikkeling van vraaggestuurde hulpverlening De stad Antwerpen realiseert een betere opvang en behandeling van problematische gebruikers via de ontwikkeling van vraaggestuurde hulpverlening. Nog steeds is gebrek aan afstemming, samenwerking en communicatie een kenmerk van de organisatie van de op welzijn en gezondheid gerichte initiatieven, wat aanleiding geeft tot overlap, dubbel werk en gebrek aan continuïteit. Dit heeft verschillende oorzaken: het drugthema is een dynamisch gegeven in een voortdurend veranderende samenleving, diverse overheden zijn bevoegd voor deelaspecten van de aanpak van de drugthematiek. Maar ook de organisatie van de zorg op zich werkt ondoorzichtigheid en moeizame samenwerking in de hand. Zorg op maat, zorgcontinuïteit en vraaggestuurde zorg worden als alternatieven naar voor geschoven. Het zijn niet de voorzieningen die het uitgangspunt mogen vormen, wel de cliënt en zijn hulpvraag of behandelnoden. De projecten die hierop inspelen hebben het streefdoel de organisatie van hun dienstverlening af te stemmen op de vraag van de cliënt en op de continuïteit van de zorg. Bubbels en Babbels probeert dit doel te bereiken door als zorgcoördinator op te treden tussen verschillende organisaties die zorg aanbieden bij één enkel gezin. Zorgafstemming is dan noodzakelijk. Bij de oprichting van de laagdrempelige Medische Sociale Centra heeft de federale regering oog gehad voor achterliggende problematieken van cliënten. Psychosociale hulpverlening vult bijgevolg de medische begeleiding van problematische gebruikers aan. Het extern team van De Sleutel is in het leven geroepen om extra aandacht te besteden aan de intakefase van de hulpverlening aan cliënten. Meer tijd en ruimte voor intakes zorgt ervoor dat cliënten en hulpverleners diep op de zorgvraag kunnen ingaan, waardoor een adequater hulpverleningstraject kan worden uitgewerkt. SODA heeft een reeks van organisa- 17
ties uit verschillende sectoren ondersteund bij de oprichting van een cliëntenoverleg. Op dit overleg worden zorgtrajecten voor cliënten effectief uitgewerkt en afspraken gemaakt tussen deze organisaties over welke organisatie op welk tijdstip welbepaalde zorg aanbiedt. Tenslotte wordt via SODA s overlegwerking nagegaan op welke wijze de drughulpverlening beter kan worden afgestemd op de vragen en noden van inwoners met verschillende culturele achtergronden. 3.1 Bevorderen van de ontplooiingskansen van kinderen van drugafhankelijke ouders Bubbels en Babbels treedt als zorgcoördinator op tussen verschillende organisaties die zorg aanbieden bij één enkel gezin. Het project biedt kinderen van (ex)drugafhankelijke ouders optimale ontplooiingskansen en voorkomt dat deze kinderen zelf ernstige problemen ontwikkelen. Kenmerken van de werking: Bubbels en Babbels heeft een aanbod voor (ex)drugafhankelijke ouders en voor hulpverleners/ mantelzorgers. Het project spreekt (ex)drugafhankelijke ouders in een zo vroeg mogelijk stadium aan en activeert en regisseert rond het gezin een netwerk van (opvoedings) ondersteunende diensten/mantelzorgers. Bubbels en Babbels doet zelf niet aan hulpverlening maar stemt het aanbod van de verschillende bestaande diensten op elkaar af en maakt het toegankelijk voor deze ouders. Hiertoe hanteert men de methodiek van casemanagement. Daarnaast ondersteunt Bubbels en Babbels hulpverleners en mantelzorgers die met (ex)drugafhankelijke ouders werken en stelt men informatie ter beschikking rond deze thematiek. Doelstellingen: - In het belang van het kind de hulpverlening coördineren aan (ex)drugafhankelijke ouder(s). Bubbels & Babbels brengt hiervoor ouders, diensten en betrokken derden vrijwillig samen rond de tafel. Hiertoe hanteert Bubbels & Babbels de methodiek van casemanagement. - (Ex)drugafhankelijke ouders de weg wijzen naar diensten waar ze terecht kunnen voor vragen die verband houden met het creëren van een veilig opvoedingsklimaat. - De deskundigheid van hulpverleners benutten en bevorderen zodat (ex)drugafhankelijke ouders en hun kinderen op een kwaliteitsvolle manier en met kennis van zaken ondersteund worden. - De vormingsbehoeften onderzoeken bij de hulpverleners en vormingen op maat organiseren. - Ter beschikking stellen van een infotheek waar iedere belanghebbende ouder, hulpverlener of student terecht kan voor meer achtergrondinformatie rond opvoeding, druggebruik, 18 Actieplan 2005-2007
casemanagement enz. - Elk kwartaal een digitale nieuwsbrief uitgeven, De Babbelbox, waarin de laatste ontwikkelingen en interessante weetjes en publicaties worden vermeld. - Folders en brochures uitgeven. - Een website (www.bubbelsbabbels.bewoner.antwerpen.be) onderhouden die voortdurend aangevuld wordt met relevante informatie rond deze thematiek. Uitvoerder: Free Clinic/MSOC. Contactpersoon: Dirk Rombouts, Bubbels en Babbels, Zeilstraat 16, 2060 Antwerpen, tel: 03 236 85 66. Financieringsbron: Stedenfonds; 104.000; 2,1 FTE. 3.2 Aanbieden van psychosociale hulpverlening Bij de oprichting van de laagdrempelige Medische Sociale Centra in 1995 heeft de Federale regering oog gehad voor achterliggende problematieken van cliënten. Psychosociale hulpverlening vult bijgevolg de medische begeleiding van problematische gebruikers aan. Kenmerken van de werking De Federale regering bepaalde dat RIZIV een toelage geeft voor de medische prestaties (doktersconsultaties, methadonverstrekking) en dat de psychosociale hulp wordt betoelaagd door het Veiligheids- en Preventiecontract. Deze psychosociale hulp moet beschouwd worden als een regulier en noodzakelijk onderdeel van de werking van de MSOC s. Doelstellingen Aanbieden van psychosociale hulpverlening aan problematische druggebruikers. Uitvoerder: MSOC/Free Clinic. Contactpersoon: Tino Ruyters, MSOC/Free Clinic, Van Arteveldestraat 64, 2060 Antwerpen, tel: 03 301 12 60. Financieringsbron: Veiligheids- en Preventiecontract; 136.341,43; 4FTE. 19
3.3 Realiseren van een goede doorstroming of dispatching van de druggebruiker via het onthaal en de intakeprocedure Het extern team van De Sleutel is in het leven geroepen om extra aandacht te besteden aan de intakefase van de hulpverlening aan cliënten. Meer tijd en ruimte voor intakes zorgt ervoor dat cliënten en hulpverleners diep op de zorgvraag kunnen ingaan, waardoor een hulpverleningstraject op maat kan worden uitgewerkt. Kenmerken van de werking Het project wil een kwaliteitsverbetering realiseren van de eerste, laagdrempelige opvang en begeleiding van problematische druggebruikers binnen de regio Antwerpen. Het Extern team leidt ertoe dat de druggebruiker met zijn specifieke hulpvraag en problematiek op de juiste plaats terechtkomt binnen de hulpverlening. Doelstelllingen - Toename van de kwantiteit en de kwaliteit van de aanmeldingen en oriëntaties. - Toename van het aantal laagdrempelige begeleidingsplaatsen. Uitvoerder: Dagcentrum De Sleutel. Contactpersoon: Jan Bogaerts, Dagcentrum De Sleutel, Dambruggestraat 78, 2060 Antwerpen, tel: 03 233 99 14. Financieringsbron: Veiligheids- en Preventiecontract; 61.973,39; 2 FTE. 3.4 Realiseren van zorgcontinuïteit SODA heeft een reeks van organisaties uit verschillende sectoren ondersteund bij de oprichting van een cliëntenoverleg. Op dit overleg worden zorgtrajecten voor cliënten effectief uitgewerkt en afspraken gemaakt tussen deze organisaties over welke organisatie op welk tijdstip welbepaalde zorg aanbiedt. Het cliëntenoverleg is een stap in de oprichting van zorgcircuits zoals aanbevolen in de federale drugnota van 2001. Kenmerken van de werking Organisaties waar druggebruikers terechtkunnen voor begeleiding en opvang realiseren voor hun cliënten een optimaal zorgaanbod. 20 Actieplan 2005-2007
Doelstellingen: - Voor cliënten de meest geschikte begeleidingplaats vinden. - De cliënten waarbij om diverse redenen de begeleiding wordt stopgezet elders ondersteuning aanbieden. De continuïteit van de zorg wordt daardoor gegarandeerd. Deelnemers thematische werkgroep MSOC/Free Clinic, dagcentrum De Sleutel, ADIC, ZNA campus Erasmus, Justitiehuis, Justitieel Welzijnswerk Antwerpen, Zorgcoördinator provincie Antwerpen. Uitvoerder Cliëntenoverleg regio Antwerpen. Sinds oktober 2003 functioneert het effectieve cliëntenoverleg met deelname van de volgende organisaties: MSOC/Free Clinic, dagcentrum De Sleutel, ADIC, VAGGA/Altox, opvangcentrum Sint-Andries, nachtopvangcentrum De Biekorf, Onthaal Dakloze Druggebruikers, JAC Plus, Eenheid voor Psychiatrische Spoed Interventie (EPSI, ZNA Campus Stuivenberg), Psychiatrisch Centrum (PC) Bethanië Zoersel, PC Sint-Norbertus Duffel, PC Broeders Alexianen Boechout, PC Sint-Amadeus Mortsel, PC Sleidinge (ad hoc deelname). Contactpersoon: Cliëntenoverleg: Ann Soetewey, EPSI, ZNA Campus Stuivenberg, Lange Beeldekensstraat 267, 2060 Antwerpen, tel: 03 217 72 70. Werking themagroep: Erwin Daenen, SODA, Van Immerseelstraat 11-23, 2018 Antwerpen, tel: 03 222 37 65. Financieringsbron: - Thematische werkgroep: inhoudelijke en logistieke ondersteuning door SODA. - Cliëntenoverleg regio Antwerpen: deelnemende organisaties. 3.5 Afstemmen van de verslavingszorg op de multiculturele samenleving SODA gaat via haar overlegwerking na op welke wijze de drughulpverlening beter kan worden afgestemd op de vragen en noden van Antwerpenaren met verschillende culturele achtergronden. Kenmerken van de werking De thematische werkgroep allochtonen wenst bij te dragen tot de afstemming van de versla- 21
vingszorg op de multiculturele samenleving waarin de verslavingszorg haar maatschappelijke verantwoordelijkheid draagt om gelijkwaardigheid van zorg te garanderen voor alle (potentiële) cliënten. Op basis van een uitgewerkt actieplan worden stappen ondernomen om de drughulpverlening beter te laten aansluiten bij de noden en behoeften van allochtone cliënten. Doelstellingen: - In kaart brengen van het specifieke drughulpverleningsaanbod voor allochtonen. - In kaart brengen van noden en behoeften van hulpverleners met betrekking tot de aanpak van allochtonen cliënten. - Verhogen van de deskundigheid met betrekking tot culturele diversiteit bij hulpverleners. - Aanzetten tot interculturalisering van het aanbod van de drughulpverlening. Deelnemende organisaties: Dagcentrum De Sleutel, DIA, VAGGA/Altox, MSOC/Free Clinic, OGGPA, politie Antwerpen, ODD, JWA, Territoriaal straathoekwerk, De Biekorf. Uitvoerder: SODA, thematische werkgroep allochtonen. Contactpersoon: Roeland Keersmaekers, SODA, Van Immerseelstraat 11-23, 2018 Antwerpen, tel: 03 222 37 60. Financieringsbron: Inhoudelijke en logistieke ondersteuning door SODA. 4 Werken met restgroepen De stad Antwerpen wil een betere opvang en behandeling van problematische gebruikers realiseren door de afstemming van het bestaande aanbod op de complexe situatie van diverse restgroepen binnen de gebruikerspopulatie. De socio-economische diversiteit in onze samenleving veroorzaakt een zekere gelaagdheid. Mensen die door allerhande oorzaken helemaal onder aan deze ladder vertoeven, kunnen weinig tot geen gebruik maken van de voordelen die door maatschappelijke organisaties en instellingen worden voorzien. Essentieel voor het fenomeen restgroepen is het aanwezig zijn van zowel een persoonlijk als een maatschappelijk aandeel in het ontstaan en voortbestaan van de groepen. Globaal kan gesteld worden dat deze mensen vooral met de negatieve kanten van de maatschappij in contact komen en niet kunnen genieten van de voordelen ervan. Concreet heeft het te maken met het samengaan van problemen op heel wat verschil- 22 Actieplan 2005-2007