Inhoud Lijst van figuren.............................................. Lijst van tabellen............................................. Afkortingen................................................. Woord vooraf................................................ Voorwoord.................................................. Dankwoord.................................................. iii vii ix xiii xv xix Inleiding.................................................... 1 Sociale grondrechten en armoede op gespannen voet Isabelle Pannecoucke, Pieter-Jan De Graeve en Sophie Saffre Hoofdstuk 1. Ongelijkheid en sociale grondrechten na de crisis. 23 België bekeken vanuit een Europees vergelijkend perspectief Ronan Van Rossem, Isabelle Pannecoucke en Willy Lahaye Hoofdstuk 2. Het recht op arbeid............................. 45 Ides Nicaise, Charlotte Lambert, Marie de Fauconval en Manon Antoine Hoofdstuk 3. De automatische toekenning van rechten in de Belgische sociale bescherming.............. 73 Stand van zaken en kritische reflectie Linde Buysse, Tim Goedemé, Michiel Van der Heyden, Natascha Van Mechelen, Julie Janssens, Tom De Spiegeleer en Laurent Nisen Hoofdstuk 4. Het recht op wonen in theorie en praktijk......... 101 Buitenlandse ervaringen en hun potentieel Nico Moons en Nicolas Bernard Hoofdstuk 5. Milieuvervuiling en gezondheid: (nog steeds) een bron van ongelijkheid?......................... 117 Stijn Neuteleers en Bert Morrens I
II INHOUD Hoofdstuk 6. Armoede en migratietrajecten................... 139 Profiel van de Brusselse pasgeborenen en effecten op de perinatale gezondheid Mouctar Sow, Gille Feyaerts en Myriam Despiegelaere Hoofdstuk 7. Sociale grondrechten op de achtergrond in het armoedebeleid........................... 161 Isabelle Pannecoucke, Sophie Saffre en Pieter-Jan De Graeve Hoofdstuk 8. Sociale grondrechten in stedelijk armoedebeleid.. 181 De decreten Lokaal Sociaal Beleid en Plan de Cohésion Sociale in de praktijk Pieter-Jan De Graeve en Dominique-Paule Decoster Hoofdstuk 9. De rol van de lokale overheid.................... 213 Een schets van actuele debatten Filip De Rynck, Bram Verschuere en Nikola Gerin Hoofdstuk 10. De Europese Pijler van Sociale Rechten........... 245 Een nieuwe kans voor de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting Bart Vanhercke en Sebastiano Sabato Besluit...................................................... 275 Sociale grondrechten: van symbool naar hefboom in armoedebestrijding? Isabelle Pannecoucke, Pieter-Jan De Graeve, Willy Lahaye, Ronan Van Rossem en Jan Vranken Bibliografie.................................................. 285 Adressenlijst................................................. 317 Personalia................................................... 321
Lijst van figuren Inleiding Figuur 1: De drie deelpopulaties van de bevolking met een risico op armoede en sociale uitsluiting volgens de definitie risico op armoede en sociale uitsluiting............................ 9 Figuur 2: Evolutie armoederisico, naar gewesten, België, 2011-2015... 11 Figuur 3: Evolutie achterstallige kredieten en wanbetalingsgraad, België, 2007-2016........................................ 14 Figuur 4: Evolutie ernstige materiële deprivatie, naar gewesten, België, 2011-2015.............................................. 16 Figuur 5: Evolutie zeer lage werkintensiteit, naar gewesten, België, 2011-2015.............................................. 18 Figuur 6: Evolutie AROPE-indicator, naar gewesten, België, 2011-2015 19 Figuur 7: De drie deelpopulaties van de bevolking met één (of meerdere) risico( s) op armoede en sociale uitsluiting, België, 2015.................................................... 20 Hoofdstuk 1 Figuur 1: Evolutie van ongelijkheid in beschikbaar inkomen, 2007 en 2015.................................................... 25 Figuur 2: Rol van sociale transferten in reductie inkomensongelijkheid, 2017 en 2015...................... 27 Figuur 3: Overheidsschulden en -tekorten voor België en EU-28, 2004 tot 2015........................................... 28 Figuur 4: Risico op armoede of sociale uitsluiting (AROPE), totale bevolking, 2007 en 2015................................. 29 Figuur 5: Relatie tussen inkomensongelijkheid en proportie van bevolking (totaal en 16 en jonger) met risico op armoede of sociale uitsluiting, 2015.................................. 30 Figuur 6: Tewerkstellingsgraad in Europese landen (20-64 jaar), 2007 en 2015................................................. 33 Figuur 7: Deeltijdse arbeid als proportie van totale tewerkstelling, 2007 en 2015............................................ 34 Figuur 8: Tewerkstellingsgraad versus gecorrigeerde tewerkstellingsgraad, 2015............................... 36 III
IV LIJST VAN FIGUREN Figuur 9: Figuur 10: Figuur 11: Figuur 12: Figuur 13: Proportie van de bevolking met onvoldane medische noden in het laatste jaar, 2007 en 2015........................... 38 Proportie van de bevolking met ernstige woondeprivatie, 2007 en 2015............................................ 39 Proportie van de bevolking die in een woning met vochtproblemen woont, 2007 en 2015..................... 40 Proportie van bevolking wonend in een vervuilde omgeving, 2007 en 2015............................................ 41 Overheidsuitgaven aan cultuur, recreatie en religie als proportie van het BBP, 2007 en 2015...................... 42 Hoofdstuk 5 Figuur 1: Figuur 2: Figuur 3: Figuur 4: Figuur 5: De dubbele sociale ongelijkheid bij de gezondheidsimpact van milieuvervuiling..................................... 127 Sociale gradiënten in gehaltes aan zware metalen bij pasgeborenen, naar opleiding en inkomen ouders, Vlaanderen, 2014........................................ 129 Sociale gradiënten in gehaltes aan zware metalen bij jongeren, naar opleiding en inkomen ouders, hotspots 2010-2011-2014.............................................. 129 Sociale gradiënten in gehaltes aan POP s bij pasgeborenen, naar opleiding en inkomen ouders, Vlaanderen, 2014....... 130 Sociale gradiënten in gehaltes aan POP s bij jongeren, naar opleiding en inkomen ouders, hotspots 2010-2011-2014.... 130 Hoofdstuk 6 Figuur 1: Figuur 2: Figuur 3: Figuur 4: Figuur 5: Figuur 6: Evolutie van de armoede-indicatoren voor de geboortes in Brussel, 2005-2010....................................... 142 Sociaaleconomische positie van de moeders in de perinatale periode, per trimester, Brussel, 2004-2010................. 143 Armoede-indicatoren volgens de gezinstoestand, Brussel, 2005-2010.............................................. 144 Verdeling van de Brusselse geboortes volgens nationaliteit en geboorteland van de moeder, 2004-2010................... 145 Verdeling van de oorspronkelijke en huidige nationaliteiten van de moeders uit de gezinnen onder de armoedegrens en van de moeders die tijdens de perinatale periode OCMWsteun kregen, Brussel, 2005-2010......................... 147 Aandeel gezinnen met een inkomen onder de armoedegrens volgens oorspronkelijke nationaliteit en aantal jaren bezit van de Belgische nationaliteit, Brussel, 2005-2010.......... 148
LIJST VAN FIGUREN V Figuur 7: Percentages van gezinnen met zeer laag inkomen (1 ste deciel) en van moeders met OCMW-steun tijdens de perinatale periode, volgens de huidige nationaliteit van de moeder, Brussel, 2005-2010...................................... 148 Hoofdstuk 8 Figuur 1: Overlegmodel LSB Gent.................................. 188 Figuur 2: Planningsstructuur LSB Mechelen........................ 192 Hoofdstuk 9 Figuur 1: Basisverhoudingen in het lokaal sociaal beleid............. 222