Inhoudelijk verslag bij Verantwoording Cultuureducatie met Kwaliteit 2017 van Kunstbalie en Erfgoed Brabant
INHOUD 1.Inleiding p. 3 2.Projectdoelstellingen p. 4 3. Gerealiseerde activiteiten en reflectie p. 5 3.1 Doel 1: implementatie, verdieping en ontwikkeling van het curriculum p. 5 3.1.1 Netwerken en samenwerkingen p. 5 3.1.2 De pijlers van De Cultuur Loper p. 6 3.1.3 Doorgaande lijn erfgoed p. 7 3.1.4 Cultureel Zelfportret p. 7 3.1.5 Kennisdeling p. 7 3.2 Doel 2: Inhoudelijke deskundigheid p. 8 3.2.1 Intermediairs p. 8 3.2.2 Onderwijs p. 9 3.2.3 Cultuuraanbieders p. 9 3.2.4 Trainers p. 9 3.2.5 Erfgoedinstellingen p. 10 3.2.6 Pabo s p. 10 3.2.7 Evaluatie p. 10 3.3 Doel 3: Versterken van de relatie van de school met de culturele en sociale omgeving p. 10 4. De Cultuur Loper in het voortgezet onderwijs p. 11 5. Reflectie door samenwerkingspartners p. 12 6. Bereik en prestatiecijfers p. 16 7. Monitoren en evaluatie p. 17 8. Niet-bestede middelen p. 18 9. Betrokken pabo s, kunstvakopleidingen en andere culturele instellingen p. 19 2
1. INLEIDING In het Inhoudelijk Verslag Verantwoording Cultuureducatie met Kwaliteit 2017 licht Kunstbalie de voortgang van de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK) in Noord-Brabant toe. We hebben het eerste jaar van de nieuwe regeling afgesloten met maar liefst 47 Brabantse gemeenten en 298 scholen. Samen met Erfgoed Brabant en een groeiend aantal intermediairs hebben we de eerste concrete stappen gezet om de doelen uit ons projectplan voor 2017-2020 te behalen. Kunstbalie en Erfgoed Brabant werken met De Cultuur Loper (DCL) aan CmK. De belangrijkste pijlers van DCL zijn de competenties cultuureducatie, de drie domeinen van cultuureducatie, coaching en deskundigheidsbevordering. We betrekken het culturele veld bij het werken met deze pijlers en het gedachtegoed van DCL om te komen tot kwalitatief goed cultuuronderwijs op de deelnemende scholen. Het programma biedt de scholen een hoge mate van vrijheid in het vormgeven van hun cultuurprogramma. We kunnen al concluderen dat DCL op de verschillende scholen, met hun eigen ambities en werkwijzen en diverse uitvoerenden, ook daadwerkelijk op maat' wordt gebruikt. Het raamwerk van DCL biedt voldoende handvatten, maar wordt niet als keurslijf ervaren. Het afgelopen jaar zijn we bezig geweest met verfijning van het DCL-traject, aanpassing van onze dienstverlening zoals coaching van intermediairs in netwerkverband en het versterken van onze scholingsaanpak en het ontwikkelen en testen van het Cultureel Zelfportret, ons digitaal volginstrument. Met de B5, de andere penvoerders CmK in Noord-Brabant, zijn we vorig jaar begonnen te onderzoeken waar De Cultuur Loper en het B5-programma De Culturele Ladenkast elkaar overlappen c.q. aanvullen. Ook in 2017 zijn meer scholen buiten Brabant gaan werken met De Cultuur Loper. Met zeven regio s in andere provincies hebben we overleg gevoerd over de aanpak, ervaringen en resultaten van het programma. 3
2. PROJECTDOELSTELLINGEN 2.1 Doelstellingen 2017-2020 Onze hoofdambitie is dat DCL-scholen in 2020 toegerust zijn om eigenaarschap te nemen over hun eigen cultuureducatieve programma. Concreet betekent dit dat: - DCL-scholen in staat zijn om in samenwerking met partners een eigen meerjarig cultuureducatieprogramma te ontwikkelen in opbouw en samenhang; - leraren, vakdocenten en educatief medewerkers vanuit competentiegericht werken onderwijsactiviteiten vormgeven en uitvoeren; - DCL-scholen een duurzame relatie hebben opgebouwd met hun gemeenten en de lokale culturele en sociale partners die worden ingezet voor de culturele ontwikkeling van leerlingen; - DCL-scholen in staat zijn hun vraag naar samenwerking en specialistische ondersteuning duidelijk te formuleren; - cultuureducatie duurzaam verankerd is binnen het curriculum van de school. In 2020 is het aantal scholen dat meedoet aan DCL gegroeid naar 350. Het aantal gemeenten dat meedoet aan DCL stijgt richting 50. 4
3. GEREALISEERDE ACTIVITEITEN EN REFLECTIE 3.1 Doel 1: implementatie, verdieping en ontwikkeling van het curriculum 3.1.1 Netwerken en samenwerkingen Zowel Kunstbalie als Erfgoed Brabant zijn positief over hun samenwerking in 2017. Kunstbalie ervaart meer betrokkenheid nadat ook de coaches van Erfgoed Brabant meer intermediairs zijn gaan begeleiden. In de vorige periode coachten zij uitsluitend scholen die met erfgoed werken. Vanaf 2017 begeleiden de twee coaches van Erfgoed Brabant intermediairs die in vier gemeenten actief zijn. Alle coaches werken nu op dezelfde manier. Erfgoed Brabant ervaart deze bredere bijdrage als effectiever. Bij de start van de nieuwe periode zijn meer Brabantse gemeenten aangesloten en er blijven zich nieuwe scholen aanmelden die met De Cultuur Loper willen werken. In 2017 betekende dat een groei van het aantal intermediairs. Om gemeenten te ondersteunen bij het werven van intermediairs, ontwikkelden wij een profiel. Om de groei aan te kunnen, zijn we meer op afstand en in regioverband gaan werken. Intermediairs die twee jaar of langer met DCL werken, geven wij coaching en intervisie op netwerkniveau, met individuele ondersteuning waar nodig. De nieuwe aanpak geeft de ervaren intermediair een duidelijker positie bij de scholen. We merkten verder dat de intermediairs eerst collega-intermediairs raadplegen voordat ze een coach inschakelen. Intermediairs die voor het eerst het DCL-traject met de scholen doorlopen, worden begeleid door de coaches. Gekozen is voor 1-op-1-coaching. Naast deze begeleiding maken ook de nieuwe intermediairs deel uit van een netwerk. We hebben bewust gekozen voor netwerken met een gezonde mix van ervaren en nieuwe intermediairs. We zien dat de nieuwe intermediairs kunnen leren van de ervaring van de anderen, maar dat dit ook omgekeerd nieuwe energie en inzichten geeft op de DCL-werkwijze. Het ontstaan van de netwerken komt mede voort uit de wens van de intermediairs die aangaven meer met elkaar te willen samenwerken en uitwisselen. Er waren al twee netwerken actief, in 2017 troffen alle intermediairs elkaar verdeeld over zes regionetwerken, met elk gemiddeld acht deelnemende intermediairs. De coaches van Kunstbalie en Erfgoed Brabant bezochten de netwerken twee keer. Door het coachen op netwerkniveau kunnen wij onze tijd beter verdelen, staan we meer op afstand en ligt er meer autonomie bij de intermediairs. Deze meer duurzame vorm van coaching sluit ook aan bij de wens van provincie Noord- Brabant om de netwerken te versterken. De netwerken zijn tevens goede plekken om het traject te volgen, met elkaar nieuwe ontwikkelingen aan te gaan en vorm te geven. De netwerken zijn zeer divers: sommige bestaan al langer, andere zijn nieuw, elk netwerk heeft een andere verhouding van ervaren en nieuwe intermediairs en de gemeentelijke opdrachten van de intermediairs zijn zeer verschillend. Kunstbalie constateerde dat sommige netwerken snel in een praktische modus schieten en zoekende zijn naar verdieping. Kunstbalie en Erfgoed Brabant voorzien vooralsnog in de roep om diepgang. Onderzocht wordt hoe we hier het beste mee om kunnen gaan. Het onderzoeken en op de rit krijgen van deze nieuwe coachende aanpak is een investering die zich gaandeweg deze periode in tijd moet terugbetalen. Erfgoed Brabant heeft naar aanleiding van vragen uit het veld twee netwerkbijeenkomsten over erfgoededucatie georganiseerd. Medewerkers educatie van archieven en musea en pabo-docenten kwamen samen om wetenschappelijke ontwikkelingen en praktijkervaringen te delen. Het provinciebrede netwerk voorziet in een behoefte omdat de educatiemedewerkers vaak de enige binnen hun instelling zijn en ze tijdens de bijeenkomsten collega s ontmoeten en actuele informatie kunnen delen. Tijdens de bijeenkomsten komen verschillende DCL-onderdelen aan de orde. 5
Regionaal ondersteunen we netwerkbijeenkomsten waar onderwijs en cultuuraanbieders elkaar ontmoeten. Deze bijeenkomsten komen voort uit de training Grondstof voor aanbieders, die aansluit bij de behoefte van aanbieders om meegenomen te worden in CmK. In 2017 zijn er twee bijeenkomsten geweest. 3.1.2 De pijlers van De Cultuur Loper We zijn in 2017 begonnen met de beschrijving van onze visie op cultuuronderwijs, de filosofie van De Cultuur Loper en het waarom van de inhoudelijke keuzes die eronder liggen. Dit Fundament wordt een document waarin het wat en waarom van DCL terug te vinden is. Ons doel is zo een basis te hebben waarop wijzelf, intermediairs, buiten-brabantpartners en externe ontwikkelaars makkelijker het gedachtengoed van DCL kunnen uitdragen en erop door kunnen ontwikkelen. In het projectplan hebben wij aangegeven een DCL-canvas te gaan ontwikkelen. In 2017 heeft Kunstbalie hierover gesprekken gevoerd met scholen. Zij willen weten waar ze met hun cultuuronderwijs staan ten opzichte van andere scholen. We hebben de ontwikkelingen voorlopig stopgezet om op initiatief van het LKCA in 2018 samen met Stichting Compenta in Drenthe gezamenlijk te kijken naar de beste vorm van een dergelijk evaluatie-instrument. Het culturele veld zit in een zoektocht om het derde domein kunst uit de grote wereld geborgd te krijgen. Scholen zien wel de waarde van kunstbeleving, maar weten niet goed hoe ze hun leerlingen met domein 3 in aanraking kunnen laten komen en hoe ze hiervoor draagvlak kunnen creëren bij hun teamleden. Het wegvallen van KunstSelect van Kunstbalie en daarmee de makkelijker toegang tot kunst uit de grote wereld is hiervan de oorzaak. Op sommige scholen is er geen ruimte voor het derde domein omdat gemeenten aansturen op het inzetten van vakdocenten van lokale aanbieders. Kunstbalie blijft voortdurend aandacht vragen voor de professionele kunsten. De disciplines komen bijvoorbeeld terug in de vorig jaar ontwikkelde Reflectiekaarten, een hulpmiddel voor leraren om met kinderen in gesprek te gaan over een kunstwerk, boek, voorstelling of andere cultuurervaring. In 2017 is het De Cultuur Loper-traject afgerond met de laatste stappen 6. Meerjarenvisie; 7. Lijn aanbrengen; 8. Activiteitenoverzicht en het instrument Kommagesprek. De competenties cultuureducatie nemen hier een duidelijke plek in. Helaas hebben we geconstateerd dat de competenties wel bekend terrein zijn, maar dat de bijbehorende indicatoren te instrumenteel worden ingezet. Positief is dat ze hun beoogde werk doen in de gezamenlijke taal die is ontwikkeld. Doordat ze te veel als afvinklijstje worden ingezet, heeft de kunst er vooralsnog geen baat bij: scholen kiezen nog te vaak voor de hand liggende creatieve bezigheden. Om de waarde van het werken met competenties cultuureducatie en de expertise van scholen te vergroten, ontwikkelde Kunstbalie het IndicaTORENspel. Hiermee gaat het team op een andere manier aan de slag met de competenties en bijbehorende gedragsindicatoren. Het spel komt in 2018 beschikbaar. Kunstbalie startte ook de samenstelling van Doorkijkjes in de culturele ontwikkeling. Deze digitale productie is erop gericht leraren inzicht te geven bij het ontwikkelen van de eigen cultuurlessen, rekening houdend met wat je van de leerlingen kunt verwachten, rekening houdend met de culturele ontwikkeling van de specifieke leeftijdsfase van het kind. Het verbeteren van cultuuronderwijs lukt niet als er onvoldoende draagvlak op de school is. De teambijeenkomsten in het DCL-traject zijn bij uitstek moment om draagvlak te creëren. Kunstbalie paste in 2017 de handleidingen voor deze bijeenkomsten hierop aan. De aanpassingen hebben een positief effect: op de scholen is nu veel aandacht voor het verkrijgen van draagvlak. 6
Nieuw ontwikkeld is het Kommagesprek. Dit is een coachingsgesprek met bijhorend instrument in de vorm van een teamscan, speciaal voor scholen die al grote stappen hebben gezet. Via de teamscan wordt de stand van zaken rondom het draagvlak in de school zichtbaar en bespreekbaar. In het gesprek worden de opbrengsten van de voorbije periode uitgelicht en aan de hand van deze opbrengsten worden de ambities herbekeken en zo nodig bijgesteld, en worden de volgende stappen om ambities te bereiken bepaald. 3.1.3 Doorgaande lijn erfgoededucatie In 2017 rondde Erfgoed Brabant het nieuwe educatieproject Op de toren zit een haan af. Dit project voor groep 1 en 2 van de basisschool is een nieuw onderdeel van de doorgaande lijn erfgoededucatie. Van het project Wat is het je waard? ontwikkeld met investeringsgeld uit de eerste periode kwamen twee nieuwe versies beschikbaar. Deze versies zijn in samenwerking met lokale partijen gemaakt voor scholen in Oss en Uden. Er is gestart met een nieuw educatieproject rondom erfgoedwijsheid. Erfgoed Brabant trok historica Jacquelien Vroemen aan die een projectvoorstel schreef. 2017 stond in het teken van ideevorming en onderzoek, in 2018 krijgt het project door scholen en lokale erfgoedgemeenschappen te koppelen via co-creatie verder vorm. Aansluitend bij het DCL-traject zijn dertig lesideeën rondom de indicatoren ontwikkeld. Deze ideeën worden gedeeld via decultuurloper.nl. 3.1.4 Cultureel Zelfportret Van april tot juli 2017 hebben vijf scholen in het primair onderwijs meegedaan aan een pilot met het door ons ontwikkelde Cultureel Zelfportret. Met de opgedane ervaringen hebben we promotiemateriaal en artikelen gemaakt en gedeeld via de sites van Kunstbalie en De Cultuur Loper. Mede op basis van de evaluatie van de pilot is het volginstrument verder ontwikkeld en is de definitieve versie tot stand gekomen. Voor intermediairs en cultuurcoördinatoren worden in 2018 bijeenkomsten georganiseerd om hen hiermee kennis te laten maken. Voor leraren die met het Cultureel Zelfportret willen gaan werken, is een scholingsprogramma samengesteld. We zijn gestart met het ontwikkelen van een versie van het Cultureel Zelfportret voor het voortgezet onderwijs. Vorig jaar draaide een school een pilot met deze versie. 3.1.5 Kennisdeling Kunstbalie werkt samen met het LKCA aan een landelijk traject om te komen tot een uniforme manier van kennisdelen. Een coach neemt deel aan de werkgroep Leergemeenschap CmK/leertraject voor moderatoren CmK. Wij vinden het belangrijk dat er een goede nationale aanpak komt, mede omdat De Cultuur Loper een landelijk merk aan het worden is. Onze insteek is dat goede kennisdeling wederzijds is: je haalt én je brengt iets. Intern hebben we geïnventariseerd en geanalyseerd wat we zelf al aan kennisdeling doen. De resultaten van dit onderzoek gebruiken we in 2018 om een plan van aanpak te ontwikkelen voor de komende jaren. We hebben besloten vanaf 2018 niet meer te gaan werken met een vaste klankbordgroep. De noodzaak van een vaste groep nam af doordat we bij inhoudelijke ontwikkelingen intermediairs, mensen uit het onderwijs en kunstenaars steeds vaker vroeg in het ontwikkelproces betrekken. Tijdens themabijeenkomsten en regionetwerken zorgen we voor een continue betrokkenheid van de verschillende partijen uit het veld. 7
3.2 Doel 2: Inhoudelijke deskundigheid 3.2.1 Intermediairs De nieuwe intermediairs die vorig jaar de DCL-community zijn komen versterken, volgden verplicht de DCLcoach/basistraining. De coaches die de nieuwe intermediairs begeleiden tijdens de schooltrajecten waren op toerbeurt aanwezig bij de zes trainingsbijeenkomsten. We zijn een pilot gestart van een vervolgtraject waarmee intermediairs zich als cultuurcoach kunnen certificeren. Kunstbalie heeft hiervoor de cursus Coachen in CultuurOnderwijs ontwikkeld in samenwerking met een geaccrediteerde coachopleiding. Ons doel is de cursus in definitieve vorm is samenwerking met het LKCA landelijk aan te bieden. Twee keer per jaar bespreken we met coaches de voortgang en samenwerking met intermediairs tijdens een interne intervisiebijeenkomst. In 2017 hebben we twee NICE-bijeenkomsten georganiseerd (Netwerk Intermediairs CultuurEducatie). Tijdens deze sessies betrokken we de intermediairs bij de ontwikkeling van een aantal nieuwe instrumenten. Hierdoor zijn zij geen afnemer maar medeontwikkelaar van bijvoorbeeld het Kommagesprek, het IndicaTORENspel en het instrument voor het ophalen van de scholingsvraag Klik, ontwikkeld door een kunstenaar. Tijdens hun regionetwerken hebben de intermediairs vaker trainers uitgenodigd voor hun bijeenkomsten. Op deze manier hebben zij kennis gemaakt de DCL-trainerspoule en de manier waarop Kunstbalie en Erfgoed Brabant deskundigheid aanbieden. In 2017 is er een themabijeenkomst voor nieuwe intermediairs geweest over de eerste stappen. Met de gevorderde intermediairs zijn we bijeen geweest voor verdieping rond de laatste trajectstappen. We hebben het IndicaTORENspel onder de aandacht gebracht en ermee geoefend. Ook hebben we twee themabijeenkomsten voor intermediairs en gemeenten georganiseerd over begroten en verantwoorden CmK. 8
3.2.2 Onderwijs Werken aan draagvlak in het onderwijs was een belangrijk thema in 2017. We hoorden van trainers dat op sommige scholen de schoolleider en cultuurcoördinator afspraken over deskundigheidsbevordering hebben gemaakt, maar dat het team van niets wist. Dat is lastig voor de trainer. Daarom hebben we, in samenwerking met onder andere een kunstenaar, het spel Klik ontwikkeld. Met dit reflectie-instrument kunnen schoolleider, cultuurcoördinatoren en/of intermediair op speelse wijze bij het team de scholingsbehoefte ophalen. De Icc-cursus Brabant, de landelijke icc-cursus met DCL-module, is in 2017 drie keer gegeven. De intermediairs hebben vanaf vorig jaar een geëigende rol in de cursus; ze zijn aanwezig tijdens een cursusdag en hebben een rol bij het vormgeven van het beleidsplan. Verder is de cursus uitgebreid met een los af te nemen module Draagvlak bij het team. We hebben in 2017 een profiel opgesteld voor interne cultuurcoördinatoren die werkzaam zijn op een DCL-school. Dit profiel sluit aan op de Icc-cursus. In navolging op Icc-cursus Brabant hebben we de XL-modules bedacht. Vorig jaar is, als pilot, twee keer de XL-module Draagvlak Brabant breed uitgezet. Met de XL-modules wil Kunstbalie optrekken met de B5-gemeenten Breda, Eindhoven, Helmond, s-hertogenbosch en Tilburg. Met het Brabant Platform Kenniscentra Cultuuronderwijs (onze samenwerking met de B5) zijn we begonnen met het ontwikkelen van een XL-module Reflectie. In 2017 hebben we geen themabijeenkomsten voor het onderwijs georganiseerd. 3.2.3 Cultuuraanbieders Ook in 2017 investeerden wij in de deskundigheidsbevordering van cultuuraanbieders. Niet alleen in Brabant, maar in heel Nederland is er behoefte om aanbieders te professionaliseren. Op verzoek van DOKc, het netwerk van en voor culturele instellingen, organisaties en ondernemers in Zuid-Nederland, hebben we een aanzet gemaakt van een profiel voor cultuuraanbieders. Wij zien voordelen van zo n profiel: bijvoorbeeld voor de intermediairs die school en aanbieder moet matchen. Met het profiel krijgt de aanbieder zicht op waar zijn focus ligt en waar mogelijkheden voor ontwikkeling zitten. We onderzoeken op welke manieren we deskundige aanbieders in het DCL-traject kunnen inzetten. Bijvoorbeeld bij teambijeenkomsten op de scholen. Hiermee kunnen de intermediairs die steeds meer scholen begeleiden, worden ontlast en krijgen de bijeenkomsten een meer inhoudelijke component. De cursus Grondstof voor aanbieders hebben we uitgebreid met een verplicht stagetraject op scholen. De cursus gaat van start zodra er ook vanuit de school een vraag is, en de school een stage aanbiedt. Vanuit de school neemt er iemand deel aan de cursus. De gewijzigde opzet zorgde voor betere verbindingen tussen onderwijs en aanbieders. De intermediairs betrokken steeds vaker cultuuraanbieders om samen de scholingsbehoefte en -vraag van het onderwijs goed te formuleren. 3.2.4 Trainers Kunstbalie werkt met een vaste poule trainers. In 2017 ondertekenden zij allemaal het scholingsmanifest dat de intentie beschrijft van scholing binnen De Cultuur Loper. Het manifest bevat uitgangspunten en voorwaarden van DCL-scholing en het verheldert de rollen van de deelnemers aan scholingstrajecten, te weten: trainers, cultuurcoördinatoren, intermediairs, schoolleiders, leraren, cultuuraanbieders en coaches. 9
Vorig jaar zijn de scholingspagina s op decultuurloper.nl uitgebreid met profielen van alle DCL-trainers om een betere match te kunnen maken en vraag-gestuurd te kunnen werken. 3.2.5 Erfgoedinstellingen Er zijn vorig jaar meer mensen werkzaam met en in erfgoed getraind, maar nog niet zoveel als Erfgoed Brabant zou willen. Bij deze mensen bleek nog te weinig kennis over DCL. Erfgoed Brabant heeft besloten meer tijd te investeren om DCL onder de aandacht te brengen, onder meer tijdens bestaande bijeenkomsten over andere thema s. 3.2.6 Pabo s Erfgoed Brabant kreeg vorig jaar veel vraag van pabo s op zoek naar partijen om scholing bij de vakken geschiedenis en cultuur mee vorm te geven. Er is samengewerkt met pabo s in Veghel, Helmond, Eindhoven, Tilburg en s-hertogenbosch en Fontys-lerarenopleidingen vo geschiedenis en aardrijkskunde in Tilburg. Erfgoed Brabant begeleidde studenten, verzorgde colleges en workshops en bracht expertise in voor verschillende projecten. Ook zijn gesprekken gevoerd met docenten over de plek van erfgoededucatie in het curriculum van de pabo. Uitgangpunten van alle adviezen waren de pijlers van De Cultuur Loper. Door de nauwe samenwerking is het bereik in 2017 met bijna 300% toegenomen tot 215 studenten tijdens negen bijeenkomsten. Sommigen van hen nemen deel aan klankbordgroepen en dragen bij aan de ontwikkeling van educatieprojecten voor het primair onderwijs, zoals Op de toren zit een haan. Kunstbalie kreeg van de pabo s-hertogenbosch de vraag invulling te geven aan het programma Ondernemend onderwijs. Op basis van de leervraag van drie studenten zijn we een passend traject gestart. Deze aanpak is door de pabo s als zeer welkom en onderscheidend ervaren omdat het ondernemend en ontwikkelingsgericht werken in de aanpak zelf is geborgd. 3.2.7 Evaluatie In 2017 is de scholingsaanvraag stabiel gebleven. Veel scholen zitten al verder in het traject en nieuwe scholen zijn nog niet zover om een scholingsvraag te formuleren. Het werken aan de coachende houding verdient blijvende aandacht. De vraag aan de coaches is complexer geworden vanwege de netwerkondersteuning, voor de intermediair vanwege het toenemende aantal scholen. Dat was reden om te starten met Coachen in CultuurOnderwijs. De Icc-cursus verloopt goed en er is een trainersgroep ontstaan die twee keer per jaar voor een intervisie bijeenkomt. Het samen leren onderwijs en aanbieders, maar ook coaches en intermediairs gaat uit van gelijkwaardigheid en sluit daarmee aan bij de filosofie van DCL. 3.3 Doel 3: Versterken van de relatie van de school met de culturele en sociale omgeving Erfgoed Brabant ondersteunde vorig jaar samen met een intermediair twee scholen die samenwerkingsprojecten zijn gestart met Speelgoed- en carnavalsmuseum Op Stelten in Oosterhout. Het museum, gerund door vrijwilligers, was op zoek naar een manier om zichzelf te positioneren binnen de gemeente. De intermediair in Oosterhout heeft hen geïntroduceerd bij de scholen die op zoek waren naar een rijke leeromgeving in hun culturele omgeving. De scholen en het museum startten een co-creatietraject en beginnen in 2018 met leerlingactiviteiten. Ter inspiratie wordt het hele traject gedeeld op decultuurloper.nl. Erfgoed Brabant is betrokken met advisering en financiële ondersteuning. Vanuit Kunstbalie zijn twee co-creatietrajecten gestart met kunstvakdocenten, trainers en kunstenaars. Binnen het coachesteam hebben we onderzoek gedaan en onszelf geprofessionaliseerd in de begeleiding en het concretiseren van co-creatie/design thinking trajecten. Dit heeft ertoe geleid dat we ons steeds meer verwant zijn gaan voelen met deze manier van werken, wat effect heeft op het uitdragen ervan. Hoe de trajecten zijn gestart, wat de uitgangspunten zijn, de verschillende partners en wat zij daarin tegenkomen, delen we via een tijdlijn op de DCL-site. In 2018 willen we het begrip ook onder andere partijen laten landen. 10
4. DE CULTUUR LOPER IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS 2017 laat een grote groei zien in het aantal vo-scholen dat gaat werken met De Cultuur Loper. In het projectplan hebben we onszelf ten doel gesteld dat eind 2020 vijftien scholen het traject doorlopen, eind 2017 zaten we al op elf. Dat betekent dat 12.303 leerlingen op hun middelbare school via de DCL-aanpak in aanraking komen met kunst en cultuur. Het zendingswerk tijdens de eerste CmK-periode heeft zijn vruchten afgeworpen. Tot eind 2017 werden de scholen en hun intermediairs bijgestaan door twee coaches van Kunstbalie. Door de snelle groei hebben we besloten vanaf 2018 ook Kunstbalie-coaches die nu werken voor het po in te zetten voor het vo. Tijdens de VO Inspiratiedag op 26 oktober begeleidden zij, om ervaring op te doen, een groep deelnemers. In gesprekken met schooldirecties en cultuurcoördinatoren hebben we aandacht voor de effecten van het enthousiasme op de school. De teams moeten voldoende tijd en ruimte hebben voor het uitwerken van hun plannen en voor deskundigheidsbevordering. Vorig jaar zijn de twee vo-coaches regelmatig uitgenodigd bij de regiobijeenkomsten van intermediairs. Dat gaf ons de kans meer intermediairs te interesseren in het werken met DCL op scholen in het vo. Sommige intermediairs deelden mee koudwatervrees te hebben om deze scholen te gaan begeleiden. De intermediairs die al samenwerken met vo-scholen gaven terug dat het juist prettig werken is omdat het makkelijk schakelen is met kunstvakdocenten. In april organiseerden we een bijeenkomst waar we met zowel intermediairs als schoolleiders en leraren aanwezig waren om het DCL-traject te verkennen. Het DCL-traject wordt in het vo anders ingestoken. De scholen doorlopen de stappen soms in een andere volgorde en voor sommige stappen wordt meer tijd genomen dan op de basisscholen. Zo is er in het vo meer aandacht voor het vormen van de schoolteams. Behalve kunstvakdocenten worden ook andere vakdocenten uitgenodigd mee te denken en handelen en samen op zoek te gaan naar de gezamenlijke ambitie voor het cultuuronderwijs. We hebben voor de teambijeenkomsten een andere opzet ontwikkeld omdat de teams in het vo groter zijn dan in het po. Vorig jaar zijn slagen gemaakt met decultuurloper.nl: de website die was gericht op het primair onderwijs wordt vo-proof gemaakt. 11
5. REFLECTIE DOOR SAMENWERKINGSPARTNERS Via het digitale verantwoordingsformat hebben gemeenten en lokale intermediairs enkele open vragen beantwoord als terugblik op 2017. Elk jaar worden andere vragen gesteld om zo een breed beeld te krijgen van de lokale dienstverlening bij deelname aan CmK. In dit verslag hebben wij alle antwoorden gerubriceerd. Vraag 1 (aan de intermediair) Wat zie je als je grootste succes in 2017 of waar ben je vooral trots op en zou je graag aan anderen aanbevelen? Wat heeft deelname aan De Cultuur Loper aan lokaal succes/winst opgeleverd? Successen Van de 47 bevraagde gemeenten hebben er vier de vraag niet beantwoord omdat men te recent is gestart en men niet ver genoeg gevorderd is in het traject. Een breed scala aan successen wordt genoemd. Dit zeer brede, variabele beeld doet recht aan het feit dat scholen hun visie op cultuuronderwijs op maat ontwikkelen en steeds bewuster hun keuzes daarin maken. Ook wordt zichtbaar dat sommigen al in 2013 zijn gestart en anderen pas zeer recent. Een opsomming van meest naar minder genoemd: o bewustwording is toegenomen. Gebruikte termen daarbij: betrokkenheid, enthousiasme, meer aandacht, doordachter te werk, belang inzien, vaste plaats geven; o rol van de teams: eigenaarschap/betrokkenheid neemt toe en is cruciaal; o cultuureducatie draagt bij aan de brede ontwikkeling van het kind: competentie- en ontwikkelingsgericht werken, inzicht in gedragsindicatoren; o deskundigheid neemt toe, onder meer door scholing op maat: veel effect bij trainingen voor teams; o inzicht in en gebruik van de drie domeinen: meer evenwicht in activiteiten binnen de domeinen; het belang van domein 3 aangejaagd. Ook vaak genoemd worden: o samenwerking (duurzaam/in co-creatie): tussen scholen en gemeenten, besturen, cultuuraanbieders; o versterking van de inhoud: verdiepingsslag, implementatie, ambities gerealiseerd, keuzes gemaakt, aandacht voor specifieke kunstdisciplines en cross-overs, invoeren leerlijnen; o verbindingen gelegd: cultuureducatie met onderwijsvernieuwing (o.a. IPC), tussen diverse organisaties, tussen de diverse lokale programma s; o de (nieuwe) rol van de interne cultuurcoördinator en het belang van het netwerk voor kennisdeling. Wat minder vaak genoemd: o scholen voor vo haken aan; o er is een goede basis gelegd/vooruitgang geboekt; o ambitiegesprekken worden ook gevoerd op niet-deelnemende scholen. Aanbevelingen (van meest tot minder genoemd): o het is van belang om kennisdeling een plek te geven in de icc-netwerken; o neem scholen (en vakdocenten) mee in de doelen van de regeling en de successen ervan; o tijd: doorloop het traject in kleine stappen en neem de tijd voor de ontwikkelingen; o organiseer regionale conferenties, studiedagen en presentaties van cultuuraanbieders; o besteed veel aandacht aan draagvlak in het team. Vraag 2 (aan de intermediair) Waar zoek je nog een antwoord/oplossing voor en zie je als belangrijk doel om voor te gaan? Welke uitdagingen, waarop je een antwoord wilt vinden, zie je nog? Heb je in dat kader misschien ook aanbevelingen aan scholen, besturen, cultuursector, Erfgoed Brabant of Kunstbalie? 12
Uitdagingen Deze vraag is door twee gemeenten niet beantwoord. Ook hier is het verschil tussen ervaren en nieuwe regio s zichtbaar in de genoemde onderwerpen, al zijn de hoofdpunten eenduidiger en vaker vermeld. Een opsomming van meest naar minder genoemd: o behouden/vasthouden van de focus, het enthousiasme en het eigenaarschap: óók bij de latere dwingender DCLstappen; scholen hierbij niet overvragen ; o DCL-scholing voor cultuuraanbieders initiëren; o bereiken/motiveren van het team; o bereik van álle scholen binnen de gemeente; o verduurzamen en borging van cultuureducatie in het curriculum; o tijdsinvestering en planning van trainingen: niet erbij (vervolgtrainingen lastig in te plannen); o voldoende gekwalificeerde cultuuraanbieders vinden. Ook genoemd worden: o hoe DCL integreren in het vo; o aanbieders inzetten om leraren te scholen (experiment durven aangaan); o scholen stimuleren tot meer zelf nadenken en initiatief tonen (niet leunen op intermediair); o belang van cultuureducatie voor de toekomst van leerlingen inzien; o scholen op gang houden na wisseling schoolleiding of cultuurcoördinator (niet stilstaan); o hoe start je als school? Scholen leren het denken in activiteitenaanbod los te laten; o duurzame samenwerking van scholen met aanbieders realiseren. Minder vaak genoemd: o structuur aanbrengen in activiteiten/kennis van indicatoren; o website meer gebruiken op eigen initiatief (verbinding DCL-stappen met concrete activiteiten en trainingen); o de eigenheid van de school bewaken (geen kopie worden van andere scholen); o kennis en successen delen/meer inhoudelijke kwaliteit van het icc-overleg; o verbinding cultuureducatie met andere vakken; o verschil/verhouding DCL met KunstSelect (kunstmenu) duiden; o goede ambitiegesprekken voeren. Aanbevelingen Aan Kunstbalie/Erfgoed Brabant: ga door met het ontwikkelen van DCL op basis van opgedane ervaringen. Aan schoolbesturen: plaats CmK/DCL op de agenda s van besturen en deel ook daar de kennis. Aan cultuuraanbieders: DCL-scholing voor aanbieders is nuttig en nodig. 13
Vraag 3 (aan de gemeente) A. Heeft De Cultuur Loper u geïnspireerd om op een andere manier naar cultuureducatie te kijken en andere mogelijkheden te zien? B. Heeft deelname aan CmK ook bijgedragen aan een andere inbedding van cultuureducatie binnen de gemeentelijke aanpak? Deze vraag is door twee gemeenten niet beantwoord. A. Andere kijk (van meest naar minder genoemd): o er is meer oog voor (nieuwe) mogelijkheden voor samenwerking van scholen met cultuuraanbieders ontstaan; o DCL is een handreiking voor gestructureerde en duurzame verankering van cultuureducatie; o gemeenten hebben inzicht gekregen in het belang van cultuureducatie als integraal onderdeel van het onderwijsprogramma (en niet als apart vak); o DCL stimuleert actief gedrag van scholen én leerlingen en is een ideaal middel om aan te jagen ; o de intermediaire functie is door DCL vernieuwd en blijkt van belang/noodzakelijk. Minder vaak genoemd: o de gemeente is (nog) niet anders gaan kijken; o DCL daagt uit om meer naar de natuurlijke ontwikkeling van kinderen te kijken; o DCL brengt het gesprek over cultuureducatie ook binnen gemeenten op gang (dezelfde taal en doelen als voor scholen); o DCL maakt scholen meer bewust van hun vraag; o de gemeente kijkt nu breder naar cultuureducatie (vaste plaats/kwaliteitsimpuls); o de stapsgewijze benadering van DCL maakt het voor scholen eenvoudiger; o de gemeente ziet veel meer ambitie bij scholen. Eén gemeente spreekt hier ook zorgen uit: o scholen vallen terug naar enkel vraag en aanbod i.p.v. co-creatie door tijd- en personeelsgebrek en regeldruk op scholen. Men had na verloop wat meer eigen initiatief verwacht bij het aangaan van samenwerking met aanbieders. B. Andere inbedding: o cultuureducatie bevordert sociale samenhang, leefbaarheid en creativiteit waardoor gemeente wil investeren; o deelname leidde tot een integrale visie op cultuureducatie (inhoudelijk en financieel); o cultuureducatie is nu structureel verankerd in het beleid van de LEA; o de gemeentelijke ambitie is nu vastgelegd in een nieuw plan/nieuwe nota; o cultuureducatie verdient en krijgt meer aandacht dan tot nu toe; o de DCL-aanpak leidt tot minder ad-hoc subsidiëring van de gemeente. Ook genoemd worden: o de waarom-vraag is beantwoord dus wordt er geld voor vrijgemaakt; de hoe-vraag is nu aan het veld; o DCL leidt tot de ambitie om binnenschools met buitenschools te verbinden en vanaf 2018 een nieuwe combinatiefunctie hiervoor in te zetten; o de gemeente streeft na de eerste successen naar verbreding naar alle (grote en kleine) scholen en alle kindcentra; o DCL leidde tot de vraag bij erfgoed en cultuur hoe ook cultuureducatie verbonden kan worden; o DCL leidde tot een breder draagvlak bij bestuurders. Vraag 4 (aan de intermediair én gemeente): A. Wat heeft De Cultuur Loper bijgedragen aan de samenwerking tussen gemeente en intermediair? B. Heeft deelname aan De Cultuur Loper ook gevolgen gehad voor de manier van samenwerken tussen gemeente en intermediair? Deze vraag is door twee gemeenten niet beantwoord. 14
A. Bijdragen DCL aan samenwerking gemeente-intermediair (van meest naar minder genoemd): o de samenwerking is beter/sterker/intensiever geworden (zéér vaak genoemd); o we hebben regelmatig contact en informatie-/kennisuitwisseling; o de relatie was al goed en blijft goed; o we kijken samen naar hoe de verankering voor iedereen op school gestalte kan krijgen; o voor ons is de relatie nieuw: we hebben elkaar (beter) leren kennen; o DCL heeft een positieve uitwerking op de relatie met de intermediaire organisatie, waardoor er veel vertrouwen is in de professionaliteit van de intermediair. Ook genoemd worden: o de betrokkenheid van de gemeente wordt groter; o DCL-deelname heeft geleid tot een meerjarige overeenkomst met de intermediaire organisatie; o gemeente en intermediair zijn samen eigenaar ; er is sprake van een goede wisselwerking; o de samenwerking met de intermediair zorgt bij de gemeente voor inzicht van wat scholen doen; o de samenwerking met de intermediair zorgt bij de gemeente voor inzicht in hoe het budget wordt besteed; o DCL is een goed bindmiddel en is de basis voor een goed gesprek met elkaar. B. Gevolgen voor de manier van samenwerken tussen gemeente en intermediair (van meest naar minder genoemd): o de intermediaire organisatie (werkgever van de intermediair) is nu duidelijker gepositioneerd, dit zet de deur open voor andere vormen van dienstverlening en producten; o de intensieve en constructieve samenwerking zorgt voor draagvlak bij bestuurders; o de samenwerking is kwalitatief versterkt; o er is meer oog voor samenhang in het totale jeugdbeleid ontstaan. Ook genoemd worden: o er zijn geen gevolgen de samenwerking is vanzelfsprekend; o het contact tussen gemeente en scholen is minder; dit ligt nu bij de intermediair, maar daardoor is er wel meer overleg tussen gemeente en intermediair; o de intermediair is volwaardiger partner van de gemeente geworden; o de samenwerking zorgt voor meer momenten van ontmoeting, ook met de betrokken partners o zowel gemeente als intermediair zit dichter op de inhoud; o door de samenwerking is de uitleg over DCL aan andere gemeentelijke afdelingen gemakkelijker geworden. Overige informatie die men graag wil delen: o gemeente wil vaker aansluiten bij het overleg van schoolbesturen om DCL-ervaringen uit te wisselen; o gemeente is blij en trots op de constructieve samenwerking van Kunstbalie/Erfgoed Brabant-intermediairs-gemeenten; o gemeente en intermediairs zien erop toe dat scholen hun DCL-budget daadwerkelijk besteden; o gemeente ziet DCL als een proces waarbij elke school in een andere fase verkeert en de ruimte krijgt eigen accenten te leggen: dit levert veel op om met elkaar te delen en om van elkaar te leren; o DCL-activiteiten worden ook ingezet voor niet-deelnemende scholen; o bestaande activiteiten worden DCL-proof gemaakt en aan alle scholen, ook niet deelnemende, aangeboden; o positieve ervaringen met de intermediair bracht een gemeente ertoe ook de coördinatie van buitenschoolse en de verbinding met de binnenschoolse activiteiten bij de intermediair te leggen. 15
6. BEREIK EN PRESTATIECIJFERS In 2017 zijn 44 gemeenten een overeenkomst met Kunstbalie aangegaan om deel te nemen aan CmK 2017-2020. Per 1 augustus zijn nog eens drie gemeenten ingestapt. De verwachting is dat in 2018 nog twee gemeenten aanhaken, waardoor het aantal op 49 komt. De scholen die in 2013-2016 al deelnamen, gaven aan dat zij het DCL-traject ook in 2017-2020 willen vervolgen. Het aantal steeg in 2017 van 203 naar 298 scholen. Door de uitbreiding van het aantal nieuwe gemeenten én door uitbreiding van het aantal scholen in al langer deelnemende gemeenten stijgt het totaal de komende jaren waarschijnlijk nog verder. In onderstaande tabel is de prognose bij de subsidieaanvraag CmK 2017-2020 en het bereik eind 2017 opgenomen. Bereik In prognose bij aanvraag Eind 2017 Aantal scholen po 303 298 Aantal leerlingen po 66.255 62.405 Aantal medewerkers po 3.636 3.576 * Aantal scholen so/sbo/vso 12 13 Aantal scholen vo 9 11 Aantal medewerkers culturele instellingen 375 375 * * 2017 was voor een groot aantal gemeenten, scholen en culturele partners een voorbereidings- en startjaar. Een exacte registratie van het aantal medewerkers per school en van culturele instellingen bleek nog niet realistisch, want nog te vroeg in het traject en onvolledig. Daarom zijn in het overzicht bij het bereik van die doelgroepen de aantallen van de prognose opgenomen. Vanaf de verantwoording 2018 vragen we de exacte aantallen op via een aanpassing in de jaarlijkse directieverklaring van de scholen zelf en niet via de intermediair. In 2017 hebben we wel opgevraagd hoeveel uren (op niveau directie, cultuurcoördinator en team) en budget de scholen hebben besteed aan deelname aan CmK. Bij het bereik van het aantal medewerkers van de school hebben we een gemiddeld aantal van twaalf per school gehanteerd. Bij het bereik van het aantal medewerkers van culturele instellingen zijn we uitgegaan van de cijfers die de lokale intermediairs hebben aangereikt, waarvan (op grond van ervaringen) ongeveer de helft wordt bereikt. Ook lijkt in de cijfers terug te zien dat het aantal leerlingen per school (zoals ook in het landelijk beeld) dalend is: naast een miniem verschil van vijf scholen zien we maar liefst een verschil van 3.850 leerlingen. 16
7. MONITORING EN EVALUATIE In het voorjaar van 2017 is de resonansgroep voor de DCL-evaluatie 2018 bij elkaar gekomen om het onderzoek voor te bereiden. In december waren zes vragenlijsten gereed voor de doelgroepen die in 2018 worden bevraagd. Ze worden opgesplitst in DCL 1 (deelname vanaf 2013) en DCL 2 (deelname vanaf 2017). Vanaf februari 2018 worden drie doelgroepen, elk op twee niveaus (DCL 1 en DCL 2) bevraagd: gemeenten, intermediairs en scholen. Naar verwachting is de rapportage ervan in de zomer 2018 gereed. De tweede DCL-evaluatie heeft plaats in 2020. Dan worden de drie doelgroepen opnieuw bevraagd en uitgebreid met twee andere: aanbieders van activiteiten en trainers die scholing verzorgen. Zo hopen we een compleet beeld te krijgen van hoe De Cultuur Loper zich ontwikkelt als instrument om de CmK-doelen te realiseren. 17
8. NIET-BESTEDE MIDDELEN Van de 47 Brabantse gemeenten die in 2017 deelnamen aan CmK zijn er 25 al in 2013 gestart. Aan het eind van de beleidsperiode 2013-2016 zijn zij in de gelegenheid gesteld een deel van het resterend budget over te hevelen naar de eerste helft van 2017. In een aantal gemeenten is vorig jaar eerst dat deel van het budget besteed, waardoor van het beschikbare budget voor 2017 uit de nieuwe periode een deel wordt overgeheveld naar 2018. Voor de 22 gemeenten die vanaf 2017 nieuw zijn gaan deelnemen, bleek 2017 een opstartjaar waarin vaak wel uren zijn besteed, maar nog weinig concrete activiteiten hebben plaatsgevonden. Ook dat is reden voor een aantal nieuwe gemeenten om een deel over te hevelen naar 2018. In totaal hebben 35 van de 47 gemeenten een bedrag van 2017 overgeheveld naar 2018 en hebben twaalf gemeenten het budget van 2017 volledig besteed. De overhevelingen variëren van minimale tot flinke bedragen. In totaal wordt door gemeenten een bedrag van 319.203,-- van 2017 naar 2018 overgeheveld. Ook Kunstbalie en Erfgoed Brabant hevelen bij akkoord van de provincie een deel van hun budget van 2017 over naar 2018. Vraag 5 uit het verantwoordingformat (aan de intermediair én gemeente) Wat is de reden van overhevelen en/of hebt u nog andere informatie die u graag met ons wilt delen? Geef hier - behalve de extra informatie die u graag met ons deelt - in elk geval aan wat de reden is van het overhevelen van gelden naar een volgend jaar (indien van toepassing). Een overzicht van de redenen van gemeenten om budget van 2017 naar 2018 over te hevelen o Van 25 gemeenten die al vanaf 2013 deelnemen: - eerst is de overheveling van 2013-2016 besteed; - DCL heeft even stilgelegen op (een) school; - scholen stappen op diverse momenten in; nieuwe scholen zijn nog niet zover; - een beperkt aantal scholen doet mee; andere scholen zijn in de voorbereidingsfase; - DCL heeft even stilgelegen bij de intermediaire organisatie; - een aantal activiteiten is nog niet door scholen gedeclareerd; - er is bewust activiteitenbudget gereserveerd voor een bijzonder project in 2018. o Van 22 gemeenten die vanaf 2017 zijn ingestapt: - door de late start in 2017 is vooral formatie ingezet en geen/weinig activiteitenbudget (zeer vaak benoemd); - we staan pas aan het begin van het proces; - een deel van het budget is gereserveerd voor activiteiten in 2018; - nu doet nog een beperkt aantal scholen mee; andere scholen stappen in de loop van de komende jaren in; - nog niet aan ver genoeg gevorderd en dus niet aan scholingsactiviteiten toegekomen. 18
9. BETROKKEN PABO S, KUNSTVAKOPLEIDINGEN EN ANDERE CULTURELE INSTELLINGEN Kunstbalie werkte in 2017 samen met: - Fontys Hogeschool Kind en Educatie (pabo) in Tilburg, s-hertogenbosch, Eindhoven en Veghel; - pabo De Kempel in Helmond; - Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg. Erfgoed Brabant werkte samen met: - Fontys Hogeschool Kind en Educatie (pabo) in Tilburg, s-hertogenbosch, Eindhoven en Veghel; - pabo De Kempel in Helmond; - Fontys Tilburg (lerarenopleiding aardrijkskunde en geschiedenis). 19