De mediatheek gebruiken in het onderwijs Deze instructie bevat de volgende onderdelen: Aanwijzingen voor het formuleren van een mediatheekopdracht... 1 Inleiding... 1 Het formuleren van een onderzoeksopdracht... 2 Voorwaarden voor succesvol werken in de mediatheek... 2 Informatie gebruiken, kennis verwerven en de bronvermelding... 3 Internetgebruik in de mediatheek... 3 Uitvoerbaarheid... 3 Duidelijke omschrijving... 4 Verslaglegging... 4 Vragen / instructie... 4 Tijdspad en planning... 4 Groepen / klassen... 4 Regels voor het gebruik van de mediatheek... 4 Een leerlijn informatievaardigheden... 5 De kenmerken van de leerlijn:... 5 De Big6 :... 5 Aanwijzingen voor het formuleren van een mediatheekopdracht Inleiding Wat is een adequate opdracht voor het werken met de schoolmediatheek? De mediatheek is dé plaats op school waar leerlingen informatie verzamelen. Daartoe staat er een collectie boeken, audiovisuele media en computersoftware. Daartoe staan er ook computers waarop software, zoals de Encarta encyclopedie is geïnstalleerd en die toegang geven tot internet. Hoewel veel leerlingen (niet alle!) handig zijn in het gebruik van internet kan dit niet de enige informatiebron zijn. Leerlingen moeten leren meerdere informatiebronnen naast elkaar te gebruiken. Dit is belangrijk omdat: andere informatiebronnen, zoals boeken, vaak makkelijker informatie opleveren, die vaak ook nog betrouwbaarder is. de vaardigheid om informatie te beoordelen bij leerlingen (nog) onderontwikkeld is. Daarom is het goed informatie uit meerdere bronnen met elkaar te vergelijken. veel leerlingen pragmatisch uitgaan van wat ze vinden, zonder te bekijken in hoeverre dit past bij de probleemstelling van de opdracht. De eerste vraag bij het formuleren van een mediatheekopdracht is: wat wil ik dat mijn leerlingen met de opdracht gaan onderzoeken en op welke manier moeten zij het resultaat presenteren? De tweede vraag zou moeten zijn: welke informatie hebben mijn leerlingen nodig en is deze via de mediatheek te vinden? Hieronder vind je een aantal aandachtspunten om dit te bereiken. 1 1 Gebruikte literatuur: De mediatheek gebruiken in het onderwijs 1. 12-1-2010
Het formuleren van een onderzoeksopdracht Voor het bereiken van het gewenste resultaat en het begrip van leerlingen is het wenselijk een opdracht zorgvuldig te formuleren. De volgende aspecten zijn terug te vinden in de beschrijving: Het doel van de opdracht. Wat kan of weet de leerling na afloop? Wat is de relevantie van de opdracht voor de leerling? Schrijf een duidelijke instructie. Soms moet de leerling zelf zijn werkwijze bepalen. Dit geef je dan aan. Als er sprake is van een groepsopdracht, moet duidelijk zijn hoe de samenwerking eruit moet zien. Moet er verslag gedaan worden van de samenwerking? Beschrijf hoe het product eruit moet zien. Welke criteria gelden voor de inhoud en vorm? Hoe wil je de verslaglegging van het proces? De beoordeling: hoe worden proces én product beoordeeld? Een adequate opdracht is een belangrijke maar niet enige voorwaarde om tot echt leren te komen. Minstens zo belangrijk voor succes is dat de leerling goed begeleid wordt. Als docent zul je je regelmatig op de hoogte moeten stellen van de voortgang. Door het geven van feedback weet de leerling dat hij op de goede weg is. Je geeft aanwijzingen, aanvullende informatie of je helpt de leerling de gevonden informatie te interpreteren. Als de mediathecaris de opdracht kent kan ook hij een rol spelen in de begeleiding. Leerlingen leren echt dankzij de begeleiding, helemaal zelfstandig leren is voor de meeste leerlingen te hoog gegrepen. De onderzoeksopdracht en de begeleiding samen zorgen ervoor dat de leerling leert hoe hij zelfstandig kennis kan verwerven. Zo wordt de leerling informatievaardig. Voorwaarden voor succesvol werken in de mediatheek Leerlingen kunnen alleen succesvol werken in de mediatheek als aan een aantal voorwaarden is voldaan. De volgende punten verdienen aandacht: 1. De benodigde informatie is in de mediatheek te vinden: In de collectie zijn boeken of audiovisuele media over het onderwerp te vinden Op internet zijn relevante en goede sites te vinden Heb je dit uitgeprobeerd? De mediathecaris kan vooraf de collectie bekijken en zo nodig aanvullen. Ook kan hij het zoeken op internet voor zijn rekening nemen. 2. De leerlingen hebben voldoende voorkennis over het onderwerp: Kennen zij voldoende begrippen om als zoekterm te gebruiken? Kunnen ze de gevonden informatie plaatsen in het geheel? 3. De leerlingen zijn voldoende informatievaardig: Kunnen zij aangeven welke informatie ze gaan zoeken en hoe ze deze denken te gebruiken? Kunnen zij concrete en beantwoordbare onderzoeksvragen bedenken? Instructie voor het formuleren van een mediatheekopdracht / door Hogeschool Arnhem Nijmegen, afdeling NDO Uit: Praktijkboek Schoolmediatheek Voortgezet Onderwijs / onder red. van Henrieke Abrahamse (hoofdred.)... [et al.] ; onder auspiciën van Stichting Lezen. - Den Haag : NBLC, 1998. - Katern E-500 ISBN 90-5483-159-6 De mediatheek gebruiken in het onderwijs 2. 12-1-2010
Kunnen zij omgaan met de catalogus, kunnen ze op internet zoeken met een zoekmachine, weten ze wat een encyclopedie, of een register is? Op dit punt is een instructie en begeleiding van de mediathecaris mogelijk. Het geven van een les aan de klas of aan groepjes leerlingen is een van zijn/haar taken. De instructie sluit direct aan bij wat de leerlingen op dat moment aan kennis en vaardigheden nodig hebben. Naast instructie op maat geven de mediathecarissen gedurende het schooljaar lessen waarin informatievaardigheden worden aangeleerd. Deze lessen vinden plaats tijdens mentoruren in de onderbouw. Ten behoeve van de praktische uitvoering van een mediatheekopdracht is van belang de schoolmediathecaris in te lichten over de betreffende opdracht en mogelijke vragen van leerlingen. Ook is het goed stil te staan bij de infrastructuur: zijn er voldoende werkplekken? Alle aandachtspunten vind je bij elkaar op één A4: Vuistregels voor de uitvoering van een mediatheekopdracht. Informatie gebruiken, kennis verwerven en de bronvermelding Copy & paste heeft weinig zin. Leerlingen werken graag met internet. Vaak nemen zij gevonden informatie letterlijk over. Met knippen&plakken hebben ze snel een grote hoeveelheid tekst. In de meeste gevallen heeft dat weinig zin. Beter zou zijn de informatie in eigen woorden te laten samenvatten. Nog beter is de informatie te verwerken tot een eigen tekst. Pas dan kan sprake zijn van het verwerven van kennis. Bij letterlijk overnemen is sprake van citeren. Een citaat hoort tussen aanhalingstekens te staan en voorzien te zijn van een bronvermelding. Maar ook bij parafraseren, het samenvatten in eigen woorden, en het verwerken van informatie in een eigen tekst hoort een bronvermelding. Overnemen van het werk van anderen zonder bronvermelding is feitelijk plagiaat. De LWSVO, vereniging van onderwijsmediathecarissen heeft richtlijnen voor de bronvermelding opgesteld. Door deze te hanteren dwingen we leerlingen na te denken over de gebruikte informatie en deze correct te gebruiken. Een kopieervel van de richtlijnen kan in de mediatheek opgehaald worden. Internetgebruik in de mediatheek Internet biedt een schat aan waardevolle informatie. Maar het medium verleidt ook tot lukraak aanklikken. Niet alles wat op internet staat is betrouwbaar en lang niet alles is bruikbaar. De kunst is leerlingen te leren gericht te zoeken en internetsites te beoordelen op bruikbaarheid en betrouwbaarheid. Hieronder volgen een aantal aanwijzingen om ongericht "rondsurfen" van leerlingen op het internet te voorkomen: Uitvoerbaarheid Vooraf kun je, samen met de mediathecaris, nagaan of bepaalde informatie op internet te vinden is. Dit voorkomt teleurstellingen. Internet bevat weliswaar heel veel informatie, maar daarmee is het niet altijd de meest efficiënte en meest geschikte informatiebron. Over sommige onderwerpen zijn alleen sites te vinden waar leerlingen niet mee uit de voeten kunnen. De mediatheek gebruiken in het onderwijs 3. 12-1-2010
Duidelijke omschrijving Vraag na wat de leerling op internet wil zoeken en hoe hij/zij dat denkt te vinden (zoekstrategie). Hierdoor wordt gestimuleerd dat de leerling hier vooraf over nadenkt. Verslaglegging Door de leerling te vragen hoe hij gezocht heeft op internet, met welke zoektermen en met welk resultaat leer je hem bewuster gebruik te maken van het medium. Een digitaal zoeklogboek, dat de leerling tijdens het werk moet invullen, helpt daarbij. En nieuw digitaal zoeklogboek is in de maak. Het oude zoeklogboek werkt op dit moment 2 niet meer. TIP: laat de gebruikte bronnen en zoektermen in de verantwoording van het werk vermelden. Ook bij een mondelinge presentatie kan je om een verantwoording op papier vragen. Vragen / instructie In het Handboek docenten 3 is in hoofdstuk 4 een korte handleiding voor gericht zoeken op internet opgenomen. Voor vragen over het internetgebruik in de mediatheek of het zoeken op internet, kan men bij de mediathecaris terecht. Tijdspad en planning Bij uitgebreide opdrachten is er een periode waarin informatie verzameld wordt. Daarna moet de vergaarde informatie verwerkt worden in de vorm van een scriptie, werkstuk etc. Vanaf dat moment zou je geen toestemming meer moeten geven om op internet te zoeken. Groepen / klassen De mediathecaris wil graag tijdig op de hoogte zijn van klassikaal of groepsgewijs internetgebruik in de mediatheek. Een vooraf duidelijk omschreven internetopdracht maakt dat de mediathecaris de leerlingen zo goed mogelijk kan begeleiden bij het (gericht) zoeken op internet. Regels voor het gebruik van de mediatheek In de mediatheek gelden naast de schoolregels nog een paar andere zaken. De mediatheek is een studie- en werkruimte, waar leerlingen individueel of in groepjes met de computers en de informatiematerialen (boeken, tijdschriften, audiovisuele media) kunnen werken. Algemeen: In de mediatheek wordt rustig (samen) gewerkt. Niet eten of drinken. Je helpt mee de mediatheek netjes te houden: Boeken die je gebruikt hebt weer terugzetten (of afgeven als je niet meer weet waar ze horen) Stoelen aanschuiven, rommel weggooien Gebruik van de computers, lenen van boeken: 2 December 2007. 3 Handboek mediatheek : alles wat je moet weten om de mediatheek goed te gebruiken. augustus 2002. De mediatheek gebruiken in het onderwijs 4. 12-1-2010
Voor het lenen van boeken of het gebruik van een computer moet je je schoolpas afgeven. Bij verlies van je schoolpas, kun je, tegen betaling, een nieuwe pas krijgen. Tot deze klaar is krijg je een voorlopige schoolpas. Je bent verantwoordelijk voor wat er met jouw kaart geleend wordt: Uitlenen van wat je geleend hebt aan anderen is niet toegestaan, lenen met de kaart van een ander mag dus ook niet. Bij beschadiging of verlies van boeken wordt de nieuwwaarde in rekening gebracht. Per computer werken niet meer dan twee personen. Voor het gebruik van de computers geldt een gedragscode. Bij het overtreden van de regels, het storen van andere gebruikers of het personeel, of het overtreden van de gedragscode, kan je de toegang tot de mediatheek ontzegd worden. Een leerlijn informatievaardigheden Een informatievaardige leerling is een competent gebruiker van informatie uit allerlei bronnen. Informatievaardigheden zijn niet zozeer vaardigheden als wel competenties: samenhangende kennis, vaardigheden en een juiste houding. Informatievaardigheden zijn samengesteld uit een aantal samenhangende deelvaardigheden, houdingen en kennis. Dergelijke complexe vaardigheden kunnen goed aangeleerd worden met een hele taakbenadering. Daarvoor is een leerlijn ontwikkeld waarin vier niveaus worden onderscheiden. De leerlijn zal op kleine schaal getest worden en daarna mogelijk ingevoerd worden in de onderbouw van havo/vwo. In het vmbo wordt de volledige opleiding gebruikt voor het doorlopen van de leerlijn. De kenmerken van de leerlijn: De leerlijn wordt gevuld met de onderzoeksopdrachten voor de verschillende vakken. Er worden alleen ondersteunende lessen of instructies gegeven gekoppeld aan een concrete onderzoeksopdracht In iedere onderzoeksopdracht zijn de zes stappen van de Big6 herkenbaar Er zijn vier niveaus, waarbij op het eerste niveau de complexiteit zoveel mogelijk beperkt is en op het vierde niveau de leerling met de volledige complexiteit wordt geconfronteerd De Big6 : 1. Taakdefinitie Signaleren van de informatiebehoefte, oriënteren op het onderwerp 2. Zoekvraag formuleren Het vertalen van de informatiebehoefte in een informatievraag 3. Informatie verzamelen Het kunnen identificeren van de juiste informatiebronnen 4. Informatie selecteren Het kunnen hanteren van de benodigde technologie 5. Verwerken Het kunnen verwerken van de benodigde informatie 6. Evalueren Voortdurende evaluatie bij elke stap in het proces De mediatheek gebruiken in het onderwijs 5. 12-1-2010