OPRICHTEN VAN EEN G-AFDELING IN EEN SPORTCLUB OPRICHTEN VAN EEN G-AFDELING IN EEN SPORTCLUB OPRICHTEN VAN EEN G-AFDELIG IN EEN SPORTCLUB

OPRICHTEN VAN EEN G-AFDELING IN EEN SPORTCLUB OPRICHTEN VAN EEN G-AFDELIG IN EEN SPORTCLUB OPRICHTEN VAN EEN G-AFDELING IN EEN SPORTCLUB

GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 1 Oprichten van een G-afdeling in een sportclub

4 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 5 Colofon Voorwoord Deze brochure werd samengesteld door de Provinciale Sportdiensten van Antwerpen, Limburg, Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant, West-Vlaanderen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie in samenwerking met het Bloso, Psylos, Recreas, de Vlaamse Liga Gehandicaptensport en de VTS. Redactie Vera Adams (Provinciale Sportdienst Antwerpen), Katrien De Clercq (Provinciale Sportdienst Oost-Vlaanderen), Lieve Callens (Provinciale Sportdienst Vlaams-Brabant), Erika De Brabant (Provinciale Sportdienst West-Vlaanderen), Valentine Tack (Sportdienst Vlaamse Gemeenschapscommissie), Nicole Bossaerts (BLOSO/VTS), Joël Vekemans (Psylos), Kevin Vanoevelen (Recreas), Jessica Desmet (VLG) Eindredactie Ronny Wasiak (Provinciale Sportdienst Limburg) Fotografie Romain Eykens, Rudi Van Beek Vormgeving Hilde Winters, Grafische Producties, Dienst Informatie & Onthaal, Provincie Limburg Oplage Papier Bioset 90 gr/m 2 en Bioset 300 gr/m 2 Drukwerk Sporten en bewegen maakt voor veel personen deel uit van de vrijetijdsbesteding. Regelmatige sportbeoefening is niet alleen goed voor de conditie en gezondheid, bovendien worden ook sociale contacten gelegd tijdens en na de activiteiten. Voor iedereen, ook voor personen met een handicap, is sportparticipatie in vele opzichten nuttig en zinvol! Iedere persoon heeft het recht om een levensstijl te beleven die in zijn/haar cultuur als normaal beschouwd wordt. Uitgaande van dit normalisatieprincipe moet elke persoon met een handicap de kans krijgen sport te beoefenen op een manier die zo dicht mogelijk in de buurt ligt van mensen die sporten en geen handicap hebben. Volgens het Nationaal Instituut voor Statistiek (1996) heeft één op acht Belgen beneden een leeftijd van 65 jaar een ernstige of lichtere handicap. Sportparticipatie bij deze groep van mensen ligt beduidend lager in vergelijking met de valide persoon. Onderzoek toont aan dat 39% van de personen met een handicap nooit aan sport doet, terwijl dat bij hun valide tegenhangers slechts 19% van de bevolking is (dit in een populatie van 15 tot 50 jaar). Een tweede onderzoek toont aan dat slechts 3% van de groep mensen met een fysieke of zintuiglijke handicap beneden de 60 jaar regelmatig sport beoefent. De gevolgen van deze beperkte sportparticipatie blijven dan ook niet uit. De sedentaire levenswijze wordt meer dan eens aangehaald als belangrijkste oorzaak van een lagere levensverwachting, een verminderde zelfredzaamheid en een verhoogde kans op sociaal isolement.

6 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 7 Niettegenstaande de vele positieve effecten wordt een geringere sportparticipatie waargenomen bij personen met een handicap in vergelijking met valide personen. Allerlei redenen dienen hier als verklaring. Enerzijds zijn er de persoonsgebonden redenen (bijv. zelfacceptatie, motivatie, drempelvrees, financiële situatie, praktische haalbaarheid,...), anderzijds kan de lage sportbeoefening toegeschreven worden aan omgevingsfactoren (sportmogelijkheden, vervoer, trainers, tijdstip,...). Deze knelpunten komen later in deze bundel nog aan bod. Deze bundel richt zich specifiek naar reguliere sportclubs in Vlaanderen en Brussel die een sportaanbod voor mensen met een handicap willen ontwikkelen. Gebaseerd op de theoretische kennis en praktijkervaring van zowel de betrokken partners als van onze Nederlandse noorderburen, wordt hier een leidraad geboden bestaande uit twee delen. Een eerste deel schetst het kader van gehandicaptensport in Vlaanderen, België en internationaal. Een tweede deel omvat een concreet plan van aanpak, dat voor elke handicapgroep (lichamelijke, verstandelijke, visuele, auditieve of psychische handicap) te hanteren valt. Let wel, deze handleiding dient als leidraad, maar biedt geen garantie op volledigheid of succes. Er is enerzijds een grote verscheidenheid aan sportclubs, anderzijds kunnen de vragen en noden van sporters met een handicap zeer uiteenlopend zijn. Zo moet elke situatie apart bekeken en aangepakt worden.

8 Voorwoord HOOFDSTUK 1 5 KNELPUNTEN VOOR SPORTDEELNAME GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 49 9 Terminologie 12 DOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP Knelpunten voor personen met een handicap 51 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 15 I Persoonsgebonden van aard 51 Lokaal niveau 17 I Psychologisch van aard 52 Provinciaal en Brussels niveau 17 I Sociaal van aard 53 Vlaams niveau 18 I Organisatorisch van aard 54 I Vlaamse Federatie voor Sport en Recreatie in de Geestelijke 18 Knelpunten voor de sportclubs 56 Gezondheidszorg (Psylos vzw) I Onbekend maakt onbemind! 56 I Recreatief aangepast Sporten (RECREAS vzw) 20 I Aanvaarding van personen met een handicap 57 I Stichting Vlaamse Schoolsport (SVS) 21 I Organisatorische knelpunten 57 I Vlaamse Liga Gehandicaptensport (VLG vzw) 21 Belgisch niveau 23 PLAN VAN AANPAK 61 I Belgian Paralympic Committee (BPC vzw) 23 Fase I Oriëntatiefase 63 I Koninklijk Sportverbond der Doven van België (KSVDB vzw) 25 I Creëren van een draagvlak 63 I Interfederaal Comité Aangepast Sporten (ICAS vzw) 26 I Analyseren van de situatie 64 I Special Olympics Belgium (SOB vzw) 27 I Afbakenen van een doelgroep 66 Internationaal niveau 27 I Informeren van de clubleden 66 I Comité International des Sports des Sourds (CISS) 28 Fase II Planningsfase 67 I International Paralympic Committee (IPC) 28 I Oprichten van een werkgroep 67 I Special Olympics International (SOI) 28 I Formuleren van doelstellingen 67 Opleiding en vorming 29 I Opstellen van het actieplan 67 I Opleidingsaanbod Vlaamse Trainersschool (VTS) 29 I Voorbeeld van een actieplan 70 I Opleidingsaanbod gehandicaptensportfederaties 31 Fase III Uitvoeringsfase 72 I Opleidingsaanbod Provinciale en Brusselse Sportdiensten 31 I Organiseren van kennismakingsactiviteiten 72 I Start trainingen 73 SOORTEN HANDICAPS 33 I Leden inschrijven 73 Lichamelijke handicap 35 I Contactpersoon 73 I Amputatie 35 Fase IV Evaluatiefase 74 I Hersenverlamming 37 I Tussentijdse evaluatie 74 I Ruggenmergletsel (dwarsleasie) 39 I Einde project 74 I Anderen 41 I Toekomstplanning 75 Zintuiglijke handicap 42 I Visuele handicap (blinden en slechtzienden) 42 ALGEMEEN BESLUIT 77 I Auditieve handicap (doven en slechthorenden) 43 Verstandelijke handicap 43 Nuttige adressen 83 Psychische beperking 45 Literatuurlijst 88

12 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 13 Terminologie Sportparticipatie Regelmatige participatie aan recreatieve of competitieve bewegingsactiviteiten, al dan niet met aansluiting bij een sportclub. Personen met een handicap Personen met een handicap worden gedefinieerd als personen, jonger dan 65 jaar, die omwille van een functiestoornis niet volwaardig aan het reguliere sportaanbod kunnen participeren. Hoewel in het taalgebruik de voorkeur uitgaat naar "personen met een handicap" werd in deze tekst eveneens gebruikgemaakt van "gehandicaptensportclubs", dit om de leesbaarheid ten goede te komen. Personen met een psychische beperking Een psychische beperking duidt op ziekteverschijnselen veroorzaakt door stoornissen in de waarneming of in het denken. Het gaat dus over zieke personen die kunnen genezen. Sporten binnen een gehandicaptensportclub Het sporten gebeurt voornamelijk door personen met een handicap. Organisatorisch geïntegreerd sporten Mensen met een handicap sporten binnen de reguliere sportclub in een aparte afdeling. Voorbeelden: de basketbalclub heeft een afdeling rolstoelbasket, de voetbalclub heeft ook een ploeg met personen met een verstandelijke handicap Volledig geïntegreerd sporten (inclusief sporten) Mensen met en zonder handicap sporten met en tegen elkaar. Volledig geïntegreerd sporten komt vaak voor wanneer de spelregels en het speelveld niet of nauwelijks moeten aangepast worden. Voorbeeld: een tennisspeler met een armamputatie kan perfect meedraaien in de tennisclub. Personen met een verstandelijke handicap Met personen met een verstandelijke handicap wordt bedoeld: personen met een mentale handicap of beperking. Functiestoornis Een functiestoornis is een afwijkende functie van de fysiologische en/of mentale eigenschappen van het menselijk organisme, ofwel een afwijkende anatomische structuur wat betreft positie, vorm en continuïteit van onderdelen van het menselijk lichaam. G- sport In deze handleiding wordt onder G- sport verstaan, elke sportparticipatie uitgeoefend door personen met een handicap. Deze term kan ook gelezen worden als gehandicaptensport of geïntegreerd sporten.

14 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 15 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL

GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 17 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL Binnen de gehandicaptensport zijn er verschillende organisatievormen: lokaal, provinciaal, Vlaams, Belgisch en internationaal. Alle organisatievormen streven ernaar om de gehandicaptensport kwantitatief en kwalitatief uit te bouwen. Hierna worden in het kort de verschillende organisatievormen geschetst. LOKAAL NIVEAU Met "lokaal niveau" wordt bedoeld de sportclubs die een aanbod hebben voor personen met een handicap. Deze clubs hebben vaak een regionaal karakter aangezien de leden meestal uit verschillende gemeenten komen. PROVINCIAAL EN BRUSSELS NIVEAU Iedere Vlaamse Provinciale Sportdienst en de Sportdienst van de Vlaamse Gemeenschapscommissie heeft een specifieke werking voor G- sport. Doelstellingen Inventariseren van informatie over sportmogelijkheden voor personen met een handicap en vervult hier de rol van aanspreekpunt Stimuleren van sportbeoefening voor alle personen met een handicap in kwaliteitsvolle omstandigheden, op regelmatige basis, ongeacht de aard van handicap van recreatief tot competitief niveau Promoten, ondersteunen, coördineren en organiseren van initiatieven ter bevordering van sport voor en door personen met een handicap, al dan niet in samenwerking met partners Verlenen van subsidies aan sportverenigingen, sportfederaties en/of

18 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 19 sportpromotionele initiatieven Behartigen van de toegankelijkheid van sportaccommodaties Samenwerken met valide sportfederaties en andere organisaties om de integratie met een handicap in reguliere sportclubs te bevorderen Doelgroep Personen met een verstandelijke handicap Personen met een auditieve handicap (doven en slechthorenden) Personen met een visuele handicap (blinden en slechtzienden) Personen met een lichamelijke handicap Personen met een psychische beperking Sporttakken Er is geen selectie voor wat betreft sporttakken binnen de provincies. Naargelang de interesses en mogelijkheden, wordt aan sport gedaan. VLAAMS NIVEAU In Vlaanderen zijn er drie door BLOSO erkende en gesubsidieerde gehandicaptensportfederaties en de Stichting Vlaamse Schoolsport. Vlaamse Federatie voor Sport en Recreatie in de Geestelijke Gezondheidszorg (PSYLOS vzw) Psylos vzw is een erkende recreatieve Vlaamse federatie voor sport en recreatie in de geestelijke gezondheidszorg. Doelstellingen Promoten van diverse sporttakken en stimuleren tot blijvende sportbeoefening, waar nodig binnen een beschermd milieu en waar mogelijk en gewenst binnen een geïntegreerd milieu in het reguliere sportcircuit Bijdragen tot een correcte beeldvorming en doorbreken van het sociaal isolement van een groot deel van onze leden d.m.v. sport Aanbieden van een gedifferentieerd en kwalitatief sportaanbod op maat (rekening houdend met de beperkingen en mogelijkheden van de doelgroep) Ondersteunen van sportclubs door het aanbieden van vorming en begeleiding van clubmedewerkers met aandacht voor sectorrelevante topics en specifieke noden van de doelgroep Aanbieden van een forum voor overleg en uitwisseling van informatie tussen de sport- en vrijetijdsmedewerkers Vervullen van een brugfunctie tussen de sport- en vrijetijdsclubs in de geestelijke gezondheidszorg en de instanties binnen de reguliere circuits Doelgroep Personen met psychische beperkingen: die verblijven in een psychiatrisch ziekenhuis die bewoners zijn van een project beschut wonen die bezoekers zijn van activiteitencentra Cliënten binnen de thuiszorg Sporttakken Alle sporttakken worden op recreatieve basis aangeboden. De meest beoefende sporttakken zijn: wandelen, (zaal)voetbal, zwemmen, badminton, tafeltennis, fietsen, judo, netbal en petanque.

20 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 21 Recreatief Aangepast Sporten (RECREAS vzw) RECREAS vzw is een erkende recreatieve sportfederatie voor personen met een handicap met afdelingen in elke Vlaamse provincie. Doelstellingen Zoveel mogelijk personen met een handicap, langdurig zieken, en hun omgeving, aan regelmatige recreatieve sportbeoefening laten doen in Vlaanderen en dit op een kwaliteitsvolle wijze. Reguliere sporten aanpassen aan specifieke doelgroepen en aan karakteristieke leeftijdsgroepen. Dit kan gebeuren door: - de ontwikkeling van samenwerkingsverbanden op alle niveaus (lokaal, provinciaal, landelijk) - het opstellen van subsidiedossiers naar alle mogelijke instanties - de organisatie en coördinatie van sportevenementen voor personen met een handicap - de organisatie van sportkampen voor personen met een handicap in binnen - en buitenland Doelgroep Alle personen met een handicap in Vlaanderen Langdurig zieken en hun omgeving Sporttakken De door BLOSO erkende sporttakken: badminton, boogschieten, dansen, boccia, torbal, gymnastiek, aerobics, paardrijden, skiën tafeltennis, voetbal, volleybal, wandelen, wielrennen, zeilen, windsurfen, zwemmen. De niet door BLOSO erkende sporttakken: bowling, hengelen, petanque, sjoelen, volkssport Stichting Vlaamse Schoolsport (SVS) SVS voert een schoolsportbeleid dat erop gericht is alle leerlingen, ongeacht hun bekwaamheid of geaardheid, meer en kwaliteitsvolle sportkansen te bieden. SVS verzorgt een uitgebreid sportprogramma voor alle leerlingen over de onderwijsnetten heen, met specifieke aandacht voor het buitengewoon onderwijs. Doelstellingen Aanzetten van de schoolgaande jeugd tot permanente sportbeoefening Organiseren van schoolse en naschoolse sportactiviteiten Vervullen van een brugfunctie tussen de les lichamelijke opvoeding en de dagelijkse sportbeoefening, in of buiten clubverband Samenwerken met (gehandicapten)sportfederaties, lokale sportclubs, provinciale en gemeentelijke sportdiensten, e.a. bij de organisatie van sportactiviteiten Doelgroep Leerlingen uit het basis, het secundair en het buitengewoon onderwijs Zowel de sportief getalenteerde als de minder of niet-sportieve leerling Sporttakken Een ruim aanbod van sporttakken: o.a. zaalsporten, buitensporten, natuurgebonden sporten, zowel op recreatief als op competitief niveau Vlaamse Liga Gehandicaptensport (VLG vzw) VLG vzw is een erkende sportfederatie die zich richt naar personen met een handicap en die streeft naar normalisatie op het vlak van en door middel van aangepaste bewegingsactiviteiten en aangepast sporten.

22 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 23 Doelstellingen Coördineren en organiseren van aangepaste competitiesporten en bewegingsactiviteiten Organiseren van bijscholingen en opleidingen, al dan niet in samenwerking met partners, voor bestuursleden, officials, scheidsrechters en clubtrainers Begeleiden van de aangesloten sportclubs op sporttechnisch, bestuurlijk, sportpromotioneel en sportmedisch vlak. Informeren van de sportclubs en haar leden en het verbeteren van het imago van de eigen sportfederatie Informeren van de maatschappij over haar werking en verbeteren van het imago van de persoon met een handicap Promoten van de sporten voor personen met een handicap Begeleiden van de elitesporters en beloftevolle atleten met een handicap die wensen deel te nemen aan internationale wedstrijden, zoals bijvoorbeeld de Paralympische Spelen Coördineren en organiseren van internationale competities in verschillende sporttakken Samenwerken met valide sportfederaties om de integratie van de persoon met een handicap in de reguliere sportclub te bevorderen Doelgroep Sporters met een lichamelijke handicap Sporters met een auditieve handicap Sporters met een visuele handicap Sporters met een verstandelijke handicap Sporttakken De volgende sporttakken worden op recreatieve en/of competitieve basis in de aangesloten sportclubs aangeboden: atletiek, boccia, boogschieten, (rolstoel)basketbal, bowling, rolstoeldansen, goalbal, rolstoelhockey, judo, paardrijden (dressuur), rolstoelpool, powerlifting, rolstoelrugby, schieten, skiën, tafeltennis, rolstoeltennis, torbal, G-voetbal, volleybal, wielrennen (inclusief handbiken), zeilen, zwemmen. BELGISCH NIVEAU Op het Belgisch niveau onderscheiden we drie organisatievormen die zich specifiek richten naar een bepaalde doelgroep : Belgian Paralympic Committee vzw, Special Olympics Belgium vzw, Koninklijk Sportverbond der Doven van België vzw. Belgian Paralympic Committee (BPC vzw) Het BPC coördineert de gehandicaptensport. Het BPC wordt gesubsidieerd door het Belgisch Olympisch en Interfederaal Comité (BOIC vzw) en is samengesteld uit de Vlaamse Liga Gehandicaptensport (VLG vzw) en de Ligue Handisport Francophone (LHF asbl). Het BPC organiseert jaarlijks de Belgian Paralympic Championships. Deze vinden alternerend plaats in Vlaanderen en Wallonië. Doelstellingen Het promoten van sport en bewegingsactiviteiten bij personen met een handicap Het stimuleren van personen met een handicap om zich aan te sluiten bij haar aangesloten federaties

24 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 25 schema Belgisch niveau NATIONAAL KVSVDB SOB ICAS BPC VLAAMS VLG LHF WAALS PROVINCIAAL PSYLOS FEMA RECREAS SVS G-afdeling De federaties bijstaan bij het vragen van morele en materiële steun bij privé- of overheidsinitiatieven Opstellen van sportreglementen van de erkende sporttakken en bepalen van de selectiecriteria en het statuut van de elitesporters Organiseren en coördineren van nationale en internationale wedstrijden Meewerken en deelnemen aan internationale sportevenementen Coördineren van de activiteitenkalender van haar federaties Doelgroep Sporters met een lichamelijke handicap Sporters met een visuele handicap Sporters met een verstandelijke handicap Sporttakken Atletiek, boccia, boogschieten, goalbal, judo, paardrijden, powerlifting, rolstoelbasketbal, rolstoelrugby, rolstoelschermen, rolstoeltennis, schietsport, tafeltennis, voetbal 5-5, voetbal 7-7, volleybal, wielrennen, zeilen, zwemmen, Alpijns skiën, curling, ijshockey, langlaufen. Koninklijk Sportverbond der Doven van België (KSVDB) Doelstellingen Bevorderen van regelmatige sportbeoefening bij personen met een auditieve handicap, dit ofwel in recreatief, ofwel in competitief verband. Doelgroep Personen met een auditieve handicap

26 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 27 Sporttakken Atletiek, bowling, biljart, petanque, voetbal, zwemmen, tafeltennis, tennis, volleybal, schaken, squash. Interfederaal Comité voor Aangepast Sporten (ICAS) Doelstellingen Samenbrengen van de sportfederaties en verenigingen die werken aan de ontwikkeling van lichamelijke oefening en sport bij personen met een verstandelijke handicap en/of psychische beperking Bevorderen van gemeenschappelijke acties van haar leden Opstellen en toezicht houden op de selectiecriteria voor de atleten Opstellen van sportreglementen Vertegenwoordigen van personen met een verstandelijke handicap en/of psychische beperking in alle nationale en internationale instanties selecteren van atleten op nationaal en internationaal vlak. Doelgroep Personen met een verstandelijke handicap Personen met een psychische beperking Sporttakken De sporttakken die door de aangesloten sportfederaties (VLG vzw, RECREAS vzw, PSYLOS vzw, samen met de Franstalige sportfederaties LHF asbl en Fema asbl) worden aangeboden. Special Olympics Belgium (SOB vzw) Special Olympics is een beweging die streeft naar de ontplooiing van personen met een verstandelijke handicap en de sensibilisering van hun omgeving via sportbeoefening. Doelstellingen Bevorderen van sportbeoefening (sportparticipatie en competitie) bij personen met een verstandelijke handicap (eventueel lichamelijke handicap) Bevorderen van de ontplooiing van personen met een verstandelijke handicap op lichamelijk en geestelijk vlak Bevorderen van de integratie van personen met een verstandelijke handicap in de maatschappij Het jaarlijks organiseren van de Nationale Spelen, alternerend in Vlaanderen, Wallonië en Brussel Doelgroep Personen met een verstandelijke handicap Sporttakken Atletiek, badminton, bowling, wielrennen, paardrijden, floorball, voetbal, artistieke en ritmische gymnastiek, judo, zwemmen, netbal, tafeltennis, triatlon, aangepaste fysieke activiteiten en sportspelen. INTERNATIONAAL NIVEAU Op internationaal niveau onderscheiden we drie organisaties: International Paralympic Committee, Special Olympics International, Comité International des Sports des Sourds.

28 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 29 Comité International des Sports des Sourds Het Comité International des Sports des Sourds (CISS) is de internationale koepel voor sportbeoefening bij mensen met een auditieve handicap. Het Koninkijk Sportverbond der Doven van België (KSVDB) is lid van CISS. Het CISS organiseert elke vier jaar de Deaflympics. De Deaflympics Winter - en Zomerspelen vinden plaats in het jaar na de Olympische Spelen en de Paralympics Winter - en Zomerspelen. Meer info www.deaflympics.com International Paralympic Committee (IPC) Het International Paralympic Committee (IPC) organiseert de Paralympische Spelen. De Paralympics Winter- en Zomerspelen vinden onmiddellijk na de Olympische Winter - en Zomerspelen op dezelfde locatie plaats. De deelnemers zijn topsporters met een lichamelijke en/of visuele handicap. Het is mogelijk dat ook topsporters met een verstandelijke handicap in de toekomst kunnen meedoen. Het Belgian Paralympic Committee (BPC) is lid van IPC. Meer info www.paralympic.org Special Olympics International (SOI) Special Olympics International (SOI) vormt de overkoepelende organisatie van de nationale Special Olympic organisaties, dus ook Special Olympics Belgium (SOB). Het SOI organiseert één keer om de vier jaar de Special Olympics Wereldspelen voor sporters met een verstandelijke handicap. De Special Olympics Winter- en Zomerspelen vinden plaats in het jaar vóór de Olympische Spelen en de Paralympics Winter- en Zomerspelen. Meer info www.specialolympics.com OPLEIDING EN VORMING Het spreekt voor zich dat zeker in gehandicaptensport goed opgeleide begeleiders, trainers en instructeurs nodig zijn. Het begeleiden van sporters met een handicap en het initiëren van sporten aan sporters met een handicap vergt een zeker inzicht en vaardigheid. Het is dan ook belangrijk dat gemotiveerde begeleiders en trainers de kans krijgen om zich op dit vlak bij te scholen. Op het vlak van opleiding en vorming voor het begeleiden of trainen van sporters met een handicap zijn er in Vlaanderen verschillende organisaties actief. Opleidingsaanbod Vlaamse Trainersschool De Vlaamse Trainersschool is een samenwerkingsverband tussen het BLOSO, de Vlaamse sportfederaties, de Vlaamse universiteiten met een opleiding Lichamelijke Opvoeding (Brussel, Gent en Leuven) en de Vlaamse Hogescholen. De Vlaamse Trainersschool biedt een waaier van opleidingen aan. Binnen het opleidingsaanbod gaat er bijzondere aandacht naar het leren omgaan met sporters met een handicap. Het is de bedoeling dat meer sportbegeleiders hun sporttechnisch en pedagogisch inzicht verruimen naar deze doelgroep en door het volgen van een aanvullende opleiding een erkend attest verwerven. Het opleidingsaanbod in het kader van gehandicaptensport omvat twee pijlers: aanvullende opleidingen en een gehandicaptensportspecifieke opleiding boccia.

30 HOOFDSTUK 1 GEHANDICAPTENSPORT IN VLAANDEREN, BELGIË EN INTERNATIONAAL 31 Aanvullende module gehandicaptensport Deze opleiding richt zich tot alle gediplomeerde initiators, trainers of instructeurs in een specifieke sporttak en omvat een sporttakoverschrijdende en een sportspecifieke module. In de sporttakoverschrijdende module (7 uur) wordt er aandacht besteed aan de gehandicaptenstructuur, de verschillende handicapgroepen en hun specifieke eigenschappen zoals de bewegingsmogelijkheden van deze sporters en de invloed van fysieke inspanning. Daarnaast maken de cursisten via praktische werkvormen kennis met het leren rijden en balanceren met een rolstoel, het omgaan met sporters met een visuele handicap, het gericht communiceren met sporters met een auditieve handicap en met didactische tips voor het begeleiden van sporters met een verstandelijke handicap. Voor zwemmen, paardrijden, judo, basket, voetbal, boccia en rolstoeltennis is reeds een sportspecifieke module uitgewerkt (7 uur). Hier wordt de vertaalslag gemaakt naar de specifieke sport. De cursisten maken kennis met de noodzakelijke aanpassingen (materiaal, infrastructuur, reglementen) en de principes van het classificatiesysteem. Via praktijkoefeningen worden de basisprincipes bijgebracht om de specifieke sport op een veilige manier aan te leren en de beleving bij de sporter met een handicap te vergroten. Tijdens de stage krijgen de cursisten de kans om de opgedane ervaringen te toetsen aan het werkveld. Betrachting is om naar de toekomst voor zoveel mogelijk sporten een sportspecifieke module voor het begeleiden van sporters met een handicap te ontwikkelen. Initiator opleiding boccia Door het volgen van deze gehandicaptensportspecifieke opleiding (43 uur) leert de cursist naast de algemene doelstellingen van een initiatoropleiding de functionele mogelijkheden van de bocciaspeler inschatten. De specifieke aanpassingen aan materiaal, reglementen, veiligheid en omkadering worden eveneens besproken. Doorheen de cursus wordt de vaardigheid om boccia te initiëren ontwikkeld en leert de cursist de tactische aspecten van het bocciaspel aan de man te brengen. Bijzondere aandacht gaat ook naar de mentale begeleiding in functie van de competitie. Via een aanvullende korte stage maakt de cursist kennis met het reilen en zeilen in het werkveld. Opleidingsaanbod gehandicaptensportfederaties Opleidingen en bijscholingen voor scheidsrechters en officials worden georganiseerd voor de handicapspecifieke sporttakken als boccia, goalbal, rolstoelbasketbal, rolstoelhockey en torbal. Bijscholingen voor clubbestuurders en clubtrainers worden al dan niet in samenwerking met diverse partners georganiseerd: Provinciale en Brusselse Sportdiensten, SPORTAC, Bond voor Lichamelijke Opvoeding (BVLO), Vlaamse Trainersschool (VTS), Opleidingsaanbod Provinciale en Brusselse Sportdiensten Bijscholingen en studiedagen worden al dan niet in samenwerking met diverse partners georganiseerd door de Provinciale en Brusselse Sportdiensten: Vlaamse Trainersschool (VTS), Vlaams Instituut voor Sportbeheer (ISB), Vlaams Bureau voor Sportbegeleiding (VLABUS), SPORTAC, Bond voor Lichamelijke Opvoeding (BVLO),

2 SOORTEN HANDICAPS

SOORTEN HANDICAPS 35 2 SOORTEN HANDICAPS Er bestaat een grote diversiteit aan handicaps, aangeboren of verworven. In dit hoofdstuk worden de meest voorkomende soorten handicaps toegelicht. Per handicap wordt kort gesitueerd wat de handicap omvat, samen met enkele tips bij het sporten. LICHAMELIJKE HANDICAP Amputatie Amputatie van een lichaamsdeel is zowel lichamelijk als emotioneel een uiterst ingrijpend gebeuren. De functie van het geamputeerde lichaamsdeel is gedeeltelijk of volledig verdwenen. Het is een traumatische ervaring die door elk individu anders wordt ervaren. Veel personen met een amputatie hebben nog lange tijd hinder van fantoompijnen. Het gevoel dat het geamputeerde lichaamsdeel er nog aan zit, warm en koud aanvoelt, jeukt of nog pijn doet. Deze symptomen kunnen met de tijd verminderen en volledig verdwijnen. Oorzaken amputatie afwijkende vormen van ledematen bij de geboorte infectie ongeval pijnklachten slechte bloedvaten trombose en embolie verbranding/bevriezing

36 HOOFDSTUK 2 SOORTEN HANDICAPS 37 Amputaties op verschillend niveau arm/hand/vingers vinger(s) één of meer kootjes of vingers zijn geamputeerd hand amputatie tot en met het polsgewricht onderarm amputatie door het ellebooggewricht of er onder bovenarm amputatie tussen schouder en elleboog been/voet/tenen tenen één of meer kootjes of tenen zijn geamputeerd voet amputatie tot halverwege voet onderbeen amputatie door kniegewricht of er onder bovenbeen amputatie tussen de heup en het kniegewricht. Tips bij het sporten de stomp kan heel gevoelig zijn: oppassen met stoten tegen voorwerpen en harde ondergronden, soms is er specifieke verzorging met bijv. windels noodzakelijk sommigen zijn nog niet over dit trauma heen en schamen zich ervoor, gemeenschappelijk douchen kan problematisch zijn, niet forceren opgepast in natte ruimten ( vooral mensen die zich met krukken verplaatsen of huppen), let op dat de doppen van de krukken niet versleten zijn het verplaatsen van de dagelijkse rolstoel naar de sportrolstoel is in het begin veelal een angstig gebeuren, dikwijls is er nog te weinig zelfvertrouwen stimuleer het gebruik van het douchestoeltje bij het douchen (bij beenamputatie). Hersenverlamming Bij personen met een hersenverlamming onderscheiden we 2 grote groepen, de CP- groep (beschadiging aan de nog niet volgroeide hersenen van een kind) en de CVA- groep (beroerte en hersenbloeding) Cerebral Palsy (CP) Oorzaken CP (cerebral palsy) of hersenverlamming infectie tijdens de zwangerschap (vb. rode hond) zuurstofgebrek tijdens de geboorte. Bij CP is er vooral schade in het gebied van de hersenen dat instaat voor de controle van de spiertonus en reflexen. Gevolgen CP spastische bewegingen ongecontroleerde en ongecoördineerde bewegingen hemiplegie, diplegie en tetraplegie*. Cerebral Vasculair Accident (CVA) Oorzaken CVA (cerebral vasculair accident) of bloeding in de hersenen hoge bloeddruk aderverkalking forse klap op het hoofd zwakke plek in een bloedvat onbekende redenen. Gevolgen CVA verzwakte motorische functie in de extremiteiten (bovenste, onderste of beide)

38 HOOFDSTUK 2 SOORTEN HANDICAPS 39 verzwakte sensorische functie spraak - en taalproblemen (niet kunnen overbrengen wat men wil zeggen of niet begrijpen wat gezegd wordt) mentale verwarring. Ruggenmergletsel (dwarslaesie) Een dwarslaesie is een onderbreking van de opstijgende en afdalende zenuwbanen in het ruggenmerg. De functies onder het ruggenmergletsel en de controle hierop zijn gedeeltelijk of compleet uitgevallen. Tips bij het sporten maak gebruik van heldere en concrete taal, herhaling is dikwijls noodzakelijk neem rustig de tijd bij de communicatie, het is voor beide partijen niet altijd duidelijk wat bedoeld wordt, stel de vraag indien nodig op een andere manier, laten antwoorden via ja of nee kan duidelijkheid scheppen stimuleer de persoon zelf zoveel mogelijk in de communicatie bied de leersituaties stap voor stap aan streef naar zoveel mogelijke zelfstandigheid, grijp niet te snel in pas het tempo aan bij een verminderd houdings - en bewegingsgevoel zie erop toe dat de sporter zich niet overschat maar ook niet onderschat maak indien nodig gebruik van hulpmiddelen (vb. footstraps: dit zijn riemen die dienen om de voeten te fixeren) om het bewegingscomfort te bevorderen. Hemiplegie = verlamming aan één zijde van het lichaam Tetraplegie of quadriplegie = verlamming van de vier ledematen Diplegie of paraplegie = verlamming aan beide zijden van het lichaam, beide armen, beide benen Oorzaken dwarslaesie ongeval beschadiging van het ruggenmerg met of zonder wervelbeschadiging tumorproces van het ruggenmerg of het omringende bot aangeboren bijv. door een open rug vasculair bijv. bloedingen, trombose, embolie niet-aangeboren bijv. bacteriële/virale infectie Soorten laesie De uitgebreidheid van de laesie wordt bepaald door de hoogte en de locatie van de ruggenmergonderbreking: tetraparese (uitval van zowel armen als benen) paraparese (uitval van romp/buik/benen). De laesie uit zich in drietal verschijnselen: sensibele (gevoels-) uitval motorische (bewegings-) uitval vegetatieve uitval. Sensibele uitval Door de onderbreking van de opstijgende banen van het centrale zenuwstelsel naar de hersenen zullen prikkels die verstuurd worden van onder de laesie niet meer bewust waargenomen worden. Functies onder de laesie kunnen compleet of incompleet zijn.

40 HOOFDSTUK 2 SOORTEN HANDICAPS 41 Deze stoornis betreft dus de gewaarwording van aanraking, pijn, tast, koude/warmte, houdings- en bewegingsgevoel. Tips bij het sporten houd rekening met het gemis aan pijngewaarwording, ook bij wondjes let op voor een sneller balansverlies wegens een verminderd of gemis aan gevoel bij het zitten let op bij het douchen, of buitensportactiviteiten, want er is een verminderd of in sommige gevallen geen koude - of warmtegevoel. Motorische uitval Door een onderbreking in de dalende banen die prikkels geleiden vanuit de hersenen naar de spiergroepen wordt de spier niet geprikkeld. Er treedt geen spiercontractie op onder het niveau van de laesie. Ook hier kan de uitval compleet of incompleet zijn. De verlamming uit zich op 2 manieren: spastische verlamming en slappe verlamming Tips bij het sporten hou er rekening mee dat sommige personen met een dwarslaesie die zich verplaatsen in een rolstoel nog een sta - en loopfunctie hebben informeer u over de hoogte van de laesie; hoe hoger de laesie, hoe meer functie-uitval van de spieren en hoe afhankelijker van hulpmiddelen en/of begeleiders kijk na of de sportaccommodatie voldoende toegankelijk is. Vegetatieve uitval Het vegetatieve zenuwstelsel zorgt onder meer voor bepaalde processen van de organen. Namelijk de processen die je niet met je wil kan beïnvloeden (vb. hoogte bloedsuikerspiegel en bloeddruk). Door de onderbreking in het ruggenmerg ontstaan er vegetatieve stoornissen met name in darm/blaasfunctie, regeling van lichaamstemperatuur, het vaatstelsel enz. Tips bij het sporten las voldoende pauzes in, want er kan gemakkelijk oververhitting (rood aangezicht, ) optreden; opgelet want sommigen kunnen niet zweten informeer je vooraf naar de ernst van de handicap (incontinentie, bloeddrukschommelingen, ) Anderen Ook de hieronder vermelde beperkingen kunnen gecatalogeerd worden onder de motorische handicaps. De gangbare term voor deze groep is Les autres of anderen: gewrichtsvergroeiingen spierziektes bewegingsbeperking dwerggroei

42 HOOFDSTUK 2 SOORTEN HANDICAPS 43 ZINTUIGLIJKE HANDICAP Visuele handicap (blinden en slechtzienden) Elke visuele handicap is uniek. Er kan een verminderde gezichtsscherpte zijn of een beperkt gezichtsveld. De sporter kan lichtschuw zijn of heeft problemen met contrastverwerking. Een aandoening kan progressief zijn, de sporter is blind geboren of geworden. Het didactisch handelen wordt door deze individuele beperkingen bepaald. Tips bij het sporten geef duidelijke instructies en begeleid het voorbeeld van medesporter of uzelf ook verbaal zorg voor een omgeving waarin de persoon met een visuele handicap zich vertrouwd voelt let op hoe je aanduidingen geeft: het woord "daar" werkt niet als je niet ziet waar "daar" is, gebruik termen zoals :links van je, rechts van je, voor je, achter je maak gebruik van het aanwezige contrast in de zaal draag zelf duidelijke kledij bied oefenstof in kleine delen aan, de bewegingservaring van slechtzienden en blinden is meestal beperkter dan bij personen met een normaal zicht geef voor de les aan waar er objecten staan en leid de sporter eventueel langs de toestellen let op voor obstakels (rondslingerende materialen). Auditieve handicap (doven en slechthorenden) Bij doofheid is het gehoor zo gestoord dat het verstaan van de spraak via het gehoor, met of zonder hoorapparaat onmogelijk is. Bij slechthorendheid is het verstaan van de spraak via het gehoor met of zonder hoorapparaat moeilijk maar niet onmogelijk. Personen met meer dan 55dB hoorverlies hebben problemen met de auditieve communicatie. Een goede visuele communicatie en informatie is uiterst belangrijk voor doven en slechthorenden. Sommige personen met een auditieve handicap hebben evenwichtsproblemen omdat de drie halfcirkelvormige kanalen in het binnenoor beschadigd zijn. Dit heeft gevolgen op de algemene coördinatie en motoriek. Tips bij het sporten sta in het gezichtsveld van de dove sporter, oogcontact is belangrijk zorg voor voldoende licht praat duidelijk en met eenvoudige woorden ondersteun je uitleg met gebaren of gebruik pictogrammen maak gebruik van demonstratie informeer voor je begint of alles goed begrepen is betrek de dove sporter zoveel mogelijk bij de hele groep schakel eventueel een gebaren- of orale tolk in VERSTANDELIJKE HANDICAP Personen met een verstandelijke handicap zullen vanwege hun verstandelijke beperking altijd enige vorm van begeleiding nodig zullen hebben. Het gaat om personen met een IQ van 75 of lager. Binnen de sportsector spreekt men over een verstandelijke handicap wanneer deze voor het

44 HOOFDSTUK 2 SOORTEN HANDICAPS 45 18de levensjaar tot uiting komt. Bij dementie en bij een op latere leeftijd opgelopen hersenbeschadiging spreekt men niet meer over personen met een verstandelijke handicap. De verschillen tussen personen met een verstandelijke handicap zijn groot. We kunnen deze heterogene groep beschrijven aan de hand van een drietal gedragsaspecten: cognitief sociaalaffectief psychomotorisch. Het cognitieve aspect het verstandelijk functioneren, hoe denkt, onthoudt, leert en neemt iemand iets waar. Het sociaalaffectieve aspect hoe maakt iemand contact, hoe gaat iemand om met de anderen, hoe toont iemand zijn gevoelens. Hier zijn de onderlinge verschillen groot. Het psychomotorische aspect de bewegingsvaardigheden van iemand. Deze personen hebben meestal een kleinere bewegingservaring kunnen opdoen dan personen zonder verstandelijke handicap. Velen hebben ook een of meer bijkomende stoornissen die invloed kunnen hebben op hun bewegingsvaardigheid. Zintuiglijke beperkingen (oog - en oorafwijkingen) Orgaanafwijkingen (hartafwijkingen of aandoeningen aan de longen) Afwijkingen in de bouw van het bewegingsapparaat Neurologische stoornissen in het centrale zenuwstelsel (hoge spiertonus, onwillekeurige bewegingen) Tips bij het sporten houd er rekening mee dat ze onderling sterk kunnen verschillen deze personen zijn vatbaarder voor blessures daar zij vaak ook bijkomende lichamelijke handicaps hebben besteed extra aandacht aan hygiëne gebruik eenvoudige woorden en geef eenvoudige opdrachten maak gebruik van visuele hulpmiddelen zoals pictogrammen voorzie extra begeleiding werk in kleine groepjes herhaal de opdracht regelmatig probeer u in te leven in de mogelijkheden en beperkingen van de deelnemers. PSYCHISCHE BEPERKING Een psychische beperking duidt op een of meer ziekteverschijnselen veroorzaakt door stoornissen in de waarneming of het denken. Het gaat dus over zieke personen die kunnen genezen. Het al dan niet sporten voor personen met een psychische beperking hangt af van de diagnose. Voor personen die acuut psychotisch zijn is sportbeoefening in eerste instantie niet aangewezen.medicatie is onontbeerlijk in de behandeling van psychische beperkingen. Dit kan het functioneren van de persoon in kwestie belemmeren. Het ontstaan van een psychische stoornis is een combinatie van: biologische factoren: aanleg, erfelijkheid, afwijkingen in de structuur van bepaalde hersengebieden omgevingsfactoren: opvoeding, sociale omstandigheden, maatschappelijke eisen, steun en opvang vanuit de omgeving

46 HOOFDSTUK 2 SOORTEN HANDICAPS 47 psychische factoren: persoonlijke eigenschappen zoals perfectionisme, faalangst, zelfvertrouwen traumatische ervaringen: incest, mishandeling, ernstige ziekte of ongeval, ontslag. Ziektebeelden 1 ADHD aandachtsstoornis + hyperactiviteit 2 Schizofrenie stoornis in denken en waarnemen 3 Angststoornis bang zijn als er geen aanleiding toe is 4 Eetstoornis boulimia (vraatzucht gevolgd door braken), anorexia (onweerstaanbare drang om af te vallen) en binge eating (eetbuien zoals bij boulimia maar niet gevolgd door braken of gebruik van laxeermiddelen). 5 Verslaving drank, drugs en medicijnen Tips bij het sporten zorg voor een duidelijke en eenvoudige instructie en vermijd te veel uitleg tegelijk houd rekening met fysieke (overschatten/onderschatten) en cognitieve beperkingen en ken de neveneffecten van medicatie (concentratieverlies, zwaarlijvigheid, evenwicht, dorst, ) maak duidelijke afspraken en volg die consequent op aanvaard dat deze personen anders zijn, maar ga ze niet betuttelen en behandel hen op een volwassen manier aanvaard de beperktheden van deze personen, luister actief, probeer je in te leven en stimuleer wat ze wel kunnen ken je eigen grenzen en maak ze duidelijk.

3 KNELPUNTEN VOOR SPORTDEELNAME DOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP

KNELPUNTEN VOOR SPORTDEELNAME DOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP 51 3 KNELPUNTEN VOOR SPORT- DEELNAME DOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP Zowel personen met een handicap als sportclubs ondervinden in de praktijk diverse knelpunten bij het willen deelnemen aan of het aanbieden van gehandicaptensport. In dit deel worden deze knelpunten op een rijtje gezet om een duidelijker beeld te schetsen waar die gesitueerd zijn. Vervolgens wordt er besproken hoe er kan op ingespeeld worden. KNELPUNTEN VOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP Persoonsgebonden van aard Ernst en aard van de handicap Naargelang de soort en de ernst van de handicap worden er meer of minder knelpunten ervaren bij sportdeelname. Een rolstoelgebruiker zal meer belemmeringen ondervinden op gebied van toegankelijkheid van de sportaccommodaties en vervoer naar het sportgebeuren dan iemand met een andere motorische handicap die wel nog kan stappen. Een blinde of slechtziende persoon zal vooral belemmeringen ondervinden op gebied van het zich verplaatsen naar de sportactiviteit en vereist meer begeleiding tijdens de sportactiviteit. Een dove of slechthorende persoon zal vooral belemmeringen ondervinden op het gebied van communicatie, want hij voelt zich dikwijls niet begrepen of begrijpt zelf niet alles. Een persoon met een verstandelijke handicap zal belemmeringen ondervinden naargelang de graad van zijn verstandelijk niveau. Meestal is individuele begeleiding nodig. Gedragsproblemen kunnen eveneens een belemmering vormen. Bij een persoon met een psychische beperking is het individueel afhankelijk of hij al dan niet geïntegreerd kan worden in een sportclub.

52 HOOFDSTUK 3 KNELPUNTEN VOOR SPORTDEELNAME DOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP 53 Motivatie Er bestaat tegenwoordig een groeiend aanbod van activiteiten. Hierdoor heeft men meer keuzemogelijkheden in de vrijetijdsbesteding. Vaak kiest men dan voor een andere vorm van vrijetijdsbesteding dan sport. Een grote groep personen met een handicap heeft gewoon geen zin om te sporten. Sportende personen met een handicap moeten vaak omwille van medische problemen voor kortere of langere tijd hun sportdeelname staken. Om na het genezingsproces opnieuw te starten met sporten moet men soms veel moed en inspanning aan de dag leggen. Volgens een recent onderzoek (januari 2004) van de KU Leuven o.l.v. Y. Vanlandewijck en P. Van de Vliet (studie uitgevoerd in opdracht van Vlaams minister van Sport, Marino Keulen) hebben non-participanten meestal vooroordelen over sport, zoals "sport is overbodig" of "sport is risicovol". Dit maakt dat de motivatie vaak op een laag pitje zit. Psychologisch van aard door deze mensen zich niet onder valide mensen durven te begeven om te sporten, maar ook het onterechte idee dat zij niet in staat zijn om te sporten zijn grote knelpunten. Hierin schuilt het lage zelfvertrouwen en gebrek aan kennis over hun eigen sportmogelijkheden. Drempelvrees Vaak hebben mensen met een handicap een grote drempelvrees om naar een sportactiviteit te gaan. Dit heeft te maken met een aantal factoren: Hoe is het onthaal? Heeft de sportclub voldoende kennis en begrip voor hun beperkingen? Wordt men niet te veel aangestaard? Is men welkom? Zijn de sportactiviteiten voldoende aangepast? Zijn de sportbegeleiders voldoende opgeleid? Is er teveel betutteling en medelijden? Is er niet teveel kans op blessures? Acceptatie van de handicap Personen met een aangeboren handicap hebben over het algemeen minder moeite om de eigen handicap te accepteren. Personen die een niet-aangeboren handicap hebben, zoals bijvoorbeeld na een ongeval, moeten meestal eerst een lang proces van aanvaarding van de handicap doorworstelen. Tijdens deze fase wordt zelden aan sporten gedacht. Zij moeten eerst deze psychologische barrière overwonnen hebben. Zelfbeeld, schaamte, zelfvertrouwen Het beeld dat men van zichzelf heeft en de persoonlijke houding ten aanzien van de eigen handicap blijken belangrijke oorzaken te zijn van niet-sporten. Het schaamtegevoel waar- Sociaal van aard Houding van de omgeving ten opzichte van hun sportdeelname Non-participanten worden niet actief aangemoedigd tot sportbeoefening door hun omgeving of door professionele hulpverleners. Meestal door onwetendheid of overbescherming denken de familieleden, vrienden, zelfs medici (bijv. huisdokter, kinesist) dat sport voor een bepaalde persoon met een handicap niet geschikt is. Een correcte beeldvorming betreffende gehandicaptensport voor het brede publiek en voor de professionele hulpverlener dringt zich op.

54 HOOFDSTUK 3 KNELPUNTEN VOOR SPORTDEELNAME DOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP 55 Sociale contacten Het uitbouwen van sociale contacten is een van de belangrijkste redenen om te blijven sporten. Wie zich aanvaard voelt door de andere leden, zal niet zo vlug afhaken. Samen met vrienden sporten is stimulerend om te volharden. Voor wie de eerste maal naar een sportclub wil, zal de drempel lager zijn wanneer hij of zij een kennis heeft die lid is in de club. In het andere geval is een goede ontvangst en persoonlijke benadering belangrijk. Daarom wordt best een contactpersoon aangeduid in de sportclub die als vertrouwenspersoon voor personen met een handicap kan optreden. Organisatorisch van aard Sportmogelijkheden Vermits de doelgroep relatief klein is en de onderlinge verschillen zeer groot zijn, is het niet mogelijk om in elke gemeente diverse sportactiviteiten te organiseren voor personen met een handicap. Dit betekent dat er relatief weinig specifieke gehandicaptensportclubs bestaan. Er zijn ook weinig gewone sportclubs waar personen met een handicap terecht kunnen. Als gevolg hiervan moeten er meestal grote afstanden afgelegd worden om een bepaalde sport te kunnen beoefenen. Vervoer Vervoer is een van de grootste knelpunten voor deelname aan sportactiviteiten door personen met een handicap. Het openbaar vervoer beantwoordt niet altijd aan de vraag waardoor de mogelijkheden enorm beperkt zijn voor personen met een handicap om ter plaatse te geraken. Sommige gemeenten bieden aangepast vervoer aan, maar deze zijn meestal beperkt tot de gemeentegrenzen en welbepaalde uren overdag en niet 's avonds of in het weekend wanneer de sportactiviteiten plaatsvinden. Meestal wordt een beroep gedaan op familieleden, vrienden of professionele hulpverleners voor het vervoer naar de sportactiviteit. Trainers en kader Er is momenteel een groot tekort aan deskundige en goed opgeleide trainers die de sportactiviteiten kunnen begeleiden. Ook de vrijwilligers die mee ingeschakeld worden missen meestal kennis en ervaring. Vele trainers en clubbestuurders staan over het algemeen positief ten opzichte van personen met een handicap, maar wel terughoudend als het gaat om trainingstechnische aspecten. Dit kan opgelost worden door het stimuleren van het volgen van specifieke opleidingen van de Vlaamse Trainersschool en andere bijscholingen. Toegankelijkheid De toegankelijkheid van sportaccommodaties kan vooral voor rolstoelgebruikers ontoereikend zijn. Toegankelijkheid is een ruimer gegeven dan alleen de sportzaal, ook o.a. de cafetaria als middelpunt van het sociale gebeuren, de toiletten, de doucheruimten, parkeerplaatsen behoren tot de toegankelijkheid van een sportaccommodatie. Een goede toegankelijke sportaccommodatie is een basisvoorwaarde voor sportbeoefening voor personen met een handicap. Tijdstip Het tijdstip waarop de sportactiviteiten plaatsvinden kan bij bepaalde personen met een handicap een hinderpaal zijn. Leerlingen van het Bijzonder Onderwijs komen vaak laat thuis omdat ze met een busje van school naar huis gebracht worden. Personen die in instellingen verblijven zijn meestal gebonden aan welbepaalde uren omwille van andere activiteiten die in de instelling gepland worden of van het beschikbaar zijn van begeleiders uit de instelling zelf. De sportactiviteit kan men best plannen

56 HOOFDSTUK 3 KNELPUNTEN VOOR SPORTDEELNAME DOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP 57 in het kader van de doelgroep, bijv. tijdens het weekend of op een woensdagnamiddag. dat bij een eerste kennismaking het ijs snel gebroken is en dat sporters met een handicap vaak de meest enthousiaste leden zijn. Kosten Aangepast sportmateriaal, vooral voor mensen die rolstoelgebonden zijn, is duur. Bijv. een specifieke tennissportrolstoel kan gemakkelijk 5 000,00. kosten. In Vlaanderen bestaat hiervoor nog steeds onvoldoende tegemoetkoming vanuit het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap en moeten de betreffende personen zelf instaan voor de hoge kosten. Alleen de provincie Limburg heeft een specifiek subsidiereglement voor de aankoop van aangepast sportmateriaal. Informatie Veel personen met een handicap leiden een geïsoleerd bestaan. Zij blijken dus ook moeilijk de kanalen te vinden waar zij terecht kunnen voor informatie over gehandicaptensport. Zij argumenteren dat er onvoldoende informatie over aangepast sporten bestaat. Deze informatie is te verkrijgen bij de contactpersonen van de Provinciale Sportdiensten of bij de gehandicaptensportfederaties. KNELPUNTEN VOOR SPORTCLUBS Onbekend maakt onbemind! Gewone sportclubs staan dikwijls huiverachtig tegenover het idee om personen met een handicap in hun sportclub toe te laten om te sporten. Vaak hebben zij personen met de zwaarste motorische en verstandelijke beperkingen voor ogen. Onbekend maakt onbemind! De ervaring leert echter Aanvaarding van personen met een handicap De leden van de club moeten een gewenningsproces doorlopen bij het aanvaarden van personen met een handicap binnen de vereniging. Afwijzende reacties door leden komen voor en moeten onderkend worden. Het komt erop aan correcte informatie te verschaffen aan de leden en als bestuur volledig achter de integratie van personen met een handicap te staan om kans op slagen te maken. Organisatorische knelpunten Kosten Het aanbieden van sport voor personen met een handicap kan bijkomende kosten vergen maar hoeft niet altijd een grote meerkost te betekenen. Zo is er een aantal sporttakken die weinig aanpassingen en dus weinig extra kosten vergen zoals bijvoorbeeld badminton en tafeltennis. Gaat het om personen met een verstandelijke handicap dan zal de meerkost zich vooral situeren in de extra begeleiding voor, tijdens en na het sportgebeuren. Sportbeoefening voor personen met een psychische beperking brengt geen extra kosten met zich mee. Aanpassingen Afhankelijk van de doelgroep die men beoogt en de sporttak die men wil beoefenen zal de meerkost al dan niet groot zijn voor wat betreft materiaal of accommodatie. Indien men bijvoorbeeld een rolstoelbasketbalclub wil oprichten zal men diep in de geldbeugel moeten tasten