WATER WERKT! TOPSECTOR WATER

WATER WERKT! TOPSECTOR WATER

WATER WERKT! + + = In het adviesrapport Water verdient het wordt de volgende ambitie voor de watersector geformuleerd: Het Topteam ziet de internationale waterproblematiek als één van de grootste uitdagingen voor de toekomst. De Nederlandse watersector heeft cruciale kennis en kunde in huis om een antwoord te helpen geven op deze problematiek. De wereld heeft ons nodig. De Nederlandse watersector kan samen met andere sectoren en internationale partners aansprekende, duurzame oplossingen voor de komende generaties realiseren. Deze oplossingen vormen een krachtige impuls voor de Nederlandse economie. De internationale markt is groot en groeit sterk: het streven is de toegevoegde waarde van de Nederlandse watersector in de periode tot 2020 te verdubbelen. Deze ambitie en de internationale concurrentie dwingen ons om tempo te maken en krachten te bundelen. Juist op de raakvlakken tussen de Maritieme sector, Deltatechnologie en Watertechnologie liggen grote kansen. Om die kansen te verzilveren zal de sector boven zichzelf uit moeten stijgen, verantwoordelijkheid moeten nemen en leiderschap moeten tonen. Wenkend perspectief is dat Nederland in 2020 het centre of excellence van de internationale watersector kan zijn. Ik ben zeer gemotiveerd deze ambitie voor de prachtige watersector te helpen realiseren. Dat doen we met vele gemotiveerde betrokkenen. Water werkt! Hans Huis in t Veld INHOUD 1. GOUDEN DRIEHOEK... 3 2. WERKWIJZE TOPSECTOR WATER... 5 3. MARITIEME TECHNOLOGIE... 6 4. DELTATECHNOLOGIE... 10 5. WATERTECHNOLOGIE... 16 6. HUMAN CAPITAL... 20 7. EXPORT & PROMOTIE... 24 8. MKB-LOKET... 27 9. FINANCIERING... 27 10. CROSS SECTORAAL... 27 1. GOUDEN DRIEHOEK Samenwerking, kennisuitwisseling en het afstemmen van programma s zijn vitale processen in de ontwikkeling van innovatie. Dit soort ontwikkelingen vinden plaats in wetenschappelijke netwerken, maar vaak ook in netwerken met ondernemers, ambtenaren, politici en eindgebruikers. De verschillende partijen overleggen met elkaar over belangen en behoeften, onderhandelen over middelen en opbrengsten, besluiten over strategie, beleid en uitvoe ring. Dat is precies wat het Topsectorenbeleid beoogt: samenwer king door overheid, onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven. Alle Top- en Kernteams van Topsector Water hebben een vertegenwoordiger van één van de drie bovengenoemde partijen. 3 Vierde druk, mei 2014

ORGANOGRAM TOPTEAM BOEGBEELD BEDRIJFSLEVEN OVERHEID ONDERZOEKSINSTELLINGEN SECRETARIAAT Hans Huis in t Veld Willem Buijs Hatenboer Water Jan Hendrik Dronkers Rijkswaterstaat Karel Luyben TU Delft Lennart Langbroek Ministerie IenM lennart.langbroek01@minienm.nl 2. WERKWIJZE TOPSECTOR WATER In het rapport Water verdient het van Topsector Water van juni 2011 heeft toenmalig boegbeeld Koos van Oord verschillende adviezen en actiepunten geformuleerd. Deze zijn tot stand gekomen door een grootschalige consultatie van vele partijen in de watersector. De sector heeft onder leiding van het Topteam het initiatief genomen om invulling aan de actiepunten te geven. De innovatiecontracten van de drie deelsectoren geven duidelijk rich ting in het prioriteren van de marktonderdelen. Gevormde Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI s) van de Delta-, Water- en Maritieme technologie hebben een kennis- en innovatieagenda samengesteld aan de hand van inhoudelijke consultatie van de sector. Verschillende initiatieven vanuit de markt hebben aanslui ting gevonden bij de gekozen thema s. Deze worden verduidelijkt in de komende hoofdstukken. Overigens betekent het prioriteren van de innovatiethema s niet dat projecten buiten deze thema s, buitengesloten worden. Innoveren wordt gedaan met een open blik. Hans Huis in t Veld, het boegbeeld van de Topsector, en zijn team springen in op verschillende manieren om processen te starten en te versnellen en om communicatielijnen te verkorten. Elke deelsector heeft een Kernteam met daarbinnen de eerder genoemde TKI s en, afhankelijk van de wensen, verschillende werkgroepen. Door de samenwerking binnen de gouden driehoek over de gehele breedte van de sector heeft Nederland een concurrentievoordeel. Deze werkwijze werkt als katalysator en is uniek in de wereld. Wanneer u als waterpartij niet direct betrokken bent, dan hoort u evengoed bij Topsector Water. Dit zijn wij namelijk allemaal. 5 René Berkvens DAMEN Peter Heij Ministerie IenM Jacob Fokkema NWO Patrick Polman Ministerie EZ p.h.polman@minez.nl AANDEEL TOPSECTOREN VAN TOTAAL NEDERLAND VOOR DE KERNINDICATOREN Bedrijven Productie Totaal topsectoren Toegevoegde waarde INFO@TSWATER.NL Karin Sluis Witteveen+Bos Hendrik Postma Boskalis Hendrik@TsWater.nl BOEGBEELD BEDRIJFSLEVEN OVERHEID ONDERZOEKSINSTELLINGEN SECRETARIAAT Topteamleden hebben verschillende portefeuilles, te weten: verbinding met eu, MKB, regionale inbedding, financieringsregelingen en cross-sectorale ontwikkeling. Uitvoer van goederen R&D-uitgaven (eigen onderzoek) Werkzame personen 10 20 40 60 80 100% Overige sectoren Monitor topsectoren. Methodebeschrijving tabellenset. CBS september 2012

3. MARITIEME TECHNOLOGIE NEDERLAND: DE MARITIEME WERELDTOP Nederland is het maritieme centrum van Europa en bezit één van de sterkste en meest complete maritieme clusters ter wereld. Die sterke positie is mogelijk door een veelzijdige maritieme industrie, een zeer diverse vloot van zeeschepen, de grootste binnenvaartvloot van Europa en grootste havencapaciteit van de wereld. Daarnaast is Nederland wereldwijd toonaangevend op het gebied van offshore dienstverlening en ontwikkeling van complexe maritieme systemen. 3.1 THEMA S Baanbrekende maritieme producten en diensten van de toekomst, daar gaat de motor van de maritieme sector harder van draaien. Het Maritiem Kennis Centrum is een eerder ontstaan voorbeeld waarbij de gouden driehoek innovatief en inventief is geweest om zodanig de internationale markt te verovereren. Dit centrum speelt ook in de huidige uitwerking van het topsectorenbeleid een stevige rol om de verbinding tussen kennis en kassa tot stand te brengen. MKB ers zijn belangrijke spelers vanwege hun specfieke expertise en creatieve inbreng. Economische en maatschappelijke uitdagingen zijn gecombineerd in vier prioritaire innovatiethema s, te weten: Winnen op zee richt zich op technologische oplossingen om op zee energie en grondstoffen te winnen. De mondiale markt bedraagt enkele tientallen miljarden euro s en groeit. Nederland heeft een sterke positie in de waterbouw, de scheepvaart en de offshore en blinkt uit in operaties op de bodem van de zee en in winning van olie, gas en duurzame energie op zee. De concurrentie is relatief beperkt. In de aanleg en het beheer en onderhoud van windparken op zee is Nederland sterk. Schone schepen worden met de toenemende maatschappelijke druk steeds belangrijker. Er worden verschillende opties onderzocht en gebouwd met betrekking tot brandstofbesparing, emissieverlaging en materiaalbezuiniging. Verschillende alternatieve brandstoftoepassingen worden bekeken en getest, wat leidt tot commercialisering. Geluidreductie onder en boven water valt onder dit thema. En de schoon falen en end-of-life aspecten mogen zeker niet vergeten worden. NAVIGABLE INLAND WATERWAYS QUALITY OF WATER TRANSPORTATION (2012) DENMARK... 9,26 NETHERLANDS... 9,26 FINLAND... 9,18 ICELAND... 9,15 SINGAPORE... 9,11 HONG KONG, CHINA... 9,02 GERMANY... 8,78 NORWAY... 8,68 CANADA... 8,66 SWEDEN... 8,59 Source: IMD, 2012 The Netherlands has a good physical infrastructure, with the worldclass mainports and the navigable inland waterway system being prime examples. The extensive network of inland waterways has excellent connections to the waterways in the rest of Europe. After Denmark, the Netherlands has the best water transport infrastructure in the world. It also has an extensive road network and is third in the world with regard to road network density. According to IMD (2012), the Dutch energy infrastructure also scores well, taking fifth place overall. 7

Innovatie = onderzoek In 1932 ontstaat het Nederlands Scheepsbouwkundig Proefstation in Wageningen door een samenwerking van het bedrijfs leven en de overheid. Anno 2013 is MARIN s werelds leidende instelling op het gebied van Maritiem onderzoek. Kort gezegd is MARIN s doel: Schepen schoner, slimmer en veiliger maken. Dat doet MARIN door het ontwikkelen en toepassen van kennis en het stimuleren van innovatie en samenwerking. www.marin.nl Slim en veilig varen gaat over de reductie van bemanning, toename van de operationele inzetbaarheid, het handhaven en verhogen van het veiligheidsniveau van varen en werken op zee via het ontwerp van speciale schepen en slimme systemen voor scheepvaart en marine. Om de internationale toppositie te behouden moet de maritieme cluster ontwikkelingen starten waarmee de bemanning verder kan worden gereduceerd en het rendement verder kan worden verhoogd (bv meer baggerproductie, toename van de operationele inzetbaarheid van offshore schepen). Ook het handhaven en verhogen van het veiligheidsniveau van het varen en werken op zee en het verminderen van kwetsbaarheid vraagt aandacht. Om complexe schepen en systemen te kunnen blijven bouwen in Nederland, moet daarnaast het ontwerp en bouwproces vernieuwd worden. ORGANOGRAM KERNTEAM MARITIEME TECHNOLOGIE ONDERZOEKSINSTELLING VOORZITTER SECRETARIAAT Bas Buchner Marnix Krikke Marin Scheepsbouw Nederland mkr@scheepsbouw.nl Effectieve infrastructuur betekend een optimaal ontwerp en systeemintegratie voor communicatie, bouw en aanleg van systemen voor schepen en de infrastructuur van havens en vaarwegen. De algehele economische positie van Nederland wordt in grote mate ondersteund en beïnvloed door de Nederlandse havens en vaarwegen, met Rotterdam als grootste Europese haven voorop. Om die positie verder te versterken, dienen havens, vaarwegen en de schepen optimaal op elkaar worden afgestemd. Dat vereist integratie van kennis en systemen. Minimale behandelingstijden en kosten, verbeterd gebruik van de infrastructuur en een belangrijke rol voor de binnenvaart zijn hierin sleutelonderwerpen. BEDRIJFSLEVEN Peter van Terwisga Moritz Krijgsman DAMEN Alewijnse OVERHEID Rob Huyser Ministerie IenM EXTRA (WERK)GROEPEN TKI Maritieme technologie 9

4. DELTA- TECHNOLOGIE BRING IN THE DUTCH Deltatechnologie maakt het mogelijk te leven, te wonen en te werken in laag liggende deltagebieden, zoals Nederland. Wij hebben een sterke internationale reputatie als het gaat om Deltatechnologie. Het aanleggen van de zandmotor en de tweede Maasvlakte zijn geweldige showcases voor het buitenland. Maar de rest van de wereld weet de Nederlandse technologie goed te vinden, bijvoorbeeld bij het het waterproof maken van New Orleans, de bouw van een stormvloedkering in St. Petersburg of het advies na de orkaan Sandy in New York. 3.2 MARITIEME TECHNOLOGIE IN ACTIE De afkorting JIP staat voor Joint Industry Project. In de andere deelsectoren wordt gesproken over innovatieprojecten. Deze JIP s hebben in het verleden bewezen MKB ers makkelijker te kunnen betrekken bij internationale projecten. Dit sluit naadloos aan op het huidige Topsectorenbeleid. Het Kernteam heeft vijf doelstel lingen voor 2020 omschreven op het gebied van transport, energie en grondstoffen, duurzaamheid, concurrentie en veiligheid. Internationaal zal Nederland bij het behalen van deze doelen een toonaangevende rol spelen op al deze punten. 4.1 THEMA S De maatschappij vraagt om integrale en duurzame oplos singen voor het beheer van het watersysteem zoals de kwantiteit en kwaliteit van ons oppervlaktewater en de hoogwaterbescher ming. De Deltatechnologiesector heeft ervoor gekozen om de kennisontwikkelingen en innovaties te clusteren in drie thema s, te weten: Waterveiligheid staat voor integraal, verstandig en risicogestuurde hoogwaterbescherming of ook wel meerlaagse veiligheid. Preventie, duurzame inrichting en goede rampenbeheersing zorgen samen voor optimale veiligheid tegen de laagst mogelijke kosten. Het nieuwe innovatieprogramma Flood Control 2100, de opvolger van Flood Control 2015, speelt binnen dit thema een belangrijke rol. Waterbeheer is de duurzame zoetwatervoorziening, leven met zout, waterverdeling, slim beheren van watertoevoer en watergebruik, duurzame mariene ecosystemen Duurzame aanleg, beheer en onderhoud: kostenefficiënt, duurzaam en klimaat- bestendig inrichten van deltagebieden en steden en duurzaam ontwerp van watergerelateerde infrastructuur. Maar ook de innovatieprogramma s Digitale Delta en Energiedijken vallen binnen dit thema. Ecologisch ontwerpen draagt bij aan bereiken van zowel economische doelen als doelen op het gebied van natuur en leefomgeving. Het is ontwerpen en bouwen in synergie met natuurlijke krachten, ecosystemen en ruimtelijke functies, innovatieve deltaproductiesystemen. Dit concept is in de afgelopen vijf jaar succesvol ontwikkeld binnen het innovatieprogramma Building with Nature. Het stelt de waterbouwsector nu al in staat om concurrerend te blijven in de internationale markt. De ambitie is om het ecodynamisch ontwerpconcept voor ruimtelijke ontwikkeling overal ter wereld geaccepteerd, toegepast en doorontwikkeld te zien worden. 11

Nederland = deltaland Nederland is een zeer dichtbevolkte delta met vele uitdagingen. De ontwikkelaars zoeken duurzame manieren om met economisch competitieve prijzen het welzijn van de Nederlandse burger te waarborgen. Innovatieve projecten zijn beter verkoopbaar wanneer verwezen kan worden naar bestaande en goed werkende oplossingen. Deze projecten noemen we showcases. Heel Nederland is een uitstalling van innovatief vernuft. Ooit Nederland als een groot deltagebied bekeken? Buitenlanders zeker wel! 4.2 DELTATECHNOLOGIE IN ACTIE Het unieke karakter van Deltatechnologie is dat de concrete projecten altijd onderdeel zijn geweest van innovaties en kennisontwikkeling binnen de sector. In het korte bestaan van Topsector Water heeft het Kernteam een aantal projecten voor dit doel benoemd om beter gebruik te maken van de kansen die er binnen de sector zijn. Tevens heeft de verbetering van ontwikkeling van duurzame NEDERLAND OP VIERDE POSITIE VAN DE WERELDWIJDE INNOVATIE INDEX 1. SWITZERLAND... 66,59 2. SWEDEN... 61,36 3. UNITED KINGDOM... 61,25 4. NETHERLANDS... 61,14 5. UNITED STATES OF AMERICA... 60,31 6. FINLAND... 59,51 7. HONG KONG, CHINA... 59,43 8. SINGAPORE... 59,41 9. DENMARK... 58,34 10. IRELAND... 57,91 en economisch competitieve onderzoeken een hoge prioriteit. Ter ondersteuning hiervoor zijn verschillende actieve werkgroepen ingesteld, waarbij het Kernteam fungeert als de oren en ogen. Zij signaleren op pro actieve wijze, bieden hulp, verbinden en vernieuwen. De experts zijn gegroepeerd in de werkgroepen: En er is een commissie opgesteld: Proeftuin NL heeft als doel om in projecten te inventariseren waar ruimte is voor innovaties en kennisontwikkeling. Indien er belemmeringen zijn om Proeftuin NL projecten mogelijk te maken heeft het Kernteam zich gecommitteerd om actief te bemiddelen om deze belemmeringen weg te nemen. Meer informatie: ProeftuinNL@TsWater.nl 13 Source: INSEAD, 2013 Nederland scoort op de Global Innovation Index (GII) 2013 van INSEAD en de World Intellectual Property Organisation. Voor de volledige index en meer informatie: http://www.globalinnovationindex.org/userfiles/file/reportpdf/gii-2013.pdf.

Taskforce Deltatechnologie is opgericht om een extra impuls te geven aan Proeftuin NL door het bedrijfsleven (Vereniging van ORGANOGRAM KERNTEAM DELTATECHNOLOGIE Water bouwers, NL Ingenieurs en Bouwend Nederland). Deze experts zullen concrete voorstellen ontwikkelen om een zo gunstig mogelijk speelveld te creëren waarbinnen het bedrijfsleven de mogelijkheid krijgt om innovaties te realiseren. Verder zal de Taskforce de vertegenwoordigers van het bedrijfsleven in het Kernteam Deltatechnologie ondersteunen. Voor aanmelding: ProeftuinNL@TsWater.nl De Programmacommissie bestaat uit alle kennisontwikkelaars VOORZITTER Peter van der Linde Boskalis SECRETARIAAT Felix Wolf Ministerie IenM Felix.wolf@rws.nl 14 binnen de sector Deltatechnologie. Dit is noodzakelijk omdat, anders dan in vele anderen sectoren, de projectrealisatie niet enkel technische maar tevens o.a. ecologische, sociologische en maatschappelijke aspecten bevatten. De overlappende grensgebieden ONDERZOEKSINSTELLINGEN Maarten Smits Deltares 15 binnen één project bieden veel uitdagingen voor de verschillende BEDRIJFSLEVEN kennis instellingen. De Programmacommissie heeft onder meer tot Maarten Reijgersberg Frank Goossensen doel om de relevantie van wetenschappelijk onderzoek te toetsen en te GMB Arcadis borgen voor de sector. OVERHEID Jan Hendrik Dronkers Stefan Kuks Waterschap Bart van der Hurk KNMI Ministerie IenM Regge & Dinkel EXTRA (WERK)GROEPEN/COMMISSIE TKI Deltatechnologie Proeftuin NL Taskforce Deltatechnologie Programmacommissie

5. WATER - TECHNOLOGIE KENNIS VAN WATER, KASSA VOOR LATER De sector Watertechnologie levert schoon water van de beste kwaliteit én houdt daarbij de druk op onze leefomgeving zo laag mogelijk. De Nederlandse kennis en technologie, die is ontwikkeld om drink- en industriewater van het hoogste niveau te produceren, wordt wereldwijd toegepast en verkocht. Dit geldt ook voor onze kennis en technologie rond het zuiveren en hergebruiken van afvalwater. 5.1 THEMA S De internationale markt voor Watertechnologie is groot en biedt vooral kansen voor lokale en integrale oplossingen voor de watervoorziening en voor technologie voor (her)gebruik van zoetwater en het gebruik van alternatieve bronnen. Rond alle onderdelen van de sector Watertechnologie zijn een viertal innovatiethema s geformuleerd, te weten: Water for All omvat de productie van drink- en industriewater en de zuivering van afvalwater tegen minimale kosten. De omvang van deze markt wordt wereldwijd geschat op 50-60 miljard per jaar. De sterke groei van de markt volgt uit de stijgende mondiale behoefte aan zoetwater als bron voor drink en industriewater. Nieuwe afvalwaterzuiveringtechnologie is nodig om duurzaam water van goede kwaliteit te kunnen leveren waarbij het milieu niet wordt belast. De vraag naar deze technologie wordt mede gedreven door meer en strengere regelgeving en hogere kwaliteitsstandaarden. More Crop per Drop stelt een hoogwaardige zoetwatervoorziening voor de productie van voedsel centraal. Door de inzet van innovatieve en duurzame technologieën en integrale oplossingen voor het sluiten van waterkringlopen en hergebruik in de land en tuinbouwsector is veel te winnen. In het verlengde van de land en tuinbouwsector ligt binnen de voedingsmiddelenindustrie een uitdaging voor het efficiënt omgaan met schaarse grondstoffen en de verduurzaming van processen als voorwaarde voor de license to produce. Water & Energie richt zich op de verduurzaming van processen voor de energieproducerende industrie en op nieuwe vormen van schone energie op basis van Watertechnologie. Het waterverbruik in de energiesector blijft toenemen en met de groei van de wereldbevolking en de vraag naar energie moet deze trend gekeerd worden. De verwachting is dat alternatieve vormen van energieopwekking op basis van Watertechnologie een bijdrage zullen gaan leveren aan de energietransitie van fossiel naar schoon. Water & ICT richt zich op het vergroten van de efficientie van Watertechnologie door gebruik te maken van automatische sensing & monitoring van de waterkwaliteit en het optimaal kunnen regelen van de waterketen (process control). Dit biedt mogelijkheden voor een sterke verbetering van de procesvoering van installaties waar water behandeld wordt en voor decentrale waterbehandeling fit for use. 5.2 WATERTECHNOLOGIE IN ACTIE Watertechnologie heeft een ongelooflijke potentie aan marktmogelijkheden. Voor de TKI-toeslag van 2013, een financieringsregeling voor innovatieve projecten tot stand gekomen door het Topsectorenbeleid waarbij de gouden driehoek actief moet zijn, is een bedrag van 3,5 miljoen aangevraagd. Er worden 17

Duurzaamheid = toekomst Nog voordat het Topsectorenbeleid uitgeschreven was werkten de gouden driehoek samen in de nieuwe rioolwaterzuiveringsinstallaties van Nereda in Ede. Het resultaat is een duurzame en innovatief hoogstaande waterzuivering waar geld verdiend wordt voor de kennisinstellingen door duurzame wetenschap te ontplooien. technieken ontwikkeld die een bestaande markt verder kunnen uitdiepen. In Nederland is men gewend geraakt aan nimmer falende schoonwaterfaciliteiten maar dat geldt niet voor de gehele wereld. Nederlandse drinkwaterbedrijven zijn daarom actief in verschillende ontwikkelingslanden. In het hoofdstuk Export & Promotie leest u hier meer over. ORGANOGRAM KERNTEAM WATERTECHNOLOGIE VOORZITTER SECRETARIAAT Peter Vermaat Anne Reitsma Evides Waterbedrijf Ministerie EZ Vewin a.m.reitsma@mineleni.nl In het TKI [Topconsortia Kennis en Innovatie] komen alle initiatieven uit de innovatiecontracten samen waar bedrijven en kennisinstellingen ook echt gezamenlijk in investeren en projecten opzetten. De TKI s hebben een belangrijke functie om deze onderzoek en innovatie inspanningen goed op elkaar af te stemmen en te verbinden met andere initiatieven uit regio s of Europese programma s. De consortia hebben een financieringsregeling ter stimulering. In 2013 is totaal 11,6 miljoen aan TKI aangevraagd: Deltatechnologie 0,62 miljoen, Watertech - nologie 3,8 miljoen en Maritieme Technologie 2,9 miljoen (deze laatste deelsector heeft nog een potentieel van 4,25 miljoen voor business to business research). Wim van Vierssen ONDERZOEKSINSTELLING Cees Buisman Huib de Vriend KWR Water Wetsus NWO BEDRIJFSLEVEN Rob Heim Tom Vereijken Paques NL Ingenieurs OVERHEID Luc Kohsiek Ruud Cino Unie van Waterschappen Ministerie IenM EXTRA (WERK)GROEPEN TKI Watertechnologie 19

6. HUMAN CAPITAL NEDERLAND WERKT MET WATER De Nederlandse watersector heeft volop groeikansen, maar daarvoor zijn wel voldoende goed geschoolde mensen nodig. Het vinden van gekwalificeerde mensen die in de sector willen werken, is echter niet zo eenvoudig. Tot 2020 heeft de watersector 40.000 vacatures te vervullen, deels veroorzaakt door vergrijzing en uitstroom. De opdracht van dit team is helder. 6.1 THEMA S De vacatures in de watersector kunnen maar gedeeltelijk worden gecompenseerd door instroom vanuit de opleidingen. Een instroom die bovendien steeds minder kiest voor een carrière in de techniek of in de watersector. Niet omdat de watersector oninteressant is, maar wel omdat ze de watersector niet kennen. Onbekend maakt onbemind. Om te zorgen dat de watersector in de toekomst over voldoende gekwalificeerd personeel kan beschikken heeft het Kernteam Human Capital een viertal thema s benoemd: Imago & Instroombevordering wordt gestimuleerd door jongeren op jonge leeftijd bekend te maken met de veelzijdigheid van water en techniek. Een voorbeeld hiervan is de gastlessen water estafette. Van begin november 2012 tot eind maart 2013 hebben waterprofessionals 732 gastlessen water gegeven met een bereik van 20.000 jongeren. Daarnaast wordt ingezet op het versterken van het imago van de watersector als een aantrekkelijke sector. Onderwijs & Onderzoek is een apart thema voor een duidelijke profilering van wateropleidingen (mbo, hbo, wo). Werkgevers en onderwijsinstellingen vormen partnerships waarbij de werkgevers nauw betrokken zijn bij de onderwijstrajecten. Netwerkvorming in wateropleidingen met betrekking tot specialisaties en uitwisseling van curricula wordt gestimuleerd. Zij helpt opleidingen bij het vormen van actuele en boeiende opleidingen waar actuele vraagstukken worden ingebracht. Human Resources zorgt voor het behoud van menselijk kapitaal door in de huidige mensen te investeren. Zij blijven langer inzetbaar door hen voor te bereiden op toekomstige ontwikkelingen in het vakgebied. Tevens wordt ingezet op het stimuleren van kennisuitwisseling op het gebied van HR en personeelsuitwisseling tussen werkgevers in de sector. Daarnaast is het vergroten van zijinstroom in de watersector een belangrijke bouwsteen. OPLEIDINGSCLUSTERS MARITIEME, WATER- EN DELTA- TECHNOLOGIE NOORD NEDERLAND TWENTE ZUID-HOLLAND GELDERLAND ZUIDWESTELIJKE DELTA MBO HBO WO 21

Internationalisering heeft als doel (toekomstige) professionals voorbereiden op werken in internationale context en internatio nale talenten werven en behouden voor de Nederlandse arbeidsmarkt. ORGANOGRAM KERNTEAM HUMAN CAPITAL 6.2 HUMAN CAPITAL IN ACTIE Als rode draad door alle activiteiten loopt de samenwerking tussen werkgevers en onderwijsinstellingen. In de vorm van zogenaamde VOORZITTER SECRETARIAAT regionale Human Capital netwerken. Uitgangspunt daarbij is dat Thecla Bodewes Leon Maas werkgevers krachten bundelen en in een regio verbindingen leggen Scheepswerf Leon Maas Management met onderwijsinstellingen. In deze netwerken worden afspraken De Kaap leon.maas@live.nl gemaakt over o.a. gastdocenten, de inbreng van casuïstiek, stages, ONDERZOEKSINSTELLING studiebeurzen en traineeships. Tevens heeft de voorzitter van het Ron Kooren Kernteam Human Capital Thecla Bodewes een actieve functie 22 STC-group 23 binnen het masterplan Beta en Techniek en het Techniekpact. Dit zijn onafhankelijke netwerk- en projectenorganisaties, kennisautoriteiten BEDRIJFSLEVEN en samenwerkingspartners bij het duurzaam oplossen Isolde Struijk van arbeidsmarktvraagstukken. Van den Herik-Sliedrecht Eddy Vlijm Werkgroep Human Capital ondersteunt de vertegenwoordigers in Hellebrekers het bedrijfsleven in het Kernteam. De deelnemers bestaan onder meer uit brancheorganisaties van de drie deelsectoren. OVERHEID Mischa van Akkeren Adviesraad Human Capital bestaat uit belangrijke werkgevers, onderwijsvertegenwoordigers Weterskip Fryslan en kennisinstellingen uit de watersector. De raad geeft advies aan het kernteam over de uitvoering van de EXTRA (WERK)GROEPEN human capital agenda en de leden verbinden hun netwerk voor Werkgroep Human Capital afstemming en betrokkenheid bij de uitwerking van de agenda. Adviesraad Human Capital

7. EXPORT & 7.1 THEMA S Het Kernteam Export & Promotie heeft als doel de Nederlandse Watersector wereldwijd bekendheid te geven als Center of Expertise. Het springt direct in op kansen en bedreigingen uit de sector. Activiteiten kunnen worden onderverdeeld in vier thematische hoofdonderwerpen: versimpeling van en verbeterde toegankelijkheid tot financiële mogelijkheden voor export. Samenwerking in de Keten wordt op verschillende manier gevonden. VNO-NCW heeft het initiatief genomen om de prioritaire landen en bijbehorende marktbewerkingsstrategiën van de negen Topsectoren bij elkaar te brengen. Het Kernteam Export & Promotie heeft deze marktbewerkingsstrategie opgesteld in samenspraak met en namens de watersector. Ook de integratie van hulp en handel biedt nieuwe kansen voor samenwerking. PROMOTIE NEDERLAND WATEREXPERTS De Nederlandse watersector heeft zichzelf als doel gesteld om de toegevoegde waarde in de periode tot 2020 te verdubbelen. Het kernteam Export & Promotie draagt bij aan deze ambitie door de samenwerking tussen overheid en bedrijven op het vlak van internationaal ondernemen te versterken en door (de inzet van) instrumenten voor exportpromotie en internationale handelsbevordering te verbeteren. Het Kernteam functioneert daarbij als een klankbordgroep, een schakel tussen overheid en de sector. Business Cases op een succesvolle wijze invullen vraagt om een vergaande samenwerking in de gouden driehoek samen met NGO s. De internationale trend is dat projecten steeds meer integraal -van ontwerp tot uitvoering- op de markt worden gezet. Dat vraagt om integrale oplossingen en innovatieve financieringsconstructies. Het Kernteam speelt hier onder andere op in door de samenwerking tussen publieke en private partijen op de internationale markt te stroomlijnen via Rembrandt Water. Economische Diplomatie is essentieel om in te kunnen spelen op op veranderende economische verhoudingen in de wereld. Een groot deel van de wereldwijde economische groei zal ontstaan uit opkomende markten zoals India, Brazilië, Vietnam en China. Om de potentie van deze markten te kunnen benutten is het belangrijk om handelsbarrières weg te nemen. Dat vraagt om een sterk postennetwerk dat in staat wordt gesteld om het bedrijfs leven optimaal te ondersteunen. Daarnaast werkt het Kernteam aan Landenaanpak is gepubliceerd in de internationaliseringsstrategie voor de watersector. Hierin worden nadere suggesties en aanbevelingen gegeven om de doelstelling van Topsector Water te realiseren. Per land is een marktbewerkingsstrategie opgesteld waarin staat wie er al actief is, waar kansen liggen, wat belemmeringen zijn en welke ondersteuning gevraagd wordt van de overheid. Hiervoor hebben zij een accentuering gemaakt in de vorm van een aantal prioritaire landen. De landen zijn: Rusland Turkije India China Golfstaten Vietnam Singapore Brazilie Zuid Afrika 25

Angola Kenia Mozambique Bangladesh Indonesie ORGANOGRAM KERNTEAM EXPORT & PROMOTIE 8. MKB-LOKET Het MKB-loket, ondergebracht bij de Kamer van Koophandel, is voor kleine en middelgrote ondernemingen het toegangsportaal voor direct advies en contact met Topsector Water. Het loket richt watermensen en katalyseert innovatieprocessen zowel binnen Nederland als buiten ons land. Het is geen instelling waar aangeklopt kan worden voor fondsen. Wel heeft de overheid verschillende stimuleringsregelingen waardoor een bedrijf geprikkeld wordt om zich op netwerkvorming, kennisopbouw en kennisverspreiding te innoveren. AgentschapNL en het Ministerie van Economische onder het MKB en andersom het doorgeleiden van de behoeften Zaken heeft een brochure gemaakt met allerlei mogelijkheden. Al deze landen hebben een potentiële groei binnen de drie deelsectoren van Topsector Water. De focus wordt elk jaar bekeken en VOORZITTER SECRETARIAAT vanuit het MKB naar de Topsector. U krijgt direct informatie en advies over hoe u de mogelijkheden die Topsector Water biedt, Deze is te vinden op www.rijksoverheid.nl, onder het hoofdstuk documenten en publicaties vult u als trefwoord bespaar en aangescherpt. De vijf prioritaire ontwikkelingslanden zijn: William van Niekerk Lennart Silvis kunt benutten. Wilt u weten welke innovatiethema s of business innoveer in. Voor de Topsectoren zijn er, naast de eerder genoemde Koninklijke BAM groep NWP cases een rol spelen, wat een TKI is of wat precies bedoeld wordt TKI-regeling, de MKB Innovatiestimulering Topsectoren MIT- l.silvis@nwp.nl met een TKI-toeslag? Wilt u kennis ontwikkelen met andere onder- regeling en de Dutch Disaster Risk Reduction Facility. Een aantal 26 7.2 EXPORT & PROMOTIE IN ACTIE Op dit moment worden er door het Kernteam verschillende initiatieven gevormd en verder uitgewerkt. Een voorbeeld hiervan is ONDERZOEKSINSTELLING Cees Slingerland WUR/Alterra nemers? U kunt dan niet alleen de kosten delen, maar ook elkaars expertise benutten. Het MKB-loket kan u in contact brengen met ondernemers die op zoek zijn naar dezelfde kennis als u en met ondernemers, kennis- en zakelijke partners die over deze kennis verschillende financieringsbronnen die het Topteam graag gebruikt: Export kredietfinanciering, Revolving Fonds, NWO en EU. 10. CROSS SECTORAAL 27 Rembrandt Water. De kern van Rembrandt Water betreft de bundeling van de krachten van de Nederlandse waterketen zodat de concurrentiepositie op de internationale markt voor de drinken afvalwaterdiensten wordt versterkt. Uitdaging hierbij is om optimaal gebruik te maken van het samenspel van publieke en Martin Bloem Bloem Doze Nienhuis BEDRIJFSLEVEN Robert de Bruin Van Oord Paul Buijs Berson UV beschikken. Om uw vragen zo goed mogelijk te kunnen beantwoorden en u door te kunnen verwijzen naar de juiste partijen werkt het MKBloket samen met (branche)organisaties, overheden en kennisinstellingen die actief zijn in de watersector. Ook worden nauwe Overlappingen met andere Topsectoren is niet vreemd. Voor het innnovatiethema More Crop per Drop bijvoorbeeld zijn er samenwerkingsverbanden met Topsector Tuinbouw en Uitgangs materialen, Agri&food, Life Sciences & Health. Maritieme technologie overlapt met Transport en Topsector Chemie. De Topsectoren private partijen. Een andere recente ontwikkeling is de Dutch OVERHEID banden onderhouden met regionale initiatieven waar u mogelijk High Tech en Energie worden ingezet bij de drie deelsectoren Disaster Risk Reduction Facility. Deze faciliteit heeft als doel om verkennende missies en studies in geval van een waterramp in het buitenland te faciliteren. Kernteam voorzitter Bertrand van Ee Pex Langenberg Ministerie I&M bij kunt aansluiten. Kortom: wij helpen u graag verder! Voor direct contact belt u met: 088 585 2214 of stuur uw vraag per e-mail naar MKBloket@TsWater.nl. van Top- sector Water: Effectieve infrastructuur, Waterbeheer en Water & Energie. Afspraken op overheidsniveau worden voor alle Topsectoren samen gegroepeerd en besproken bij de hoogste is actief binnen het Dutch Trade Board (DTB). Het publiek-private bewindslieden van zo wel Nederland als als buitenlandse over- samenwerkingsverband op het gebied van internationaal onder- 9. FINANCIERING heidsorganen. nemen werkt aan het versterken van de positie van Nederlandse Topsector Water is een netwerk van mensen op allerlei niveaus in ondernemingen in het buitenland. alle doelgroepen binnen de gouden driehoek. Het boeit en verbindt

28 Beeldmateriaal mede mogelijk gemaakt door: Marin, Van Oord, Boskalis, Damen, NWP, Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders, Vereniging van Waterbouwers, SNV, Ecoshape, Rijkswaterstaat, Scheepsbouw Nederland en KWR. Topsector Water Bezuidenhoutseweg 12 Malietoren 18e etage Den Haag T 070 3490 144 info@tswater.nl www.topsectorwater.nl