wine & dine Zuid-Afrikaanse wijnen Baie lekker! Zuid-Afrika heeft op vele terreinen een langjarige reputatie hoog te houden en dat geldt zeker ook voor de nationale wijncultuur. Tot die voor ons ietwat verrassende conclusie zijn we gekomen na onze culinaire rondreis door dit verbluffende land. Tijdens die trip bleek de lokale horeca moeiteloos de vergelijking met de Europese concurrentie aan te kunnen. De culinaire lat ligt erg hoog, de gastronomie is aangenaam professioneel en de wijnen die een en ander completeren kunnen moeilijk anders dan als uitstekend worden bestempeld. Tekst: Dick Zoet, Foto s: Séan Damstra
Wijnrassen Hoewel er druk wordt geëxperimenteerd in de diverse wijnkelders, worden de wijngaarden nog altijd gedomineerd door de bekende en traditionele Franse druiven. Druif Percentage wijngaarden Chenin Blanc 18,7% Cabernet Sauvignon 13,1% Colombard 11,4% Shiraz 9,6% Sauvignon Blanc 8,2% Chardonnay 8,0% Merlot 6,7% Pinotage 6,2% Rolaine Lotz. De enige echte Zuid-Afrikaanse druif is de Pinotage, een kruising tussen Pinot Noir en Cinsault (die in Zuid-Afrika bekend staat als Hermitage). Er heerst overigens wel meer verwarring over de gehanteerde namen voor de druivenrassen. Zo staat Chenin Blanc bekend als Steen, Riesling als Weisser Riesling, Crouchen als Cape Riesling, Trebbiano als Ugni Blanc, Sémillon als Groendruif en Muscat als Hanepoot. De in Zuid-Afrika gehanteerde naam Muscadel staat waarschijnlijk voor Muscat Blanc à Petits Grains. Hoewel we Zuid-Afrika over het algemeen beschouwen als een van de nieuwe wijnlanden, dateert de wijnbouw in dit land al van 1659. Opvallend genoeg kan worden gesteld dat Nederland daarbij een wellicht kleine, maar toch essentiële rol heeft gespeeld. Het was namelijk de Nederlandse gouverneur Jan van Riebeeck die destijds de eerste wijn produceerde. Die voorzichtige aanzet leidde in de daarna volgende jaren tot een heuse wijnindustrie die ook op mondiale schaal werd gewaardeerd. De fameuze wijn die in Constantia werd vervaardigd, werd lange tijd beschouwd als een der grootste wijnen ter wereld. Helaas viel de wijn ten prooi aan een verwoestende parasiet die de aanplant decimeerde en ontstond er nog grotere schade door criminele wijnhandelaren die inferieure klonen van Constantia op de markt introduceerden. De Zuid-Afrikaanse wijnindustrie kreeg verdere klappen te verwerken onder het apartheidsregime. De productie van wijn werd ondergebracht bij grote coöperaties onder direct toezicht van de regering, waar vooral inferieure wijnrassen werden verwerkt. Door de handelsbeperkingen waren de wijnen vrijwel geheel voor de binnenlandse markt bestemd en men nam klaarblijkelijk niet de moeite om voor de beperkte export te investeren in kwaliteit. Deze onbegrijpelijke activiteiten vestigden de naam van Zuid-Afrika als producent van bedenkelijke witte slobberwijntjes en onbeduidende klonen van de Franse Bordeaux. Kortom, het eertijds uitmuntende imago leek voorgoed verknald. Opleving De teloorgang van de apartheid heeft als prettige bijkomstigheid dat de wijnbouw met nieuw elan wordt aangepakt. Het handelsembargo werd direct opgeheven, waardoor de internationale markt beschikbaar kwam. De oude coöperaties werden ontmanteld en jonge energieke wijnmakers konden hun expertise tonen door de rugdekking van nieuwe investeerders. Helaas bleek het bedenkelijke imago hardnekkig en leeft feitelijk tot op de dag van vandaag voort. En eerlijk gezegd: ook wij hadden voor aanvang van de reis geen hoge pet op van de
Zowel de variëteit als de kwaliteit is in de laatste jaren met sprongen omhoog gegaan. Zuid-Afrikaanse wijnkwaliteit. Rolaine Lotz, de jonge wijnmaakster van Rhebokskloof, maakt ons daags na aankomst met enkele fraaie wijnen direct duidelijk dat we onze bevooroordeelde mening grondig dienen te herzien. Rhebokskloof is een treffend voorbeeld van een wijngoed met een gevestigde reputatie die het niettemin aandurft om zijn lot in handen te leggen van een relatief jonge, ervaren wijnmaker. En, zo wordt gaandeweg onze reis duidelijk, dat gebeurt op veel plekken met als resultaat dat zowel de variëteit als de kwaliteit van de geproduceerde wijnen vooral in de laatste jaren met sprongen omhoog zijn gegaan. Dat mag als een prestatie van jewelste gelden. Want in tegenstelling tot wat je zou verwachten levert het Zuid-Afrikaanse klimaat enkele hardnekkige problemen op voor de wijnboeren. Ze hebben namelijk te maken met een overschot aan zonuren en intensiteit. Wat er in de praktijk op neerkomt dat het alcoholniveau in de druiven op peil is voordat deze rijp zijn. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Zuid-Afrikaanse wijnen vrijwel altijd een opvallend hoog alcoholpercentage hebben: 14,5 of zelfs 15 procent lijken eerder regel dan uitzondering. Werken aan eigen cultuur De wijnmakers doen daar zelf overigens niet zo moeilijk over. Ze hebben in de loop der jaren leren werken met deze klimatologische omstandigheden en hebben hun productiemethoden adequaat aangepast. Mede daardoor is er inmiddels een solide basis gelegd voor een kwalitatief goede tot uitstekende wijncultuur. Dat wordt duidelijk als we een dag later spreken met James McKenzie, de jonge
en ietwat eigenzinnige wijnmaker van Nabygelegen. Hij is van mening dat de Zuid-Afrikaanse wijnmakers zich in de achter ons liggende jaren te veel hebben laten leiden door de Franse dominantie op de mondiale wijnmarkt. We hebben jarenlang geprobeerd onze eigen variatie van Bordeauxwijnen te maken en daarin zijn we aardig geslaagd. Die aanpak heeft ervoor gezorgd dat ons land ondertussen aardig op de kaart is gezet en dat we een behoorlijke exportpositie hebben opgebouwd. Helaas betekent dit tevens dat we nog steeds worden gezien als een land dat klonen produceert en niet als een volwassen wijnland. Natuurlijk kunnen we dat roer niet ineens omgooien; we hebben die vorm van massaproductie nodig om onze industrie in stand te houden. Maar ik vind We moeten investeren in onze eigen, unieke cultuur. Groote Post.
wel dat we zo langzamerhand moeten werken aan een eigen gezicht en dat betekent dat we moeten investeren in onze eigen, unieke cultuur. Dat kost tijd, energie en geld. De eerste twee factoren zijn hier ruimschoots voorhanden en gelukkig zorgen de investeerders en eigenaars er meer en meer voor dat ook de derde component voorhanden komt. Experimenteren Eenzelfde geluid kunnen we beluisteren bij Shaun McLaughlin van Groote Post. Deze oorspronkelijke Brit blijkt een goedlachse levensgenieter met als motto: niet proeven, maar drinken. En dat doen we dan ook van harte. Zijn absolute kaskraker, de Pinotage, valt ons echter behoorlijk tegen. Wanneer we hem vertellen dat we beduidend meer gecharmeerd zijn van zijn Shiraz, wijkt de humor even voor ernst. Natuurlijk is de Shiraz beter, maar de mensen hier willen de Pinotage. Sterker nog: de hele komende oogst heb ik inmiddels verkocht. En je bent natuurlijk een dief van je eigen portemonnee als je aan dat soort signalen vanuit de markt geen gehoor geeft. Aan de andere kant ben ik ook wijnliefhebber genoeg om te investeren in kwaliteit. Vandaar dat we ook een aantal volstrekt eigen wijnen produceren. Om zijn woorden kracht bij te zetten, presenteert McLaughlin ons twee flessen Chardonnay. De eerste die we mogen proeven is op de traditionele wijze vervaardigd, dus met rijping op het vat. De tweede is een experiment: deze is geheel op eigen kracht gerijpt en is dus niet in aanraking geweest met eikenhout. De verschillen zijn evident en we prefereren de unwooded versie, zeer tot genoegen van McLaughlin. Overigens zijn niet alle experimenten succesvol, zo blijkt een aantal dagen later. Reisleider Jos van Krimpen kent onze voorkeur voor Italiaanse wijnen en vergast ons op een fles wijn, gemaakt van de Nebbiolo-druif. De eerste slok maakt duidelijk dat dit experiment nog niet tot een goed einde is gebracht: geen diepgang en onvoldoende body. Opvallend voor een druif die niet buitengemeen veel zon en zelfs koude nodig heeft om tot een volle smaak te geraken. Wellicht speelt het overschot aan zon in deze contreien een doorslaggevende rol. Afgezien van deze spijtige tegenvaller, kan worden gesteld dat het overgrote deel van de experimenten erg veel perspectieven biedt. Deskundigen oordelen Zuid-Afrika is, kortom, een interessant wijnland dat het verdient om met meer dan gemiddelde belangstelling te worden gevolgd. Dat blijkt grosso modo ook de mening van een aantal deskundigen en vinologen tijdens een proeverij die touroperator Jos van Krimpen een aantal weken later in Amsterdam organiseert. Pieter Nijdam, wijnschrijver voor De Telegraaf, wijnhandelaar Ton Overmars en vinoloog Evert-Jan Henrichs zijn het weliswaar bijna voortdurend oneens over de waardering van de wijnen die Van Krimpen ons voorzet, maar getuigen eensgezind van hun waardering voor de inspanningen van de Zuid-Afrikaanse wijnboeren. Dat neemt niet weg dat er best kritiek valt te leveren. Inderdaad, veel wijnen blijken nog steeds geënt op Franse originelen en het merendeel van de wijnen, meestal van mindere kwaliteit, wordt in bulk getransporteerd, lokaal gebotteld en vindt vervolgens zijn weg naar de vaderlandse supermarkten. Dat neemt allemaal niet weg dat er meer en meer voortreffelijke wijnen worden geproduceerd tegen een zeer concurrerende prijs. Helaas zorgen de aanzienlijke transportkosten van de flessen ervoor dat de concurrentiepositie enigszins wordt ondergraven. Wie echter de moeite neemt en zich wat uitgebreider oriënteert, wordt aangenaam verrast. En natuurlijk kan die oriëntatie het best ter plekke plaatsvinden: het schitterende Zuid-Afrikaanse landschap draagt veel bij aan het genieten van de fraaie wijnen. Wij hebben in ieder geval, na onze ervaringen daar en na de bevestiging van de deskundigen in Amsterdam, onze mening drastisch bijgesteld. Zuid-Afrikaanse wijnen zijn gewoon baie lekker. Feiten en cijfers Die waardering voor Zuid-Afrikaanse wijnen wordt waarschijnlijk door velen gedeeld, want de export van wijn is sinds de afschaffing van de apartheid exponentieel gestegen. In 1991 exporteerde Zuid-Afrika slechts 25 miljoen liter; in 2005 was dit al gestegen naar ruim 280 miljoen liter. Het leeuwendeel van de productie van de bijna 4.500 erkende wijnboeren is voor de binnenlandse markt. Hoewel bier nog altijd de nationale drank is, stijgt de consumptie van wijn toch gestaag. Zuid-Afrika produceert jaarlijks 730 miljoen liter wijn. Daarmee bezet het land wereldwijd de negende plaats (als we Europa buiten beschouwing laten zelfs de vierde plaats) met een mondiaal marktaandeel van 2,7 procent.