Zorgpact Brabant Regionaal sociaal akkoord arbeidsmarkt Zorg en Welzijn 1. Inleiding De activiteiten op het gebied van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant staan op een zeer hoog niveau. Daarmee leveren ze een onmisbare bijdrage aan de kwaliteit van leven en een gezonde, veerkrachtige, productieve en veilige samenleving in onze provincie. Door een groot aantal bezuinigingen en stelselwijzigingen vanuit de Rijksoverheid staat de betaalbaarheid van die activiteiten echter onder grote druk. Deze maatregelen hebben verstrekkende gevolgen voor de sector zorg en welzijn. De veranderingen zullen merkbaar zijn voor iedereen: burgers, zorgaanbieders, werkgevers, onderwijsinstellingen en overheid. Met dit regionaal Zorgpact Brabant Zorg en Welzijn slaan de betrokken partijen in Noord-Brabant de handen ineen. Centraal daarbij staan de medewerkers in de Zorg. Want het verlenen van Zorg en Welzijn is op de eerste plaats mensenwerk. Dag in dag uit zetten duizenden medewerkers zich met hart en ziel in voor de patiënten en cliënten die afhankelijk zijn van zorg en ondersteuning. Het doel van dit akkoord is te voorkomen dat op korte termijn veel (jongere) hulpverleners aan de kant komen te staan en dat er op langere termijn weer tekorten gaan ontstaan. Dat kan door nu verstandig te reorganiseren en te investeren in van-werk-naar-werk-trajecten, de kwaliteit van de opleidingen en de mobiliteit van de medewerkers. 2. Zorg en Welzijn in Noord-Brabant in beeld In de sector zorg en welzijn in Noord-Brabant werkten in 2013 circa 165.000 mensen (bron: PGGM). Dit is 15% van de totale werkgelegenheid in de provincie. Daarmee is Zorg en Welzijn naast de Zakelijke Dienstverlening en de Industrie de belangrijkste sector in de provincie. Werkgelegenheid 2013 Aantal medewerkers 163.565 Aantal fte 103.726 Gemiddeld aantal uren per week 23 Gemiddelde leeftijd 43,1 Om Zorg en Welzijn ook in de toekomst betaalbaar te houden voert het kabinet een ingrijpende stelselwijziging door en worden forse bezuinigingen opgelegd. Deze stelselwijzigingen en bezuinigingen hebben op korte termijn enorme personele gevolgen voor de sector. Tegelijk met de gevolgen van dit beleid heeft de sector op middellange en lange termijn te maken met belangrijke kwalitatieve en kwantitatieve ontwikkelingen. Op hoofdlijnen betreft het de volgende ontwikkelingen: - De bezuinigingen van het kabinet leiden op korte termijn tot een daling van het aantal medewerkers 1 met circa 18.000. Voor een belangrijk deel betreft het hier medewerkers op niveau 1 en 2. De verwachting is dat het merendeel van deze medewerkers niet meer binnen de sector kunnen terugkeren. Voor deze groep zijn onorthodoxe en vernieuwende oplossingen nodig. 1 Bijlage 1 bevat een gedetailleerd overzicht van de personele ontwikkeling in de sector Zorg en Welzijn in Brabant. 1
- Door de enorme bezuinigingen verlaten ook beter opgeleide medewerkers de sector en is de nieuwe instroom geminimaliseerd. Op de middellange termijn zullen echter weer nieuwe voornamelijk beter opgeleide medewerkers nodig zijn. Door de stijgende zorgvraag (circa 2,5% per jaar) is het totaal beschikbare zorgbudget in 2018 naar verwachting weer op het niveau van 2012. Zoveel als mogelijk moet worden voorkomen dat de sector nu kwalitatieve medewerkers moet laten gaan die over enkele jaren weer hard nodig zijn. - De hervormingen om mensen in staat te stellen langer thuis te blijven wonen (extramuralisering) heeft consequenties voor circa 12.500 medewerkers. De werkzaamheden van deze medewerkers zullen anders worden gefinancierd of op een andere plek of bij een andere werkgever moeten worden aangeboden. Dit vraagt om andere kwaliteiten en competenties maar vooral ook om een andere 'mindset' van betrokken medewerkers. Activiteiten gericht op mobiliteit in samenhang met scholing zijn van groot belang. - De komende jaren verandert de zorgvraag sterk door vergrijzing en technologische ontwikkelingen. De zorgvraag wordt complexer en klantgerichtheid en vraag gestuurd werken worden steeds belangrijker. Onder invloed van de groeiende rol van mantel- en informele zorg verschuiven verantwoordelijkheden en rolpatronen. Het omgaan met nieuwe technologieën vraagt van medewerkers om specifieke vaardigheden. Vanwege deze grote veranderingen is een competentiegerichte ontwikkeling van nieuwe en zittende medewerkers noodzakelijk. - Tegelijk met de huidige bezuinigingen werpen op de middellange en lange termijn de vergrijzing en ontgroening van de arbeidsmarkt (binnen en buiten de sector) hun schaduw vooruit. Dit betekent dat grote aantallen medewerkers de zorg zullen verlaten en er een enorme vervangingsvraag ontstaat. Uitdaging Met bovenstaande ontwikkelingen staat de sector voor één van de grootste uitdagingen ooit. Door de bezuinigingen en de stelselwijzigingen zal de sector de komende jaren een volledig andere aanblik krijgen. Met minder mensen zal meer en andere zorg moeten worden geleverd. Tegelijkertijd zal de vraag naar complexere zorg toenemen. Daarbij dienen zich talloze vragen aan: Welke competenties hebben de medewerkers in Zorg en Welzijn nodig? Op welke niveaus? En hoeveel werknemers? En vooral ook: hoe voorkomen we dat de reorganisaties die nu bij vrijwel alle zorgorganisaties op de rol staan doorslaan, waardoor de sector voor jaren 'uit het lood' komt te staan. 3. Betrokken partijen Het Regionaal Zorgpact Brabant Zorg en Welzijn is een belangrijke uiting van de gezamenlijke verantwoordelijkheid die werkgevers, werknemers, overheid, onderwijsinstellingen en andere betrokken partijen voelen voor een structurele aanpak van de kwaliteit en werkgelegenheid van de sector zorg en welzijn in de regio. De volgende partijen zijn daarbij nodig: 1. Werkgevers De zorgsector is een brede sector bestaande uit verschillende werkvelden. De gevolgen van de bezuinigingen en stelselwijzigingen verschillen per werkveld maar de werkgevers in de sector willen gezamenlijk inhoud geven aan de samenwerking op regionaal niveau. Voor zowel de cure als de care geldt dat het waarborgen van kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid in een sterk veranderende samenleving (vergrijzing, technologie, arbeidsmarkt) veel innovatie vraagt. De betrokken werkgevers zien het als hun opdracht om in de komende jaren tot kwaliteitsverbetering én een beheerste groei van de zorguitgaven te komen. De gezamenlijk werkgevers delen de overtuiging dat kwaliteitsverbetering en kostenbeheersing niet conflicteren maar hand in hand kunnen gaan. In het Regionaal Zorgakkoord zijn de werkvelden Verzorging, Verpleging en Thuiszorg, Ziekenhuizen, Verstandelijk gehandicapten, Geestelijke gezondheidszorg, Jeugdzorg, Welzijn en Eerstelijnszorg betrokken. 2
2. Werknemers De werknemers in Zorg en Welzijn vormen nu en in de toekomst het sociaal kapitaal en zijn van grote waarde voor de kwaliteit van de verleende zorg. De voorgenomen hervormingen brengen echter grote onzekerheid voor de werknemers met zich mee. Daarom is het van belang nu verstandig te reorganiseren, gedwongen ontslagen zoveel als mogelijk te voorkomen en ervoor te zorgen dat mensen van werk naar werk worden begeleid. Daarnaast zullen de structurele veranderingen in de toekomst andere eisen stellen aan de mobiliteit, kennis en kwaliteit van de zorgmedewerkers. Een redelijke balans tussen flexibiliteit en zekerheid is daarbij gewenst. De werknemersorganisaties hebben groot belang bij een evenwichtige ontwikkeling van bovenstaande veranderingen in de regio. Het Zorgpact Brabant wordt ondersteund door Nu 91, CNV Publiek Zaak en de FBZ. 3. Onderwijs Regionale onderwijsinstituten hebben de opdracht en het voornemen om voldoende nieuwe medewerkers met de juiste kwalificaties en het goede niveau op te leiden voor de sector. De onderwijsinstituten kunnen dat echter niet alleen. Om in- en uitstroom van de zorgopleidingen ook op de langere termijn adequaat af te stemmen, is samenwerking tussen het onderwijs en de werkgevers onmisbaar. Naast de initiële opleiding is de betrokkenheid van het onderwijs noodzakelijk om de hervormingen binnen de sector te ondersteunen met her- en bijscholing van medewerkers. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de duurzame inzetbaarheid van het personeel evenals het zoveel als mogelijk van werk-naar-werk-begeleiden van medewerkers waar dit aan de orde is. 4. Gemeenten De transitie van AWBZ taken naar de WMO is een uitermate complexe en uitdagende operatie. De rol en positie van de gemeente op het gebied van welzijn, ondersteuning en begeleiding zal daarmee de komende jaren fors toenemen. De gemeentelijke overheid wordt steeds meer de spil in de organisatie en de uitvoering van Zorg en Welzijn in de regio. De gemeenten in Noord-Brabant worden daarbij echter geconfronteerd met de situatie dat deze grotere verantwoordelijkheden vanuit de rijksoverheid gepaard gaan met een omvangrijke bezuiniging. Naar verwachting hebben de gemeenten voor de ouderenzorg, gehandicaptenzorg, maatschappelijke opvang, welzijn en geestelijke gezondheidszorg de komende jaren circa een kwart minder geld te besteden. Gemeenten in Noord-Brabant willen deze bezuinigingen zoveel als mogelijk in overleg met alle betrokken partijen invullen. 5. Provincie Noord-Brabant De provincie Noord-Brabant heeft geen directe bestuurlijke verantwoordelijkheid op het gebied van Zorg en Welzijn maar de sector is een belangrijke bron van werkgelegenheid en is naast de Zakelijke Dienstverlening en de Industrie de belangrijkste sector in de provincie. Daarnaast levert de sector een onmisbare bijdrage aan de kwaliteit van leven en een gezonde, veerkrachtige, productieve en veilige samenleving. Voor het algemene welzijn en de welvaart in de provincie Noord-Brabant is een vitale sector zorg en welzijn onmisbaar. 6. Patiënten Een belangrijk element in de hervormingen in Zorg en Welzijn heeft betrekking op de vraagsturing, de eigen regie en de positie van de cliënt. Meer dan voorheen zal van cliënten/patiënten die daartoe in staat zijn gevraagd worden meer zorg zelf te regelen in de eigen omgeving. Daarvoor is het nodig dat er gerichte activiteiten worden ontwikkeld om patiënten en cliënten daarin te ondersteunen en hen actief te betrekken bij de organisatie van de zorg (shared decision making). 3
4. Actielijnen Het Zorgpact Brabant wil een concrete bijdrage leveren aan de transitie van de sector zorg en welzijn door middel van concrete acties langs drie actielijnen. Per actielijn worden concrete deelplannen en projectplannen met begroting opgesteld. Bij de uitvoering wordt een beroep gedaan op financiële mogelijkheden vanuit de overheid, Europese middelen en de transitieplannen die regionaal in ontwikkeling zijn. Actielijn 1: Organiseren en versterken van de mobiliteit De bezuinigingen en de extramuralisering brengen belangrijke mobiliteitsvragen met zich mee. Daarbij is het gewenst gedwongen ontslagen zoveel als mogelijk te voorkomen en er voor te zorgen dat waar mogelijk mensen van-werk-naar-werk worden begeleid. Om dit te kunnen realiseren zijn de volgende acties nodig. A. Optimale transparantie van vacatures Door publicatie van alle vacatures in de regio is er sprake van maximale transparantie en inzicht in de beschikbare vacature. (door middel van de vacatureportal BrabantZorg.Net hebben de werkgevers dit reeds gerealiseerd). B. Inrichten van regionale mobiliteitscentra In aansluiting op Brabantzorg.Net worden de regionale servicepunten Zorg en Welzijn 2 ingezet bij de uitvoering van mobiliteitsactiviteiten. Het doel is de servicepunten in de regio te laten functioneren als een War room waar alle (actuele) informatie die van belang is voor het begeleiden van-werknaar-werk beschikbaar is. Doel is vervolgens per (sub)regio concrete mobiliteitsactiviteiten te stimuleren en op te zetten. Het kan daarbij zowel gaan om intersectorale projecten (mobiliteit van medewerkers buiten de sector) als intra sectorale projecten (mobiliteit binnen de sector). Een belangrijk onderdeel daarbij vormt de parallelle ontwikkeling, organisatie en uitvoering van scholingstrajecten (in het kader van het Sectorplan Zorg en Welzijn Noord-Brabant is een concreet plan op dit gebied voorbereid). Actielijn 2: Continuïteit en kwaliteit van onderwijs Om goed te kunnen inspelen op de veranderingen in de sector is een innovatieve aanpak nodig bij het opleiden van huidige en nieuwe zorgprofessionals, waarbij de zorginstellingen en het onderwijs intensief samenwerken binnen de beroepskolom. C. Instellen van een strategisch onderwijsoverleg. Een optimale aansluiting tussen onderwijs en praktijk dragen een uitermate strategisch karakter. Kwantitatieve en kwalitatieve besluitvorming over gewenste instroom en uitstroom hebben een looptijd van jaren. Om invulling te geven aan het strategisch karakter zal jaarlijks een strategische Captains of Education conference plaatsvinden. Het doel is een 'strategische agenda' op te stellen die als richtlijn kan dienen bij instroom in het onderwijs. Op basis van deze strategische agenda zal per regio een nadere invulling plaatsvinden. D. Realiseren van een zorgacademie of zorginnovatiecentrum Een Zorgacademie of zorginnovatiecentrum vervult een belangrijke rol in de innovatieve ontwikkeling en organisatie van doorlopende leerlijnen en de innovatie van het onderwijs. De Zorgacademie is een creatieve proeftuin, waar ideeën ontstaan, plaats is voor co-creaties, ontdekkingen en innovaties, waarna de deelnemers ze bij bewezen succes implementeren bij de samenwerkende partners, bijvoorbeeld door het aanpassen van het lesprogramma en het curriculum van de deelnemende opleidingen, etc. Het streven is in zoveel mogelijk regio s een zorgacademie (zoals in Midden-Brabant) of zorginnovatiecentrum te realiseren. 2 In diverse regio s in Noord-Brabant hebben de zorg- en welzijnswerkgevers, het UWV en de gemeenten een Servicepunt Zorg & Welzijn opgezet. Dit Servicepunt vormt nu al het centrale loket voor informatie over werken en leren in Zorg en Welzijn in de regio. 4
E. Bijscholing Van medewerkers wordt verwacht dat zij bereid en in staat zijn in te spelen op de veranderende omstandigheden. Vakkrachten in de toekomst moeten beschikken over competenties als goede contactuele eigenschappen, goed kunnen samenwerken met een diversiteit aan belanghebbenden, een brede visie hebben op de kwaliteit van leven van de cliënt en problemen pragmatisch kunnen oplossen. Om een bijdrage te leveren aan de versterking van de competenties is een massieve inzet op bijscholing en competentieontwikkeling nodig (in het kader van het Sectorplan Zorg en Welzijn Noord-Brabant is een concreet plan op dit gebied voorbereid). F. Stages en leerwerkplaatsen Voor de sector is het van levensbelang dat jonge medewerkers blijven kiezen voor het werken in de sector en dat de zij daartoe de gelegenheid biedt. De beschikbaarheid van voldoende stageplaatsen is daarbij van groot belang. Om de continuïteit van de opleidingen de komende jaren op niveau te houden is extra inzet nodig om voldoende stages en leerwerkplaatsen te garanderen (in het kader van het Sectorplan Zorg en Welzijn Noord-Brabant is een concreet plan op dit gebied voorbereid). Actielijn 3: Behouden en onderhouden van mensen in de Zorg De ontwikkelingen in Zorg en Welzijn hebben bovenal ook grote gevolgen voor de medewerkers. Het is van groot belang ook medewerkers mee te nemen in de transitie die zal plaatsvinden. G. E-portfolio en loopbaanportal Om ook medewerkers bewust te maken van alle veranderingen op de arbeidsmarkt, de veranderingen in de wijze van zorg- en dienstverlening en ze mede verantwoordelijk te maken voor de eigen loopbaan is een beweging nodig. Een proces van bewustwording en beweging zodat zij tijdig en adequaat de eigen regie kunnen voeren over hetgeen er op hen afkomt als werknemer. Om deze beweging op gang te krijgen zal de ontwikkeling, introductie en begeleiding van E- portfolio s en een Loopbaanportal voor de gehele sector sterk worden gestimuleerd (met financiële ondersteuning van de Provincie Noord-Brabant is een concreet projectplan voorbereid en start per 1 maart 2014 het Transvorm Loopbaan Portal TLP). H. Sociale innovatie De tijd van simpelweg inzetten op nog meer personeel in de sector is echt voorbij. Simpele oplossingen zijn niet voorhanden. De toenemende zorgvraag, de groeiende complexiteit van de zorgvraag en de gelijktijdige noodzaak de kosten te beheersen, vraagt om creatieve oplossingen op basis van nieuwe denkrichtingen. Een deel van de oplossing ligt in innovaties als zorgtechnologie, domotica, slimmer werken en e-health maar ook sociale innovatie is nodig. De praktijk leert dat technologische en sociale innovatie twee kanten zijn van een medaille. Door middel van een intensieve campagne zal sociale innovatie worden gestimuleerd. 5. Informatie en overleg Een belangrijk element van het Zorgpact Brabant is de beschikbaarheid, uitwisseling en verspreiding van informatie en kennis. Om deze kennisuitwisseling tot stand te brengen zal de website van het Zorgpact Brabant worden ingericht als hét kennisknooppunt voor de sector zorg en welzijn in de provincie Noord-Brabant. Bij de ontwikkeling en realisatie van het kennisknooppunt zal de kennis van de Universiteit van Tilburg via de Universitaire instituten Tranzo en ReflecT worden betrokken. Twee keer per jaar zal een Zorgpactmanifestatie worden georganiseerd. Op deze manifestaties zal verslag worden gedaan van de voortgang van het Zorgpact. Daarnaast zijn deze manifestaties vooral ook gericht op het bespreken van belangrijke ontwikkelingen en uitwisseling van best practises en kennis en informatie. Om de voortgang in de activiteiten te bewaken en waar nodig bij te stellen, zal twee keer per jaar een strategisch overleg met alle betrokken partijen plaatsvinden. 5
Bijlage Stelselwijzigingen Om Zorg en Welzijn ook in de toekomst betaalbaar te houden voert het kabinet een ingrijpende stelselwijziging door. De hoofdlijn daarin is de verdere extramuralisering van de Zorg in samenhang met de versterking van de eerste lijn. Het doel is meer verantwoordelijkheid voor Zorg en Welzijn te leggen bij burgers -en hun sociale omgeving- zelf. Tegelijk hiermee wordt de bestaande organisatie- en bekostigingsstructuur volledig herzien. De AWBZ-zorg die ondersteunend van aard is en thuis of in de omgeving wordt geleverd zal vanaf 2015 onder de WMO en daarmee onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten worden uitgevoerd. De extramurale AWBZ-zorg die meer medisch gericht is wordt van de AWBZ overgeheveld naar de zorgverzekeringswet. Met deze aanpassingen wordt de AWBZ sterk teruggebracht. De verantwoordelijkheid van de jeugdzorg zal al per 1 januari 2015 worden overgeheveld van de provincie naar de gemeente. Bezuinigingen Tegelijk met de stelselwijzigingen worden forse bezuinigingen doorgevoerd. Op de rijksbegroting wordt structureel meer dan 5 miljard op Zorg en Welzijn bezuinigd. De Caresector (langdurige zorg) wordt daarbij zeer hard getroffen maar ook de Cure, de Jeugdzorg, de welzijnssector en de Kinderopvang hebben te maken te maken met omvangrijke bezuinigingen en de gevolgen van vraagvermindering door verhogingen van eigen bijdragen en uitgavenplafonds. In de halfjaarlijkse arbeidsmarkt in Kaart (AiK) van juni 2013 heeft Transvorm een gedetailleerde doorrekening gemaakt van de gevolgen van de bezuinigingen voor de zorginhoudelijke medewerkers. Werkveld Personele Toelichting gevolgen GGZ - 480 Als gevolg van de extramuralisering Gehandicaptenzorg - 770 Als gevolg van de extramuralisering Ziekenhuizen - Nog geen schatting te maken Verpleging en Verzorging - 1.420 Als gevolg van de extramuralisering Thuiszorg - 6.130 Als gevolg van schrappen van de hulp bij het huishouden Jeugdzorg - 1.600 Als gevolg van bezuinigen en efficiencykortingen Kinderopvang - 2.890 Als gevolg van de verhogingen eigen bijdrage Welzijn - 1.300 Als gevolg van bezuinigen en efficiencykortingen Totaal - 14.585 Zoals uit bovenstaand overzicht blijkt zullen in de provincie Noord-Brabant circa 14.585 zorginhoudelijke medewerkers hun baan zullen verliezen. Daarnaast zullen de bezuinigingen ook grote gevolgen hebben voor medewerkers in ondersteunende diensten. Gezien het grote aantal variabelen is het moeilijk hiervan een inschatting te maken maar uitgegaan moet worden van minimaal 3.000 medewerkers. Gevolgen extramuralisering De extramuralisering van de Zorg Zwaarte Pakketten 1 t/m 4 treffen vooral de werkvelden VV&T, GGZ en (Verstandelijk) Gehandicaptenzorg. Het aantal intramurale plaatsen zal dalen, de extramurale zorg zal toenemen. Onderstaand overzicht bevat een schatting van het aantal medewerkers in de provincie Noord-Brabant waarvoor de extramuralisering in ieder geval consequenties zal hebben. Werkveld Betrokken medewerkers extramuralisering ZZP 1 t/m 4 GGZ 1.900 Gehandicaptenzorg 3.200 Verpleging en Verzorging 7.500 Totaal 12.600 6