1. Kindermishandeling Kindermishandeling is 'elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel'.(nizw) Hoe vaak komt kindermishandeling voor? Naar het vóórkomen van kindermishandeling is in Nederland tot op heden vrijwel geen onderzoek gedaan. Veelgebruikte schattingen 1 van kindermishandeling, gebaseerd op Amerikaans onderzoek, lopen uiteen van 50000 tot 80000 kinderen in Nederland per jaar (NIZW). Voor Friesland betekent dit in 2004 dat naar schatting tussen de 2300 en 3600 kinderen tot en met 18 jaar slachtoffer zijn van een vorm van kindermishandeling. In een Nederlands onderzoek naar huiselijk geweld 2 onder de autochtone bevolking, komt huiselijk geweld op jeugdige leeftijd ook aan bod. Hier is een onderverdeling gemaakt in lichamelijk geweld, geestelijke geweld en seksueel geweld. In onderstaande figuur is een aantal bevindingen uit dit onderzoek naast elkaar gezet. 20 % 15 10 5 0 Lichamelijk geweld Geestelijk geweld Seksueel geweld 0-4 jaar 5-9 jaar 10-14 jaar 15-19 jaar Figuur 1 Lichamelijke geweld, geestelijk geweld en seksueel geweld per leeftijdscategorie (%). Percentages geven aan hoeveel procent van de jongeren in een bepaalde leeftijdsgroep ooit te maken krijgt met een vorm van geweld in huiselijke kring. (Van Dijk et al. i.o.v Ministerie van Justitie; 1997) Voor exacte definities van lichamelijk geweld, geestelijk geweld en seksueel geweld zoals toegepast in dit onderzoek, wordt verwezen naar het rapport van Van Dijk et al. 1997. Voor Friesland betekenen de cijfers uit figuur 1 het volgende: 19000 kinderen* krijgen tot hun 20 ste jaar ooit te maken met lichamelijk geweld binnen de huiselijke kring 13000 kinderen * krijgen tot hun 20 ste jaar ooit te maken met geestelijk geweld binnen 1 De omrekening van Amerikaanse naar Nederlandse / Friese cijfers houdt geen rekening met verschillen de in huiselijke maatschappelijke kring omstandigheden. Om die reden wordt gesproken van een schatting, wat een ruwe 7000 benadering kinderen * van krijgen de werkelijkheid tot hun 20 ste impliceert. jaar ooit Een te maken schatting met is seksueel geen hard geweld cijfer. binnen 2 Huiselijk geweld: geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer is gepleegd. De huiselijke de kring huiselijke bestaat onder kring andere uit gezinsleden, familieleden, huisvrienden (Van Dijk et al. 1997). *betreft de autochtone bevolking 1
Seksueel misbruik Seksueel misbruik van meisjes is de enige vorm van kindermishandeling waar in het verleden nader onderzoek naar is geweest (Draijer (1988) in: Kooijman K. et al. (2004)). 34% van de geïnterviewde vrouwen in dit onderzoek is voor het zestiende levensjaar een of meerdere keren slachtoffer van seksueel misbruik. Seksueel misbruik wordt in bijna 40% van de gevallen gepleegd door een verwant van het slachtoffer. Uit onderstaande figuur valt af te lezen wat de relatie is tussen het slachtoffer en haar verwante pleger. 31% 19% 25% 25% broer oom vader / vaderfiguur overig (o.a. zwager, grootvader, neef) Figuur 2. Relatie tussen het slachtoffer van seksueel misbruik en haar verwante pleger (Draijer, 1988) Hoewel er geen vergelijkbare Friese cijfers zijn van seksueel misbruik onder meisjes, is er in het onderzoek GO! (2004) nagevraagd of jongeren ooit een onvrijwillig seksuele ervaring hebben gehad. Acht procent van de meisjes (13-18 jaar) in Friesland zegt ooit een onvrijwillig seksuele ervaring te hebben gehad. Voor jongens is dit bijna 3%. De dader is meestal een bekende van het slachtoffer, maar hoeft niet beslist een familielid te zijn. De leeftijd van de dader is bij ruim de helft van de meisjes minimaal 5 jaar ouder. Bij de meeste jongens is de dader iemand van de eigen leeftijd. Eén op de 5 jongens met een onvrijwillig seksuele ervaring, geeft aan dat dit nog steeds voortduurt. Bij meisjes met een onvrijwillig seksuele ervaring is dit 1 op de 10. Dit gaat in 2004 om ruim 300 Friese jongeren in de leeftijd van 13 tot 18 jaar. 21% van de Friese jongeren geeft aan een probleem te hebben dat hem of haar dag en nacht bezighoudt. Bij 1% van de groep die aangeeft een probleem te hebben, heeft dit probleem te maken met mishandeling, bij 4% van deze groep met seksueel misbruik. Jongeren met een probleem dat te maken heeft met seksueel misbruik of mishandeling, zijn veelal meisjes. (GO 2004) Hoe vaak wordt kindermishandeling in Friesland gemeld? Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) registreert het aantal meldingen van kindermishandeling in Friesland. Als een kind wordt gemeld bij het AMK, betekent dit dat het AMK onderzoekt of er sprake is van kindermishandeling en welke hulp het gezin in dat geval nodig heeft. Naast de actieve rol die het AMK speelt in geval van een melding van kindermishandeling, ondersteunt en adviseert het AMK in de zorg om een kind. 2
Hier wordt alleen het aantal meldingen 3 (gemelde kinderen) in kaart gebracht. In 2005 zijn ongeveer 800 kinderen gemeld bij het AMK Friesland. Dit is maximaal een derde van de geschatte totale omvang van kindermishandeling in Friesland, zoals vermeld op pagina 1 (2300 tot 3600 kinderen tot en met 18 jaar per jaar). Voor wat betreft het aantal meldingen gaat het om ongeveer evenveel jongens als meisjes. In figuur 3 is te zien dat de meeste meldingen kinderen in de basisschoolleeftijd betreffen. Dit beeld is vrij constant in vergelijking met voorgaande jaren. 23% 28% 0-4 jaar 4-12 jaar 12 jaar en ouder 49% Figuur 3. Meldingen van kindermishandeling in Friesland in 2005, naar leeftijd (AMK Friesland, 2005). Aard van de gemelde mishandeling Na sluiting van een dossier registreert het AMK de aard van de gemelde mishandeling. Dit is gebaseerd op de bevinding van het AMK na onderzoek. Per melding kunnen meerdere types aard mishandeling worden geregistreerd. 13% 6% 14% 3% Affectieve (emotionele) verwaarlozing 17% Psychisch geweld 12% Geweld binnen het gezin Lichamelijke verwaarlozing Lichamelijke mishandeling Seksueel misbruik Overig / anders 15% Geen 8% 12% Onbekend Figuur 4. Aard van de gemelde kindermishandeling na afsluiting van het dossier in 2004 (AMK Friesland, 2004) Uit figuur 4 valt af te leiden dat de meeste meldingen affectieve (emotionele) verwaarlozing betreffen. In 15% van de meldingen gaat het om geweld binnen het gezin (Registratie AMK Friesland 2004). 90% van de kinderen die opgroeien in een gewelddadig gezin, is hiervan eveneens getuige. Bovendien is 30-40% van deze kinderen zelf slachtoffer van geweld binnen het gezin. Ongeveer de helft van de kinderen die getuige zijn van geweld binnen het gezin, raakt getraumatiseerd (Platform Kindermishandeling Rode Kaart nr. 2; 2006). 3 Cijfers met betrekking tot meldingen van kindermishandeling bij AMK Friesland zijn voorlopig. 3
Wie nemen contact op met AMK? De eerste contactnemer met het AMK Friesland inzake een vermoeden van kindermishandeling is in meer dan de helft van de gevallen iemand uit de directe omgeving van het kind, gevolgd door politie (16%) onderwijsinstellingen (7%) en maatschappelijk werk (4%). Overige contactnemers bestaan onder andere uit huisartsen, ziekenhuizen / kinderartsen, Bureau zorg, consultatiebureaus en (AMK Friesland, 2005). Trend in aantal gemelde kinderen bij AMK Friesland Het aantal kinderen dat gemeld is bij AMK Friesland, is in zowel 2004 als 2005 ten opzichte van het voorgaande jaar gestegen (zie figuur 5). aantal kinderen dat is gemeld bij AMK Friesland 1000 800 600 400 200 0 2003 2004 2005 Figuur 5. Aantal kinderen dat is gemeld bij het AMK Friesland in 2003, 2004 en 2005 (AMK Friesland) Meldingen van kindermishandeling in de Friese gemeenten In tabel 1 staat weergegeven het aantal gemelde kinderen bij AMK Friesland per Friese gemeente in 2003, 2004 en 2005. Het aantal meldingen hoeft niets te zeggen over het voorkomen van kindermishandeling. Een laag aantal meldingen kan bijvoorbeeld betekenen dat kindermishandeling niet wordt gemeld of dat hulpverlening via andere kanalen tot stand komt. Een hoog aantal meldingen kan bijvoorbeeld betekenen dat instanties in de betreffende gemeente goed bekend zijn met het AMK. 4
Tabel 1. Aantal gemelde kinderen bij AMK Friesland in 2003-2005 per Friese gemeente (Registratie AMK Friesland). Aantal* gemelde kinderen bij AMK Aantal* gemelde kinderen bij AMK Aantal* gemelde kinderen bij AMK Friesland** in 2003 Friesland** in 2004 Friesland** in 2005 Achtkarspelen 16 18 20 Ameland 2 0 0 het Bildt 10 10 15 Boarnsterhim 17 5 8 Bolsward 10 9 23 Dantumadeel 15 15 38 Dongeradeel 24 20 40 Ferwerderadiel 5 19 7 Franekeradeel 31 25 30 Gaasterlân-Sleat 5 11 25 Harlingen 19 37 9 Heerenveen 29 74 52 Kollumerland c.a. 16 11 20 Leeuwarden 92 152 192 Leeuwarderadeel 12 14 11 Lemsterland 14 8 17 Littenseradiel 13 8 10 Menaldumadeel 8 3 12 Nijefurd 9 25 1 Ooststellingwerf 10 14 8 Opsterland 13 29 26 Schiermonnikoog 0 0 0 Skarsterlân 13 23 15 Smallingerland 75 44 70 Sneek 15 43 28 Terschelling 0 0 0 Tytsjerksteradiel 16 17 17 Vlieland 4 0 0 Weststellingwerf 25 16 25 Wymbritseradiel 3 9 13 Wûnseradiel 6 8 20 * Het totaal aantal gemelde kinderen bij het AMK Friesland in de afzonderlijke jaren is hoger dan de som van het aantal gemelde kinderen per Friese gemeente. Dit wordt onder meer veroorzaakt door verhuizing of vernietiging van het dossier als uit onderzoek blijkt dat er geen sprake is van kindermishandeling. 5
Conclusies Kindermishandeling Kindermishandeling komt overal voor. (Inter)nationaal onderzoek geeft aanwijzingen dat kindermishandeling ook een substantieel deel van de Friese kinderen treft. Het vóórkomen van kindermishandeling is in Nederland nauwelijks onderzocht. In opdracht van het Ministerie van Justitie en het Ministerie van Volksgezondheid is een tweesporig onderzoek gestart om de omvang van kindermishandeling in Nederland in kaart te brengen. De resultaten zijn thans niet gepubliceerd; deze worden in 2006 verwacht. Kindermishandeling komt voor bij jongens en meisjes van alle leeftijden. Het jaarlijks aantal meldingen van kindermishandeling is maximaal een derde van de geschatte omvang van het vóórkomen van kindermishandeling op basis van (inter)nationaal onderzoek. Het merendeel van de vermoedens van kindermishandeling wordt gemeld door de omgeving van het kind, op afstand gevolgd door politie, onderwijs en instanties voor welzijn en zorg. In 2005 worden meer kinderen gemeld bij het AMK Friesland dan in de voorgaande jaren. Geraadpleegde bronnen Advies en Meldpunt Kindermishandeling Friesland; Jaaroverzicht 2003, 2004, 2005 NIZW ; expertisecentrum Kindermishandeling www.kindermishandeling.info Van Dijk T; Flight S; Oppenhuis E; Duesmann B; Huiselijk geweld: aard, omvang en hulpverlening; i.o.v.ministerie van Justitie dienst preventie, jeugdbescherming en reclassering; 1997 GGD Fryslan; databestand GO!; 2004 Kooijman K; Wolzak A; Verkennende studie preventie kindermishandeling; i.o.v. Ministerie van Justitie directie en Criminaliteitspreventie; 2004 CBS; Statline; Bevolkingsomvang 2004; http://statline.cbs.nl Platform Kindermishandeling; Rode Kaart nr. 2; mei 2006 6