Helder denken over de lange systemen Pensioen, werk, huis, zorg Frank Kalshoven (frank@argumentenfabriek.nl) April 2013
Helder denken over lange systemen inhoud Observeren en ordenen Overdenken Oordelen
OBSERVEREN De centrale vraag is: met welke trends, feiten en factoren moeten we rekening houden bij het nadenken over lange systemen in de toekomst?
Observeren (1) Menselijk kapitaal De gemiddelde verblijfsduur in het initiële onderwijs is met zes jaar toegenomen sinds 1950. Investeringen in post-initieel onderwijs zijn laag en geconcentreerd bij hoogopgeleide 40-minners met vast contract. De feitelijke uittreedleeftijd stijgt snel, maar de levensverwachting stijgt sneller.
Observeren (2) Pensioenkapitaal Nieuwe cohorten hebben een beter pensioen dan oude cohorten. 95 op de honderd gepensioneerden heeft aanvullend pensioen. 65-plus huishoudens hebben gemiddeld een hoger inkomen dan 65-min huishoudens.
Observeren (3) Baksteen en overig kapitaal Ruim de helft van de bevolking heeft een eigen woning Vermogenswinst op woningen is random verdeeld tussen generaties. Netto vermogen huishoudens is explosief gegroeid tot 400 procent BBP, vooral in handen van 65-plussers. Netto vermogen is schever verdeeld dan inkomen.
Observeren (4) Zorgkosten Zorgkosten per kop (cure) stijgen explosief vanaf 65 jaar, vooral in de laatste twee levensjaren. Per euro leveren de zorguitgaven aan ouderen (cure) weinig quality adjusted life years op. Zorgkosten (care) op hogere leeftijd zijn grotendeels gesocialiseerd.
Observeren (5) Voorbereiden op de toekomst impliceert opbouw van kapitaal. Nadruk ligt in Nl op de opbouw van financieel kapitaal (pensioen en huis); dat is succesvol. Nederland verwaarloost (het onderhoud van) menselijk kapitaal, het vermogen door werk een inkomen te verdienen.
Observeren (6) Mensen zijn bijziend : men handelt in het nu en de (verre) toekomst is wazig. Daarom faalt de markt, en is er grond voor overheidsingrijpen. Dit ingrijpen is gecompartimenteerd.
OVERDENKEN Centrale vraag: Wat willen we, gegeven deze observaties, bereiken?
Overdenken (1) Naar een nieuw levensritme Het huidige levensritme past bij een levensverwachting van pakweg 50: Leren, werken, rusten. Het gewenste ritme dat past bij een levensverwachting van pakweg 85: (Korter) leren, werken, leren/werken, werken, rusten, leren, werken, werken/rusten, rusten
Overdenken (2) Meer investeren in menselijk kapitaal Nieuw levensritme impliceert: Wisselen van beroep. Terug naar school op je 40ste. Blijven (deeltijd) werken tot, zeg, 80. (Goed) investeren in menselijk kapitaal is moeilijker dan investeren in financieel kapitaal.
Overdenken (3) Minder investeren in financieel kapitaal (Verplichte en fiscaal gestimuleerde) vorming van financieel vermogen leidt tot onderinvestering in menselijk kapitaal. Pensioenfocus draagt bij aan een cultuur gericht op zo vroeg mogelijk stoppen met werken. Pensioenen zouden meer het karakter van een risicoverzekering moeten dragen.
Overdenken (4) Gezonder leven, sneller sterven Patiënten en artsen moeten leren dat ook in de zorg (cure) kosten en baten tegen elkaar moeten worden afgewogen. Kosten per Qaly zijn maatgevend. Overbehandeling ouderen moet stoppen.
Overdenken (5) Eigen huis is voor de eigen zorg Zorg (care) op hoge leeftijd is ten principale een individuele aangelegenheid. Wie uit inkomen of vermogen kan betalen, betaalt ook zelf. Voor wie niet kan betalen is er de volksverzekering.
Overdenken (6) Adviseurs moeten het hele werk gaan doen Pensioenadviseurs leveren half werk door de nadruk te leggen op sparen voor consumptie later. Werken voor consumptie later verdient meer nadruk. De adviesmarkt voor menselijk kapitaal ligt wijd open. Omslag naar declaratiemodel maakt instappen aantrekkelijk.
Oordelen
Conclusies (1) Opnieuw nadenken over de inrichting van de lange systemen voert mij tot vijf conclusies: 1. We hebben een nieuw levensritme nodig 2. De aandacht moet verschuiven van financieel (pensioen)kapitaal naar het liefdevol onderhouden van menselijk kapitaal.
Conclusies (2) 3. De cure-kosten voor ouderen kunnen en moeten scherp omlaag: gezonder leven, sneller sterven. 4. Het eigen huis is op hoofdlijnen een spaarpot voor verzorgingskosten. 5. Adviseurs kunnen een nieuwe markt aanboren door heel werk aan te bieden.