Jaaroverzicht 2016 Het beursjaar 2016 gaat wat ons betreft de boeken in als een beursjaar met extreme politieke gebeurtenissen. Wanneer de belegger gewoon de wereldwijde beursindices had gevolgd, dan hadden er per saldo mooie rendementen gehaald kunnen worden. Echter, het was een jaar met verschillende gezichten. Het beleggingsjaar begon in mineur met sterke koersverliezen, maar tegen het eind van het 1 ste kwartaal was de schade vrijwel hersteld. Vervolgens brak er een lange periode van geringe beursschommelingen aan. Per saldo kwamen veel beursindices nauwelijks van hun plaats. De slagroom werd pas vanaf 9 november op de taart gespoten. De verkiezingswinst van Trump zorgde uiteindelijk voor een euforische afsluiting waar, vooraf bij dit scenario, juist op sterke koersdalingen was gerekend. Wij zullen in deze beursvisie een terugblik geven op de 4 hoofdbeleggingscategorieën die wij wekelijks bespreken. Daarnaast zullen wij de huidige stand van zaken, zowel technisch als fundamenteel, toelichten waarbij wij ook onze verwachtingen voor de komende maanden zullen uitspreken. Wereldwijde aandelen Rendement 2016: 8,40% Rendement sinds laatste golden cross: 10,86% Onze wereldwijde aandelenbenchmark, de ishares MSCI World ETF, behaalde een prachtig rendement van 8,40% over het hele jaar. Maar zoals uit de tabel op de volgende bladzijde blijkt, is het rendement bijna in zijn geheel (8,03%) pas in het laatste kwartaal van 2016 gerealiseerd. Achteraf gezien was 11 februari het ideale moment om in te stappen. Maar wie had dat voorspeld? Het waren niet de Brexit, de Amerikaanse verkiezingen en ook niet het Italiaanse referendum die w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 1
zorgden voor de grootste beursdaling. De slechtste periode waren de eerste 6 weken van het jaar. Beleggers waren bang dat de FED de rente meerdere keren zou verhogen, nadat deze voor het eerst in december 2015 was verhoogd. Dit na jaren van crisisbestrijding. De eerst volgende rentestijging in de VS kwam pas in december 2016. Gaat 2017 op dezelfde manier beginnen als 2016? Is er nu ook weer angst dat de FED de rente in stappen zal gaan verhogen? De markt gaat voor 2017 uit van 3 renteverhogingen. Maar begin vorig jaar ging de markt nog uit van 4 renteverhogingen voor 2016. De financiële markten zijn helemaal gedrogeerd door extreem ruim monetair beleid en met de verkiezingswinst van Trump lijken beleggers te vertrouwen op nieuwe stimuleringen. Nu niet monetair maar fiscaal. Belastingverlagingen in combinatie met infrastructurele uitgaven zullen de economie naar verwachting verder aanjagen. 2016 was het zevende positieve beursjaar sinds de kredietcrisis. Alleen 2011 was een negatieve uitzondering in deze prachtige rendementsreeks. De grote vraag is nu of deze positieve reeks in 2017 een vervolg gaat krijgen? Fundamenteel maken wij ons zorgen over de huidige hoge waarderingen van de internationale aandelenmarkten. Vooral de aandelenwaarderingen in de VS zijn zeer hoog. De weging van de VS in de wereldwijde aandelentracker is 60,38%. Daarmee is het resultaat van Amerikaanse aandelen zeer bepalend voor het totale rendement van de wereldwijde aandelenindex. Amerikaanse aandelen zijn in het laatste kwartaal van 2016 hard gestegen na de verkiezingsoverwinning van Trump. Daarnaast steeg de dollar fors ten opzichte van de euro, waardoor de ishares MSCI North America in euro s gemeten met bijna 10% in waarde is gestegen in het laatste kwartaal. Naast de hoge bedrijfswaarderingen maken wij ons grote zorgen over het economische fundament. Vrijwel alle centrale banken in de wereld verruimen hun balansen met agressieve opkoopprogramma s. Alleen de FED is met een verkrappend monetair beleid begonnen, maar daar staat tegenover dat een pakket aan ruime fiscale stimuleringen is aangekondigd. De financiële markten lijken blind te vertrouwen op de steun van centrale bankiers en overheden. De lage rente, in combinatie met het opkopen van obligaties en andere waardepapieren, zorgt voor een belangrijke drijvende factor achter de enorme koersstijgingen van de afgelopen jaren. Maar houdt dit stand? De geschiedenis leert ons van niet, maar het moment van een beursomslag blijft moeilijk te timen. Onze fundamentele visie is in de afgelopen 12 maanden niet veranderd. Wij zien weinig opwaarts potentieel voor aandelen in 2017. Aandelenwaarderingen, volgens de Shiller PE van de S&P500, staan op een zeer hoog niveau gezien vanaf 1880. Bijna 40% boven het gemiddelde! w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 2
Onze risico-indicator noteert sinds de zomer van 2016 weer in een golden cross-fase (zie grafiek op de eerste bladzijde). Dit betekent dat er volgens onze indicator officieel sprake is van een stijgende trend. De trend is ook krachtig opwaarts want de koers noteert boven de blauwe lijn (het 50-daags voortschrijdend gemiddelde) en deze blauwe lijn staat boven de rode lijn (het 200-daags voortschrijdend gemiddelde). Er is dus nog geen vuiltje aan de lucht. Onze fundamentele visie is dus negatief, maar onze risico-indicator is positief. Fundamentele waarderingen prevaleren boven de technische indicator. Zolang onze fundamentele visie niet wordt bevestigd door de technische indicator blijft het aanhouden van aandelen in de beleggingsportefeuille zeker raadzaam. Echter, overdrijf dit niet! In vakjargon zouden wij een onderweging voorstellen ten opzichte van het risicoprofiel wat bij een belegger past. Hoeveel is afhankelijk van de persoonlijke visie van iedere belegger. Onze persoonlijke visie, de Golden Crosses beleggingsportefeuille, communiceren wij dagelijks aan onze ProBeleggen volgers en de vaste Golden Crosses Premium cliënten. Wereldwijde bedrijfsobligaties Rendement 2016: 4,70% Rendement sinds laatste golden cross: 4,01% De wereldwijde bedrijfsobligatietracker, de ishares Global Corporate Bond, had een wispelturig verloop. Het 1 ste en 3 de kwartaal waren negatief, het 2 de en 4 de kwartaal daarentegen waren positief. Uiteindelijk resteerde er toch weer een mooi rendement van 4,70% voor 2016. w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 3
Deze obligatietracker bestaat helaas nog niet lang waardoor wij enkel de rendementen kunnen tonen vanaf 2014. Maar door de vrijwel structureel dalende rentes van de afgelopen ca. 35 jaar (sinds 1980), kennen obligatiebeleggers bijna alleen maar goede rendementen. Maar wat is het toekomstige perspectief voor obligaties wanneer de rente vrijwel rond 0% noteert? Inmiddels weten wij dat de rente ook negatief kan worden. Als de effectieve rendementen op obligaties toch verder weten te dalen tot zelfs negatieve waarden, dan zijn verdere koerswinsten dus toch mogelijk. Daarnaast kan er een positieve bijdrage komen van valutawinsten. Een wereldwijde obligatietracker heeft tenslotte ook internationale obligaties in andere valuta dan de euro in zijn portefeuille. Als de euro in 2017 verder zou dalen, wat op basis van het belangrijke verkiezingsjaar binnen de EU mogelijk is, dan kan het zomaar zo zijn dat er volgend jaar weer een mooi positief rendement staat. Dit is zeker niet uitgesloten, maar de huidige obligatiewaarderingen zijn ons inziens sky-high. Obligatiekoersen hebben de afgelopen jaren direct geprofiteerd van het beleid van centrale banken. Dit beleid heeft niet het eeuwige leven en zal dus vroeg of laat worden ingeruild voor een verkrappend monetair beleid. Of dit in 2017 al gaat gebeuren valt niet met zekerheid te zeggen, maar als de inflatiecijfers aan de bovenkant gaan verrassen, dan zou dit zomaar kunnen. Onze voorspelling van vorig jaar, geschreven in de1 ste week van januari 2016, blijft staan: De FED, de Amerikaanse centrale bank, heeft medio december voor het eerst de officiële rente verhoogd. Of dit het begin van een nieuwe cyclus van renteverhogingen wordt, is nog maar de vraag. Wij houden rekening met een Japan-scenario. Dit houdt in dat de rente nauwelijks zal stijgen. Een stijgende rente is desastreus voor de hoge schuldenberg in de VS, maar indirect ook voor die van heel de wereld. Maar bij een gelijkblijvende rente leveren obligaties nauwelijks wat op bij de huidige lage renteniveaus. Wij verwachten dat het Japan-scenario uiteindelijk zal overgaan in het reset-scenario. Het scenario waarin de schuldenberg onhoudbaar en ongeloofwaardig wordt. Een scenario waarbij schulden weggestreept zullen worden tegenover hun vorderingen. Een scenario die in onze visie zal overgaan tot sterk stijgende renteniveaus en daarmee sterk gepaard gaande dalende obligatiekoersen. Of dit laatste scenario al in 2016 zal plaatsvinden, weten wij niet. De politieke kracht van centrale bankiers en overheden is sterker dan menigeen denkt. Maar van uitstel komt geen afstel. Onze risico-indicator noteert nog steeds in een golden cross voor wereldwijde bedrijfsobligaties (grafiek in euro s). Een signaal dat een lange opgaande trend aangeeft. Dit strookt niet met onze fundamentele visie. Wij denken dat het opwaarts potentieel gering zal zijn. Wij focussen ons vooral op obligatiefondsen met een actief valutabeleid en op inflatie gecorrigeerde staatsobligaties. Onze obligatieposities spelen vooral in op valuta diversificatie. Het beursjaar 2017 staat in het teken van de (Euro)pa. Anti-EU sentimenten lijken te groeien wat in een belangrijk verkiezingsjaar (met verkiezingen in Duitsland, Frankrijk, Nederland en mogelijk Italië) tot politieke spanningen kan leiden. De Brexit in 2016 was geen gunstig voorteken. Voor de euro had de Brexit nog weinig gevolgen, maar dit zou bij één van de andere verkiezingen zomaar anders kunnen worden. De schuldenproblematiek in Griekenland,bankproblemen in Italië, de vluchtelingenkwestie en nieuwe terroristische aanslagen zijn allemaal ingrediënten die de euro zal moeten overwinnen. Bij wisselkoersdalingen van de euro ten opzichte van de andere mondiale valuta kunnen wereldwijde obligatietrackers toch weer een mooi rendement opleveren. Maar met vreemde valutarekeningen kan hier wellicht nog beter op worden ingespeeld. w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 4
Breed gespreide (wereldwijde) grondstoffen Rendement 2016: 13,39% Rendement sinds laatste golden cross: 7,07% Evenals alle andere hoofdindices daalde de grondstoffentracker, de Lyxor ETF Commodities, in de eerste weken van 2016. Maar daarna zette ook voor deze brede grondstoffentracker het prijsherstel in. Grondstoffen werden door ons eind 2015 getipt als beste beleggingscategorie en deze voorspelling bleek juist. Onze grondstoffenbenchmark presteerde beter dan wereldwijde aandelen, vastgoed en obligaties. Ook de door ons getipte deelindex edelmetalen versloeg de 3 andere hoofdcategorieën. Echter deze laatste groep beleggingen heeft veel van zijn winsten in de laatste maanden van 2016 ingeleverd. Onze kanshebbers 2016 die wij eind 2015 publiceerden, voorspelden wij zeker niet op basis van onze risico-indicator. De brede grondstoffenindex noteerde eind 2015 in een stevige dead cross en pas in juni 2016 werd dit signaal teniet gedaan. Een groot deel van de mogelijke koerswinst was toen al voorbij gegaan. Wij hebben in onze beursvisie Kanshebbers 2016 duidelijk ons aankoopbeleid toegelicht. Een beleid wat achteraf gezien perfect heeft uitgepakt. De kracht van het 200-daags voortschrijdend gemiddelde komt ook duidelijk uit de grafiek naar voren. Iedere koersdaling van de Lyxor ETF Commodities werd bij de rode lijn gestopt, waarna een nieuwe stijgingsfase aanbrak. Ook voor 2017 zijn wij positief gestemd voor grondstoffen. Na jaren van prijsdalingen (zie de tabel op de volgende bladzijde) was 2016 eindelijk een positief jaar. Als één ding duidelijk is geworden dan is het dat geopolitieke spanningen vooral een strijd zijn om grondstoffen! Alle grootmachten proberen grondstoffenbelangen te verdedigen of af te pakken van elkaar. De strijd in het Midden-Oosten, in de Zuid-Chinese Zee, in delen van Afrika en zelfs onder het ijs in de Noordpool. Overal zijn politieke spanningen waarneembaar. De OPEC-landen en een aantal niet aangesloten landen zijn tot een akkoord gekomen over een productieplafond voor olie. Een signaal dat voor hen de prijs te laag was. In de VS nemen het aantal in productie genomen schaliegas boorinstallaties weer toe. Geopolitieke spanningen kunnen bij escalatie de aanbodverhoudingen ernstig verstoren. Protectionistisch w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 5
economisch beleid speelt aan de andere kant een rol in de vraagverhoudingen. Hevige prijsfluctuaties zijn in 2017 zeker niet uit te sluiten. Voorlopig verwachten wij een continuatie van de stijgende trend. Conform onze verwachting van vorig jaar verwachten wij dat een nieuwe cyclus van prijsstijgingen is begonnen. Grootschalige fiscale stimuleringen kunnen de vraag naar grondstoffen verder doen stijgen. Wereldwijd vastgoed Rendement 2016: 4,65% Rendement sinds laatste dead cross: 5,63% De koersvorming van wereldwijd vastgoed vertoont grote gelijkenis met die van wereldwijde bedrijfsobligaties. Een slecht begin, waarna een fors herstel tot aan de zomer volgde. Daarna weer een daling met recent prille pogingen tot koersherstel. De correlatie tussen de 2 grafieken is op zich niet vreemd. Ook vastgoed is sterk afhankelijk van de mondiale renteniveaus. Als de rente laag is en financiering mogelijk is, dan is het kopen van vastgoed relatief interessant. Echter wanneer de rente stijgt, dan zal deze financiering als een blok aan het been wegen. De huidige vastgoedhype is wellicht met minder vreemd vermogen gefinancierd, maar nog steeds is de sector sterk afhankelijk van de rentestand. Door het extreem lage rentebeleid na de kredietcrisis is een implosie van w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 6
vastgoedwaarderingen voorkomen. Echter, een probleem bestrijden met dezelfde financiële wapens als waarmee de vorige hype (overwaardering) is ontstaan, lijkt niet logisch. Na de kredietcrisis in 2009 heeft de vastgoedtracker hoge rendementen opgeleverd. Enkel 2011 en 2013 waren negatieve beleggingsjaren. De laatste 2 jaar zijn de rendementen gematigd positief. Toch zijn de waarderingen ons inziens hoog. Zeker in de grote wereldsteden. Want juist prestigieuze projecten in de wereldsteden zijn vaak opgenomen in grote vastgoedfondsen. Wij tipten eind 2015 vastgoed als de zwakste beleggingscategorie. Achteraf gezien was het rendement toch positief, maar deze ligt wel aan de onderkant ten opzichte van de andere beleggingscategorieën. Onze risico-indicator noteert sinds kort weer boven het 200-daags voortschrijdend gemiddelde, wat op zich gezien mag worden als een eerste zwaluw van hoop. Veel zal afhangen van wat de lange rente gaat doen. Wat gaan de centrale bankiers doen? Monetair verkrappen, oftewel de rente verhogen, en het opkoopbeleid langzaam afbouwen? De kans op sterke rentedalingen zijn gering. In een Japan-scenario, waarbij de rente laag blijft, kunnen vastgoedprijzen verder oplopen. Maar de kans op een Japan-scenario lijkt kleiner te worden nu de inflatie aantrekt. Grondstoffenprijzen zitten in de lift en veel ontwikkelde economieën hebben te maken met historische lage werkloosheidsniveaus wat een opwaartse druk zal gaan geven op salarissen. Ook voor 2017 lijkt het opwaartse potentieel voor vastgoed gering. Resumerend: Het beursjaar 2016 hebben wij vooraf, op volgorde van meest aantrekkelijke beleggingscategorie, goed ingeschat. Echter, de positieve rendementen voor aandelen, vastgoed en obligaties hebben ons qua omvang verrast. In 2016 hebben wij een aantrekkelijk beursrendement van 8,58% (zie ProBeleggen) weten te realiseren met beperkte risico s. Gedurende het hele beursjaar heeft de Golden Crosses Beleggingsportefeuille geen grote neerwaartse schommelingen vertoond. De beste periode was zelfs de week van de Brexit! Onze beleggingsvisie is duidelijk een andere manier van denken. Onze slogan bij ProBeleggen is niet voor niets Anders denken. Wij zijn negatief gestemd voor de fundamenten van de huidige wereldeconomie, ondanks dat economische groeicijfers wijzen op een hoogconjunctuur. Verkiezingsuitslagen, gevoed door de toenemende kloof tussen arm en rijk, en geopolitieke onrust waarschuwen ons voor naderende onrust op de financiële markten. De eeuwige vraag blijft: wanneer? Onze risico-indicator staat, op vastgoed na, voor alle beleggingscategorieën positief. Onze beursbarometer gaat uit van onveranderd vertrouwen. Desalniettemin zetten wij fundamenteel grote vraagtekens bij de huidige waarderingen, politieke gebeurtenissen en geopolitieke spanningen. w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 7
Wij zullen in onze portefeuille de spreidingsregels tussen de verschillende beleggingscategorieën gedisciplineerd blijven toepassen. Wij zien in 2017 één belangrijk thema er met kop en schouders bovenuit steken; de euro. Make or break? Wij Nederlanders mogen op 15 maart de aftrap doen. De verkiezingen gaan niet direct over het stoppen met de euro, maar als de anti-eu partijen fors winnen, dan zal dit weer een stap in een onzekere richting zijn. De Golden Crosses beleggingsportefeuille wordt samengesteld op basis van de macro-economische signalen die wij zien. Op korte termijn kan er een discrepantie zijn tussen de richting van bepaalde beleggingen en de onderliggende macro-economische ontwikkelingen. Op lange termijn zal echter een belegging tenderen naar zijn economische waarde. Voor onze kanshebbers van 2017 verwijzen wij u graag naar onze beursvisie Kanshebbers 2017 die u op onze website kunt vinden. w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 8
Disclaimer Golden Crosses B.V.: Op deze publicatie is de disclaimer van Golden Crosses B.V. van toepassing. Verkorte disclaimer: Alle aanbevelingen inzake de aantrekkelijkheid van bepaalde effecten dienen niet gezien te worden als aanbod om effecten en/of andere zakelijke waarden te kopen of te verkopen, noch als een uitnodiging of aansporing tot het doen van enige investering. Alle communicatie is generiek van aard en houdt geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie, kennis en ervaring en beleggingshorizon van de betreffende lezer. Alle informatie mag dan ook niet worden aangemerkt als een persoonlijk advies. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van alle uitingen van Golden Crosses in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de lezer dient zelf de restricties te achterhalen. Golden Crosses verbiedt het geheel of gedeeltelijk verspreiden van alle uitingen van Golden Crosses en aanvaart geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derden op grond van inzichten van Golden Crosses. Het intellectueel eigendom van alle publicaties van Golden Crosses behoort toe aan Golden Crosses. De gehele disclaimer kunt u lezen op de website www.goldencrosses.nl w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 9