Onderdeel Onderwerpen Beelden 1. Locatie -introductie -kenmerken -landschap.landschapkwaliteiten.integratie.groenzones -stedenbouw Foto s, Tekeningen en schema s
Introductie Zo n tien jaar geleden is het project EVA-Lanxmeer in Culemborg gestart vanuit een particulier initiatief als bijdrage aan de ontwikkeling van een duurzame en milieubewuste samenleving. Inmiddels is de wijk EVA-Lanxmeer uitgegroeid tot een landelijk en internationaal voorbeeld voor duurzame stedenbouw en voor sociale en maatschappelijke ontwikkelingen. EVA-Lanxmeer is een coproductie van de gemeente Culemborg en Stichting E.V.A.. De door EVA opgestelde principes voor het ontwerpen en ontwikkelen van stedenbouwkundige plannen zijn het uitgangspunt geweest voor EVA-Lanxmeer. Deze principes zijn onder meer: - inventarisatie van de Genius Loci: de bestaande kwaliteiten van de plek die bewaard moeten blijven en/of versterkt kunnen worden - het zoveel mogelijk sluiten van stof- en energiekringlopen en zichtbaar maken van natuurlijke kringlopen - optimale verbinding van landschappelijke elementen en architectuur - optimale inbedding van duurzame waterhuishouding en duurzame energievoorziening in stedenbouwkundig plan - ontwerpen van ontmoetingsplekken en voorwaarden scheppen voor eigen initiatieven van bewoners - participatie van toekomstige bewoners en gebruikers bij ontwerp en beheer van de wijk. De wijk Lanxmeer ligt rondom een waterwingebied met een oude markante watertoren. In het beschermde waterwingebied voormen oude hoogstam appelbomen en populieren een groene zone. Oude landschappelijke kenmerken en ecologische kwaliteiten zijn in het stedenbouwkundig plan opgenomen. Duurzame water- en energiehuishouding vormen een onderdeel van de wijk. Een van de uitgangspunten bij de start van het project in 1994 was tevens dat de kwaliteit van de gebouwde omgeving zoveel mogelijk moet bijdragen aan het welzijn van mensen die er wonen en werken. De bebouwde omgeving is een belangrijk pedagoog en speelt een grote rol bij de opvoeding en ontplooiing van kinderen. Daarom was participatie van toekomstige bewoners en gebruikers vanaf het begin een onderdeel van het interdisciplinaire planproces. De drie pijlers onder de wijk EVA- Lanxmeer zijn -de woningen en kantoren, -de stadsboerderij en -het EVA Centrum. EVA-Lanxmeer is een gebied van ongeveer 24 hectare naast het NS station van Culemborg. Daartoe behoort ook een kantorengebied dat aan de duurzame criteria van het EVA concept moet voldoen.
Het totale plan omvat: -ca. 250 woningen en appartementen, deels met bedrijfsruimten en voor verschillende inkomenscategorieën -ca. 40.000 m2 kantooroppervlak met woon/werkfunctie -een zorgboerderij voor oudere agrariërs -een ecologische stadsboerderij voor voedselproductie en contact met de natuur -EVA Centrum en Hotel: een multifunctioneel centrum voor Integrale ecologie en maatschappelijke vernieuwing met congres en overnachtingfaciliteiten -Waterwingebied -Archeologische vindplaatsen Woningen Stadsboerderij EVA Centrum met hotel (voorstudie) Kantoren
Kenmerken.Coproductie van gemeente Culemborg en Stichting E.V.A..Integrale planvorming en samenwerking van alle disciplines..integraal waterconcept en duurzaam energieconcept..landschapsarchitectuur op basis van bestaande landschappelijke elementen..waterwingebied en archeologische vindplaatsen geïntegreerd in plangebied..uitgebalanceerd stedenbouwkundig plan..integratie van diverse functies en technieken..participatie van (toekomstige) bewoners vanaf de initiatieffase..bewonersvereniging EVA Lanxmeer.Beheer semi-openbare ruimte door bewonersvereniging.projectontwikkeling in eigen beheer mogelijk..bio-ecologisch bouwen..ecologisch kantorenpark gebaseerd op uitgangspunten EVA-Lanxmeer..Biogasinstallatie en natuurlijke waterzuivering voor het sluiten van de afvalwaterkringloop..bestaande scholen, zwembad en kringloopcentrum opgenomen in of direct grenzend aan plangebied.
Landschap Landschapkwaliteiten Uitgangspunt voor het ontwikkelen van het landschappelijk stedenbouwkundig plan zijn de eigenschappen en kwaliteiten van de plek, de Genius Loci. Doelstellingen van het plan zijn een integraal waterbeheer, het verbinden ecologische zone s, integratie van landschap en architectuur, het bevorderen sociale cohesie en betrokkenheid van bewoners. De structuur van het landschappelijk stedenbouwkundig plan is voor een belangrijk deel gebaseerd op de inventarisatie van landschappelijke kwaliteiten, zoals de bodemstructuur, stroomrug, kwelvorming, de ecologische dragers in het landschap, oude waterlopen, het slagenlandschap, waardevolle beplanting (meidoornhaag en boomgaarden) en een aantal karakteristieke boerderijen. Er is gebruik gemaakt van inventarisaties door het bureau Raap naar de geo-morfologie en historie van de plek en een inventarisatie van de bestaande ecologische kwaliteiten door de Vlinderstichting. Een tweede belangrijke invloed op de ruimtelijke structuur van het plan is de groenzonering volgens ontwerpprincipes uit de Permacultuur. Hierbij wordt uitgegaan van 4 ruimtelijk gekoppelde groenzones. De inrichting heeft een hoge belevingskwaliteit (diversiteit aan microklimaten en toegankelijk) en mag door bewoners gebruikt worden voor telen van groente en fruit ( eetbaar landschap ). Het plangebied voor EVA-Lanxmeer ligt op de Schoonrewoerdse stroomrug, sinds kort bekend door de vele archeologische vindplaatsen. Het is een historisch bewoningsgebied in het dynamische rivierenlandschap. Onder andere door de wat hogere ligging, op elkaar kruisende stroomruggen en door de zanderige ondergrond was het gebied al vroeg geschikt voor bewoning. Door gebruik te maken van het ondergrondse reliëf van zandgronden en een bovenliggend kleidek, variatie in de hoogte van het grondwater (rivierkwel) en bestaande waardevolle groene dragers, krijgt het gebied een hoge potentiële ecologische waarde. Het watersysteem maakt gebruik van de afsluitende kleilaag bij buffering en van de doorlatendheid van zandlagen bij infiltratie.
Integratie De indeling van de gehele buitenruimte is gebaseerd op het ruimtelijk zoneringprincipe uit de permacultuur. Permacultuur is een samenvoeging van permanent agriculture Het is een benaderingswijze met als doel om een leefomgeving te creëren die de diversiteit en veerkracht vertoont van natuurlijke ecosystemen. Voor de inrichting van de buitenruimte is op het schaalniveau van nieuwe woonwijken een zoneringconcept ontwikkeld. Dit concept is afgeleid van de zonering zoals die oorspronkelijk is toegepast op landbouwsystemen. In dit concept zijn 4 zones te onderscheiden. De inrichting en het beheer van deze zones is gericht op een hoge biodiversiteit, natuurlijke dynamiek en op samenhang tussen elementen, plekken en processen (ondermeer via kringlopen). De zones staan op verschillende manieren met elkaar in verband: -Fysiek door de vormgeving van waterlopen, paden, groenstroken en via de kringlopen van grondstoffen, plantgoed en producten. -Ruimtelijk door een versterkte beleving van eenheid -Ecologisch door grotere diversiteit en vitaliteit van het geheel. -Sociaal door gezamenlijk gebruik en beheer. Bewoners worden actief uitgenodigd om actief deel te nemen aan de processen van inrichting, aanleg, beheer en verdere ontwikkeling van hun leefomgeving ( beleven is leren ).
Groenzones Er zijn vier groenzones in EVA-Lanxmeer. In het plan is er naar gestreefd om de verschillende groenzones zonder harde afscheidingen in elkaar over te laten gaan.hierdoor is een samenhangend groen netwerk ontstaan van privé tuinen, gemeenschappelijk terreinen en hoven, een openbaar gebied en de stadsboerderij..zone 1 privé tuinen Kenmerken - privé terrein direct om eigen huis voor rust en beschutting - natuurlijke materialen - milieuvriendelijk beheer - geen bouwwerken, geen gesloten erf afscheidingen (schuttingen e.d.).zone 2 gemeenschappelijk uit te geven particulier terrein Kenmerken - semi-openbaar gebied met een besloten karakter - gezamenlijke tuinen (hoven) - de directe omwonenden hebben het eigendom en beheer - het gebied wordt ingericht als moestuin met zitgelegenheid, ontmoetingsruimte en speelgelegenheid..zone 3- parkzone Kenmerken - openbaar gebied - autovrij (parkeren aan de randen, geen doorgaande wegen) - het gebied is geschikt voor wandelen, spelen, en fietsen - in de inrichting is sprake van een combinatie van retentievijvers voor regenwater, infiltratie greppels voor straatwater, fruit- en moestuinen.
.zone 4 stadsboerderij Caetshage Kenmerken - beperkt openbaar terrein met paden en een fietsroute - proeftuin met kleinschalige biologische land bouw, groete- en fruitteelt - beheer is professioneel georganiseerd en gericht op ecologische productie van groenten en fruit - het gebied heeft een belangrijke functie als toegevoegde waarde door de inzet van de omwonenden en een zorgfunctie.
Stedenbouw Uitgangspunt voor het ontwikkelen van het landschappelijk stedenbouwkundig plan zijn de eigenschappen en kwaliteiten van de plek, de Genius Loci. Doelstellingen van het plan zijn een integraal waterbeheer, het verbinden ecologische zone s, integratie van landschap en architectuur, het bevorderen sociale cohesie en betrokkenheid van bewoners. Bij het ontwerpen van het stedenbouwkundig plan zijn de bestaande kwaliteiten van het gebied geïntegreerd en versterkt. De polder Lanxmeer is een deel van het oude Betuwse rivierenlandschap. Door het uitgraven van een oude rivierbedding: een arm van de Lek, die hier 3000 jaar geleden heeft gestroomd, is een uniek landschap ontstaan specifiek voor Lanxmeer in gemeente Culemborg. Vooral twee uitgangspunten hebben de stedenbouwkundige vormgeving bepaald. Een verkavelingvorm die sociale kontakten stimuleert en Een groenzonering volgens principes uit de permacultuur. Door openbare voorkanten en privé-achterkanten in een hofvormige ruimte te situeren, ontstaat een gebied dat noch openbaar noch privé is. Het is tegelijkertijd voor en achtertuin en daarmee een plek waarin mensen elkaar snel tegenkomen. Dit wordt versterkt door een gemeenschappelijk ontwerp en beheer van de binnenhoven. De hoven zijn het collectieve eigendom van de omwonenden. Deze opzet geldt vooral voor het plangebied met vier binnenhoven aan de noordkant van het waterwingebied. De belangrijke bouwstenen van het stedenbouwkundig plan zijn: 1. Nieuw geïntroduceerde waterstructuren parallel aan de Rijksstraatweg en het riviertje de Meer. Het betreft hier de introductie van de oude Lek. 2. De aanwezige stroken verkaveling wordt ervaarbaar gemaakt en gehouden door nieuw aan te planten en te handhaven landschappelijke hagen. De bestaande meidoornhagen vormen daarbij de basis voor de wadi s. Wadi s zijn brede, ondiepe greppels voor infiltratie van regenwater. 3. Een volgende belangrijke bouwsteen van het plan zijn de twee archeologische vindplaatsen van
woonplekken uit de bronstijd. De woonplekken zijn in de zuidoosthoek van het gebied zichtbaar gemaakt. 4. De stedenbouwkundige structuur vormt een samenhangend geheel voor wonen, werken en bijzondere voorzieningen. Bewust zijn ook mengvormen gerealiseerd tussen wonen en werken. Alle bebouwing draagt bij en maakt deel uit van het duurzaam / ecologisch concept van het plan als geheel. 5. Centraal in de planvorming staat de integratie van het terrein van het Waterbedrijf. De vormgeving van het plan is erop gericht dat het beschutte waterwingebied niet als een geïsoleerd element wordt ervaren, maar juist een sterke ruimtelijke relatie heeft met de omringende bebouwing en met de stadsboerderij. Niet geïsoleerd maar maakt deel uit van de totaliteit. 6. Gezien het belangrijke educatieve aspect, dat een rol speelt in het plan, is ook bijzondere aandacht besteed aan de integratie van de bestaande school Lek en Linge. Aan de zuidwest zijde grenst deze school nu aan het ecologisch meest waardevolle gedeelte van het totale plangebied. Aan de noordoostzijde grenst de school aan een te realiseren helofytenfilter. 7. Mede door de ontoegankelijkheid van het waterwingebied vormde dit gebied altijd een barrière met betrekking tot een doorgaande fietsroute naar de aangrenzende woonwijken naar het station. In het plan is de realisatie van aantrekkelijke fietsroutes door het gebied naar het station een belangrijk uitgangspunt. 8. Een verdere ontwikkeling van bebouwing langs het spoor staat los van de realisatie van het stedenbouwkundig plan van de wijk EVA-Lanxmeer. Het realiseren van een geluidswerende voorziening is van belang in relatie met de te ontwikkelen bebouwing nabij het spoor.