Trainershandleiding trainingen van het project Samen opvoeden in de buurt zoals ontwikkeld in het ZonMw programma Vrijwillige inzet voor en door jeugd en gezin NUSO Speelruimte Nederland Utrecht 2013
Inleiding NUSO Speelruimte Nederland is de landelijke belangenorganisatie voor buitenspelen en jeugdrecreatie en telt ruim 650 speeltuinverenigingen die lid zijn. In totaal vertegenwoordigen deze verenigingen ruim 20.000 vrijwilligers. Samen ontvangen ze rond de 11,5 miljoen bezoeken per jaar. Gaat het om de Nederlandse speeltuin, dan weet de NUSO als geen ander wat er speelt. Als landelijke belangenvereniging ontvangen wij bijna dagelijks vragen en signalen uit het veld. Daarbij gaat het steeds vaker over jeugdigen of ouders die zich lastig of zelfs problematisch gedragen. Het NUSO project Samen opvoeden in de buurt, gefinancierd vanuit ZonMw, is bedoeld om hier iets aan te doen. In het kader van dit project heeft de NUSO, samen met speeltuinvrijwilligers, drie praktische pedagogische trainingen ontwikkeld. Zij leren je beter met zulke situaties om te gaan. En om er ook iets aan te doen. Opzet van de trainingen De trainingen zijn bijzonder interactief. Er wordt gebruik gemaakt van diverse communicatie zoals: PowerPoint, discussie aan de hand van stellingen, kleine werkgroepen, internet, quizzen en spelvormen. Daarnaast zijn de trainingen op maat gemaakt voor de doelgroep. Aan de hand van voorbeelden uit de praktijk, die de deelnemers van te voren kunnen aangeven, sluit de training aan op situaties waar vrijwilligers mee te maken hebben. Op deze manier kunnen de deelnemers gelijk met het geleerde aan de slag. Profiel van de trainer Algemeen De trainer is in dienst van de NUSO of de trainer voert de trainingen uit op freelance basis. Dat wil zeggen vanuit zijn/haar eigen bedrijf dat ingeschreven staat bij de Kamer van Koophandel. Criteria t.a.v. deskundigheid, vaardigheid en ervaring: - Kennis hebben van het werkveld vrijwilligers in het buurt- en speeltuinwerk - Didactische en methodische vaardigheden m.b.t. het geven van onderwijs aan volwassenen - Ervaring in het geven van training aan volwassenen - Kennis hebben van groepsprocessen en deze weten te hanteren Ten aanzien van de training Pedagogisch handelen: - Relevante kennis op het gebied van pedagogiek - Relevante kennis van teambuilding
- Bekend met het werken van de Belbinmethode - Bereid zich te verdiepen in het werken met de activiteitencirkel - Weten de kennis te vertalen naar de praktijk van het werkveld Ten aanzien van de training Omgaan met agressieve en lastige ouders/verzorgers: - Kennis op het gebied van diverse agressievormen en het begrenzen ervan - Theoretische kennis van de dynamiek van agressie en hinderlijk gedrag - Weten de kennis te vertalen naar de praktijk van het werkveld Ten aanzien van de training Weet wat er speelt, wat te doen bij een vermoeden van kindermishandeling: - Kennis op het gebied van diverse vormen van kindermishandeling - Kennis van de meldcode en het balansmodel - Kennis van signaleren, handelen en communicatie - Weten de kennis te vertalen naar de praktijk van het werkveld Criteria t.a.v. opleiding: - Een relevante universitaire opleiding of een HBO of een opleiding van vergelijkbaar niveau - Bij voorkeur een onderwijsbevoegdheid / trainersopleiding Criteria t.a.v. de houding: - Bereid zijn de richtlijnen van de NUSO op te volgen - Bereid zijn tot samenwerking met medewerkers van NUSO en/of andere trainers - Bereid zijn tot het evalueren van de activiteit en daarbij open te staan voor feedback - Bereid zijn om de activiteit bij te stellen n.a.v. op/aanmerkingen van de NUSO of de deelnemers - Bereid zijn tot intervisie, bijscholing en overleg
Inhoud training: Pedagogisch begeleiden tijdens activiteiten Aanleiding Vrijwilligers in het buurt- en speeltuinwerk zijn veelal niet getraind op de pedagogische kant van het speeltuinwerk. Hierbij valt o.a. te denken aan het organiseren van activiteiten en spelbegeleiding bedoeld voor kinderen, al dan niet in samenwerking met professionele kinderwerkers. Wanneer dit dan in de praktijk niet zo verloopt als verwacht kan dit voor alle partijen op een teleurstelling uitlopen. Doel van de training Doel van de training is vrijwilligers in het speeltuinwerk vaardigheden bij te brengen in het pedagogisch begeleiden van groepen kinderen bij activiteiten en het eventuele samenwerken met professionele organisaties. De nadruk ligt daarbij vooral op organisatie en begeleiding. Vrijwilligers zijn vrij een eigen invulling te geven aan activiteiten (sport, spel, creatief buiten of binnen etc.). Wel zullen de soorten activiteiten in de training de revue passeren. De training is praktijkgericht en gaat daarmee vooral om doen, ervaren en oefenen. Dus zelf ook een activiteit naar keuze organiseren en begeleiden waarbij pedagogisch handelen centraal staat. Doelgroep Medewerkers en vrijwilligers in het buurt- en speeltuinwerk die activiteiten voor kinderen in de leeftijd van 4-12 jaar organiseren. Doelen voor de deelnemers deelnemers hebben kennis van opbouw en voorbereiding van activiteiten deelnemers weten hoe zij een activiteit moeten plannen op pedagogische wijze deelnemers herkennen vroegtijdig lastig gedrag van kinderen en zijn daardoor in staat preventief te werken deelnemers maken taakverdeling zodat zij beter in staat zijn als team eenduidig te werken vrijwilligers en professionals maken duidelijke afspraken Tijd De training is een toevoeging op de bestaande training: Spelbrekers, omgaan met lastig gedrag en is in totaal belast met vier dagdelen. De volgende werkzaamheden vallen hieronder: Voorbereiding: Het maken van contact met de speeltuin en voorbespreking van de training, alsmede het versturen en verwerken van een voorbereidende vragenlijst. Aan de hand hiervan wordt de training op maat gemaakt voor de desbetreffende speeltuin. Training: Het uitvoeren van de training op locatie incl. de reistijd.
Evaluatie: Het nabespreken van de training en de ingevulde evaluatieformulieren uitwerken. Materialen aanwezig en/of meenemen Flip-over Pen en papier Stiften in rood-blauw-groen en zwart Kaartjes met daarop diverse stellingen m.b.t. pedagogisch handelen Belbinteamrollentest + scoretabellen voor de testuitslag Evaluatieformulieren Presentielijst Folder Samen opvoeden in de buurt Programma Het programma bevat de volgende onderdelen en aanpak: Opening, kennismaking, introductie. Doel van de training. Discussie pedagogisch handelen waar loop je in de praktijk tegenaan? Aan de hand van diverse kaartjes, waar stellingen m.b.t. pedagogisch handelen opstaan, ontstaat er een groepsdiscussie. Op deze manier wordt vrij snel duidelijk hoe de deelnemers handelen in hun werkzaamheden. Tevens krijgen zij daarbij inzicht in het handelen van collega s door uitwisselen van ervaringen. Deze discussie wordt geleid door de trainer. Belbinteamrollen test Wil een organisatie meer inzetten op pedagogisch handelen dan is het van groot belang dat zij zich bewust zijn van het feit dat kinderen van nature aanvoelen bij wie zij wel/niet hun zin kunnen doorzetten. Het is daarom van groot belang dat de organisatie zich bewust is van de kracht van eenduidig handelen. Dit kan alleen met een team dat elkaar aanvult en weet welke rol zij zelf en welke rol de andere teamleden vervullen. Hierdoor krijgen zij meer waardering voor elkaar en kunnen zij vanuit hun eigen kwaliteit efficiënter gaan werken.
Werkwijze Deelnemers krijgen een vragenlijst met zeven vragen Per vraag hebben zij max. tien punten te verdelen De resultaten worden in een grafiek beschreven op een flap Deelnemers krijgen visueel inzicht in welke rol het beste bij hun past / welke rol zij (het beste) kunnen vervullen binnen de organisatie De organisatie krijgt inzicht in welke teamrol zij missen binnen de organisatie Op internet zijn de Belbin diverse testen te vinden, een voorbeeld: http://www.projectinuitvoering.info/belbin/belbin.html
Activiteitencirkel Hierbij wordt uitleg gegeven hoe praktisch met pedagogisch inzicht een activiteit georganiseerd kan worden waarbij ieders rol effectief wordt ingezet. Activiteitencirkel Waarom Waarmee Whoops Welke wijze Wat Wie Waar Wanneer Activiteit plannen op pedagogische wijze, hoe doe je dat? Werkwijze: Deelnemers brainstormen over diverse (fictieve) activiteiten die ze kunnen/willen organiseren. Er wordt één activiteit gekozen. Zij organiseren een fictieve activiteit (dit mag ook een bestaande activiteit zijn die zij binnenkort willen organiseren) volgens de activiteitencirkel. Iedere deelnemer doet het deel van de activiteit dat bij zijn/haar rol past (uitslag Belbin). Zodoende wordt ieders kwaliteit (uitslag Belbin) maximaal ingezet. Doel van deze oefening is dat de deelnemers ervaren dat deze manier van werken zeer effectief is. Met minimale inzet maximaal rendement bereiken. Maken van interne afspraken Vragen + evaluatie
Inhoud training: Omgaan met agressieve en lastige ouders Aanleiding Vrijwilligers in het buurt- en speeltuinwerk hebben toenemende mate hinder van lastige ouders, opvoeders en verzorgers van kinderen. Voorkomende situaties zijn: men toont weinig begrip voor regels die in de speeltuin gelden, zij zijn zelf afwezig (ook bij jonge kinderen) tijdens speeltuinbezoek, reageren agressief wanneer ze aangesproken worden op hun gedrag of wanneer hun kind gecorrigeerd wordt door een speeltuinvrijwilliger of toezichthouder. Doel van de training Doel van de training is vrijwilligers in het buurt- en speeltuinwerk inzicht en vaardigheden bij te brengen in de omgang met agressieve en lastige ouders, het begrenzen van situaties waarbij agressie wordt gebruikt en hun eigen houding daarin. Doelgroep Medewerkers en vrijwilligers in het buurt- en speeltuinwerk die contact met ouders, opvoeders of verzorgers van kinderen hebben, zoals activiteitenbegeleiders en toezichthouders. Doelen voor de deelnemers Tijd deelnemers hebben inzicht in lastig en agressief gedrag deelnemers herkennen vroegtijdig lastig gedrag van ouders en zijn daardoor in staat preventief te werken deelnemers zijn zich bewust van eigen houding en gedrag deelnemers hebben inzicht in diverse vormen van agressie deelnemers weten hoe zij lastig en agressief gedrag moeten begrenzen deelnemers maken onderling duidelijke afspraken omtrent toelaatbaar gedrag van ouders zodat zij beter in staat zijn als team eenduidig te werken De training is een toevoeging op de bestaande training: Spelbrekers, omgaan met lastig gedrag en is in totaal belast met vier dagdelen. De volgende werkzaamheden vallen hieronder: Voorbereiding: Het maken van contact met de speeltuin en voorbespreking van de training, alsmede het versturen en verwerken van een voorbereidende vragenlijst. Aan de hand hiervan wordt de training op maat gemaakt voor desbetreffende speeltuin. Training: Het uitvoeren van de training op locatie incl. de reistijd.
Wat is agressief gedrag? Evaluatie: Het nabespreken van de training en de ingevulde evaluatieformulieren uitwerken. Materialen aanwezig en/of meenemen Flip-over Beamer Wit scherm Laptop USB stick met PPT Internetaansluiting Pen en papier Stiften in rood-blauw-groen en zwart Hand-out Omgaan met agressie Evaluatieformulieren Presentielijst Folder Samen opvoeden in de buurt Programma Het programma bevat de volgende onderdelen en aanpak: Opening, kennismaking, introductie Doel van de training De praktijk Door middel van prikkelende vragen komt er een gesprek op gang waarbij de deelnemers kennis en ervaring kunnen uitwisselen. Dit wordt tijdens de training als voorbeeld gebruikt waardoor de training meer gaat leven bij de deelnemers en zij het geleerde gelijk in hun dagelijkse praktijk kunnen toepassen. Werkwijze: Deze oefening maakt duidelijk hoe het onderwerp Agressie leeft bij de deelnemers. Zet in het midden van de flap-over het woord: Agressie, wat is dit voor jou? Noteer de opmerkingen van de deelnemers op de flap. Tijdens het noteren kunnen de opmerkingen ingedeeld worden in de diverse vormen van agressie. Sta stil bij opvallende resultaten. De uitkomsten kunnen gebruikt worden om verder te gaan of te verwijzen naar het verloop van de training.
Via een PowerPointpresentatie (zie bijlage) krijgen de deelnemers inzicht in de diverse vormen van agressie. Herkennen van agressie Werkwijze: De deelnemers worden ingedeeld in kleine groepen. Zij krijgen kaartjes waar diverse kenmerken van agressie zijn beschreven (zoals hoge emotie, intimidatie, sarcastisch etc.). De deelnemers gaan deze kenmerken indelen op soort agressie. Zodoende beklijft de theorie beter. Doel is dat wanneer je de vorm herkent je effectiever kunt begrenzen. Belang van eigen houding en communicatie. Gedrag beïnvloedt gedrag, daarom wordt er ook aandacht besteed aan communicatie. Hoe werkt dit en wat zijn aandachtspunten bij agressie en/of lastig gedrag. Deelnemers krijgen zicht op eigen handelen aan de hand van de communicatiecirkel van Mehrabian
Hoe begrens je lastig en agressief en/of lastig gedrag? Deelnemers krijgen theoretische uitleg hoe dit gedrag te stoppen. Met behulp van interactieve filmpjes (o.a. Youtube) krijgen de deelnemers meer zicht op situaties en hoe deze (eerder) begrenst kunnen worden. Om de sfeer losjes te laten is gekozen voor filmpjes met een humor/knipoog. Drie voorbeelden http://www.youtube.com/watch?v=b3vfc7d8mje (Koefnoen) http://www.youtube.com/watch?v=vsg8ml4kuey http://www.youtube.com/watch?v=7o3pjhvcrvw (Draadstaal) Vragen + evaluatie
Inhoud training: Weet wat er speelt, wat te doen bij vermoedens van kindermishandeling Aanleiding Kindermishandeling is er in diverse varianten. Van verwaarlozing tot seksueel misbruik en komt helaas ook voor in Nederland. Speeltuinvrijwilligers zijn de ogen en oren van de buurt, hebben een sterke signaalfunctie en kunnen daarom effectief reageren op vermoedens van kindermishandeling in de buurt zodat, kinderen veilig en positief kunnen opgroeien. Doel van de training Doel is het zodanig toerusten van vrijwilligers dat zij kindermishandeling van kinderen eerder kunnen herkennen en weten wat ermee te doen. De vrijwilliger hoeft dit niet op te lossen maar weet wel hoe te handelen en wat een veilige plek is om signalen aan door te geven. Doelgroep Medewerkers en vrijwilligers in het buurt- en speeltuinwerk. Doelen voor de deelnemers Tijd deelnemers hebben inzicht in diverse vormen van kindermishandeling deelnemers weten wat mogelijke risicofactoren van kindermishandeling zijn deelnemers kunnen signalen van kindermishandeling herkennen en objectief omschrijven deelnemers weten wat ze kunnen doen en moeten doen bij vermoedens van kindermishandeling middels een stappenplan (meldcode) deelnemers weten bij wie ze binnen de eigen organisatie terecht kunnen met signalen en zorgen over een kind De training is een toevoeging op de bestaande training: Spelbrekers, omgaan met lastig gedrag en is in totaal belast met vier dagdelen. De volgende werkzaamheden vallen hieronder: Voorbereiding: Het maken van contact met de speeltuin en voorbespreking van de training, alsmede het versturen en verwerken van een voorbereidende vragenlijst. Aan de hand hiervan wordt de training op maat gemaakt voor de desbetreffende speeltuin. Training: Het uitvoeren van de training op locatie incl. de reistijd. Evaluatie: Het nabespreken van de training en de ingevulde evaluatieformulieren uitwerken.
Materialen aanwezig en/of meenemen Televisie met DVD-speler Laptop + PPT (evt. meenemen op USB-stick) Beamer Wit scherm DVD Vergeten kinderen Handreiking meldcode Boek NJI kindermishandeling signaleren en handelen Pen en papier Stiften in rood-blauw-groen en zwart Hand-out Weet wat er Speelt Evaluatieformulieren Presentielijst Folder Samen opvoeden in de buurt Folder Weet wat er Speelt Programma Opening, kennismaking, introductie Doel van de training De cijfers Aan de hand van een PPT krijgen de deelnemers zicht op de cijfers en feiten rondom kindermishandeling Diverse vormen van kindermishandeling Met behulp van de DVD Vergeten kinderen van Marietje Kessels komen de diverse vormen van kindermishandeling in beeld. De deelnemers krijgen hierdoor meer inzicht in hoe de diverse vormen in de praktijk herkenbaar zijn. www.marietjekesseld.com Wat kom je tegen in de praktijk Met het opiniespel gaan de deelnemers in kleine groepjes overleggen en uitwisselen welke situaties zij tegenkomen in de praktijk. Mogelijke risicofactoren (kind- ouders - omgeving)
Deelnemers krijgen inzicht en meer achtergrondinformatie over mogelijke risico verhogende factoren, zodat zij de kenmerken van kindermishandeling (eerder) signaleren en herkennen. Dit doen we aan de hand van de Balansmethode ( www.handelingsprotocol.nl/informatie/60-balansmodel ) Maken van sociale kaart Deelnemers gaan in groepjes aan de slag om in kaart te brengen welke (professionele) organisaties in hun directe omgeving van belang kunnen zijn bij de problematiek van kindermishandeling zodat zij daar terecht kunnen met hun hulpvraag. Zij kunnen hierbij in kleur aangeven lokaal/regionaal/provinciaal Voorbeeld van Sociale kaart Organisatie Biedt hulp bij Contactpersoon www adres e-mail adres Tel. nr Mobiel nr. School Maatschappelijk werk Gemeente Jeugdzorg AMK Meldcode / Aanpak van kindermishandeling Deelnemers krijgen uitleg over het stappenplan. Dit is een variant voor vrijwilligersorganisaties op de meldcode, die voor beroepskrachten die met kinderen werken/in contact staan, verplicht is. Zodoende hebben zij helder inzicht welke stappen hun vrijwilligersorganisatie kan ondernemen bij het vermoeden van kindermishandeling. Vragen + evaluatie