HOE MILIEUVRIENDELIJK IS HET ZXZW FESTIVAL 2008? EEN ONDERZOEK NAAR DE MONDIALE VOETAFDRUK VAN EEN FESTIVAL

HOE MILIEUVRIENDELIJK IS HET ZXZW FESTIVAL 2008? EEN ONDERZOEK NAAR DE MONDIALE VOETAFDRUK VAN EEN FESTIVAL

Inhoudsopgave - Inleiding - Inleiding Mondiale Voetafdruk voor Bedrijven - De Mondiale Voetafdruk in cijfers - De Mondiale Voetafdruk van ZXZW met aanbevelingen Woon werk verkeer Voeding Kantoor - Conclusie - Bijlagen Transport Artiesten

Inleiding Mondiale Voetafdruk voor Bedrijven 1 De Mondiale Voetafdruk is een makkelijke methode om het milieugebruik van individuen, bedrijven en steden op tastbare wijze inzichtelijk te maken. Immers, de ruimte op de wereld is beperkt en het aantal inwoners is bekend, zodat het duidelijk is hoeveel ruimte elke wereldbewoner toekomt. Door te bepalen hoeveel ruimte je als individu of gemeente gebruikt voor bebouwd land/infrastructuur, landbouwgrond, weiden, bossen, visserijgronden en energie, kan in individuele gevallen vrij eenvoudig bepaald worden welk deel je opeist. De kracht van een voetafdruk is dat ruimte per definitie gelimiteerd is, en er daardoor direct duidelijk is hoeveel we er maximaal van kunnen gebruiken ( earthshare ). Door milieugebruik in ruimte uit te drukken is er op huishoudelijk niveau automatisch een objectieve vergelijkingsbasis. Bij het berekenen hiervan wordt uitgegaan van een earth-share van 1,7 ha per aardbewoner. Deze earthshare neemt af als er meer bewoners komen. Door op individueel niveau je eigen voetafdruk te bepalen, kan je nagaan of je te veel ruimte gebruikt of misschien wat overhoudt. Ook gemeenten kunnen een voetafdruk bepalen en daarmee op gemeentelijk niveau nagaan of er te veel ruimte wordt gebruikt door de bewoners. Voor de gemiddelde Nederlander geldt bijvoorbeeld dat hij/zij 4,7 ha gebruikt, ruim boven de benchmark voor de gemiddelde wereldburger. Het mondiale gemiddelde ligt op 2,3 ha. Weliswaar houdt de voetafdruk geen rekening met bijvoorbeeld verzuring of toxiciteit, toch geeft het een zeer directe en tastbare eerste indicatie van het milieugebruik en heeft bovendien als groot voordeel dat er voor individuen direct een eenduidige benchmark (de 1,7 ha) beschikbaar is. Op het niveau van huishoudens wordt de mondiale voetafdruk regelmatig bepaald en ook op gemeentelijk niveau (in Europees verband) worden voetafdrukken bepaald. Maar er is in Nederland nog geen ervaring met het berekenen van mondiale voetafdrukken op bedrijfsniveau. Daarmee wordt wel een nieuw terrein verkend. Immers, in een individuele voetafdruk, die van consumenten uitgaat, wordt de ruimte op de wereld verdeeld tussen alle burgers. Bedrijven (en ook overheden) worden geacht als toeleverancier (in de keten) onderdeel te zijn van de individuele voetafdruk. De individuele voetafdruk heeft daarbij gedeeltelijk het karakter van een levenscyclus en/of ketenanalyse. Er wordt niet alleen gekeken naar je eigen ruimtegebruik, maar ook naar het gebruik door toeleveranciers (b.v. de landbouw, transport, het winnen van ertsen). Waar bij consumenten de benchmark voor de hand ligt, is deze op bedrijfsniveau minder voor de hand liggend. Op bedrijfsniveau is niet meteen duidelijk welke vergelijkingsbasis moet worden gekozen: men kan de voetafdruk in ieder geval per werknemer (fte) uitdrukken, en eventueel per project. Een andere zinvolle vergelijking lijkt het relateren van de voetafdruk aan de omzet. Immers, beide representeren de levenscyclus van de productie (de voetafdruk de ruimtelijke, milieukundige levenscyclus, de omzet de financiële levenscyclus). Zeker als meerdere bedrijven uit vergelijkbare bedrijven voetafdrukken gaan berekenen en deze openbaren, zal het mogelijk worden om gaandeweg een benchmark te ontwikkelen op basis van de voetafdruk. Begin 2003 is daartoe een eerste poging gedaan in Nederland. Deze poging was ingegeven door de concrete vraag van BrightHouse te Helvoirt, ondersteunt door De Kleine Aarde (begeleidende en verspreidende rol) en het NCDO (financiële ondersteuning). Het onderzoek is uitgevoerd door het Instituut voor Toegepaste Milieu Economie (TME) te Den Haag. Het onderzoek wat u nu leest is grotendeels gebaseerd op de rapportage naar BrightHouse. 1 Voor deze inleiding is de informatie gebruikt van de toelichting Mondiale Voetafdruk voor Bedrijven van De Kleine Aarde, NCDO en Instituut voor Toegepaste Milieu Economie (TME) te Den Haag.

De Mondiale Voetafdruk in cijfers 2 Hoe groot is de mondiale voetafdruk? Verschillende cijfers doen de ronde: de ecologische Voetafdruk gaat uit van 2 ha per inwoner, waarvan 0,3 ha is gereserveerd voor biodiversiteit (Van Hall), zodat 1,7 ha per aardbewoner overblijft. ACCA (2001) komt tot een earthshare van 1,87 ha per inwoner. Voor deze mondiale voetafdruk wordt uitgegaan van de volgende cijfers (o.b.v. Wackernagel et al, 2001). De beschikbare ruimte is als volgt berekend: Bebouwd 00,30 mld ha Weide 03,36 mld ha Landbouwgrond 01,45 mld ha Bos, natuur 05,12 mld ha Zee (productief) 02,90 mld ha ---------------------------------------------------------- + Totaal 13,13 mld ha af: biodiversiteit (12%) 01,57 mld ha ---------------------------------------------------------- - Totaal beschikbaar: 11,55 mld ha Op individueel of huishoudens niveau is de benchmark eenvoudig: deel het aantal beschikbare hectaren door het aantal aardbewoners en je weet hoeveel er per hoofd beschikbaar is. Momenteel is dat: 1,85 ha. Aangezien de aarde niet groeit, maar de bevolking wel wordt de benchmark elk jaar een stukje kleiner. Maar hoe moet je nu dit concept naar bedrijfsniveau vertalen? Er is geen eenduidige oplossing dus laten we een aantal mogelijkheden de revue passeren: - niet vertalen - per medewerker - per vierkante meter kantoorruimte - per project - per mln euro omzet Het uiteindelijke doel van het berekenen van de voetafdruk is om alle mogelijkheden te inventariseren om de voetafdruk liefst flink kleiner te maken en te kijken wat je daarvoor kan doen. Daarom is het sowieso zinvol om de voetafdruk van jaar tot jaar bij te houden en te vergelijken. Het zegt in ieder geval iets over de ontwikkeling van de voetafdruk van jaar tot jaar voor het bedrijf als totaal. Maar als je wilt weten welke oorzaken en veranderingen daarachter schuil gaan (bij een vergelijking van jaren), of je wilt je vergelijken met andere bedrijven, dan zal een nadere analyse van de voetafdruk moeten worden gemaakt. Dit kan alleen als de totaaluitkomst op bedrijfsniveau op een of andere wijze gestandaardiseerd wordt. Allereerst kan de voetafdruk per medewerker worden bepaald. Daarmee krijgt men in ieder geval gevoel voor verhoudingen. Als de voetafdruk per medewerker groter is dan 1,85 ha dan kan men spreken van een relatief groot beslag op de ruimte (en dus een relatief vervuilend productieproces). Immers, in de persoonlijke voetafdruk zit niet alleen de ruimte die nodig is voor het runnen van het huishouden zelf, maar ook de ruimte die (indirect) nodig is voor het produceren van alle goederen en diensten die huishoudens nodig hebben (het milieucompendium van het RIVM laat bijvoorbeeld zien dat ca. 27% van de CO2- emissies in Nederland (2001) aan consumptie door huishoudens in Nederland kunnen worden toegerekend, 63% van de CO2-emissies samenhangt met investeringen, productie en uitvoer.(rivm, 2002)). 2 Voor deze inleiding is de informatie gebruikt van de toelichting Mondiale Voetafdruk voor Bedrijven van De Kleine Aarde, NCDO en Instituut voor Toegepaste Milieu Economie (TME) te Den Haag.

Hoofdstuk 1 Woon Werk verkeer Zoals iedere andere organisatie kent ZXZW werknemers. 10 in totaal. Deze werknemers wonen allen in Tilburg of aangrenzende gemeentes. Het meeste woon - werk verkeer, dat van het huis naar het kantoor, gebeurt dan ook per fiets of te voet, wat boven alles behoorlijk goed voor het klimaat is. Ook heeft ZXZW als organisatie enkele stagiaires in dienst, die ook per trein moeten reizen omdat ze van school naar het kantoor moeten komen of simpelweg in een andere stad wonen. Toch gebeurt het zo nu en dan dat voor vakbeurzen zoals Noorderslag, andere festivals en zakelijke bijeenkomsten gereisd moet worden. Dit is in dit overzicht meegenomen. Ook heeft ZXZW als organisatie enkele stagiaires in dienst, die ook per trein moeten reizen. De autokilometers in dit overzicht zijn de kilometers die worden gereden om mensen te vervoeren voor het festival binnen Tilburg, evenals apparatuur en middelen om het festival aan te kleden. Bij de personen die maar enkele dagen per week werken is het aantal reiskilometers per jaar ook teruggebracht tot het aantal dat werkelijk gereisd wordt. De gegevens die zijn gebruikt om de voetafdruk te meten van het woon werk verkeer zijn afgeleid naar cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek en onderzoeksresultaten van het Energy research Centre of the Netherlands, naar de publicatie van hun jaarrapport in 2001, pagina 19. Mondiale Voetafdruk subcategorie Woon Werkverkeer: 0,959 ha per jaar Vergelijking Woon Werk verkeer met andere bedrijven Als je het aantal vervuilende kilometers aan woon - werk verkeer van ZXZW afzet tegen dat van andere bedrijven, kun je niets anders dan concluderen dat er op dit vlak weinig te winnen valt. Door alleen nog maar per openbaar vervoer te reizen kunnen de cijfers nog wel een stuk naar beneden, maar omdat het grootste gedeelte van de vervuiling wordt veroorzaakt door de auto s die het materiaal moeten vervoeren (wat op andere manieren bijzonder moeilijk wordt), zullen deze cijfers niet echt lager uitvallen. Wel zou het een goede stap zijn om bijvoorbeeld voor het transport van goederen en apparatuur te kiezen voor een minder vervuilende auto (b.v. een auto op LPG of biobrandstoffen). Ook kan er gekozen worden om te veranderen van vervoerswijze door meer gebruik te maken van openbaar vervoer, of door proberen meer gebruik te maken van gecombineerd vervoer (met de auto naar het station, verder met de trein). Ook kan er gekozen worden voor een zuinige auto van de zaak, die gebruikt wordt door alle werknemers (bijvoorbeeld een Smart of een hybride auto). Verdere zaken die spelen bij de keuze voor het openbaar vervoer: - de verkleining van de voetafdruk en vermindering van de CO2-emissies; - lagere (variabele en/of vaste) autokosten; - minder stress en minder kans op ongelukken; - tijd in openbaar vervoer kan (deels) productief worden gebruikt. Bij andere keuzes spelen natuurlijk andere overwegingen. Als vanuit praktisch oogpunt een wijziging in het reisgedrag (vrijwel) uitgesloten is, zal vooral gekeken moeten worden naar technische opties (zuinigere auto s). Door te kiezen voor een klimaatneutrale oplossing op het gebied van vervoer en door de werknemers aan te moedigen om met de trein te gaan, kan de winst op dit vlak richting de 0,3 ha per jaar gaan, mede veroorzaakt door de onderhoudskosten en de belasting op het gebied van brandstof. Aandeel van autogebruik en treingebruik afgezet tegen aantal ha per jaar.

0,6 0,5 0,4 Voetafdruk, in ha per jaar (totaal: 0,959 ha per jaar) Ideale situatie na ingrijpen ZXZW 0,3 0,2 0,1 0 Auto, brandstof Auto, productie en onderhoud Auto, gebruik van infrastructuur Trein Achterliggende berekeningen met invoerscijfers ZXZW Gebruik van vervoersmiddelen in het Woon -Werk verkeer: Diesel auto s: aantal 1 totaal kilometrage per jaar 250 brandstofverbruik per 100 km 13 liter diesel/per 100 km jaarlijks brandstofverbruik 31 liter diesel/jaar jaarlijks brandstofverbruik 31 liter diesel/jaar 0,0005458320 ha/liter 0,017 ha/jr 0,088 ton/jr onderhoud + productie 0,19 ha/auto-jr 0,190 ha/jr gebruik infrastructuur 0,0000011635 ha/km 0,000 ha/jr Benzine auto s: aantal 1 totaal kilometrage per jaar 4.500 km brandstofverbruik per 100 km 9 liter per 100 km jaarlijks brandstofverbruik 383 jaarlijks brandstofverbruik 383 liter benzine/jaar 0,0005124842 ha/liter 0,196 ha/jr 1,004 ton/jr onderhoud + productie 0,19 ha/auto-jr 0,190 ha/jr gebruik infrastructuur 0,0000011635 ha/km 0,005 ha/jr LPG auto s: aantal 1 totaal kilometrage per jaar 1.500 km/jr brandstofverbruik per 100 km 9 liter per 100 km jaarlijks brandstofverbruik 128 jaarlijks brandstofverbruik 128 liter benzine/jaar 0,0003317837 ha/liter 0,042 ha/jr 0,216 ton/jr onderhoud + productie 0,19 ha/auto-jr 0,190 ha/jr gebruik infrastructuur 0,0000011635 ha/km 0,002 ha/jr Trein: afgelegde afstand 12.560 km/jr 0,0000101 ha/km 0,127 ha/jr 0,628 Overig openbaar vervoer: stadsbus/tram/metro, afgelegde afstand 0 km/jr 0,0000178 ha/km 0,000 ha/jr 0,000 streekbus, afgelegde afstand 0 km/jr 0,0000178 ha/km 0,000 ha/jr 0,000

Factoren voor het berekenen van het aantal ha per vervoersmiddel: Dieselauto s indirecte CO2 emissies raffinage directe CO2-emissie 0,352 kg CO2/km 0,24 kgco2/kg diesel 0,000507 ha/liter 2,67 kg CO2/l 0,00019 ha-j/kg CO2 0,00003853 ha/l 0,2028 kgco2/l diesel Benzineaut o s indirecte CO2 emissies raffinage directe CO2-emissie 0,223 kg CO2/km 0,407 kgco2/kg benzine 0,000454 ha/liter 2,39 kg CO2/l 0,00019 ha-j/kg CO2 0,00005838 ha/l 0,307285 kgco2/l benzine LPG auto s indirecte CO2 emissies raffinage directe CO2-emissie 0,144 kg CO2/km 0,239 kgco2/kg lpg 0,000306 ha/liter 1,61 kg CO2/l 0,00019 ha-j/kg CO2 0,00002588 ha/l 0,13623 kgco2/l lpg Trein 0,05 kg CO2/km Overig OV 0,06 kg CO2/km 0,04 kg CO2/km

Hoofdstuk 2 Voeding ZXZW kent geen kantine, hoogstens een ruimte op het kantoor waar tussen de middag samen gegeten wordt. Dit eten wordt collectief ingekocht. Ook is bij deze categorie de voeding opgenomen die aan de optredende artiesten gedurende het festival wordt verstrekt. De berekening gaat dus over de werknemers gedurende het hele jaar en de optredende artiesten gedurende de week van 14 september tot en met 21 september. Deze berekening gaat niet over wat de artiesten zelf nog bijkopen, maar over wat het festival versterkt en waar ze dus ook verantwoordelijk voor zijn. De gegevens qua gebruik zijn verkregen door overleg met Joost Heijthuisen, algemeen directeur van ZXZW en Frank Kimenai, productioneel leider. De gegevens van het ruimtegebruik/beslag en energiebeslag van de afzonderlijke maaltijden zijn afkomstig van het Groene Kookboek, zoals samengesteld door IVEM, Centrum voor Energie en Milieukunde van de Rijksuniversiteit van Groningen. Het Groene Kookboek is te bekijken via deze link (door het digitaal aan te bieden spaar ik weer 5 x 40 vellen papier uit). Mondiale Voetafdruk subcategorie Voeding: 1,979 ha per jaar 2.1 Vergelijking voeding met andere bedrijven 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Maaltijden Dranken Voetafdruk, in ha per jaar Ideale situatie na ingrijpen ZXZW In de bovenstaande grafiek ziet u dat door alleen maar het gebruik van kaas en vlees(beleg) terug te dringen er op het gebied van de maaltijden bijna een winst van de helft van het aantal hectares te behalen valt. Hieronder vindt u de tabellen waarin u kunt zien hoe ik aan de gegevens ben gekomen. De omrekenfactoren voor voedingsmiddelen In de onderstaande tabel vindt u de omrekenfactoren voor alle voedingsmiddelen die zijn behandeld in dit onderzoek. Er wordt gekeken hoeveel vierkante meter er nodig is om een kilo van het desbetreffende eindproduct (bijv. brood) te verkrijgen. Daarbij wordt ook aangegeven hoeveel energie er nodig is om 1 kilogram van het eindproduct te vervaardigen.

Omrekenfactoren van voedingsmiddelen Totaal: Ruimte beslag: Energie beslag: Energie beslag: Maaltijden: Omrekenfactor: m2/kg m2/kg MJ/kg kg CO2/kg m2/kg brood (bruin) 2,1695 m2/brood 2,712 1,1 m2 12,4 0,848 1,612 melk (halfvol) 1,9399 m2/liter 1,940 0,9 m2 8,0 0,547 1,040 karnemelk 2,1039 m2/liter 2,104 0,7 m2 10,8 0,739 1,404 salades 10,1132 m2/kg 10,113 2,6 m2 57,8 3,954 7,513 vlees(beleg) 71,7700 m2/kg 71,770 42,9 m2 222,1 15,195 28,870 kaas 18,8598 m2/kg 18,860 7,2 m2 89,7 6,137 11,660 luxe broodjes 0,7955 m2/stuk 5,304 1,3 m2 30,8 2,107 4,004 pindakaas 2,4118 m2/pot 5,360 1,2 m2 32,0 2,189 4,160 hagelslag/pasta 2,8328 m2/pak 5,666 2,0 m2 28,2 1,929 3,666 overig zoet 2,4118 m2/pot 5,360 1,2 m2 32,0 2,189 4,160 boter 25,6369 m2/kg 25,637 14,9 m2 82,6 5,651 10,737 chocolade 9,5912 m2/kg 9,591 2,0 m2 58,4 3,995 7,591 koekjes 5,1696 m2/kg 5,170 1,4 m2 29,0 1,984 3,770 Drank: bier (glas 200 ml) 1,7089 m2/liter 1,709 0,5 m2 9,3 0,636 1,209 bier (blik 300 ml) 1,5529 m2/liter 1,553 0,5 m2 8,1 0,554 1,053 wijn 5,8156 m2/liter 5,816 1,5 m2 33,2 2,271 4,316 fris (cola e.d.) 1,1449 m2/liter 1,145 0,3 m2 6,5 0,445 0,845 jus 2,7068 m2/liter 2,707 0,9 m2 13,9 0,951 1,807 appelsap 2,7068 m2/liter 2,707 0,9 m2 13,9 0,951 1,807 chocomel 2,9169 m2/liter 2,917 1,5 m2 10,9 0,746 1,417 koffie 20,8305 m2/kg 20,830 15,8 m2 38,7 2,648 5,030 thee 41,8423 m2/kg 41,842 35,2 m2 51,1 3,496 6,642 koffiemelk (cups) 4,8127 m2/liter 4,813 2,2 m2 20,1 1,375 2,613 koffiemelk (pak 4,8127 m2/liter 4,813 2,2 m2 20,1 1,375 2,613 suikerklontjes 3,6827 m2/kg 3,683 1,2 m2 19,1 1,307 2,483 cup a soup 4,7207 m2/kg 4,721 1,9 m2 21,7 1,485 2,821 Het verbruik van de werknemers is op zich niet zo heel erg groot. Het is te vergelijken met een normaal gezin. Wat de cijfers zo hoog maakt is niet wat er door het hele jaar heen aan voedsel wordt gegeten door de werknemers, maar wat er door alle artiesten en crew gegeten wordt in een week tijd (waarbij de top ligt in het slotweekend, waar ongeveer 80 % van alle etenswaren gegeten worden). De maaltijden afgezet tegen de invoergegevens Invoergegevens: Omrekenfactor: Voetafdruk: CO2: Maaltijden: 15927,048 3741,422 brood (bruin) 510 broden 2,1695 m2/brood 1106,428 m2/jr 346,120 kg/jr melk (halfvol) 10 liter 1,9399 m2/liter 19,399 m2/jr 5,473 kg/jr karnemelk 5 liter 2,1039 m2/liter 10,519 m2/jr 3,694 kg/jr salades 23,8 kilogram 10,1132 m2/kg 240,695 m2/jr 94,113 kg/jr vleesbeleg 170,8 kilogram 71,7700 m2/kg 12258,320 m2/jr 2595,263 kg/jr kaas (oude) 71,2 kilogram 18,8598 m2/kg 1342,818 m2/jr 436,936 kg/jr luxe broodjes 0 stuks (à 150 gr) 0,7955 m2/stuk 0,000 m2/jr 0,000 kg/jr pindakaas 31 potten (à 450 gr) 2,4118 m2/pot 74,766 m2/jr 30,540 kg/jr hagelslag/pasta 34 pakken (à 500 gr) 2,8328 m2/pak 96,316 m2/jr 32,798 kg/jr overig zoet 0 potten (à 450 gr) 2,4118 m2/pot 0,000 m2/jr 0,000 kg/jr boter 29 kilogram 25,6369 m2/kg 743,470 m2/jr 163,879 kg/jr chocolade 2,5 kilogram 9,5912 m2/kg 23,978 m2/jr 9,988 kg/jr

koekjes 11,4 kilogram 5,1696 m2/kg 10,339 m2/jr 22,618 kg/jr Drank: 3862,105 1258,255 bier (glas 200 ml) 652 liter 1,7089 m2/liter 1114,187 m2/jr 414,835 kg/jr bier (blik 300 ml) 240 liter 1,5529 m2/liter 372,694 m2/jr 132,997 kg/jr wijn 100 liter 5,8156 m2/liter 581,556 m2/jr 227,134 kg/jr fris (cola e.d.) 765 liter 1,1449 m2/liter 875,858 m2/jr 340,189 kg/jr jus 20 liter 2,7068 m2/liter 54,136 m2/jr 19,019 kg/jr appelsap 20 liter 2,7068 m2/liter 54,136 m2/jr 19,019 kg/jr chocomel 0 liter 2,9169 m2/liter 0,000 m2/jr 0,000 kg/jr koffie 33,4 kilogram 20,8305 m2/kg 695,738 m2/jr 88,431 kg/jr thee 2 kilogram 41,8423 m2/kg 83,685 m2/jr 6,992 kg/jr koffiemelk (cups) 2 liter 4,8127 m2/liter 9,625 m2/jr 2,750 kg/jr koffiemelk (pakken) 0 liter 4,8127 m2/liter 0,000 m2/jr 0,000 kg/jr suikerklontjes 3 kilogram 3,6827 m2/kg 11,048 m2/jr 3,920 kg/jr cup a soup 2 kilogram 4,7207 m2/kg 9,441 m2/jr 2,969 kg/jr Wat opvalt aan het gebruik is dat vooral kaas, vlees(beleg) en boter bijzonder veel vierkante meters opeisen binnen het geheel, samen met de bijbehorende cijfers die gaan over het CO2 verbruik. De vervuiling van deze middelen heeft verschillende oorzaken. Naast dat het verbouwen ervan veel vergt van de grond en voedsel (land waarop de dieren moeten lopen, veevoeder), er gaat ook nog eens veel transport in rond. Het terugdringen van deze cijfers is goed mogelijk door een vegetarisch of misschien zelfs veganistisch eetbeleid te voeren voor zowel personeel als artiesten. Omdat dit vanuit het oogpunt van gastheerschap niet mogelijk is, kan de schade beperkt worden door te kiezen voor lokale producten en het gebruik van kaas en vlees te beperken. Zoals in de grafiek aan begin van deze subcategorie ook aangegeven is, kan het verbruik door het gebruik van zuivelproducten en vlees te halveren ook qua gebruikte hectares gehalveerd worden. Gezien de berekeningswijze van de voetafdruk (met globale omrekenfactoren) maakt het niet uit of er bijvoorbeeld biologisch of niet biologisch wordt ingekocht. Zoals misschien al duidelijk is biologisch vanuit het oogpunt van milieugebruik te verkiezen is boven niet biologisch. Wel is het de vraag of dit tot uitdrukking zou kunnen worden gebracht in de voetafdruk. Een andere optie is om kritischer in te kopen. Wat hebben we echt nodig? Hoewel ik niet weet of en hoeveel van de ingekochte voedingsmiddelen worden weggegooid kan dit soms om aanzienlijke hoeveelheden gaan.

Hoofdstuk 3 Kantoor Nets als bij het woon - werk verkeer is het kantoor belangrijk. Je staat er niet zo snel bij stil, maar naast electriciteits- en gasverbruik zijn er ook nog andere dingen belangrijk. Bijvoorbeeld: hoeveel houten bureau s heeft het bedrijf? Is er genoeg ventilatie en hoeveel computers draaien er iedere dag? Al deze zaken heb ik onderzocht in het onderdeel kantoor. Ik heb gekeken naar het verbruik in het jaar en hoeveel het kost om een computer te maken en om hem daarna weer op een milieuvriendelijke manier te lozen. De gegevens zijn officiële cijfers die ik heb gekregen van de organisatie van ZXZW en de beheerder van het complex waar ze hun kantoor houden. Een gemiddeld kantoor in Nederland verbruikt per vierkante meter respectievelijk 18 m3 aardgas en ongeveer 100 kwh elektriciteit. In zorgcentra ligt het specifieke gasverbruik tussen de 20 en de 40 m3 aardgas per vierkante meter. Het elektriciteitsverbruik in zorgcentra ligt dit tussen de 60 en de 110 kwh per vierkante meter per jaar. ZXZW zit ook hier weer onder de normale cijfers en is daarmee voor een kantoor behoorlijk zuinig. Mondiale Voetafdruk subcategorie Kantoor: 3,352 ha per jaar Veel voor de hand liggende maatregelen om energie te besparen zijn: dubbele beglazing, gebruik spaarlampen en LCD-schermen, apparatuur en licht uitdoen als dat kan. Ook kan specifiek gelet worden op het energieverbruik bij aankoop van nieuwe apparatuur. De voetafdruk zou kunnen worden verkleind op verschillende manieren: kritische toets van het elektriciteitsverbruik: waar wordt elektriciteit mee verbruikt (verlichting, computers/servers, andere apparatuur); inventariseren van besparingsopties (daglicht toetreding optimaliseren, sensoren om licht te schakelen); kijken of de kantoorruimte niet efficiënter kan worden gebruikt; het overschakelen op groene stroom, waar overigens wel een prijskaartje aan hangt; gebruik van gerecycled papier en waar mogelijk dubbelzijdig drukken. Zie voor het overzicht van Hst. 3 de bijlagen.

Hoofdstuk 4 Transport artiesten Op alle onderdelen tot nu toe scoort ZXZW als organisatie goed als het gaat om verbruik t.o.v. het aantal hectare dat er volgens onderzoek voor staat, duurzaam dus. Ze hebben geen werknemers die van ver hoeven te komen, geen onnodige uitgaven op kantoorgebied, geen energieverslindende apparatuur op het kantoor. Waar een festival natuurlijk het meest vervuilend van wordt zijn de mensen die het festival bezoeken, om er te werken (artiesten) of om zichzelf er te vermaken; de bezoekers. De bezoekers tel ik niet mee in dit overzicht. Er zijn zoveel verschillende manieren om naar Tilburg te geraken tijdens een festival, daarbij is er nog geen zicht op de afkomst van de bezoekers (alleen globaal). Het enige dat ik wel kan berekenen zijn de mensen waar het festival verantwoording voor draagt: de artiesten. Met het oog op de percentages vanwaar de artiesten vandaan komen heb ik gemiddelden opgesteld om vanuit daar de vervoersbelasting voor het milieu te bepalen en te kijken naar het aantal kilometers dat de gemiddelde artiest moet reizen. Voor de artiesten ben ik uitgegaan van het feit dat mensen uit Europa op tour zijn, en dus een stuk moeten reizen om in Tilburg aan te komen. Voor Nederlandse artiesten heb ik het middelpunt van Nederland als startpositie genomen: Utrecht. Mondiale Voetafdruk subcategorie Transport Artiesten: 65,456 ha per jaar Vergeleken met de andere categorieën geeft dat dit beeld: Nederlandse Artiesten Van ZXZW heb ik doorgekregen dat van de 200 optredende groepen/artiesten er 30% uit Nederland komt, wat teruggerekend neerkomt op 45 groepen en dus ook 45 auto s/busjes. De gemiddelde afstand die ik voor de Nederlandse rijder heb genomen is 80 kilometer (de afstand van Utrecht naar Tilburg). Omdat er ook artiesten uit Tilburg en omgeving komen, die vaak ook nog snel even wat apparatuur mee moeten nemen naar de zaal waar ze spelen, ben ik ervan uit gegaan dat sowieso 10 groepen ieder 5 km moeten rijden om hun apparatuur te vervoeren. Volgens mijn berekening gaan 12 bands/soloartiesten met de trein, wat neerkomt op:

12 x 160 = 1920 (trein km voor NL) 160 x 40 = 6400(auto km voor NL) 10 x 5 = 50 (auto km voor locale artiesten) Europese Artiesten Het percentage voor de Europese artiesten ligt iets hoger: op 45%. Dit verrekent met de 200 optredende groepen komt het neer op 90 groepen/bands/artiesten uit Europa. Omdat deze groepen vaak op tour zijn als ze naar ZXZW komen, reken ik per groep (als ze per auto/trein komen) 120 kilometer om hier te komen en 120 kilometer om weer naar het volgende podium te gaan. Voor artiesten die vliegen reken ik een afstand van gemiddeld 1200 km. De meeste artiesten landen op Schiphol Airport en moeten vanuit daar nog naar Tilburg toe. Ik ben er vanuit gegaan dat 50% daarvan kiest voor een auto, om daarna weer verder te touren en 50% voor de trein. Schiphol Airport Tilburg is 120 kilometer. Dit komt neer op: 240 x 36 = 8640 (auto km voor Europese artiesten) 240 x 13,5 = 3240 (auto km voor Europese Vliegers) 27 x 2500 = 67500 (aantal km voor Europese vliegers) 27 x 240 = 6480 (trein km voor Europese treinreizigers) 13,5 x 240 = 3240 (trein km voor Europese vliegers) Internationale Artiesten ZXZW haalt ieder jaar ook internationale artiesten binnen om een optreden te verzorgen. Dit jaar ligt dat aantal op 25% van de 200 optredende groepen. Dit komt neer op 50 groepen. Daar de meeste van deze groepen naar Europa komen of op uitnodiging van ZXZW, of om tour te gaan heb ik hier ook weer de afstand van Schiphol naar Tilburg aangehouden: 120 km. Omdat veel groepen uit de VS komen heb ik de afstand van New York naar Amsterdam aangehouden: 6000 km. Dit komt neer op: 50 x 12000 = 600000(aantal km voor Internationale vliegers) 240 x 25 = 6000 (auto km voor Internationale vliegers) 240 x 25 = 6000 (trein km voor Internationale vliegers) Voor alle autokilometers heb ik geteld dat 81 auto s op diesel rijden (tourbusjes rijden vaak op diesel en vaak ook niet al te zuinig) en 35 op benzine. Dit gedeelte van mijn onderzoek staat vol van gemiddelden en aannames, maar toch geeft het volgens mij een goed beeld. Er is zeker niet te veel of te weinig gerekend, voor een exact beeld zal gekeken moeten worden naar het toerschema van ieder band afzonderlijk, zal bij hen nagevraagd moeten worden hoe men reist, met welke auto enz. Op dit moment is het tourschema van veel bands nog onduidelijk en is 50% van het programma nog niet bekend, dus een exact beeld van dit subgedeelte is niet te geven. Na het festival kan wel berekend worden hoe ver ik er naast zat, op dit moment is uitgaan van gemiddelden het meest accurate dat ik kan doen.

De cijfers: diesel auto s aantal 81 totaal kilometrage per jaar 19.586 brandstofverbruik per 100 km 9 liter diesel/per 100 km jaarlijks brandstofverbruik 1763 liter diesel/jaar jaarlijks brandstofverbruik 1.763 liter diesel/jaar 0,0005458320 ha/liter 0,962 ha/jr 5,009 ton/jr onderhoud + productie 0,19 ha/auto-jr 15,390 ha/jr gebruik infrastructuur 0,0000010374 ha/km 0,020 ha/jr benzine auto s aantal 35 totaal kilometrage per jaar 8.516 km brandstofverbruik per 100 km 7,6 liter per 100 km jaarlijks brandstofverbruik 647 jaarlijks brandstofverbruik 647 liter benzine/jaar 0,0005124842 ha/liter 0,332 ha/jr 1,696 ton/jr onderhoud + productie 0,19 ha/auto-jr 6,650 ha/jr gebruik infrastructuur 0,0000010374 ha/km 0,009 ha/jr trein afgelegde afstand 17.640 km/jr 0,0000010100 ha/km 0,018 ha/jr 0,882 vliegtuig afgelegde afstand, short haul 67.500 km/jr 0,000090 ha/km air short haul 6,075 ha/jr 8,775 afgelegde afstand, long haul 600.000 km/jr 0,000060 ha/km air long haul 36,000 ha/jr 60,000 Factoren voor het berekenen van het aantal ha per vervoersmiddel: Dieselauto s indirecte CO2 emissies raffinage directe CO2-emissie 0,352 kg CO2/km 0,24 kgco2/kg diesel 0,000507 ha/liter 2,67 kg CO2/l 0,00019 ha-j/kg CO2 0,00003853 ha/l 0,2028 kgco2/l diesel Benzineaut o s indirecte CO2 emissies raffinage directe CO2-emissie 0,223 kg CO2/km 0,407 kgco2/kg benzine 0,000454 ha/liter 2,39 kg CO2/l 0,00019 ha-j/kg CO2 0,00005838 ha/l 0,307285 kgco2/l benzine Trein 0,05 kg CO2/km Overig OV 0,06 kg CO2/km 0,04 kg CO2/km

Eindconclusie De Mondiale Voetafdruk van ZXZW 2008 is: 71,746 ha per jaar ZXZW is als organisatie op de meeste plekken niet vervuilender dan noodzakelijk, het hele jaar is er geen vuiltje aan de lucht, totdat er artiesten ingevlogen moeten worden, dan stijgt het aantal hectaren van de voetafdruk tot ongekende hoogte. Het grote blauwe vlak in het diagram hieronder staat voor de intercontinentale vluchten voor de artiesten, wat dus bijna al 50% van de gehele voetstap is, wat natuurlijk ontzettend veel is. Maar moeten ze stoppen met het uitnodigen van bijv. Amerikaanse en Australische artiesten omwille van het milieu? Ik denk het niet. Wat ze kunnen doen is het aanpakken van de vervuiling en compleet klimaat neutraal opereren. Dit bijvoorbeeld door bomen te planten voor alle vervuiling die ze creëren. Voor meer informatie over het vliegen en de bijbehorende vervuiling, bezoek deze link. Om precies uit te rekenen hoeveel een artiest verbruikt op tour kun je deze site bezoeken. Enkele feiten: De Mondiale voetafdruk van ZXZW staat gelijk aan 87 voetbalvelden. Bij een totaal van 2000 bezoekers, zal iedere bezoeker 0,0036 ha moeten beplanten om zonder schuldgevoel bandjes te kunnen kijken. Als alle Nederlandse en Europese artiesten gevraagd zou worden om met de trein te komen, zou dit al 32 % schelen op de transportafdruk, wat neerkomt op 23 ha winst. Vliegtuig, intercontinentaal Vliegtuig, Europees Auto, productie en onderhoud Auto, gebruik infrastructuur Auto, brandstof Computers e.d. Meubilair Direct ruimtegebruik Trein Energie, electriciteit Energie, gas Kantoorbenodigdheden Maaltijden Dranken

Overzicht Mondiale Voetafdruk ZXZW 2008 naam bedrijf: ZXZW Festival 2008 voetafdruk CO2 jaar: 2008 ha/jr ton/jr TOTALE VOETAFDRUK: 71,746 ha/jr 87,157 400.000 omzet ( ) 179,366 ha/mln omzet KANTOOR 3,352 5% 5,795 7% 10 aantal medewerkers TRANSPORT Artiesten 65,456 91% 76,363 88% 7,175 voetafdruk per medewerker VOEDING 1,979 2,8% 5,000 5,7% WOON WERK VERKEER 0,960 1,3% 0,000 0,0% KANTOOR 3,352 5% 5,795 7% energie, gas 0,002 0% 0,011 0% energie, electriciteit 0,157 0% 0,644 1% kantoorbenodigdheden 2,124 3,0% 3,180 3,6% meubilair 0,637 0,9% 1,960 2,2% computers, e.d. 0,428 0,6% afval direct ruimtegebruik 0,004 0,0% TRANSPORT 65,456 91% 76,363 88% auto, brandstof 1,294 2% 6,706 8% auto, productie, onderhoud 22,040 31% 0% auto, gebruik infrastructuur 0,029 0,0% 0% trein 0,018 0,025% 0,882 1,01% vliegtuig, Europees 6,075 8% 8,775 10,1% vliegtuig, intercontinentaal 36,000 50% 60,000 68,8% VOEDING 1,979 2,8% 5,000 5,7% maaltijden 1,593 2,2% 3,741 4,3% dranken 0,386 0,5% 1,258 1,4% WOON WERK VERKEER 0,960 1% 0,000 0% auto, brandstof 0,256 0% 0,000 0% auto, productie, onderhoud 0,570 1% auto, gebruik infrastructuur 0,007 0,0% trein 0,127 0,177% 0,000 0,00% stadsbus/tram/metro 0,000 0% 0,000 0,0% streekbus 0,000 0% 0,000 0,0%

Nog enkele globale tips om de voetafdruk te verkleinen: Energie: gas 's avonds gordijnen dicht doen niks voor radiatoren zetten ramen dicht doen als je verwarming aan hebt warmere kleren aantrekken i.p.v. de verwarming hoger zetten zuinig zijn met warm water (voor veel dingen kun je ook koud water gebruiken) kieren dicht maken theremostaatknoppen op radiatoren zetten goed isoleren Energie: elektriciteit Water onnodig brandende lampen uit doen apparaten die op stand-by kunnen gewoon uitzetten apparaten/installaties pas aanzetten als u ze gaat gebruiken en na gebruik direct weer uitzetten pas wassen bij een volle wasmachine was buiten drogen i.p.v. wasdroger pas afwassen bij een vol aanrecht of een volle afwasmachine spaarlampen installeren (niet meer dan de lampen die je al had) kraan niet onnodig laten lopen lekkende kraan of stortbak direct repareren auto wassen m.b.v. emmer i.p.v. tuinslang of hogedrukreiniger met de hand afwassen i.p.v. met de afwasmachine toilet niet als afvalbak gebruiken een zeefje in de gootsteen plaatsen echte zeep of ecologisch afwasmiddel gebruiken voor de afwas gewone zeep voor je huid gebruiken waterbesparende douchekop installeren waterzuinige stortbak, met stopknop, installeren Voeding van eigen grond eten voedsel van het seizoen kopen biologisch eten en drinken (weinig bestrijdingsmiddelen, diervriendelijk, geen toegevoegde synthetische kleur-, geur-, en smaakstoffen en conserveringsmiddelen) voedsel uit eigen regio kopen minder vlees eten alternatieven voor vlees zoeken Eko-eieren of graseieren eten onbewerkte producten kopen producten zonder of met een eenvoudige verpakking kopen restjes zoveel mogelijk opmaken Wonen onbespoten bloemen/planten kopen, bijvoorbeeld met het Eko-keurmerk met meerdere mensen een woning delen langer doen met je inrichting i.p.v. om de zoveel jaar het kantoor opnieuw inrichten in een bepaalde stijl proberen meubels, apparaten, etc. te (laten) repareren i.p.v.weg te gooien

Kleding & Schoeisel kleding van natuurlijke materialen kopen (katoen, wol, linnen, zijde) i.p.v. synthetische stoffen die van aardolie gemaakt zijn kapotte kleding en schoenen laten repareren i.p.v. weggooien in mindere mate met de mode mee lopen kleding van eko-stoffen kopen Hygiëne & Verzorging afbreekbare schoonmaakmiddelen gebruiken echte zeep of ecologisch afwasmiddel gebruiken voor de afwas gewone zeep voor je huid gebruiken hervulbare shampooflessen etc. kopen (bij de Bodyshop bijvoorbeeld) cosmetica en toiletartikelen zonder schadelijke stoffen (zoals bijvoorbeeld conserveringsmiddelen) kopen je haren niet permanenten of verven een bril of contactlenzen kopen die je jaren kunt dragen i.p.v. bijvoorbeeld maandlenzen of wegwerplenzen Vrijetijdsbesteding speelgoed van natuurlijke, duurzame materialen kopen 'anders dan anders' cadeaus geven, bijvoorbeeld een verrassingstocht, een feestontbijt of iets dergelijks schone hobby's bedrijven, bijvoorbeeld in een moestuin werken, hardlopen in Nederland of omringende landen op vakantie gaan in een tent op vakantie gaan i.p.v. bijvoorbeeld een hotel Verkeer & Vervoer Afval zuinig rijden, bijvoorbeeld niet snel optrekken, niet zwaar afremmen, etc. katalysator inbouwen zuinige auto kiezen auto delen met anderen carpoolen met de trein (naar voorbeeld het werk) reizen i.p.v. de auto vaker (korte stukjes) met de fiets i.p.v. met de auto vlieg zo min mogelijk (luchtschepen uitgezonderd) verpakkingen vermijden de minst schadelijke verpakkingen kiezen grote verpakkingen kiezen hersluitbare dozen en bekers gebruiken koop geen wegwerpartikelen, maar spullen die langer meegaan, bijvoorbeeld katoenen zakdoeken, hervulbare aansteker, etc. boodschappentas meenemen zodat je geen plastic tas nodig hebt zuinig zijn met papier, bijvoorbeeld het aan beide kanten beschrijven, sticker op de deur tegen reclame, etc. producten die klein chemisch/gevaarlijk afval opleveren vermijden afval scheiden, bijvoorbeeld oud papier, glas, klein chemisch afval, groenafval, etc. afgedankte kleding aan inzamelingen meegeven ongebruikte of nog goed bruikbare spullen naar de kringloopwinkel brengen