prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 1 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT Jan./Feb. 2007 jaargang 5

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 1 1 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT Jan./Feb. 2007 jaargang 5 Miramap s droogtescanner vanuit vliegtuig Energiebedrijf DELTA implementeert nieuw GIS-systeem Gaat Amsterdam ondergronds? Transfer Solutions: GIS-kennis vanuit perspectief van Oracle Spatial www.gismagazine.nl

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 2 Transfer Solutions maakt uw geografische data toegankelijk en bruikbaar ICT Advisering Ontwikkeling Beheer Opleidingen Transfer Solutions helpt uw organisatie optimaal gebruik te maken van geografi sche informatie. Dit doen wij door solide en fl exibele oplossingen te leveren die op OpenGIS standaarden zijn gebaseerd. Wij maken hierbij gebruik van betrouwbare technologie zoals Oracle Spatial, Mapviewer en XML/GML. Wilt u zelf leren hoe u geografi sche data naar waardevol digitaal kaartmateriaal vertaalt? Onze trainers leren het u graag tijdens een Oracle Spatial-cursus. Kijk voor cursusinformatie en cursusdata op onze website: www.transfer-solutions.com/ opleidingen Wilt u meer weten over onze GIS-dienstverlening, neem dan contact op met Harm Bodewes via tel. 0345 616 888 of hbodewes@transfer-solutions.com Transfer Solutions BV Stationsweg 19 4141 HB Leerdam T 0345-616888 F 0345-616300 E info@transfer-solutions.com www.transfer-solutions.com AdvGIS_210x297.indd 1 15-01-2007 10:29:07

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 3 COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgevers: Ruud. Groothuis Koos van der Lei rgroothuis@gismagazine.nl kvanderlei@gismagazine.nl Redactie: redactie@gismagazine.nl Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Hoofdredacteur: Remco Takken rtakken@gismagazine.nl Redacteuren: Job van Haaften jvanhaaften@gismagazine.nl Lambert-Jan Koops lkoops@gismagazine.nl Aan deze uitgave werkten mee: Jesper Erlandsen Rowalt Kannekens Egge-Jan Pollé Met vaste bijdragen van: Guido van den Heuvel Huibert-Jan Lekkerkerk Berend Vonk Hans Vos Robin Wevers Advertentie-exploitatie: Wilfred Westerhof wwesterhof@gismagazine.nl Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Abonnementenservice, kort nieuws en website: Janneke Regterschot services@gismagazine.nl Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Vormgeving: Sander van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) 619 000 Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. Meer dan geo-ict Het zijn fantastische tijden voor geo-informatie en de digitale kaart. Anno 2007 weten zo ongeveer alle Nederlanders wat GPS-navigatie is, dat een telefoon locatiegevoelig is en dat hun huis op Google Earth staat. Geo-informatie integreert in hoog tempo met andere technologieën. Denk aan webservices, automatische machinebesturing, 3-D visualisatie, Location Based Services, Radio Frequency Identification (RFID) en zelfs pixelherkenning. Op vakbeurzen en congressen regent het primeurs. Nieuwe toepassingen en innovaties komen doorlopend binnen bij de redactie van dit blad. De vaart zit er dus lekker in. Vakidioten en andere enthousiastelingen staan er niet altijd bij stil, maar er is nog veel meer te beleven dan geo-ict en GIS-technologie. Meer nog dan op de beste digitale kaart te vinden is. Wellicht daarom liet hoofdredacteur Hans Vos enige tijd geleden weten dat hij graag wat snelheid zou willen minderen. Dat hij wel eens wat meer vrije tijd zou willen hebben. GIS-Magazine staat er prima voor en kan best op eigen benen verder, zo besloot hij. Bestemming bereikt, kopte Hans laatste voorwoord dan ook in het vorige nummer. De vertrekkende aanvoerder doet er niet sentimenteel over. Het liefst zou hij een foto plaatsen van een pot pindakaas met daarboven het woord helaas. Dat doen we maar even niet, maar wel een kort maar krachtig: Hans Vos, bedankt voor alles! GIS-Magazine zal het beste podium blijven voor al je ideeën, innovaties, visies en meningen. Ook je onuitputtelijke golf van geo-gerelateerde moppen en woordspelingen blijven welkom ter redactie. Anataal of Digiloog aangeleverd, dat maakt niks uit. In dit eerste nummer zonder Hans vinden we al meteen een productbespreking van de Sokkia SRX. Door Hans Vos dus. Maar nu, nu prijkt míjn kop bovenaan deze pagina. Ik zal mij even voorstellen. Mijn naam is Remco Takken, vanaf oktober 2003 betrokken bij GIS-Magazine. Eerst als razende reporter, sinds vorig jaar als eindredacteur. Daarvoor was ik freelance jazzjournalist bij De Volkskrant. s Avonds een concert, de volgende ochtend een recensie op de kunstpagina, en s middags lonkte de digitale tekentafel. Naar gelang de opdracht was ik gedetacheerd conversie operator, geospatial tekenaar of cartografisch medewerker. Vraag me niet hoe ik aan deze gespleten loopbaan kom, feit is dat er weinig Neerlandici rondlopen met kennis van ondergrondse netwerken en revisietekeningen, A0 plots, GBKN-bijhouding, Maplex, Smallworld, Diasys of SPY. Geknipt voor de geo-ict-journalistiek dus. Welkom bij de eerste GIS-Magazine van 2007! GIS-Magazine op Internet: www.gismagazine.nl ISSN 1571-7194 Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Copyright 2006 CMedia Productions B.V. Remco Takken, hoofdredacteur GIS-Magazine Januari/Februari 2007-1 3

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 4 GIS-Magazine 2007-1 Tips & Tricks GIS-trainers en docenten geven enkele van hun meestgebruikte handigheidjes weg! In deze aflevering legt Egge-Jan Pollé uit hoe je papier bespaart met een PDF-printer. Het kan bijvoorbeeld met een CutePDF Writer. Dat is freeware en dus geheel gratis. Tips & Tricks, Pagina 21. Basisbeginselen geodesie, deel 1 In de praktijk blijkt het vaak noodzakelijk dat ook de GIS-specialist een (beperkte) kennis heeft van de achtergronden van geodesie. In deze serie zet Huibert-Jan Lekkerkerk de komende maanden de basisbeginselen uiteen voor zover deze bij landmeetkundige en GIS-toepassingen van belang zijn. Data-inwinning, Pagina 36. De Geograaf, krant voor geografisch Nederland In de nieuwe rubriek De Geograaf is vanaf nu ruimte voor kort nieuws met een twist. Originele toepassingen voor Google Earth, tentoonstellingen en exposities van (digitale) kaarten en plannen en luchtig nieuws. De krant voor geografisch Nederland is ook te downloaden van www.gismagazine.nl. De Geograaf, Pagina 41. Hoe kom je van geodata naar de kaart? Bij GIS-cursussen denken we aan trainers die vertrouwd zijn met de bekende software-pakketten en docenten die toepassingen in gespecialiseerde vakgebieden beheersen. Transfer Solutions heeft gekwalificeerde Oracle-specialisten in dienst die de cursisten kennis bijbrengen omtrent de Spatial-optie in de Oracle Database. GIS, Pagina 16. 4 Januari/Februari 2007-1

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 5 GIS-Magazine 2007-1 Verder GIS Pagina Geo-informatie in Moerdijk van balie tot tablet-pc 6 Dg Dialog breidt uit met BAG-toepassing 8 Overzicht en samenhang van bouwprojecten Utrecht in PROF 10 Energiebedrijf DELTA implementeert nieuw systeem 13 Transfer Solutions meer dan Oracle opleidingsinstituut 16 Je richting zoeken in gekleurde geoloketten 18 De workspace binnen MapInfo Sharemaps 21 Miramap s droogtescanner voor waterbeheerders 22 Meer lezers op www.gismagazine.nl 60 Tips & Tricks Kaarten afdrukken naar een PDF-bestand 24 Data-inwinning Je voelt je beter met een Sokkia SRX 29 Magellan ProMark-3: drie GPS-oplossingen in één 31 Geodesie in de praktijk. Deel 1: de basis 36 GNSS, de stand van zaken 38 Evenementen Gaat Amsterdam ondergronds? 44 IncGeo versus RGI: vriendschappelijk België-Nederland 46 Met Urbidata van spaghetti naar cannelloni 47 De Toekomst van de Randstad 48 RGI en GIN geven vuurwerk en een frisse blik 50 Geomatics-opleiding TU Delft opent GEOlab 52 Pythagoras GIS+CAD op Technotopo 53 VNG Gemeentebeurs van veiligheidsschoen tot virtuele stad 56 Hardware HP Designjet Z Photo Printer 57 Contex 3D-printen zal precisie en effectiviteit verbeteren 58 Zoals altijd Agenda: 56, Data-inwinning: 26, De Geograaf: 41, Kort nieuws: 61, Lezersservice: 66, Trainingswijzer: 20. Voorplaat: Als veendijken te droog of nat worden, neemt hun stevigheid af. Met een nieuwe radiometrietechniek lijken enkele vluchten voldoende om de vochtigheid op en zelfs in de dijk te kunnen vaststellen. Dat is althans de missie van het hightech bedrijf Miramap. Zie ook het artikel op pagina 22. Januari/Februari 2007-1 5

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 6 GIS Gemeentelijke informatie uit backoffice-systemen toegankelijk Geo-informatie in Moerdijk van ba Door: Rowalt Kannekens Met de komst van Nedgraphics Generieke Browser in de gemeente Moerdijk is veel informatie uit de backofficesystemen voor elke medewerker toegankelijk geworden. Hiermee zijn veel mensen geholpen, van de opzichters tot baliemedewerk(st)ers. En zeker niet in de laatste plaats de beheerders van de backoffice-systemen. In de printmodule kan een afdruk automatisch worden voorzien van logo, schaal, schaalbalk en datum. Sinds 2002 maakt de gemeente Moerdijk gebruik van Nedbrowser om kaarten, eventueel met koppeling, te raadplegen. Het systeem wordt in Moerdijk GIM (Geografische Informatie Moerdijk) genoemd en is sinds de uitrol een groot succes. In eerste instantie waren alleen de GBKN, Luchtfoto s en Kadastrale kaart met koppeling naar de AKR gegevens te raadplegen. Met de komst van de Generieke Browser zijn daar meerdere kaarten aan toegevoegd. Sommige met koppeling naar een administratieve database, sommige met een koppeling naar documenten of foto's en sommige kaarten zonder koppeling. Generieke Browser De Generieke Browser maakt gebruik van een stuurmodel waarin nagenoeg alles wordt geregeld. Een van de onderdelen van het stuurmodel is de autorisatie. Hiermee kunnen gebruikersgroepen aangemaakt worden die allemaal een eigen set gegevens en een eigen set tools toegewezen krijgen. De gebruikers worden op basis van inlognaam toegevoegd aan een gebruikersgroep. Hiermee regel je dat de gebruiker alleen die informatie te zien krijgt die voor hem relevant is. Hierdoor kun je het aantal kaartlagen en tools voor de gebruiker beperken. Dat houdt het geheel overzichtelijk en simpel in gebruik. Printmodule Een andere grote vooruitgang is de Printmodule. Deze is zo in te richten dat er uiteindelijk heel simpel een afdruk van een kaart kan worden gemaakt welke automatisch voorzien wordt van logo, schaal, schaalbalk en datum. Tevens is er de mogelijkheid om in het tekeninghoofd een eigen tekst te plaatsen. En doordat we een PDF-printerdriver hebben toegevoegd zijn kaartjes ook als pdf te mailen naar klanten of opdrachtnemers. Zo zijn zij binnen een paar minuten van hun informatie voorzien. Praktijkvoorbeelden Een vergunningverlener kan tijdens het behandelen van een aanvraag eenvoudig informatie krijgen over het geldende welstandsbeleid. Door op de locatie in de kaart te klikken wordt in een resultaatscherm het ter plaatse geldende welstandsniveau en de naam van de gebiedsomschrijving getoond. De naam van deze gebiedsomschrijving is tevens een link naar het bijbehorende Word-document met daarin een checklist. Wanneer dit document geopend wordt heeft de vergunningverlener de mogelijkheid om de checklist in te vullen. Daarna kan het document worden afgedrukt of opgeslagen op elke willekeurige locatie. De handhavers zijn voorzien van tablet-pc s waarmee ze buiten tijdens de controles kunnen inloggen en NedBrowser raadplegen. Hierdoor kan in het veld de eigendomssituatie ge- 6 Januari/Februari 2007-1

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 7 GIS Verantwoord beschikbaar Met de komst van de Generieke Browser is veel informatie uit de backoffice-systemen voor elke medewerijk an balie tot tablet-pc De afdeling realisatie & beheer (R&B) gebruikt het beheerprogramma GBI van Oranjewoud onder andere voor groenbeheer. raadpleegd worden of bijvoorbeeld luchtfoto's uit verschillende jaren. Handig als je wilt weten hoe lang een opstal al aanwezig is. De afdeling realisatie & beheer (R&B) gebruikt het beheerprogramma GBI van Oranjewoud. Hierin wordt het groen, de wegen, riolering, drukriolering en openbare verlichting beheerd. Verder gebruikt de afdeling nog enkele eigen beheerspakketten. Een daarvan is het beheerpakket voor verkeersborden. Elk bord heeft eigen beheergegevens en minimaal één eigen foto. Met NedBrowser wordt al deze informatie raadpleegbaar gemaakt, inclusief de foto's van de verkeersborden. ker toegankelijk geworden. Hiermee zijn veel mensen geholpen. Van de opzichters tot baliemedewerk(st)ers. En zeker niet op de laatste plaats: de beheerders van de backoffice-systemen. Zij hoeven zich steeds minder bezig te houden met het verstrekken van informatie aan hun collega s. NedBrowser wordt nog steeds uitgebreid. Denk hierbij aan plaatjes van huisaansluitingen, de Wkpb, BAG en DURP. Momenteel is de gemeente Moerdijk bezig om de gegevens uit NedBrowser via internet te ontsluiten. Nu worden alleen nog de vergunninggegevens ontsloten. Dit gebeurt via een webservice die gebruik maakt van de kaartmotor van NedBrowser. Maar wellicht dat binnen een jaar de helft van alle informatie die nu alleen voor de medewerkers van de gemeente Moerdijk beschikbaar is, op een verantwoorde manier wordt aangeboden aan de burger. Dit levert ook weer een winst op voor de baliemedewerker. Een belangrijk vereiste is wel dat de informatie betrouwbaar, actueel en goed te interpreteren is. Anders kan het wel eens zo zijn dat de baliemedewerk(st)er alsnog heel wat uit te leggen heeft... Schermafdruk van gebruikersgroepen in de autorisatietool van het stuurmodel. Rowalt Kannekens (Rkan1@moerdijk.nl) is Applicatie en Gegevensbeheerder Geo-informatie Gemeente Moerdijk. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.nedgraphics.nl. Januari/Februari 2007-1 7

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 8 GIS Met dg Dialog volledige vastgoedregistratie ondersteunen Uitbreiding met BAG-toepassing Door: Robin Wevers Al meer dan twintig jaar is dg Dialog een begrip. Met de ontwikkelingen rond de BAG (Basisregistraties voor Adressen en Gebouwen) ontwikkelde Grontmij ook voor deze toepassing een oplossing. Inmiddels is de module Basisregistraties alweer enige tijd verkrijgbaar. het onderhouden van de GBKN en tevens voor het bijhouden van onder andere wegen en groen. Van der Lely: De software is geschikt voor integraal beheer van gegevens, maar niet alle klanten gebruiken het op die manier. Sommige gebruiken het slechts voor een specifiek doel. De software is gebouwd volgens het zogenaamde 3- tier-model : presentatie, logica en database zijn van elkaar gescheiden. Deze tegenwoordig veel gebruikte benadering levert software in de vorm van componenten. Deze keuze maakt het mogelijk om later op relatief eenvoudige wijze functionaliteit toe te voegen of te wijzigen zonder dat een aanpassing op de ene plek leidt tot een serie van aanpassingen in andere modules. De toepassingen zijn op deze wijze beter te onderhouden. Panden en verblijfsobjecten worden bijgehouden conform de eisen van de BAG. 8 Bart van der Lely, teamleider geoinformatie en Ineke Vink, projectleider BAG, vertellen over de historie en vooral over de huidige toepassingen. Zo n twintig jaar geleden zag de eerste module van dg Dialog het licht. Daarna is dit uitgegroeid tot een reeks modules voor een scala aan toepassingen die met elkaar gemeen hebben dat ze een geo-component hebben. Met een start in de jaren tachtig riekt het natuurlijk naar puntoplossingen en de toenmalige modules waren dat eigenlijk ook. Bovendien werden met de technologie en ideeën van die tijd destijds geometrische en administratieve gegevens gescheiden opgeslagen. De modules voorzagen in de toenmalige behoeften van de klanten. Met de groeiende technologische mogelijkheden groeiden ook de eisen en wensen van de klanten. Daarom heeft Grontmij begin jaren negentig een volledige revisie uitgevoerd en is de software volledig herschreven op basis van eigentijdse ideeën. Januari/Februari 2007-1 dg Dialog Bij de huidige software zijn basisgegevens van objecten, die in meerdere modules worden gebruikt centraal beschikbaar. Alle gegevens worden opgeslagen in de database. Er wordt gebruik gemaakt van een ruimtelijke database, bijvoorbeeld Oracle Spatial of ArcSDE, maar ook de open source ruimtelijke database Postgis wordt ondersteund. De klant kiest zijn eigen smaak. Er wordt geen gebruik meer gemaakt van een apart CAD-pakket als AutoCAD of MicroStation. Van der Lely meldt: We benaderen het echt als GIS en juist niet als een verzameling CAD-gegevens. De basis van de huidige producten wordt gevormd door de module Topografie. Van der Lely en Vink stellen eensgezind, dat juist hier de software zich onderscheidt: Dit is de manier om de GBKN te beheren. Geometrie is voor ons het vertrekpunt geweest voor objectenbeheer. Veel organisaties gebruiken dg Dialog voor Ineke Vink: Ik denk dat veel gemeenten ervoor zullen kiezen een BAG-beheerder aan te stellen.

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 9 GIS g Basisregistraties Door de toevoeging van de module Basisregistraties aan de bestaande serie modules wordt nu een geïntegreerde oplossing geboden, die naast de gegevens betreffende zaken als topografie, wegbeheer en groenbeheer nu ook de pandgegevens omvat. De Grontmij kent een klankbordgroep van 22 gemeenten waar ideeën en ontwikkelingen getoetst worden. Dat is ook gebeurd met de module Basisregistraties. Van der Lely: Zo blijken veel klanten zich af te vragen of pandgegevens in dezelfde database kunnen worden opgeslagen als het lijnenwerk van de GBKN. Klanten hopen vaak van de leverancier te horen wat deze ontwikkelingen voor hun organisatie gaan betekenen, maar Vink geeft aan: Ik denk dat veel gemeenten ervoor zullen kiezen een BAG-beheerder aan te stellen. De Basisregistraties voor Adressen en Gebouwen kennen strikte voorschriften. Voorbeelden hiervan zijn: verblijfsobjecten mogen niet voorkomen zonder bijbehorend pand, verblijfsobjecten hebben altijd een adres, en van panden en verblijfsobjecten moet de Bart van der Lely: Geometrie is voor ons het vertrekpunt geweest voor objectenbeheer. Met de mogelijkheid geometrie van openbare ruimten op te nemen gaat dg Dialog verder dan de eisen van de BAG. geometrie zijn vastgelegd. De meeste gemeenten zijn op dit moment nog bezig de basisregistraties op te bouwen, zodat aan al die strikte voorwaarden bij de meeste gemeenten nog niet wordt voldaan. dg Dialog Basisregistraties waarborgt dat aan alle eisen is voldaan, maar biedt tevens mogelijkheden om één en ander geleidelijk op te bouwen. Informatie uit verschillende bronnen wordt verzameld, onderling vergeleken en voorbereid in bijvoorbeeld een Excel spreadsheet, een ascii-file of een access database. Vervolgens worden de gegevens geïmporteerd in de module Basisregistraties. Er worden werklijsten gegenereerd met onvolkomenheden die de gebruikers helpen bij de opbouw van de BAG. Extra functionaliteit De Basisregistraties voor Adressen en Gebouwen schrijft een beperkte set aan gegevens en het beheer daarvan voor. Commerciële toepassingen bieden de mogelijkheid extra gegevens toe te voegen en te gebruiken. Dat geldt ook voor dg Dialog Basisregistraties. Zo kan bijvoorbeeld ook van wegen de geometrie worden opgeslagen en beheerd. Deze geometrie valt niet onder de landelijk voorgeschreven basisregistraties. Verder biedt de software mogelijkheden de geometrie te verbeteren, bijvoorbeeld door het toevoegen van tussenmuren bij rijtjeswoningen; deze tussenmuren zijn nodig in de BAG, maar ontbreken vaak nog in de GBKN. Ook zijn er hulpmiddelen om de bekende nietjeskaart van de GBKN compleet te maken, dus een voorgevel te voorzien van zij- en achtermuren, bijvoorbeeld op basis van luchtfoto s. De applicatie kan driedimensionale niveaus bijhouden van gebouwen, hetzij als z-waarde, hetzij als verdieping. Deze derde dimensie is één van de mogelijke toekomstige uitbreidingen van de BAG. Eén van de redenen voor het herontwerp van dg Dialog is de wens geweest om de historie van topografie te kunnen bijhouden. Daarmee is een goed fundament gelegd voor de BAG, waarin alle historie verplicht bewaard moet blijven. Ook geometrische wijzigingen moeten in de BAG altijd vastgelegd en bewaard blijven, inclusief de reden voor de wijziging. Certificatie Softwaretoepassingen voor de BAG zullen worden gecertificeerd door het ministerie van VROM op technische aspecten. Grontmij heeft de ambitie in deze procedure voorop te lopen. De verwachtingen zijn dat ook de GBKN een basisregistratie zal worden. Grontmij zal ook daarin voorzien om zo de hele vastgoedregistratie van gemeenten te kunnen ondersteunen. Robin Wevers (r.r.wevers@freeler.nl) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.grontmij.nl en http://bag.vrom.nl. Januari/Februari 2007-1 9

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 10 GIS PROF biedt totaalplaatje complexe ruimtelijke ordening Overzicht en samenhang van bou wp Door: Guido van den Heuvel De ruimtelijke ordening in de dichtbevolkte Randstad wordt steeds complexer. Er is kennismanagement nodig om alle ruimtelijke (bouw-) projecten te overzien en aan te sturen. Utrecht liet een speciale applicatie bouwen, Programma Ruimtelijke Ordening en Functies: de PROF-module. Die werkt inmiddels naar volle tevredenheid. Mirelle Kolnaar en Paul Frieling: Er lag wel projectinformatie bij afdelingen, maar versnipperd en verkokerd. De PROF-module geeft ons een helder overzicht van alle projectinformatie. Met de PROF-module zijn alle ruimtelijke projecten van de stad Utrecht in samenhang te bekijken. De eerste testgebruikers zijn enthousiast over de mogelijkheden. Het ambtenarenkorps gaan er binnen enkele weken zonder aanvullende instructie direct mee aan de slag. GIS-leverancier Bentley leverde de module begin november af. Over de muur kijken Twee jaar geleden was er een gemeentelijk onderzoek dat richting gaf aan een mars naar samenhang. Mirelle Kolnaar kreeg de opdracht om dit uit te werken in een Programma Ruimtelijke Ordening en Functies (PROF). Bij de Dienst Stadsontwikkeling (DSO), afdeling Account- en Programmamanagement is ze stedelijk accountmanager en direct betrokken bij het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV). Kolnaar: Er lag wel veel projectinformatie bij afdelingen, maar die was vrij versnipperd en ook wel wat verkokerd. De PROF-module geeft ons nu al een helder overzicht van alle projectinformatie. Daarmee kunnen we het college, de burgers en de rijksoverheid direct antwoord geven op de vraag of de stad alle ruimtelijke doelstellingen haalt. Een mooi voorbeeld van samenwerking en samenhang tussen twee diensten? In de stad komen de komende jaren veel scholen vrij. Die moeten worden gesaneerd of vervangen. Maar waar? Alleen in samenspraak en met heldere eenduidige informatie kunnen de afdelingen van DSO en Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) tot een verstandig uitvoeringsprogramma komen. De werkelijke dilemma's en keuzevraagstukken in de ruimtelijke ordening komen door de PROF-module naar boven. PROF-module De module bestaat uit een ruimtelijke database en een viewer voor het raadplegen en visueel weergeven van gegevens van fysiek-ruimtelijke projecten. De applicatie biedt uitgebreide functionaliteit voor het raadplegen, sommeren en monitoren en rapporteren van project-, vastgoed- en milieugegevens. Basis voor de viewer is de standaardapplicatie Geo Web Solutions van Bentley voor interactieve kaarten in een website. Het programma van eisen was nauw omschreven en loodzwaar. Een klein team van Bentley bouwde afgelopen jaar de module en de Dienst stadsontwikkeling (DSO) toetste voortdurend op hoofdlijnen, inhoud en gebruikersvriendelijkheid. De openbare aanbesteding vond plaats aan het begin van 2006. Deel 1 van het project, de functionaliteit, is inmiddels opgeleverd. De komende maanden werkt Bentley aan een doorontwikkeling. In de derde fase, die in december 2006 werd afgerond, krijgt Utrecht de Eigen plek voor strategie Door interne reorganisaties groeit de vraag naar strategische informatie sterk. De PROF-module wordt daarom opgeschaald. De gemeente spant zich in om ook de gemeentelijke structuurvisie, belangrijke beleidsnotities en het nieuwe collegeprogramma een plek te geven in de module. Dit nieuwe PROF-plus moet straks ondermeer belangrijke input bieden bij de vraag hoe als gemeente om te gaan met strategische aankopen. -De PROF-module wordt hèt dynamische programma overzicht 2005-2010 dat de strategie op korte termijn beschrijft. -De stedelijke ontwikkelingsstrategie beschrijft drie perioden / dynamische kaarten: 2005-2010, 2010-2015, 2015-2020. Dat is de strategie voor de lange termijn. Het zijn politiek zeer gevoelige docu der docu s die een strategisch overzicht bieden. 10 Januari/Februari 2007-1

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 11 GIS u wprojecten Utrecht beschikking over meer kaartlagen, met kadastrale en milieu-informatie. Mars naar samenhang De Dienst Stadsontwikkeling heeft als taak het faciliteren en regisseren van de ruimtelijke ontwikkeling in de stad. Dat is in Utrecht niet makkelijk, want de stad is vrijwel volgebouwd. Naast een aantal grote nieuwbouwprojecten, Leidsche Rijn en het Stationsgebied, zit veel van de groei in inbreidingen. Daar zijn veel andere partijen zoals projectontwikkelaars en particuliere huiseigenaren bij betrokken. Dat maakt de stedelijke bouwplanning erg complex. Sinds tien jaar heeft Utrecht een matrixorganisatie die interdisciplinair werkt. Vanuit die eerste dwarsgedachte ging Kolnaar op zoek naar verbindingen en samenhang. De opdracht van het stadsbestuur aan DSO luidde: maak een ruimtelijk programma voor de stad Utrecht. Reorganisaties Kolnaar deed zelf veel voorwerk. In de aanloop van de mars naar samenhang maakte ze samen met haar team twee statische kaarten van 2000 en 2004 aan. De hele wand van haar kantoor hing er mee vol. Ze maakte een plan van aanpak voor de PROF-module en ging langs bij alle afdelingen om piketpaaltjes te slaan. Ze vergaarde alle projectinformatie waar ze de hand op kon leggen. Daarop maakte ze een database in Excel aan om de data van 680 projecten met 120 variabelen in op te slaan. Langzaam kreeg ze persoonlijk zicht op de samenhang van projecten en de bouwconcentraties. Het werd tijd voor een beheerbare applicatie om de nieuwe databerg te kunnen bewerken en aan een grote groep gebruikers aan te bieden. Kolnaar was erg gedreven om de klus te klaren. Ze zegt: Ik verbaas me al sinds 1995 dat het overzicht ontbrak. Bij de afdelingen hingen voornamelijk sectorale kaarten aan de muur die de medewerkers wat houvast gaven. Maar zo'n kaartje is slechts een momentopname. Dat zegt niets over het verleden, de toekomst en de plannen van andere afdelingen. Toepassingen Paul Frieling van de DSO-afdeling Informatiemanagement was verantwoordelijk voor de technische kanten van de PROF-module. Hij laat de kunstjes van de nieuwe applicatie zien. Frieling zegt: Er is een toegankelijke schil om SQL aangebracht, waardoor veel vragen zijn. Je kunt zowel zelf gedefinieerde als standaard rapporten opvragen. Die kun je overzetten naar Excel en dan verder bewerken. Per jaar, wijk, projectfase, en tal van andere criteria, kunnen we alle projectinformatie oproepen. Naast administratieve selectie zijn de projecten ook grafisch benaderbaar via de kaart. Deze tool laat ambtenaren direct zien wat er in een stadsomgeving gebeurt. Ze kunnen query s maken om bepaalde beleidsprestaties te meten voor veiligheid, milieu en de woningbouw tussen door hen opgegeven tijdintervallen, bijvoorbeeld 2005 en 2010. Bij inbreidingsplekken kunnen ze zo snel zien aan welk type woningen of bedrijvigheid er behoefte is gelet op de programmadoelstellingen. Ontwikkelingsconcentraties vallen direct op en bij aanvragen van externen is gemakkelijker te beoordelen wat de impact is van bepaalde plannen. Dat is belangrijke managementinformatie voor bestuurders. Nietstrategische informatie kunnen we straks in een beschermde omgeving apart aanbieden aan marktpartijen en het publiek. Het zit nu allemaal onder de knop. Adelaarsblik Met een druk op de knop kan de gemeente Utrecht straks verantwoording afleggen over bouwactiviteiten in de stad. Deze management-tool helpt bestuurders en de afdelingen beter bij hun dagelijkse werk. Bijvoorbeeld om beter prioriteiten te kunnen stellen, of om beter te kunnen voldoen aan de verwachtingen van andere partijen. Aan de Rijksoverheid bijvoorbeeld, die wil weten hoeveel woningen er gebouwd worden, welke bodemsaneringen er plaats vinden en welke groenvoorzieningen er de komende twee jaar bijkomen. De PROF-module draait vooral om inzicht en toetsing van beleidsdoelstellingen. De dienst Stadsontwikkeling is er zeer tevreden over. Meer strategie en een transparante en efficiënte programmasturing zijn namelijk de speerpunten in de ruimtelijke ontwikkeling van Utrecht. Met het nieuwe inzicht kunnen de verschillende fysiekruimtelijke projecten en beleidsprogramma's beter op elkaar afgestemd worden. Daarmee worden kansen voor de stedelijke ontwikkeling beter benut en blijven risico's beheersbaar. Interactieve structuur De PROF-module is dynamisch, blijft groeien. Na een proefperiode gaan de eerste sleutelfiguren en daarna ambtenaren er mee aan de slag. Kolnaar: Het werkt en ziet er fantastisch uit. Het is een vrij simpele, interactieve structuur, die uitnodigt om verder te kijken. De vulling van de GIS-applicatie is nu nog verre van optimaal. Veel gegevens liggen nog verspreid en moeten de komende maanden worden gecontroleerd en met de hand ingevoerd. Dat gaat relatief snel. De PROF-module is vanaf dat moment een zeer betrouwbaar infosysteem voor onze productiegegevens. Guido van den Heuvel (vdheuvel-vweerden@wxs.nl) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie www.utrecht.nl en www.bentley.com. Januari/Februari 2007-1 11

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 12

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 13 GIS Vanuit het hoofdkantoor van Delta wordt het nieuwe systeem vormgegeven. Omvangrijke conversie en implementatie Energiebedrijf DELTA implementeert nieuw systeem Door: Robin Wevers Delta, het energiebedrijf met Zeeland als thuisbasis, maakte voor zijn geografische informatievoorziening gebruik van TDIS, een oplossing gebaseerd op IBM-technologie. In 2003 maakte IBM bekend TDIS niet langer te zullen ondersteunen. Het bedrijf zag zich genoodzaakt een nieuwe infrastructuur voor de gegevenshuishouding te kiezen en op te zetten. Delta, het vierde energiebedrijf van Nederland, is, zoals ze het zelf zeggen, een multi-utility bedrijf. Het biedt producten en diensten op het gebied van elektra, gas, water, afval, milieu en riolering. Voor klanten biedt dit het voordeel dat al deze voorzieningen bij één partij neergelegd kunnen worden. Het bedrijf heeft zo n 200.000 kleinverbruikers als klant en heeft zijn wortels in Zeeland en omgeving. Met de privatisering van de energiemarkt is het bedrijf nu ook in andere regio s actief, waarbij vooral werkzaamheden op het gebied van milieu en water worden uitgevoerd. In de thuishaven van Delta ligt de kernenergiecentrale van Borssele, waar het bedrijf mede-aandeelhouder van is. Maar ook wordt energie opgewekt in een kippenmestcentrale in Moerdijk. Het oude systeem In 1988 heeft Delta besloten tot het inrichten van een geïntegreerd bedrijfsmiddelensysteem op basis van TDIS en IBM-technologie. Dat was in de jaren waarin GIS in opkomst was. De keus voor TDIS was bijzonder: deze oplossing ging vooral uit van de database, zodat een goede Januari/Februari 2007-1 13

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 14 GIS Een deel van het elektriciteitsnetwerk in Middelburg, weergegeven in de oude TDIS-view applicatie. koppeling met administratieve toepassingen mogelijk was. In de beginjaren was deze koppeling één van de achillespezen van GIS-systemen. Alle kabels en leidingen zijn ingebracht in TDIS, alsmede andere relevante informatie zoals bijvoorbeeld afsluiters. De toen beschikbaar komende GBKN was één van de grafische bestanddelen voor het systeem. Het systeem kende vier pijlers: de alfanumerieke gegevens, connectiviteit (netwerken kunnen traceren), de ligging op de kaart en de presentatie van de gegevens. Door, of in opdracht van Delta zijn daar veel eigen ontwikkelingen aan toegevoegd. Het systeem voorzag in functionaliteit voor disciplines als gas, water, telecai, netwerkberekeningen en een SAP-koppeling. De mededeling in 2003 van IBM dat TDIS niet langer ondersteund zou worden, was dan ook ingrijpend voor Delta. Dit was aanleiding het programma IBIS (Innovatie Bedrijfsmiddelen Informatiesystemen) te starten, met als doel de vervanging en direct daaraan gekoppeld het doorvoeren van de meest urgente vernieuwingen in de bedrijfsmiddelen-informatiesystemen. Vooronderzoek Delta is, met Tensing als adviseur, in 2004 met een vooronderzoek gestart naar de mogelijkheden voor vervanging van het bestaande systeem. Uitgangspunt was een voorkeur om niet zelf te ontwikkelen en dus gebruik te maken van standaards en standaard-oplossingen. Er werd een partner gezocht voor de dataconversie, implementatie en eventueel noodzakelijke extra ontwikkelingen. Tot medio 2005 heeft een uitgebreide selectie van een pakket en een implementatiepartner plaatsgevonden op basis van een RFI (Request For Information), gevolgd door een RFP (Request For Proposal). Het traject was onderverdeeld in een drietal kavels: basissoftware, applicatiesoftware en diensten voor systeemimplementatie en dataconversie. De bekende grote leveranciers waren onder de aanbieders. De keus is daarbij uiteindelijk op de ESRI-producten gevallen. Delta wilde bij voorkeur de implementatiebegeleiding onderbrengen bij één partner. Gezien het belang van het traject had Delta in de procedure een proof-of-concept -test ingebouwd, waarin de partner moest laten zien de gedane beloften waar te kunnen maken. Dat bleek geen overbodige luxe: de oorspronkelijk gekozen partij voldeed niet aan de eisen, waarna Tensing weer als partner in beeld kwam. Tensing doorstond de proofof-concept -test wel en is sindsdien belast met de uitvoer van de conversie en implementatie. Standaard applicatie De drie grote leveranciers in deze markt zijn ESRI, Intergraph en Smallworld. Wim Joosse, programmamanager bij Delta: Met elk van de drie had Delta zonder meer uit de voeten gekund. Belangrijke reden waarom uiteindelijk is gekozen voor ESRI-producten, is de wens zoveel mogelijk een standaard-oplossing te hebben. De ESRI-producten, aangevuld met ArcFM-UT beantwoordde daaraan volgens Joosse nog het meest. ArcFM-UT is een standaardtoepassing voor de utility-markt, ontwikkeld door Aed-Sicad op basis van ESRI-technologie. Het is een relatief nieuw product, dat pas eind 2004 op de markt was gekomen en zich dus 14 Januari/Februari 2007-1

prod_gism_01-2007 25-01-2007 09:55 Pagina 15 GIS Het elektriciteitsnetwerk in Middelburg eigentijds weergegeven in de nieuwe toepassing ArcFM-UT. nog nauwelijks bewezen had. Dat betekende een zeker risico en in de praktijk hebben zich onvoorziene problemen voorgedaan, maar al met al is Delta tevreden over de gemaakte keus. Conversie en implementatie Joosse is tevreden over het verloop van het project. Het betreft een omvangrijk en complex project, maar is in essentie een normale conversie en implementatie. Wat het project bijzonder maakt, is de positieve uitstraling die het project heeft. Het loopt gewoon goed. Er is vertrouwen en betrokkenheid. Eventuele problemen wordt het hoofd geboden zonder te schipperen met de kwaliteit. Leen van Put, projectmanager van Tensing, bevestigt dat volmondig: Het project leeft zowel bij Delta als bij Tensing. Als we het voortraject buiten beschouwing laten, is in maart 2006 het project echt begonnen. Er zijn vele deelprojecten onderscheiden, onder andere voor het realiseren van de infrastructuur, het beschikbaar maken van algemene functionaliteit, de dataconversie en implementatie, waarbij Het logo van het IBIS-programma - Innovatie Bedrijfsmiddelen Informatie Systemen- staat bij de medewerkers symbool voor een project waar ze trots op zijn. de laatste twee weer onderverdeeld zijn in de disciplines zoals gas, elektra, telecai en water. Eerste doelstelling was het converteren van de gegevens naar de nieuwe omgeving en deze gegevens kunnen raadplegen. Ondertussen zijn de beheerprojecten gestart om niet alleen te kunnen raadplegen in het nieuwe systeem, maar vooral ook het beheer van de gegevens van de verschillende disciplines te kunnen doen. Tijdelijk ziet Delta zich genoodzaakt parallel met zowel het oude als het nieuwe systeem te werken. In deze fase van het project worden onder andere netwerkberekeningen mogelijk gemaakt en een koppeling met SAP gerealiseerd. Hier moet zich volgens Joosse het voordeel van het werken met standaardapplicaties gaan bewijzen. Stap vooruit De overgang naar het nieuwe systeem is nog niet voltooid, maar Joosse en Van Put zijn vol vertrouwen. Na ingebruikname van het nieuwe systeem is het risico weggenomen dat je loopt met een systeem dat niet meer wordt ondersteund. Van Put: We hebben niet alleen de oude stekker eruit getrokken en een nieuwe erin gedaan; het nieuwe systeem is ook een nieuwe benadering waarmee je de processen in de organisatie faciliteert. Er kan meer geïntegreerd worden gewerkt en de life-cycle voor aanpassingen wordt veel kleiner, waardoor het nieuwe systeem tevens flexibeler is. Robin Wevers (r.r.wevers@freeler.nl) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.delta.nl, www.esrinl.com en www.tensing.com. Januari/Februari 2007-1 15

prod_gism_01-2007 25-01-2007 10:36 Pagina 16 GIS Transfer Solutions meer dan Oracle opleidingsinstituut Hoe kom je van geodata naar de kaart? Door: Remco Takken GIS-trainers zijn vooral vertrouwd met de bekende software-pakketten. Transfer Solutions heeft gekwalificeerde Oracle-specialisten in dienst die cursisten kennis bijbrengen omtrent de Spatial-optie in de Oracle Database. cursusdag bij Transfer Solutions in elkaar zit. Wijnand van Riel begint met de basics van Oracle Spatial: van geodata naar kaart. Met andere woorden: hoe kom je van een kreet in programmeertaal naar een mooie presentatie in Oracle Mapviewer. Van Riel spreekt verder over SDO_GEOMETRY, het datatype van Oracle Spatial. Verder komt aan bod het laden van geodata in Oracle Spatial. Of het nu gaat om ESRI-, Intergraph-, Bentley-, MapInfo- of Autodesk-data, dit geschiedt met behulp van Safe FME, de Feature Manipulation Engine voor het omzetten van formaten, GIS-functionaliteit en coördinaattransformatie. Dat Transfer Solutions naast cursussen rond Oracle-databases en Javatechnologie ook GIS-lessen verzorgt, is vraaggestuurd. Harm Bodewes, business unit manager bij Transfer Solutions, zegt: Onze klanten verwachten het van ons. In principe zijn we een Oracle expertisebedrijf. In 1995 voortgekomen uit Oracle, is Transfer Solutions in tien jaar van 9 naar 130 man gegroeid. Anno 2006 is het bedrijf doorontwikkeld van opleidingsinstituut tot dienstverlener. Wijnand van Riel, consultant bij Transfer Solutions: wij helpen met GIS-vraagstukken bij provincies, gemeenten en andere overheidsinstellingen, maar ook banken, lease-maatschappijen en energiebedrijven. Wat ons onderscheidt? Anderen komen oorspronkelijk uit de geosector, wij uit de ICT. Profileren als GIS-partij De GIS-cursussen van Transfer Solutions worden voor ongeveer driekwart bezocht door medewerkers van gemeenten. Van Riel: Veel van hen werken al met Oracle of Oracle Spatial. Ze willen meer grip krijgen op de administratieve systemen in relatie tot de ruimtelijke gegevens. Bodewes: De wetgever verplicht de gemeenten om allerlei gegevens openbaar te maken, zoals erfpacht op een perceel, of dat een gebouw een monument is. De gegevens zijn bekend en vastgelegd, maar de ontsluiting moet nog grotendeels worden geregeld. Grote ICT-bedrijven als Centric en Pink Roccade zijn volgens Van Riel pakketleveranciers die eerder wensen van grote gemeentes honoreren. Kleinere gemeenten zijn op zoek naar een makkelijke manier voor ontsluiting van de Wkpb en zoeken naar de geocomponent bij de al aanwezige administratiedata. Bodewes vult aan: Het merendeel van de gemeentes hebben Oracle Spatial, dus voor ons is zo n Wkpb een driver : wij profileren ons als GIS-partij met een technische achtergrond. Van basiskennis tot Safe FME Tijdens de Transfer Solutions Technologiedag, op 7 december 2006 gehouden in Leerdam, zien we hoe een Metadata en Spatial Data Model Ellen Bökkerink is DBA, oftewel DataBase Administrator. Zij gaat onder meer in op het Spatial Data Model en Spatial Indexen. Praktische probleempjes, zoals de Nederlandse schrijfwijze van duizendtallen met een punt, wisselt ze af met een demonstratie over het creëren van een SDO_GEOM_META- DATA, oftewel het vastleggen van metadata. Ook in de andere lezingen wordt eerst de GIS-basiskennis uitgelegd voordat een abstract onderwerp onder de loep wordt genomen. Handig, want wat zijn ook alweer de verschillen tussen een geometrie-, raster-, topologie- en een netwerkmodel? Zo wordt een informatieve bijeenkomst bij Transfer Solutions een mengeling van bestaande kennis ophalen en het opdoen van nieuwe feiten rond Oracle Spatial. Tijdens meerdaagse cursussen, eveneens in Leerdam, worden de concepten van Oracle Spatial uitgelegd. Ook deze cursus combineert Nederlandse praktijkvoorbeelden en hands on -opgaven met een theoretisch fundament. Remco Takken (rtakken@gismagazine.nl) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. De eerstvolgende cursus Oracle Spatial wordt gegeven op 26-28 februari 2007. Meer informatie is te vinden op: www.transfer-solutions.com. 16 Januari/Februari 2007-1

prod_gism_01-2007 25-01-2007 10:36 Pagina 17 dg DIALOG Topografie Speelt Bart van der Lely u al met Productmanager open Grontmij GIS en ICT kaart? De topografische basiskaart heeft een centrale rol binnen de informatievoorziening. Zij vormt de grondslag voor o.a. de basisregistraties en beheerkaarten. Aan de opbouw, het beheer, de structuur en de toegankelijkheid van de basiskaart worden hoge eisen gesteld. Met dg DIALOG Topografie biedt Grontmij een complete applicatie voor de opbouw en het beheer van de topografische basiskaart. Een oplossing die in elke organisatie zijn waarde bewijst.

prod_gism_01-2007 25-01-2007 10:36 Pagina 18 GIS Je richting zoeken in gekleurde geoloketten Natuur, ondergrond, ruimte of ge Door: Guido van den Heuvel We barsten in Nederland van de geografische informatie, maar die ligt verspreid opgeslagen, in een veelheid van technieken en bestandsvormen. Het landelijke project Geoloketten wil die gegevens ontsluiten. Het project loopt op rolletjes. De kerngroep meldt dat ze halverwege zijn. Binnen een jaar is alle data beschikbaar in Open Standaarden. 1 Beschikbaar Kenbaar Bekend Bereikbaar Bruikbaar Duidelijk Hanteerbaar Betrouwbaar Betaalbaar Vindbaar Geoloketten is een project van het programma Ruimte voor Geo- Informatie (RGI) dat zich richt op onderzoek en ontwikkeling voor het ontsluiten van geo-informatie, zowel bij de projectparters als nieuwe partijen die zich willen aansluiten. Het project wil geografische informatie vindbaar, toegankelijk en bruikbaar maken. Dat leidt tot standaardisatie en harmonisatie van data. Ontsluiting vindt plaats door een gezamenlijke keuze van open standaarden, niet van technologie. Die mag iedereen zelf invullen onder het motto: vrijheid in gebondenheid. Iedere partij die aan een minimum van standaarden voldoet, kan meedoen als leverancier van geo-informatie. De standaarden liggen vast in het Raamwerk Geoloketten, dat in nauwe samenwerking met RAVI Netwerkorganisatie voor Geo-Informatie wordt beheerd. Organisaties kunnen daar op hun eigen systemen mee aan de slag. 2 2003 Merijn Backx Het toegankelijkheidsmodel van Merijn Backx. Geoloketten richt zich op de buitenste twee schillen. 3 Spatial Data Infrastructure Geoloketten kan gezien worden als een SDI een Spatial Data Infrastructure. Het geheel wordt een open netwerk van geoservices. Vooral de gebruikersvraag staat centraal, en niet langer het beschikbare aanbod. De deelnemende partijen werken aan een set van afspraken en standaarden waardoor gebruikers vraaggericht, online geo-informatie kunnen raadplegen. Op een werkconferentie in december werden de vorderingen in kaart gebracht. De resultaten van het project zijn inmiddels te bekijken op de website www.geoloketten.nl. Geoloketten ontwikkelt een contentportaal, maar verder is iedereen vrij de ontsloten services in een eigen portaal op te nemen. De meerwaarde van de volgens het Raamwerk beschikbaar gestelde geo-informatie komt op termijn beschikbaar in een nieuwe demonstrator, genaamd Kwaliteit van de Leefomgeving. Het raamwerk vormt het hart van Geoloketten dat de geselecteerde standaarden beschrijft. Het sluit aan bij het Framework van standaarden voor de Nederlandse GII versie 1.1., gepubliceerd door RAVI. Geoloketten halverwege Onderzoek heeft uitgewezen dat een van de grote struikelblokken bij het opzetten van SDI s het gebrek aan focus is. SDI s zijn aanbodgericht, rijp en groen door elkaar, en alles op een hoop. Door een indeling op thema met gekleurde loketten kan informatie uit meerdere bronnen gericht bekeken worden. Dat brengt een focus aan in het zoekproces. Via een aantal gekleurde loketten kiest een gebruiker zijn zoekrichting. Het groene loket (natuur) bevat data, datasetjes en kaarten van DLG, Alterra, RIVM en het MNP. Het bruine loket (ondergrond) is gevuld met data van TNO. Het witte loket (ruimte) is gevuld met satellietdata en - kaartjes. Het rode loket biedt zicht op de gebouwde omgeving. De data komen van Dataland, provincies en het CBS. De loketten worden ontsloten met webservices (webserverapplicaties met SOAP als communicatieprotocol). Op een afwijkend deel van de portal doemen inmiddels de eerste contouren op van het netwerk voor Infrastructuur. De opzet van dit domein is qua techniek wat afwijkend. Een van de eerste partijen die gebruik maakt van de nieuwe gestroomlijnde informatiebron van het rode loket is de dienst ISC van de politie. Ontsluitingstechniek Geoloketten maakt gebruik van de GIS Portal Toolkit. Het is software die ontwikkeld is voor de Amerikaanse GeoSpatial One Stop met een eigen interface, webservicetechnologie en een keuze voor Open Standaarden. Dat levert een bijzondere ontsluitingstechniek op. De partners in het project kijken in het dagelijks gebruik niet enkel naar een traditioneel GIS-kaartje; ze tappen webservices af die bewerkt worden in applicaties. Dat stroomlijnt en versnelt het raadplegingsproces. Bij elke zoekactie wordt de vraag eerst ontleed in een keten van services. De Designer, een speciaal ontwikkelde tool, voegt de losse antwoorden samen op het dashboard van de gebruiker. De webservices doen het werk en antwoorden in gewone mensentaal. Dat scheelt de gebruiker een zoektocht langs een veelheid van verschillende bronnen. Deze oplossing is als prototype beschikbaar. Een fraai 18 Januari/Februari 2007-1

prod_gism_01-2007 25-01-2007 10:36 Pagina 19 GIS of gebouwde omgeving Technologie mag iedereen zelf invullen onder het motto: vrijheid in gebondenheid. voorbeeld op de site is de case bierbrouwen langs een toeristische route. Op de centrale zoekopdracht naar een geschikte vestigingsplaats komt een zesvoudig antwoord terug; de panden die Funda aanbiedt, een blik op de gebouwde omgeving, de grondwatersituatie en de waterkwaliteit ter plaatse en de toeristische routes in de buurt. Aan elkaar knopen Bert Vermeij is kernlidteam van Geoloketten. Hij zegt: Het is absoluut een uitdaging om alle technieken aan elkaar te knopen. De eerste zes maanden hadden we nodig om technisch te levellen met de vijftien partners. We komen nu echt op stoom. In de praktijk zijn Open Standaarden vaak te open. Daarom spreken we onderling af hoe we deze vrijheidsgraden hanteren, maar we gaan ook verder. Met geld van de derde subsidieronde van RGI leggen we een verband tussen het RGI-project en de activiteiten van de Rijksoverheid op het gebied van stroomlijning van basisgegevens. In dit project, Golden Gate slaan we met het ICTU een brug tussen Geoloketten en Basisregistraties. Als voorbeeld gaan we kijken hoe we de Gebouwen- en Adressenadministraties breder beschikbaar kunnen stellen met de technieken uit Geoloketten. Het projectvoorstel is goedgekeurd en we gaan ermee aan de slag. Guido van den Heuvel (vdheuvel-vweerden@wxs.nl) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.geoloketten.nl. oplossingen op het gebied van geo-informatica en mobiliteit Tensing is sterk in geografische en mobiele toepassingen in de wereld van GIS en mobiele applicaties. Een team van meer dan 70 specialisten ontwikkelt en levert een variëteit aan producten en diensten. Tensing heeft klanten in uiteenlopende markten zoals Delta Nutsbedrijf, de gemeente Delft, het Kadaster, Heineken, Besam en vele andere overheidsinstellingen en bedrijven. Op het gebied van geoinformatica zijn we onafhankelijk en baseren we onze oplossingen op GIS-technologie van leveranciers zoals ESRI, Intergraph en GE Energy (Smallworld) en op onze eigen technologie. GIS-toepassingen via inter- of intranet Mobiel GIS Onafhankelijke geo-consultancy Tensing T: +31 (0)418 572 800 I: www.tensing.com M: info@tensing.com Januari/Februari 2007-1 19

prod_gism_01-2007 25-01-2007 10:36 Pagina 20 Bedrijf/trainingsinstituut: Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut: NedGraphics CAD/GIS Ir. D.S. Tuynmanweg 10 4131 PN Vianen www.infotech-europe.nl of.be www.nedgraphics.nl cursusinfo@geometius.nl www.geometius.nl www.bentley.nl info@sbo.nl GIS Trainingen: Autodesk MAP MapInfo Professional NedView-applicaties en -koppelingen NedGeodataManager NedGeodataWarehouse NedBrowser Telefoon cursussen 0347-329 625 Telefoon algemeen 0347-329 600 E-mail cursussen-gis@nedgraphics.nl contactpersoon: mevrouw K. van t Reve Uw trainingen een heel jaar lang in GIS-Magazine en op www.gismagazine.nl voor slechts 1200, GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn. De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen. Voor meer info bel naar 0172-469610 of mail naar cursusinfo@geometius.nl Bentley Institute Anytime, Anyplace Learning Bentley Institute ontwikkelt en biedt professionele opleidingsprogramma s waarmee productiviteit en efficiency binnen de organisatie verhoogd wordt. Voor MicroStation en de discipline-specifieke applicaties voor de branches Building, Civil, Geospatial en Plant heeft Bentley Institute diverse opleidingsprogramma s beschikbaar. Voor ieder gebruikersniveau, ongeacht organisatiegrootte of budget, is het eenvoudig om opleidingen te volgen bij Bentley Instistute. Bentley Institute verzorgt Classroom opleidingen op Bentley Institute locaties en OnSite op uw eigen locatie. Ook bieden we honderden uren OnDemand elearning aan en kunt u gebruik maken van Distance Learning. Bovendien kunnen wij u opleidingen op maat aanbieden. Training subscriptions voor organisaties Verhoog uw return on investment door middel van Bentley LEARN en Enterprise Training Subscriptions. Bentley Institute, Bijenstraat 11, 4105 DX Culemborg, T: 0345 544 744, E:institute@bentley.com www.mcs-gima.nl www.intergraph.com www.unigis.nl www.nieuwland.nl Master of Science GIMA In de masteropleiding GIMA worden aangeboden: kennis van en vaardigheden in geo-informatiemanagement: hoe geo-informatie projecten of organisaties te managen kennis van en vaardigheden in geo-informatietoepassingen: waar kan geo-informatie worden toegepast technologische en methodologische geo-informatievaardigheden: hoe geo-informatie toepassen Specifieke kenmerken Voor studenten èn werkenden uit binnen- en buitenland Voltijds en deeltijd programma Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs Modules + stage + thesis Opleiding tot geo-informatie-manager en specialist Geïnteresseerd? www.msc-gima.nl Intergraph Security, Government & Infrastructure Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie. Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: 023-5666616 of e-mail: marion.van.der.bent@intergraph.com. Educating GIS Professionals Worldwide Postgraduate Certificate, Diploma and MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS. Please visit our website: www.unigis.nl For more information please contact us: UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit 020-598 6099 or info@unigis.nl Nieuwland geeft een breed scala aan Geo-cursussen voor beginners en gevorderden. Een greep uit onze cursussen: GIS-theorie, Diverse ArcGIS modules (zoals ArcGIS basis, Modelbuilder, GeoDatabases), Meta-informatie, Cartografie en grafische presentatie, Programmeren met VB.NET en ArcObjects, Oracle Spatial, MapServer, etc. Ook verzorgen wij maatwerk opleidingen voor uw organisatie. Voor meer informatie bel Margriet Liemburg, tel. 0317-421771 of mail liemburg@nieuwland.nl. Zie ook www.nieuwland.nl Vacature plaatsen? Kijk op www.gisjobs.nl www.gisjobs.nl Jobs.nl 20 Januari/Februari 2007-1