Jaarverslag 2008 Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics Datum rapport 28 mei 2009 Nummer/versie Definitief Auteur Bestuur Telefoon 050-5821990
Profielschets Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics is een ondernemingspensioenfonds. Het pensioenfonds voert de pensioenregelingen uit voor de medewerkers van SABIC Innovative Plastics BV en is statutair gevestigd te Bergen op Zoom. De basispensioenregeling is een (voorwaardelijk) geïndexeerde opbouwregeling en wordt in de Pensioenwet gekarakteriseerd als een uitkeringsovereenkomst. De premies voor de basispensioenregeling worden ingebracht door de werkgever en de werknemers. Op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers vindt jaarlijks onvoorwaardelijk toeslagverlening plaats. De toeslagverlening op de ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken van gewezen deelnemers is voorwaardelijk. De vrijwillige bijspaarregeling GESAVE wordt gekarakteriseerd als een premieovereenkomst. Ultimo boekjaar heeft het pensioenfonds in totaal ruim 5.000 deelnemers. De uitvoering van de pensioenregeling heeft het bestuur sinds 1 januari 2006 uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP). Het bestuur heeft het grootste deel van het beheer van het pensioenvermogen uitbesteed aan GE Asset Management (GEAM). Het beheer van indirect vastgoed is uitbesteed aan TKP Investments BV. De individuele pensioenspaarregelingen (GESAVE en GEFLEX) worden uitgevoerd door Delta Lloyd Bank. Het overlijdensrisico en het arbeidsongeschiktheidsrisico zijn op stop loss-basis herverzekerd bij Zwitserleven, Zwitserse Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente NV. Daarnaast maakt het bestuur gebruik van de werkzaamheden van een externe (certificerende) actuaris (Mercer) en accountant (KPMG). 1
Inhoudsopgave 1. Kerncijfers 4 2. Personalia 5 3. Verslag Verantwoordingsorgaan 9 Bestuursverslag 11 4. Voorwoord 12 5. Doelstelling 16 6. Financiële opzet 17 6.1 Inleiding 17 6.2 Beleid en beleidskeuzes 20 6.3 Risicobeheer 26 7. Verslag van het vermogensbeheer 30 7.1 Algemeen 30 7.2 Marktontwikkelingen aandelen en vastrentende waarden 31 7.3 Marktontwikkelingen vastgoedbeleggingen 32 8. Pensioen en uitvoering 33 8.1 Inleiding 33 8.2 Pensioencommunicatie 33 8.3 Pensioenadministratie 33 8.4 Pensioenregelingen 34 8.5 Nieuwe wetgeving 37 9. Governance en compliance 39 9.1 Algemeen 39 9.2 Goed Pensioenfondsbestuur 39 9.3 Gevolgen verkoop GE Plastics 39 9.4 Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM 40 9.5 Bestuursaangelegenheden 40 9.6 Deskundigheids- en integriteitstoets en opleiding 42 9.7 Gedragscodes 43 9.8 Geschillen 43 9.9 Reactie bestuur op verslag Verantwoordingsorgaan 43 9.10 Visitatiecommissie 44 9.11 Naleving van wet- en regelgeving 46 9.12 Organisatie en uitvoering 46 9.13 Statutenwijziging 47 10. Verwachte gang van zaken 48 Jaarrekening 51 11. Jaarrekening 52 11.1 Balans 52 11.2 Staat van baten en lasten 53 11.3 Kasstroomoverzicht 54 11.4 Toelichting op de jaarrekening 55 11.5 Actuariële analyse 74 2
Overige gegevens 76 12. Overige gegevens 77 12.1 Accountantsverklaring 77 12.2 Actuariële verklaring 79 12.3 Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten 81 Bijlagen 82 Bijlage 1 Deelnemersbestand 83 Bijlage 2 Begrippenlijst 84 3
1. Kerncijfers Bedragen x 1.000 2008 2007 2006 2005 ** 2004 ** Aantal verzekerden (per einde van het jaar) Deelnemers, actief en voortgezet * 1.539 1.575 2.734 2.662 2.385 Gewezen deelnemers * 2.989 3.946 2.754 2.651 2.548 Pensioengerechtigden 723 665 584 474 417 Totaal aantal verzekerden 5.251 6.186 6.072 5.787 5.350 Bijdragen van werkgevers Regulier 38.878 30.610 33.594 43.655 34.829 Additionele stortingen - - 4.400 - - 38.878 30.610 37.994 43.655 34.829 Uitkeringen 12.013 10.073 7.851 6.331 5.142 Eigen vermogen -4.552 230.903 156.972 82.856 34.745 (Overige) Technische voorzieningen *** 557.414 466.627 476.052 461.237 398.074 Beleggingen Beleggingen voor risico pensioenfonds 529.758 692.338 616.719 501.738 392.805 Beleggingsopbrengsten -127.564 47.673 56.941 71.989 23.850 Rendement o.b.v total return -19,8 % 7,6 % 11,0 % 18,1 % 6,2 % Beleggingen voor risico deelnemers 10.753 15.020 15.472 15.221 13.469 Dekkingsgraad **** 99,2 % 151,4 % 134,1 % 120,4 % 109,8 % * De grote afname bij actieven en toename bij gewezen deelnemers in 2007 ten opzichte van 2006 wordt veroorzaakt door de beëindiging van de aangesloten GE-ondernemingen per 1 september 2007. Aangezien ultimo 2007 nog geen formele uittreding van GE-ondernemingen heeft plaatsgevonden, zijn de actieve GE-werknemers, in overleg met DNB en met het bestuur van Stichting GE Pension NL 2007, per 1 september 2007 als gewezen deelnemers opgenomen in het pensioenfonds. De grote afname van de gewezen deelnemers in 2008 ten opzichte van 2007 is het gevolg van het formaliseren van de uittreding van de GE-ondernemingen gedurende 2008. ** De cijfers 2004 en 2005 zijn in 2006 aangepast (een andere rubricering in verband met overgang van pensioenvermogenmethode naar fondsvermogenmethode) voor vergelijkingsdoeleinden. *** Ondanks de sterke daling van het aantal deelnemers zijn de (overige) technische voorzieningen significant gestegen. Deze stijging wordt veroorzaakt door de daling van de rentetermijnstructuur waarmee de verplichtingen worden berekend. **** De berekening van de dekkingsgraad is gelijk aan het eigen vermogen plus de voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds, waarbij de overige technische voorzieningen buiten beschouwing worden gelaten, gedeeld door de voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds. 4
2. Personalia Bestuur Benoemd namens de werkgever: Naam mw. Y.M.M. den Bakker Functie in bestuur Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Portefeuille lid 01-09-1997 10-04-2008 Fiscale zaken J.G.M. van Gisbergen plaatsvervangend secretaris 11-04-2008 11-04-2012 Toezicht deskundigheidsplan F. Grever voorzitter 01-11-2008 01-11-2012 Algemene bestuurlijke zaken Wet- en regelgeving Uitbesteding van werkzaamheden mw. D. Hameetman lid 01-05-2007 01-05-2011 Fiscale zaken en pensioenregelingen en pensioensoorten J.M.M.P. Stockbroekx lid 10-05-2007 10-05-2011 Vermogensbeheer Financiën en beleggingen O.M.H. Tant voorzitter 21-07-2003 01-11-2008 Algemene bestuurlijke zaken De werkgeversvertegenwoordigers hebben zitting voor een periode van vier jaar en zijn terstond hernoembaar. Benoemd namens de deelnemers: Naam Functie in bestuur Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Portefeuille J.J.O. Aerts secretaris 18-04-1991 31-12-2009 Secretariaat, actuariële zaken en verslaglegging F. Grever plaatsvervangend voorzitter 11-04-2008 01-11-2008 Wet- en regelgeving Uitbesteding van werkzaamheden R. Lisapaly lid 11-04-2008 11-04-2012 Administratieve organisatie en interne controle mw. A.J.L.M. Proost lid 05-11-1996 10-04-2008 Pensioen- & loonadministratie L.J.M. de Smet lid 01-12-2006 01-12-2010 Communicatie A.A. Volkers lid 01-03-2009 01-03-2013 De werknemersvertegenwoordigers hebben zitting voor een periode van vier jaar. De aftredende kan zich terstond herkiesbaar stellen. Wegens het aftreden van de heer O.M.H. Tant is de heer F. Grever met ingang van 1 november 2008 benoemd tot voorzitter. De ontstane vacature is opgevuld door de heer A.A. Volkers. 5
Directeur Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics S.S. Hoogterp Assistent van de directie: mw. C. Ligtenberg Dagelijks bestuur F. Grever J.G.M. van Gisbergen J.J.O. Aerts S.S. Hoogterp Beleggingscommissie J. Stockbroekx (voorzitter) J.J.O. Aerts F. Grever S.S. Hoogterp R. Lisapaly Communicatiecommissie L.J.M. de Smet J.J.O. Aerts mw. D. Hameetman S.S. Hoogterp C. Ligtenberg G. op den Dries (deelnemersraad) H. van den Durpel (deelnemersraad) Redactie PensioenPraat L.J.M. de Smet (voorzitter) J.J.O. Aerts (voorzitter tot 31-1-2008) mw. D. Hameetman S.S. Hoogterp M.E. van der Merk (TKP) Kwaliteitscommissie J.G.M. van Gisbergen R. Lisapaly mw. D. Hameetman S.S. Hoogterp Commissie Statuten J.J.O. Aerts F. Grever mw. D. Hameetman S.S. Hoogterp A.G. Frankema (TKP) 6
Commissie Reglementen J.J.O. Aerts S.S. Hoogterp L.J.M. de Smet A.G. Frankema (TKP) Commissie Goed Pensioenfonds Bestuur S.S. Hoogterp F. Grever A.G. Frankema (TKP) Commissie Website L.J.M. de Smet J.J.O. Aerts S.S. Hoogterp C. Ligtenberg (secretariaat) Commissie gegevensaanlevering R. Lisapaly J.G.M. van Gisbergen S.S. Hoogterp Deelnemersraad H. van den Durpel, voorzitter G. op den Dries, plaatsvervangend voorzitter J. van Es, waarnemend secretaris A. van Valen E. Schlärmann B. Jonker P. van Tilburg Secretariaat deelnemersraad: mw. C. Ligtenberg Custodian Northern Trust Global Services Limited, Dublin Pensioenadministratie TKP Pensioen BV, Groningen Vermogensbeheerders GE Asset Management Limited, Londen/Stamford (U.S.) (GEAM) TKP Investments BV (TKP Pensioen Real Estate Fonds), Groningen (indirect vastgoed) Delta Lloyd Bank NV, Amsterdam (Pensioenspaarregeling, GEFLEX, GESAVE) Adviseurs KPMG Accountants NV, externe accountant Mercer Certificering BV, externe actuaris Strategeon, beleggingsadviseur 7
Herverzekering Zwitserleven, Zwitserse Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente NV, Amstelveen Performance meting beleggingen The WM Company, Amsterdam Verantwoordingsorgaan (per 1 januari 2008) Namens de werkgever: W. Grin en P. Broers (voorzitter) Namens de actieve deelnemers: J. van Es (secretaris) en H. van den Durpel Namens de pensioengerechtigden: B.A. Klazema en J.W. Tillema Visitatiecommissie (benoemd per 1 oktober 2008, start activiteiten begin 2009) G. Russelman (voorzitter) Mr. G.J. Heeres L.J.M. Roodbol AAG 8
3. Verslag Verantwoordingsorgaan Statutaire opdracht Het bestuur van Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics heeft een Verantwoordingsorgaan ingesteld met ingang van 1 januari 2008. Het Verantwoordingsorgaan beoordeelt de door het bestuur gemaakte beleidskeuzes, het gevoerde beleid en de naleving van de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur, met als uitgangspunt de vraag of het bestuur bij de genomen besluiten op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbende rekening heeft gehouden. Daarnaast heeft het Verantwoordingsorgaan recht op overleg met accountants, actuaris en Visitatiecommissie, en zonodig het raadplegen van externe deskundigen. Het Verantwoordingsorgaan kan advies aan het bestuur uit brengen over: het vaststellen en wijzigen van de vergoedingsregeling voor bestuursleden; het wijzigen van het beleid ten aanzien van het Verantwoordingsorgaan; de vorm, inrichting en samenstelling van het intern toezicht; het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid. In 2008 heeft het Verantwoordingsorgaan een huishoudelijk reglement vastgesteld op basis van de uitgangspunten van Goed Pensioenfondsbestuur en voorgelegd aan het pensioenfondsbestuur. Verantwoording en werkwijze De periode die beoordeeld wordt, is het jaar 2008. Daarin heeft onder meer een vergadering met het bestuur plaatsgevonden ten aanzien van het afgeven van een (beperkt) oordeel over 2007, en een vergadering voor het verder organiseren van het Verantwoordingsorgaan en het formuleren van de uitwisseling van informatie met het bestuur. Dit heeft ertoe geleid dat er in 2009 al drie vergaderingen zijn geweest ter voorbereiding van het jaarverslag 2008, inclusief een toelichting van het bestuur op gestelde vragen over de besluitenlijst. Verder zijn alle stukken (o.a. jaarverslag, bevindingen externe accountant en actuaris), die nodig zijn om het oordeel 2008 te kunnen geven, ontvangen en besproken. Het Verantwoordingsorgaan heeft ondermeer de volgende activiteiten verricht: Huishoudelijk Reglement vastgesteld en ingediend, Advies uitgebracht over de beloningsstructuur van bestuursleden, Accorderen van Communicatieplan 2009, Ondertekening van de gedragscode door de leden van het Verantwoordingsorgaan, Advies over de samenstelling van de Visitatiecommissie. Ter verhoging van de deskundigheid is een Cursusdag Verantwoordingsorgaan gegeven door TKP en een Pensioencursus door Mercer. 9
Bevindingen en aandachtspunten Het Verantwoordingsorgaan heeft kennis genomen van het jaarverslag en de jaarrekening van het pensioenfonds en de overige door het bestuur verstrekte informatie, alsmede van de door het bestuur in de vergadering van 28 mei 2009 verstrekte toelichtingen daarbij. Tevens heeft het Verantwoordingsorgaan kennis genomen van de bevindingen van de externe accountant en de externe actuaris. Voorts heeft het Verantwoordingsorgaan deelgenomen aan de bespreking en toelichting van het rapport van de Visitatiecommissie. Het Verantwoordingsorgaan ondersteunt de bevindingen van de Visitatiecommissie, met name op het onderdeel risicomanagement en het overwegen van het aanstellen van een fiduciar asset manager ter ontlasting van de persoonlijke tijdsbesteding van bestuursleden. KPMG geeft een soortgelijk advies in haar accountantsverslag. De werkwijze van bestuur met vier algemene bestuursvergaderingen, het Dagelijks Bestuur overleg en de vergaderingen van de subcommissies, leidt tot notulen en een besluitenlijst die een goed inzicht geeft over de genomen beslissingen. Vragen over deze besluiten werden door het bestuur adequaat beantwoord. Het Communicatieplan 2009 bevat ook de uitgevoerde onderdelen van 2008 volgens de eisen die de Pensioenwet hieraan stelt. Oordeel Op basis van de beschreven werkzaamheden komt het Verantwoordingsorgaan tot het oordeel dat het bestuur met inachtneming van een voldoende mate van zorgvuldigheid en evenwichtige afweging van de belangen van de bij het pensioenfonds betrokken deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever, tot verantwoorde besluitvorming en beleidskeuzes is gekomen. Inzake het premie- en toeslagbeleid en met name het herstelplan zijn voor zover de overeenkomsten met de sociale partners (werkgever en vakbonden c.q. werknemers) dit toelieten evenwichtige keuzes gemaakt die in lijn waren met de ambities van het pensioenfonds. Bergen op Zoom, 28 mei 2009 P. Broers (voorzitter) H. van den Durpel J. van Es (secretaris) W. Grin B.A. Klazema J.W. Tillema 10
Bestuursverslag 11
4. Voorwoord Pensioenen staan op dit moment in het middelpunt van de belangstelling. Bijna dagelijks wordt in de pers over het wel en wee van onze pensioenen geschreven. Op zich is die belangstelling verheugend. Helaas is de aanleiding voor al die belangstelling minder plezierig: een forse daling van de dekkingsgraad van vrijwel alle pensioenfondsen. De dekkingsgraad van ons pensioenfonds is in 2008 van rond 150% tot ongeveer 99% gedaald. Als alles bij hetzelfde zou blijven betekent dit dat het fonds eind 2008 1% te weinig in kas had om alle pensioenen tot de laatste levensdag van de langstlevende deelnemer uit te betalen. Deze daling is vooral veroorzaakt door de financiële crisis waardoor de waarde van de beleggingen van ons fonds in 2008 gemiddeld ongeveer met 20% daalde. Bovendien oefende de daling van de rekenrente die de DNB ons voorschrijft een significant negatief effect uit op de dekkingsgraad. Het bestuur werd door deze ontwikkelingen onaangenaam verrast. De resultaten van een lange termijn studie (de zogenaamde ALM studie) lieten aan het begin van het jaar nog zien dat het vermogen van het fonds op afzienbare termijn met een hoge mate van waarschijnlijkheid verder zou toenemen. De studie wekte zelfs de verwachting dat de pensioenpremie in de toekomst zou kunnen dalen. De financiële crisis heeft de resultaten van de studie achterhaald. Het bestuur heeft de onderdekking, zoals verplicht, aan De Nederlandsche Bank (DNB) gemeld en heeft vóór 1 april 2009 een herstelplan ingediend. Het herstelplan is opgesteld in overeenstemming met de richtlijnen van de DNB en met de bestaande financieringsafspraken tussen het fonds en de werkgever (vastgelegd in de uitvoeringsovereenkomst). Het ziet er naar uit dat het herstelplan voor de komende jaren tot een forse pensioenpremie voor de werkgever leidt. Het herstelplan moet laten zien hoe het bestuur verwacht binnen vijf jaar weer op een dekkingsgraad van 105% en binnen vijftien jaar op een dekkingsgraad van ongeveer 127% te komen. In hoofdstuk 10 zijn de hoofdlijnen en uitkomsten van het herstelplan beschreven. De lage dekkingsgraad maakte het, voor zover bekend voor het eerst in de geschiedenis van ons pensioenfonds, onmogelijk de ingegane pensioenen en de aanspraken van gewezen deelnemers in het jaar 2009 aan de gestegen prijsindex aan te passen (bestuursbesluit van 15 december 2008). Het beleid van het bestuur blijft er op gericht dergelijke maatregelen in de toekomst te vermijden en deze gemiste aanpassing (toeslagverlening) later in te halen indien de financiële middelen en de positie van ons fonds dit toelaten. De opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers worden jaarlijks onvoorwaardelijk aangepast aan de ontwikkeling van de CBS-CAO lonen. Per 1 januari 2009 is op de opgebouwde aanspraken van de actieve deelnemers een toeslag van 3,64% verleend. Het verschil in behandeling hangt samen met het feit dat in de pensioenovereenkomst en het pensioenreglement alleen voor de actieve deelnemers in een onvoorwaardelijke toeslag is voorzien, voor de overige belanghebbenden (slapers en gepensioneerden) is daarentegen slechts in een voorwaardelijk toeslag voorzien. 12
Een verdere belangrijke gebeurtenis was de afwikkeling van de uittreding uit ons pensioenfonds van de Nederlandse GE-ondernemingen die niet aan SABIC verkocht waren. Hier is door het bestuur veel tijd en moeite aan besteed. Bij het uittreden uit het pensioenfonds blijkt opnieuw hoe ingewikkeld pensioenzaken kunnen zijn en dat de belangen van de bij zo'n uittreding betrokken partijen niet vanzelfsprekend parallel behoeven te lopen. De invulling van dat proces heeft veel bestuurlijke aandacht gevraagd. Het feit dat koper (SABIC Corporate) en verkoper (GE) het er in principe samen over eens waren dat slapers en gepensioneerden in het fonds zouden achterblijven, behoort ook tot de verkregen uitwerking, ondanks dat het bestuur een duidelijke voorkeur tot uitdrukking heeft gebracht om ook slapers en gepensioneerden mee te nemen naar de nieuwe pensioenuitvoerder van de Nederlandse GE-ondernemingen. Het achterblijven van deze groep kan in de toekomst tot een lastenverzwaring leiden. De statuten en reglementen zijn inmiddels aan de nieuwe situatie aangepast en in een referendum aan de actieve deelnemers voorgelegd. Na hun goedkeuring zijn ze in werking getreden. Na het afscheid van de GE-ondernemingen is het bestuur in contact getreden met het management van Momentive Performance Materials Silicones BV (Momentive). Momentive heeft na haar overgang uit de GE-organisatie, de wens tot overstap naar een andere pensioenuitvoerder kenbaar gemaakt. Het bestuur en het management van Momentive zijn daaromtrent in overleg getreden. Met betrekking tot dat onderwerp heeft het bestuur Momentive in oktober 2008 geïnformeerd dat zij het deelnemerschap van Momentive per 31 december 2008 wilde beëindigen. Op dit moment bestaat met Momentive een verschil van inzicht over het exacte tijdstip van de beëindiging (1 januari 2008 of 1 januari 2009) en over de verdere afwikkeling. Het bestuur heeft inmiddels contact met een advocaat gezocht. De samenstelling van het bestuur is in het verslagjaar gewijzigd. Olaf Tant had tijdig aangekondigd dat hij na uittreden van de GE-ondernemingen zijn functie zou neerleggen. Onder leiding van Olaf is veel tot stand gekomen. De uittreding van de GE-ondernemingen en de aanpassing van de statuten en reglementen aan de nieuwe Pensioenwet noem ik hier bij wijze van voorbeeld. Minstens even belangrijk is dat Olaf een goed functionerend bestuur heeft achtergelaten dat in nauwe onderlinge samenwerking de steeds weer voorkomende nieuwe zaken aanpakt en tot een oplossing brengt. De inzet van het bestuur blijkt niet alleen uit de hoge participatie bij de vergaderingen, maar ook uit de bereidheid veel werk voor het fonds te verzetten. Olaf en bestuursleden nogmaals hartelijk dank! Door het aftreden van Olaf en mijn functiewisseling ontstond een vacature voor een werknemersvertegenwoordiger in het bestuur. Na een oproep hebben zich twee kandidaten gemeld. In verband met de aangekondigde reorganisatieplannen van de werkgever heeft het bestuur besloten de verkiezing uit te stellen totdat de kandidaten duidelijkheid over hun positie binnen het bedrijf zouden krijgen. Inmiddels heeft een van de kandidaten zich teruggetrokken en is André Volkers als bestuurslid benoemd. André welkom. Het afgelopen jaar vonden regelmatig contacten en overleg met de Deelnemersraad plaats. Een woord van dank voor de inzet van deze groep is zeker op zijn plaats. In 2008 is het Verantwoordingsorgaan met zijn taak gestart, hetgeen resulteerde in een positieve aanvulling op het jaarverslag 2007. In dit verslag kunt u een uitvoeriger bericht van het Verantwoordingsorgaan en het commentaar van het bestuur op dit verslag vinden. 13
Het is en blijft verheugend dat zich steeds weer capabele mensen beschikbaar stellen om zich voor ons pensioenfonds in te spannen. Ik kan u verzekeren dat een functie in een van de organen van het pensioenfonds geen sinecure is. Het begint er al mee dat DNB eisen aan de deskundigheid stelt. Er zijn daarom dit jaar ook weer cursussen aan alle belanghebbenden gegeven. Onze kennis hebben we gemeten aan de hand van een onafhankelijke test (de SPO Kennisreflector). De resultaten waren tevredenstellend: wij scoorden boven het landelijk gemiddelde. Het blijft echter een voortdurend punt van aandacht de deskundigheid op peil te houden en lacunes op te sporen en in te vullen. Om aan de eisen van DNB inzake het interne toezicht te voldoen had het bestuur er eerder voor gekozen een Visitatiecommissie in te stellen. Als leden van deze commissie zijn in 2008 drie externe deskundigen benoemd. In het voorjaar van 2009 zullen zij hun werkzaamheden verrichten. Een belangrijke taak van het bestuur is het verzorgen van een goede communicatie naar alle belanghebbenden. Wij menen dat we al heel veel aan communicatie doen. Soms vrezen we wel eens dat we u met informatie overladen. In onze meerdaagse bestuursvergadering hebben we in 2008 langdurig stil gestaan bij de mogelijkheden de communicatie te verbeteren. We zijn van plan in 2009 alle leidinggevenden aanvullende informatie over ons pensioenfonds te geven en ze te helpen hoe ze deze informatie op de meest relevante momenten in begrijpelijke vorm aan hun teamleden kunnen overdragen. Een goed beheer van de toevertrouwde gelden is uiteindelijk doorslaggevend voor het vervullen van de kerntaak van een pensioenfonds. De beleggingscommissie komt zeer frequent bijeen en overlegt regelmatig met de beheerders van ons vermogen. Met de belangrijkste beheerder wordt zelfs maandelijks overlegd. Een van onze belangrijkste richtlijnen blijft dat wij niet in financiële producten willen beleggen die we niet begrijpen. In de kranten lezen we inmiddels dat veel banken hun problemen hadden kunnen voorkomen als ze dezelfde regel hadden toegepast. Na een interne evaluatie van het gevoerde beleggingsbeleid heeft het bestuur kunnen vaststellen dat er geen verliezen geleden zijn door het beleggen in exotische producten of in onwaarschijnlijk lijkende beleggingsvoorstellen. Bij de grote spraakmakende faillissementen of oplichtingpraktijken in 2008 hebben wij geen gelden verloren, eenvoudig omdat we daarin niet hebben geïnvesteerd. Zoals ik hierboven reeds aangaf wordt onze dekkingsgraad ook beïnvloed door de rekenrente die we moeten toepassen om onze verplichtingen uit te kunnen rekenen. Heel eenvoudig gezegd: het hangt van de rente af hoeveel we nu in kas moeten hebben om bij voorbeeld over tien jaar 100 Euro uit te kunnen betalen. Niemand weet hoe de rente zich de komende tien jaar zal ontwikkelen. Daarom schrijft DNB ons voor welke rente we voor onze berekeningen moeten gebruiken (de zogenaamde rentetermijnstructuur). De laatste tijd varieert deze rente sterk. Bovendien is deze rente in 2008 gedaald, zodat de berekende verplichtingen toenemen. Er bestaan al lang financiële producten (derivaten) die deze rente effecten kunnen neutraliseren. Het bestuur heeft in 2008 de voor- en nadelen van dergelijke producten verder onderzocht en heeft besloten in overleg te treden met een vermogensbeheerder die een dergelijke rente 14
afdekking (duration matching) voor ons zou kunnen implementeren. Er is nog geen definitief besluit genomen of we dit gaan toepassen. Er is op dit moment veel onzekerheid over de economische ontwikkelingen in de wereld, meer dan ons lief is. Een ding is zeker: ook in 2009 zullen er verwachte en onverwachte wendingen zijn in de economie en in het pensioenlandschap. Laten we hopen dat dit plezierige wendingen zullen zijn. Uw bestuur probeert daarop zoveel mogelijk te anticiperen. Bergen op Zoom, 28 mei 2009 Frederik Grever 15
5. Doelstelling Het doel van Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics is het beschermen van de deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden en nabestaanden door middel van een pensioenuitkering overeenkomstig het reglement tegen de geldelijke gevolgen van ouderdom, invaliditeit en overlijden. Uit het doel vloeien onder meer de onderstaande doelstellingen voort die het fonds in opdracht van de sociale partners beoogt te bereiken: 1) Het op lange termijn verstrekken van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten, alsmede het streven naar het waardevast houden van de opgebouwde pensioenen, de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. De toeslagverlening op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers is onvoorwaardelijk. Op de opgebouwde aanspraken van gewezen deelnemers en de ingegane pensioenen wordt voorwaardelijk toeslag verleend. Dat wil zeggen dat er geen recht op toeslagverlening is en dat ook niet zeker is of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden in de toekomst. 2) Het zorgdragen voor een duidelijke en klantgerichte communicatie met belanghebbenden, onder wie deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. Om deze doelstellingen te bereiken, heeft het bestuur beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, toeslagverlening, beleggingen en communicatie. De eerste drie beleidsgebieden hebben invloed op de financiële positie van het fonds en worden nader toegelicht in hoofdstuk 6. Het verslag van het vermogensbeheer inzake de uitvoering van het beleggingsbeleid komt in hoofdstuk 7 aan de orde. In hoofdstuk 8 wordt nader ingegaan op het communicatiebeleid. De governance-structuur van het pensioenfonds wordt toegelicht in hoofdstuk 9. In dit hoofdstuk komt ook de naleving van wet- en regelgeving aan de orde. In hoofdstuk 10 wordt tenslotte ingegaan op de verwachte gang van zaken met betrekking tot het jaar 2009. 16
6. Financiële opzet 6.1 Inleiding Het belangrijkste risico van het pensioenfonds is dat het fonds niet beschikt over voldoende vermogen om de pensioenverplichtingen na te kunnen komen, ook wel het solvabiliteitsrisico genoemd. Als de solvabiliteit zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat het pensioenfonds de premie moet verhogen en dat er geen ruimte is voor (volledige) toeslagverlening. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het fonds de verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen (afstempelen). De solvabiliteit van een pensioenfonds wordt gemeten op basis van de hoogte van de dekkingsgraad van het fonds. De dekkingsgraad is een maatstaf voor de financiële positie van een pensioenfonds, het betreft het pensioenvermogen als percentage van de contante waarde van de pensioenverplichtingen. De dekkingsgraad kan wijzigen door talrijke invloeden, zoals de ontwikkeling van het beleggingsresultaat, verzekeringstechnische ontwikkelingen en de ontwikkeling van de marktrente. Naast het solvabiliteitsrisico loopt het pensioenfonds nog diverse andere risico s, zoals risico s samenhangend met de beleggingen, verzekeringstechnische risico s en niet-financiële risico s, die in paragraaf 6.3 en in de risicoparagraaf van de jaarrekening (paragraaf 11.4.3.2) worden behandeld. Het bestuur heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, beleggingen en toeslagen om de risico s en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. Bij het maken van beleidskeuzes worden de belangen van alle belanghebbenden afgewogen. Het beleid moet worden uitgevoerd binnen de kaders van de pensioenregeling zoals die overeengekomen is met de werkgever en de werknemers. Dit wordt visueel toegelicht aan de hand van onderstaande figuur: 17
In dit hoofdstuk wordt een toelichting gegeven op het gevoerde beleid van het pensioenfonds en het risicobeheer. Tevens wordt ingegaan op de onderlinge samenhang tussen de beleidsgebieden en de invloed van de financiële crisis. 6.1.1 Financiële crisis Het jaar 2008 stond in het teken van de financiële crisis en was voor pensioenfondsen daarmee een roerig jaar. Negatieve berichten over de economie en de financiële sector volgden elkaar in hoog tempo op. Financiële instellingen moesten posities afboeken en derivatenposities sluiten. Het vertrouwen bij beleggers werd hierdoor minder, waardoor ze risico s uit de weg gingen en de beurskoersen daalden. Ook tussen banken onderling was er geen vertrouwen meer en het geldmarktverkeer was beperkt. Door dit gebrek aan kapitaal en liquide middelen kwamen verschillende financiële instellingen in de problemen. Centrale banken en overheden schoten te hulp. Verschillende banken en verzekeraars werden genationaliseerd of maakten gebruik van de mogelijkheid extra kapitaal te lenen. In de eerste helft van het jaar werd nog gesproken over hoge inflatieverwachtingen, mede veroorzaakt door aanhoudend hoge grondstofprijzen. Hierdoor stond het afdekken van inflatierisico s hoog op de agenda bij pensioenfondsbesturen. In de tweede helft van het jaar verdween de inflatieangst. Grondstofprijzen, aandelenkoersen en waarderingen voor bedrijfsobligaties en vastgoedbeleggingen daalden, evenals de wereldwijde economische groeivooruitzichten door de gevolgen van de steeds groter wordende financiële crisis. Als gevolg van de paniek op de beurzen zochten beleggers massaal een veilig oord: staatsobligaties. Een daling van de kapitaalmarktrente was het gevolg. De dekkingsgraden van pensioenfondsen kregen hierdoor niet alleen te maken met een negatieve waardeontwikkeling van de beleggingen, maar ook met een lagere rente. Omdat de verplichtingen van pensioenfondsen op marktwaarde worden berekend, zorgt een lagere rente voor een stijging van de verplichtingen. Een negatief resultaat op de beleggingen aan de ene kant en een stijging van de verplichtingen aan de andere kant waren funest voor de dekkingsgraden. Veel pensioenfondsen zagen zich genoodzaakt de toeslagverlening geheel of gedeeltelijk te beperken. Het opstellen van een korte- dan wel langetermijnherstelplan werd voor de meeste fondsen een realiteit. Daarnaast hadden de dalende dekkingsgraden ook gevolgen voor waardeoverdrachten: volgens de Pensioenwet dienen de waardeoverdrachten te worden opgeschort zolang één van de bij de overdracht betrokken fondsen een dekkingsgraad van minder dan 100% heeft. Voor het pensioenfonds gold dat de dekkingsgraad in de loop van december 2008 onder de 100% is gedaald. Vanaf januari 2009 worden derhalve geen nieuwe in- en uitgaande waardeoverdrachten meer in behandeling genomen. De deelnemers en de betrokken pensioenuitvoerders zijn over de opschorting van waardeoverdrachten geïnformeerd. 18
Ontwikkeling dekkingsgraad 2008 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 140% 160% Dekkingsgraad ultimo 2007 151,4% Beleggingsresultaat -/- 33,2% Mutatie door rentetermijnstructuur -/- 23,8% Waardeverandering verplichtingen 1,1% Verzekeringstechnische ontwikkelingen 1,9% Overige oorzaken 1,8% Dekkingsgraad ultimo 2008 99,2% Bovenstaande figuur laat de ontwikkeling van de dekkingsgraad van het fonds zien in 2008. Naast het effect van de waardeontwikkeling van de beleggingen, is duidelijk te zien dat de dekkingsgraad sterk afhankelijk is van renteveranderingen (rts-effect). Dit wordt veroorzaakt doordat de rentegevoeligheid van de beleggingen van het pensioenfonds kleiner is dan die van de verplichtingen. In 2008 is de beleggingscommissie ondersteund door Strategeon verder gegaan met het creëren van de mogelijkheid om op een gunstig moment de rentegevoeligheid van de beleggingen meer in lijn te brengen met die van de pensioenverplichtingen. In een eerste stap zal de mogelijkheid gecreëerd worden, over de toepassing wordt later beslist. De dekkingsgraad daalde van 151,4% ultimo 2007 tot 99,2% ultimo 2008. Eind november is de dekkingsgraad onder de minimaal vereiste grens van 105% gedaald en daarmee ontstond een dekkingstekort. Het bestuur heeft de onderdekking, zoals verplicht, aan DNB gemeld en heeft vóór 1 april 2009 een herstelplan ingediend. Het herstelplan is opgesteld in overeenstemming met de richtlijnen van de DNB en met de bestaande financieringsafspraken tussen het fonds en de werkgever (vastgelegd in de uitvoeringsovereenkomst). In het herstelplan toont het pensioenfonds aan hoe het verwacht dat in een periode van vijf jaar de dekkingsgraad weer herstelt tot boven de 105% (kortetermijnherstelplan) en binnen een periode van vijftien jaar weer het vereist eigen vermogen wordt bereikt (langetermijnherstelplan). In hoofdstuk 10 vindt u een beschrijving van de hoofdlijnen en uitkomsten van het herstelplan. 19