Chemiegastlesgids Geef een geslaagde gastles in het basisonderwijs!
CHEMI ESU HET SISO RVI NDE VALGIDS BA RWIJS VOOR Inhoudsopgave Voorbereiden van de gastles Plannen van de gastles Proeven kiezen voor de gastles Leerlingenproeven en thema s Proeven doen tijdens de gastles pagina 4 5 6 7 8 Voorwoord Met deze gids wil Stichting C3 chemici aanmoedigen een gastles te geven aan basisschoolkinderen. Basisschoolleerkrachten en ervaren gastlesdocenten hebben bijgedragen chemici goed toe te rusten voor het geven van een gastles. C3 wenst je veel plezier en succes met het voorbereiden en het geven van de gastles. Tijdens de gastles 10 Voorbeeldles Voorbeeldthema s Checklist 12 14 16 Waar kan ik meer informatie krijgen? Stichting C3 hoort graag over jouw leservaring(en) en over jouw ervaring met de chemiegastlesgids. Voor meer lesideeën, advies over proeven en het aanvragen van proevenwaaiers kun je terecht op www.c3.nl. COLOFON Deze chemiegastlesgids voor chemici is een uitgave van: CHEMIESURVIVALGIDS VOOR HET BASISONDERWIJS Ontwikkeling: Ontwerp: C3, Janine van Driel Krol en Florien de Brouwer Ori Ginale, Marc de Boer Deze gids is gebaseerd op de survivalgids voor chemische ouders, uitgave augustus 2005. Uiteraard is door C3 aan deze chemiegastlesgids veel zorg besteed. Stichting C3 aanvaardt echter geen aansprakelijkheid voor schade die eventueel is ontstaan bij het geven van gastlessen. Stichting C3, Florien de Brouwer, 2011 2
Inleiding Wil jij graag aan kinderen laten zien hoe leuk chemie is? Bijvoorbeeld tijdens een gastles op een basisschool? Maar je weet niet hoe je moet beginnen? Dan is deze gids iets voor jou! Bij het geven van een chemiegastles komt heel wat kijken. Deze gids van Stichting C3 biedt tips en ideeën om je op weg te helpen. Je vindt onder andere voorbeelden van chemische onderwerpen die geschikt zijn voor kinderen tussen de 8 en 12 jaar, demonstratie-experimenten en leerlingenproeven. Met behulp van deze gids kun je een levendige, interactieve en enthousiasmerende les voorbereiden met gegarandeerd succes! Waarom een chemiegastles op de basisschool? Door een gastles te geven laat je basisschoolkinderen zien hoe leuk en belangrijk chemie is. En je kunt meteen iets over je eigen werk vertellen! Als chemicus kun je zo een positieve bijdrage leveren aan het beeld dat kinderen hebben van chemie en techniek. Zo leren kinderen dat chemie heel belangrijk is en deel uitmaakt van het dagelijks leven. Voor wie is de gastles bedoeld? Kinderen op de basisschool krijgen nog geen chemie. Maar juist op die jonge leeftijd worden de eerste interesses gewekt! Voor de jongsten is proefjes doen en dingen onderzoeken een mooie ingang naar chemie, voor de bovenbouwleerlingen (groep 5 t/m 8) al een oriëntatie op de middelbare-schoolkeuze. Wist je dat alle chemici een gastles kunnen geven? Vanuit je bedrijf of privé. Op een school in de buurt of die van je eigen kinderen. 3
Voorbereiden van de gastles Wat moet je doen? l Bedenk welke proef je wilt doen in de klas of l bedenk het thema van je les. Op pagina 14 en l 15 vind je een aantal thema s uitgewerkt. l Kies een leerlingenproef en eventueel l een demonstratieexperiment uit op l www.c3.nl/kids. l Probeer de proeven eerst thuis uit. l Maak afspraken met de leerkracht. l Maak een globale indeling van je les. l Vraag het gastlespakket Expedition Chemistry l met proevenwaaiers aan via www.c3.nl. l Let op: doe dit minstens 3 weken van tevoren! l Schaf alle materialen aan. l Indien nodig: Regel begeleiders om de l leerlingen te helpen tijdens het doen van de l proeven. Dat kunnen de leerkracht, ouders, l oudere scholieren, collega s, studenten of l l l vrijwilligers zijn. l Zet alles klaar op de dag zelf. Hoe kan C3 je helpen? l Met beschrijvingen van proeven geschikt voor l kinderen op www.c3.nl/kids. l Met proevenwaaiers, posters, kleurplaten en l eventuele verdere aankleding. l Met advies over geschikte proeven of concrete l lesideeën. Mail ons op Kids@C3.nl. Wat moet je vooraf met de leerkracht regelen? l Maak goede afspraken over het begintijdstip l en de duur van je les; geef de les bij voorkeur l direct na de lunch. Tijdens de lunchpauze kun l je dan alles klaarzetten. l Vraag wat je van de leerlingen kunt verwachten. l Er zijn grote verschillen tussen de afzonderlijke l basisschoolgroepen en binnen de groepen zelf. l Hebben de leerlingen al eens een proefje l gedaan? l Overleg ook over te gebruiken begrippen: l welke termen kennen de leerlingen al? l Bespreek het thema van de les (zie ook l pagina 14 en 15). Als je nog twijfelt tussen l l verschillende thema s kun je even overleggen l met de leerkracht. l Bespreek de globale indeling van je les l (zie pagina 5). l Wijs op de verantwoordelijkheid tijdens de l les; de leerkracht is altijd verantwoordelijk l voor de leerlingen. l Maak afspraken over het klaarzetten en het l opruimen na de les. l Indien nodig: Vraag de leerkracht, stagiair(e)s l en eventueel ouders om bij de proeven te l helpen. Het is goed om van tevoren de l begeleiders kort te instrueren. l Regel met de leerkracht dat de leerlingen l naambordjes voor zich op tafel hebben. l Dan kun je ze bij hun naam aanspreken. l Maak voor alle betrokkenen een lijstje met l de gemaakte afspraken. Spelen met chem rw na a et 10 proefjes ww.c3.nl/ kids ie k ak rtp eu kb ree p s n G a vo or proeven en ee proefjeswaaier2011defsc5.indd 1 08-08-11 12:22 4
Plannen van de gastles Welk thema is geschikt? Gastlesthema s zijn geschikt als ze aansluiten bij de belevingswereld van kinderen. Probeer daarnaast aan te sluiten bij een project of thema op school. Denk eens aan: l Kunst: verf, schildersdoek, papier en metaal. l Kleur: kleurveranderingen, kleurstoffen en l verf. l Voeding: koken, rodekool, voedingsmiddelen, l bakpoeder, priklimonade, smaak en reuk. l Stofeigenschappen: vast/vloeibaar/gas, l roest, drijven en zinken. l Meten is weten: zuurgraad en dichtheid. l Magische chemie: vuurwerk, kleurindical toren, toverstiften en geheimschrift. l Water: ijs, oplosbaarheid in water en de l zuiverheid van water. l Zeep: wasmiddel, shampoo en bellenblaas. l Cosmetica: badzout en haargel. l Koolstofdioxide: biobrandstoffen, het l versterkte broeikaseffect en gasvorming. l Duurzaamheid: papier maken, plastic l scheiden en waterzuivering. Tips voor het plannen van een gastles l Zorg dat je niet te veel vertelt tijdens de les. l Er moet voor de leerlingen veel te zien én l te doen zijn. l Wissel uitleg af met een opdracht of een l proefje, omdat kinderen zich maar kort l kunnen concentreren. l Eén gastles is te weinig om de leerlingen een l chemisch begrip of verschijnsel te leren. l Het is daarom belangrijker dat de leerlingen l zien dat chemie een grote rol speelt in het l dagelijks leven en dat het nog leuk is ook! l Zorg dat je op tijd op school bent om alles l klaar te zetten en onvoorziene problemen op l te lossen. l Let erop dat er voldoende tijd is om de l materialen klaar te zetten, de proeven uit l te voeren én weer op te ruimen. l Schrijf het programma van de les op het bord, lzodat de leerlingen weten wat ze kunnen l verwachten. l Reserveer tijdens en aan het einde van de l les tijd voor het stellen van vragen. Hoe ziet een goede gastles er ongeveer uit? 1. Begin de les met een korte introductie van jezelf, je opleidingen en beroep. 2. Vertel de leerlingen daarna iets over het thema van de les en wat ze allemaal gaan doen. 3. Doe vervolgens een demonstratie-experiment. 4. Leg de leerlingenproef uit. 5. Hierna gaan de leerlingen zelf experimenteren aan de hand van een werkblad. 6. Bespreek de resultaten van de proeven. 7. Eindig de les met een spelletje of quiz. Gebruik bijvoorbeeld een kinderpagina van Stichting C3. Een uitgewerkt voorbeeld van een les vind je op pagina 11 en 12. 5
Proeven kiezen voor de gastles Wanneer is een demonstratieproef geschikt? Kies een demonstratieproef uit die bij je thema past en de leerlingen wat leert. Het experiment moet uitvoerbaar zijn buiten een laboratorium (zonder zuurkast, perslucht, speciaal glaswerk, enz.). Daarnaast moet het experiment zonder vuur of een andere warmtebron kunnen worden uitgevoerd. Kies daarom een experiment met voornamelijk huis-, tuin- en keukenmaterialen. Probeer de proef van tevoren goed uit! Welke C3-proeven zijn geschikte demonstratie-experimenten? Een aantal voorbeelden: 1. Dansende rozijnen: laat rozijnen dansen met azijn en soda. 2. Op je gezondheid: onderzoek het vitamine C- gehalte in vruchtensap met een jood-/zetmeelreagens. 3. Rode kool? Gebruik rodekoolsap als zuur-/ base-indicator. 4. Kettingreactie: giet vloeistof van de ene in de andere beker en verander zo steeds de kleur van de vloeistof. 5. Ingeklapte ballon: laat een ballon inklappen door de lucht in de ballon af te koelen. 6. Citroenbatterij: laat een lampje branden op citroenen. Wat is een geschikte leerlingenproef? Voor de leerlingenproef moet je bepalen of de leerlingen de proef alleen of in groepjes uitvoeren. Let er daarbij op dat: l De proef niet te lang duurt, maximaal l 10 minuten. l De uitkomst van het experiment spectaculair l en verrassend is. Bijvoorbeeld door het opl treden van gasontwikkeling of een kleurl verandering. l De handelingen die de leerlingen verrichten l niet te veel nauwkeurigheid vereisen. Beperk l ook het aantal handelingen. Veel handelinl gen maken het experiment voor de leerlingen l ingewikkeld. l Bij ten minste één experiment de leerlingen l na afloop iets mee naar huis mogen nemen. l Bijvoorbeeld haargel voor het komende l schoolfeest. Al deze experimenten vind je op www.c3.nl/kids. Stichting C3 assisteert Op www.c3.nl vind je meer lesideeën en proeven en kun je proevenwaaiers en het gastlespakket aanvragen. Op www.c3.nl/kids ontdekken kinderen wat chemie is. De proeven die erop staan, kunnen kinderen zelfstandig uitvoeren. Ook vind je hier kinderpagina s, waarop chemische onderwerpen uit het dagelijks leven worden besproken aan de hand van een strip, proef en puzzel. 6
Welke C3-proeven zijn geschikt als leerlingenproef? Thema: DUURZAME CHEMIE 1. 2. 3. 4. Kunststof scheiden: scheid 4 soorten kunststofafval. Verf maken? Een eitje: maak zelf verf met eigeel, water en crêpepapier. Plakken met melk: maak zelf lijm met water, melkpoeder, azijn en bakpoeder. Melk + azijn = beeldje: maak met melk en azijn een beeldje. Thema: GEZONDHEID EN VOEDING 1. 2. 3. 4. Hoe vet is light chips? Onderzoek of er echt minder vet zit in light chips. Zoete of zure matten: ontdek of zure matten echt zuur zijn. Suikerspin: ontdek hoe snel suiker oplost in water. Chocotest: onderzoek het verschil tussen pure en melkchocolade. Thema: NIEUWE MATERIALEN 1. 2. 3. 4. Dilawattes: onderzoek of het mengsel van maïzena in water vast of vloeibaar is. Olie of vet: onderzoek het verschil tussen olie en vet. M&Magie: los m&m s op in water en verbaas je over het kleurpatroon. Superslurpers: onderzoek hoeveel water een luier op kan nemen. Thema: ZEEP EN COSMETICA 1. 2. 3. 4. Mengen: onderzoek welke zeep het beste olie en water mengt. Superschuim: onderzoek welke soort zeep het meest schuimt. Schuimkunst: maak een kunstwerk met scheerschuim. Haargel: maak je eigen haargel. Thema: Milieu, water en veiligheid 1. 2. 3. Schoon water: maak vervuild water weer schoon. Waterstroom: maak zelf de geur uit het zwembad na. IJsklontje in olie: ontdek of ijsklontjes drijven of zinken in slaolie. Thema: Schone energie 1. 2. 3. Citroenbatterij: laat een lampje branden op citroenen. Peper en zout scheiden: scheid peper van zout met een statische ballon. Brandend suikerklontje: laat een suikerklontje branden door hem in te wrijven met as. Al deze proeven vind je op www.c3.nl/kids. 7
Proeven doen tijdens de gastles Waar moet je op letten? l Maak zo veel mogelijk gebruik van huis-, l tuin- en keukenmaterialen, die voor de l leerlingen herkenbaar zijn. l Begin minstens een week voor de les met het l verzamelen van materialen. Laboratoriuml materialen moet je minimaal 3 weken van tevoren l bestellen. Zie www.c3.nl/kids voor een lijst l met leveranciers. Voorbereiding l Maak voldoende werkbladen en het liefst nog l een aantal extra exemplaren. l Maak één grote demonstratietafel afgedekt l met plastic, waar ook alle spullen op l klaarstaan. l Zet de materialen per groepje leerlingen klaar l op een dienblad. Dan kan per groepje één l leerling de materialen voor het hele groepje l ophalen. Als de materialen al voor de proef l begint op tafel staan, kunnen de leerlingen de l verleiding vaak niet weerstaan om overal aan l te zitten. l Neem genoeg papieren doekjes mee. Er wordt l altijd wel wat geknoeid. l Neem een afvalvat mee voor gebruikte l materialen. Je kunt er dan zelf voor zorgen dat l het afval op de juiste manier wordt verwerkt. l Gebruik materialen van plastic en niet van l glas. Stevige plastic hulpmaterialen als bekers l zijn goedkoop verkrijgbaar bij winkels als l Xenos en Action. Je kunt ook zelf maatbekers l maken door op een transparante plastic beker l op de gewenste hoogten strepen te zetten. l Zorg voor voldoende materialen, zodat de l wachttijd voor de leerlingen zo kort mogelijk l is. Bijvoorbeeld één potje suiker per groepje in l plaats van één grote pot voor de hele klas. l Maak alle benodigdheden klaar voor de les l begint. Tijdens de les heb je geen tijd meer l om bijvoorbeeld een oplossing te maken. l Plak op elk potje en flesje een duidelijk en l begrijpelijk etiket met daarop vermeld de l inhoud. Plastificeer het etiket met een plakl bandje. 8
Hoe ziet een werkblad voor de leerlingen eruit? De stripjes en beschrijvingen op www.c3.nl/kids zijn een goede basis. Deel je werkblad bijvoorbeeld als volgt in: l Begin met een aansprekende titel van de l proef. Wat gaan de leerlingen doen? l Maak daarna een lijstje met de benodigde l materialen. l Dan komt het voorschrift in stripvorm, waarin l beschreven wordt hoe de proef moet worden l uitgevoerd. l Eindig het werkblad met enkele vragen, zoals: l Wat zie je? of meer specifiek: Werd het l rodekoolsap met afwasmiddel rood? l Let op je woordgebruik: begrippen als een l beetje of ongeveer snappen kinderen niet. l Ten slotte: print en lamineer ruim voldoende l exemplaren van je werkblad. Je kunt ook l plastic insteekhoezen gebruiken om de l werkbladen netjes te houden. Veiligheid l Doe alleen proeven waarbij geen bescherming l (speciale kleding, bril, handschoenen, l spatscherm, enz.) nodig is. l Zorg dat je de eigenschappen van de l producten kent en weet wat er gebeurt als je l ze mengt met een van de andere aanwezige l producten. l Zorg dat je van elk product weet wat je moet l doen als een kind het onverhoopt in zijn ogen l of mond krijgt. l Maak gebruik van veilige producten zoals l voedingsmiddelenkleurstoffen. l Gebruik alleen oplossingen met een lage l concentratie. l Laat alle leerlingen na afloop hun handen l wassen. M&Magie Wat heb je nodig? wit diep bord water 4 M&M s in verschillende kleuren Het verspreiden van het buitenste laagje (kleur en witte korst) van de M&M door het water noemenwediffusie. a. Wat denk je dat er zou gebeuren als je 2 M&M sin het water legt? Hoe ziet de kleur er dan uit?. b. Hoe komt dat denk je?. c. Zou de lijn die tussen de uitgelopen kleuren gevormd wordt een speciale eigenschap zijn van M&M s?. Wil je meer doen met uitlopende kleuren? Bekijk dan de pagina Sanne en de Toverstift. Wil je meer proefjes doen? Kijk dan op www.c3.nl/kids. Florien de Brouwer, Stichting C3 1 9
Tijdens de gastles Algemeen: woordgebruik en interactie l Gebruik eenvoudige, begrijpelijke taal en l vermijd vaktaal en woordspelingen. Het l begrip stof bijvoorbeeld heeft voor kinderen l een heel andere betekenis dan voor chemici. l Betrek de leerlingen actief bij de les, l bijvoorbeeld door het stellen van vragen. Zo l houden de leerlingen hun aandacht erbij. Ook l kun je dan nagaan of de leerlingen de les nog l kunnen volgen. l Verklap niet meteen de uitkomst, maar laat l de kinderen eerst zelf denken. Ze voelen zich l dan meer bij de les betrokken. l Let erop dat niet alleen jij aan het woord l bent, maar dat de kinderen ook aan het woord l komen. l Betrek alle leerlingen bij de les. l Geef liever een compliment voor goed gedrag l dan een berisping wanneer het misgaat, dit l heeft vaak meer effect op de leerlingen. l Blijf tijdens de les niet voor het bord staan, l maar loop door de klas. Instructie van de experimenten l Neem voor het begin van de proef met de l leerlingen het werkblad door. Kinderen l vergeten namelijk in hun enthousiasme vaak l het voorschrift goed te lezen. l Neem de tijd om alle opdrachten en l proeven goed uit te leggen. Leg ook de link l tussen het experiment en het thema van de l les. l Doe proeven die de leerlingen zelfstandig l uitvoeren gedeeltelijk voor. Ze kunnen dan l ook zien wat er moet gebeuren. Houd de proef l wel spannend: maak bijvoorbeeld een gietl gebaar, maar giet nog niet! l Jij bent het voorbeeld voor de leerlingen. l Houd je daarom aan de regels en doe niets l l wat de leerlingen ook niet mogen. Vertel de leerlingen waarom veiligheid zo belangrijk is. Vertel ook aan welke regels ze zich tijdens het doen van de proefjes moeten houden en schrijf de regels bovendien op het bord: l Niet lopen door de klas tijdens de proefjes. l Niet eten en drinken en ook niets proeven. l Gemorste stoffen meteen opruimen. 10
Uitvoering van de experimenten l Verdeel de klas in kleine groepjes om het l overzicht te bewaren. Laat per groepje één l leerling alles ophalen en het na afloop weer l terugbrengen. l Vraag de leerlingen wat ze zien, dan zullen ze l bewuster kijken naar wat er gebeurt. l Loop rond terwijl de leerlingen de proefjes l doen en grijp in waar het misgaat of dreigt l mis te gaan. QUIZ Bespreking van de resultaten l Vraag de leerlingen wat ze gezien hebben. l Vraag de leerlingen of ze kunnen verklaren l wat ze gezien hebben en begin niet meteen l de resultaten uit te leggen. l Vraag de leerlingen naar een vergelijkbaar l voorbeeld uit het dagelijks leven. Afsluiting van de les Sluit de les af met een spelletje of quiz. Neem hiervoor een prijsje mee voor de winnaar, bijvoorbeeld een setje om zelf haargel te maken of een proevenwaaier. Een idee voor een quiz: stel de leerlingen vragen over wat ze in de les gezien hebben die met ja of nee te beantwoorden zijn. Alle leerlingen gaan staan, voor ja steken ze hun hand op. Bij een fout antwoord moeten ze weer gaan zitten. Alleen de leerlingen die het goed hadden, gaan door naar de volgende vraag. Uiteindelijk blijft er één leerling over die heeft gewonnen. Na de les Na de les is het van belang om het lokaal schoon achter te laten. Zorg ervoor dat al het afval op de juiste manier verwerkt wordt. Ook is het verstandig om kort met de leerkracht te evalueren. Vond hij/zij het een leuke les, vonden de kinderen het leuk en was de les niet te moeilijk of te makkelijk voor de kinderen? 11
Voorbeeldles over chemie Tijd (minuten) Activiteit gastlesdocent Activiteit leerling 0-10 Inleiding Vertel kort wat over jezelf en je beroep, bijvoorbeeld: 1. Wat je beroep is en waar je werkt. 2. Hoe oud je nu bent en hoe oud je was toen je begon met werken. Luisteren Vragen stellen Beantwoorden van vragen Stel de kinderen vragen in de trant van: 1. Wie weet wat chemie is? 2. Waar heeft chemie mee te maken? Vertel de leerlingen dat ze de hele dag met chemie te maken hebben: s ochtends als ze zich wassen en hun tanden poetsen, als ze een tekening maken, met lego spelen. Ook hun schoenen, hun kleding en wat ze eten, het is allemaal chemie! Chemici zijn elke dag bezig nieuwe dingen te ontdekken: nieuwe smaakjes voor ijsjes, nog snellere spel- computers, tandpasta die je tanden nog schoner maakt, etc. Vertel iets over het thema van de les en hoe dit aan chemie gerelateerd is. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld de toelichtingen op pagina 14 en 15. 10 20 Demonstratieexperiment Voer het demonstratie-experiment uit en vraag een leerling als assistent. Stel de leerlingen voor en tijdens het experiment vragen over hun verwachtingen, wat ze zien en hoe ze denken dat dit komt. Luisteren Vragen stellen Beantwoorden van vragen 12
Tijd (minuten) Activiteit gastlesdocent Activiteit leerling 20-30 Uitleg van de leerlingenproef Vertel dat de leerlingen zelf ook een proef gaan doen. Begin met het uitleggen van de veiligheids- regels en schrijf de regels op het bord. Leg de proef uit aan de hand van het werkblad. Deel de klas in kleine groepjes in. Laat per groepje één leerling de materialen halen. Luisteren Vragen stellen Beantwoorden van vragen 30-45 Leerlingenproef Loop rond om te kijken of alles lukt. Assisteer de leerlingen waar nodig. Vraag de leerlingen wat ze zien. Uitvoeren van de experimenten Opruimen van de materialen 45-55 Bespreken van de resultaten Bespreek de proeven na met de leerlingen aan de hand van vragen. Bijvoorbeeld: 1. Wat gebeurde er met? 2. Hoe zou het komen dat? 3. Wat leert dit je over? Luisteren Vragen stellen Beantwoorden van vragen Vertel de leerlingen nu wat meer over je beroep. Doe jij ook dit soort proefjes? En hoe past het thema van deze les bij jouw werk? 55-60 Quiz Stel de leerlingen ja/nee-vragen over wat in de les besproken is. Bijvoorbeeld bij de proef Rode Kool? : 1. Wordt rodekool groen in een zure omgeving? Nee 2. Is cola zuur? Ja 3. Is zout zuur? Nee 4. Etc. Luisteren Beantwoorden van vragen 13
Voorbeeldthema s DUURZAME CHEMIE GEZONDHEID EN VOEDING Mensen hebben veel afval zoals plastic, papier en etensresten. Als we dit op een grote hoop blijven gooien, wordt de aarde te vies en te vol om te leven. Chemici bedenken hoe wij ons afval kunnen recyclen. Daarnaast bedenkt de chemische industrie materialen die geen afval opleveren. Zelf kun je ook spullen maken van grondstoffen die recyclebaar zijn, zoals bijvoorbeeld lijm van melkpoeder, verf van eieren of een bioplastic beeldje van melk. Demonstratie-experiment: kunststof scheiden. Leerlingenproef: plakken met melk. Kinderpagina s: Sanne s project over duurzaamheid, Sanne recyclet afval, Sanne en Chris helpen vader met de boodschappen, Chris in de dierentuin. Ziek zijn is niet leuk. Je kunt ziek worden van bijvoorbeeld een virus zoals griep, of omdat je niet voldoende weerstand hebt. Om een goede weerstand te houden, moet je gezond en gevarieerd eten. Chemici dragen bij aan gezond eten, door de kwaliteit van ons eten te onderzoeken. Daarnaast denken ze mee over hoe de ingrediënten gezonder kunnen. Zelf kun je ook eten onderzoeken. Demonstratie-experiment: op je gezondheid. Leerlingenproef: aardappelpower. Kinderpagina s: Sanne en Chris eten aardappels, Vader en Chris moeten naar de tandarts, Sanne en Chris eten light chips, Het favoriete drankje van Chris is cola light. Milieu, water en veiligheid Overal om ons heen is water. En dat is maar goed ook, want mensen en dieren kunnen niet zonder. Wij hebben water nodig als drinkwater, om voedsel te verbouwen en voor een goede hygiëne. Vervuiling van water, bijvoorbeeld met olie, is schadelijk voor het leven. Chemische bedrijven zorgen dat de kwaliteit van water goed blijft door water te zuiveren, te ontharden en de kwaliteit te monitoren. Zelf kun je ook proefjes met water doen. Demonstratie-experiment: waterstroom. Leerlingenproef: schoon water. Kinderpagina s: Sanne en Chris bij de vijver, Sanne en Chris wassen de auto, Sanne en Chris hebben winterpret, Sanne en Chris raken water kwijt. 14
NIEUWE MATERIALEN Zeep en cosmetica Steeds zijn nieuwe spullen te koop. Lichtere telefoons met meer functies, snellere computers of nog sterkere lijm. In die spullen zitten vaak nieuwe materialen, ontdekt door chemici. Chemici bedenken namelijk steeds slimme manieren om nieuwe materialen te maken. Die materialen gebruiken zij voor hun functies. Zo gebruiken ze kleurstoffen voor verven, beton voor sterke huizen en plastic voor regenjassen. Zelf kun je ook de eigenschappen van materialen onderzoeken. Demonstratie-experiment: Dilawattes. Leerlingenproef: M&Magie. Kinderpagina s: Sanne en Chris ontdekken kristallen, Sanne en de toverstift, Sanne en Chris bezoeken de Hoogovens, Sanne houdt haar spreekbeurt over kauwgom. Elke dag gebruik je zeep, bijvoorbeeld om je haren te wassen, je handen te wassen en de afwas te doen. Het vuil spoelt met zeep makkelijker van je huid. Zeep is namelijk bijzonder, het lost op in water én vet. Chemici noemen zeep daarom ook wel een emulgator. In cosmeticaproducten zoals in crèmes en badolie zitten ook emulgatoren. Al deze producten zijn mengsels van water en vet. De ontdekking van zeep is een van de belangrijkste in de geschiedenis. Doordat de mensen zeep gingen gebruiken, kregen ziektes minder kans. Demonstratie-experiment: Lavendelcrème. Leerlingenproef: Shampoo maken Kinderpagina s: Vader en Chris doen de was, In bad met Sanne. SCHONE ENERGIE Als je met de auto, het vliegtuig of de trein reist, gebruik je energie. De meeste energie wordt opgewekt door de verbranding van olie, gas of steenkool. Bij die verbranding komt koolstofdioxide (CO 2 ) vrij. CO 2 is één van de veroorzakers van het broeikaseffect. Daarom willen mensen de uitstoot van koolstofdioxide verminderen. Dat kan bijvoorbeeld door het gebruik van biobrandstoffen. Zelf kunnen wij ook biobrandstoffen maken. Demonstratie-experiment: flowerpower; maak biodiesel uit zonnebloemolie. Leerlingenproef: citroenbatterij. Kinderpagina s: Sanne tankt biobrandstof, Chris bij het tankstation. 15
CHECKLIST VOOR EEN GESLAAGDE GASTLES Heb je r een aansprekend thema en een aansprekende titel voor je gastles bedacht? r een voorbereidend gesprek met de leerkracht gehad? r een goede planning van de les gemaakt? r alle experimenten vooraf getest? Ook op veiligheid? r alle materialen voor de experimenten verzameld? r voldoende begeleiders voor de experimenten gevraagd? r duidelijke etiketten op alle potjes en flesjes geplakt? r ruim voldoende gelamineerde werkbladen voor de leerlingenproef gemaakt? r een spannende afsluiting voor je gastles verzonnen? r proevenwaaiers en posters bij C3 aangevraagd om je gastles aan te kleden? Stichting C3 wenst je veel plezier en succes met de gastles! SCS-COC-001857