(Leer)kracht van onderzoek

Programmaboekje symposium (Leer)kracht van onderzoek 5 juni 2014 13.00 tot 17.30 uur Fontysgebouw Sittard 75 presentaties van praktijkonderzoek, vóór en dóór aanstaande en zittende leraren Plenaire lezing door prof. dr. Bas Haring, filosoof en wetenschapper Literair intermezzo door dichter Theo Danes Bernardinuscollege, Beroepscollege Parkstad Limburg, Blariacumcollege, BC Broekhin, Charlemagne College, Connect College, DaCapo College, Graaf Huyn College, LVO Maastricht, LVO Parkstad, LVO Weert, Sintermeertencollege, S.G. Sophianum, Trevianum Scholengroep, S.G. Sint Ursula, Fontys Lerarenopleiding Sittard, Welten-instituut (Open Universiteit), TIER (Universiteit Maastricht), School of Business and Economics (Universiteit Maastricht) www.aosl.nl

Inhoudsopgave Voorwoord... 3 1. Programma... 4 2. Praktische informatie (algemeen)... 5 3. Informatie voor presentatoren en zaalvoorzitters... 7 4. Overzicht posterpresentaties onderzoek 3 e -jaars FLOS-studenten... 8 5. Beschrijvingen 1 e parallelsessie: 4 e -jaars FLOS-studenten...10 6. Beschrijvingen 2 e parallelsessie: zittende docenten en promovendi...15 7. Plattegrond Fontysgebouw: sessielokalen...21 2

Voorwoord Geachte symposiumdeelnemer, Van harte welkom op de 3 e editie van het AOSL-symposium vóór en dóór leraren (in opleiding), dit jaar getiteld (Leer)kracht van onderzoek. Onder de vlag van de Academische Opleidingsschool Limburg (AOSL) zet een aantal onderwijspartners zich gezamenlijk in voor de ontwikkeling en uitvoering van praktijkgerichte opleiding en professionalisering van leraren voortgezet onderwijs in Limburg. Een speerpunt daarbij is het stimuleren van onderzoek door leraren (in opleiding). Hierbij gaan de eigen professionalisering en het bijdragen aan de ontwikkeling van de school hand in hand. Leraren ontwikkelen in hun eigen beroepspraktijk specifieke en waardevolle aanpakken en kennis, die de aandacht van collega s van andere scholen verdient. Het AOSL-symposium biedt leraren (in opleiding) een podium én de uitdaging om de aanpak en opbrengsten van eigen onderzoek met anderen te delen. Dit jaar kunt u kiezen tussen een recordaantal van bijna 75 presentaties en posters. Ruim 50 onderzoekpresentaties van afstudeerders en zittende leraren worden in een tiental aparte presentatieruimtes in twee rondes aangeboden. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om tijdens twee (wissel)rondes 20 posterpresentaties te bekijken en naar aanleiding daarvan in gesprek te gaan met studenten die op diverse scholen kleinschalig onderzoek uitvoerden. Aan het begin van de middag geeft filosoof en wetenschapper prof. dr. Bas Haring zijn perspectief op het leren en professionaliseren van leraren en de rol van onderzoek daarin. Daarnaast kijkt de dichter en cabaretier Theo Danes via twee korte intermezzi vanuit een literaire bril naar onderwijs en het beroep van leraar. Ik wens alle deelnemers een inspirerende en plezierige middag toe. De volgende editie van het AOSLsymposium zal plaatsvinden op donderdagmiddag 11 juni 2015. Ook dan bent u weer van harte welkom. Namens de AOSL-symposiumcommissie 2014 Dr. Frank Crasborn, voorzitter 3

1. Programma Het eerste en plenaire deel van het symposium vindt plaats in de Kleine Zaal van de Sittardse Schouwburg. Zaal bereikbaar via ingang belendende Fontysgebouw, Mgr. Claessensstr. 4, Sittard. Vanaf 12.45 uur: Inloop en ontvangst deelnemers symposium met koffie/thee en muffins Tevens eerste mogelijkheid bezichtigen posterpresentaties 13.30 uur: Opening door dagvoorzitter drs. Ton Lenders (AOSL) 13.40 uur: Literair intermezzo door dichter Theo Danes 13.45-14.15 uur: Plenaire lezing door prof.dr. Bas Haring, filosoof en wetenschapper Het tweede deel van het symposium vindt plaats in de onderwijsruimten van het Fontysgebouw (zie voor exacte locaties de plattegrond verderop in dit boekje). 14.15-14.45 uur: Wisselronde en posterpresentaties (met fris) 14.45-15.45 uur: 1 e ronde parallelsessies met onderzoekspresentaties 15.45-16.15 uur: Wisselronde en posterpresentaties (met koffie/thee/fris) 16.15-17.15 uur: 2 e ronde parallelsessies met onderzoekspresentaties Het slot van het symposium vindt plaats in de Collegezaal 0.13A 17.15 uur: Literair intermezzo door dichter Theo Danes 17.20 uur: Prijsuitreiking beste poster en presentatie door dr. Frank Crasborn (AOSL) 17.30 uur: Nazit met drankje en hapje (restaurant Fontys) 4

2. Praktische informatie (algemeen) Symposiumcommissie Frank Crasborn (vz.) f.crasborn@fontys.nl Ton Lenders tlenders@aosl.nl Jo Gardeniers p.gardeniers@fontys.nl Sandra Bisschop sbisschop@aosl.nl Marlies Vissers m.visserscornelussen@fontys.nl Marjo Limpens m.limpens@fontys.nl Symposiumlocatie Fontys Lerarenopleiding Sittard Mgr. Claessensstraat 4 6131 AJ Sittard Tel. 08850-77088 Bereikbaarheid en parkeren Met de trein. Vanaf station Sittard is het 5 minuten lopen naar het Fontysgebouw dat naast de Sittardse schouwburg ligt. Komt u met de auto dan kunt u vlakbij betaald parkeren: In de parkeerkelder van het Fontysgebouw (beperkt aantal plaatsen) Op het parkeerterrein direct naast het Fontysgebouw Op de gemeentelijke parkeerplaats direct naast het parkeerterrein van Fontys Op de gemeentelijke parkeerplaats aan het einde van de parallelweg (sporthal) Deelname studenten Voor 3 e - en 4 e -jaars FLOS-studenten is actieve aanwezigheid op de symposiummiddag verplicht. Zelf inschrijvingsticket uitprinten en meenemen Nadat u heeft ingeschreven ontving u per e-mail een digitaal toegangsticket met daarop een barcode. Gelieve dit ticket zelf uit te printen en mee te nemen als toegangsbewijs. U hoeft niet apart in te schrijven voor de presentaties tijdens de parallelsessies. Die kunt u ter plekke kiezen. Ontvangst, badge en symposiumboekje De ingang voor het congres is aan de voorzijde van het Fontysgebouw (zie plattegrond achterin). Vanaf 12.45 uur kunt u zich aanmelden bij de informatiebalie (zie plattegrond). U ontvangt dan een badge met uw naam, het gedrukte symposiumboekje en een kopje koffie/thee. Tevens eerste mogelijkheid bezichtigen posterpresentaties. Infobalie en symposiumsecretariaat Tijdens de symposiummiddag is de informatiebalie, tevens symposiumsecretariaat, permanent operationeel (zie plattegrond). U kunt hier tijdens het symposium terecht met logistieke en praktische vragen. Sandra Bisschop en Marlies Vissers zullen u te woord staan. U kunt hen op die dag ook telefonisch bereiken via de conciërge onder nummer 08850-79611. 5

Kiezen van presentaties in twee parallelsessies Na het plenaire openingsdeel vinden er 2 rondes met parallelsessies plaats. Per ronde kunt u één parallelsessie kiezen. Elke sessie duurt 60 minuten. Aan de hand van de informatie in dit boekje kunt u vooraf of tijdens het symposium sessies kiezen. U kunt niet vooraf intekenen voor bepaalde sessies. Op het symposium gaat u naar de sessies waar uw interesse naar uit gaat. Daarbij geldt het adagium vol is vol. Posterpresentaties in 2 wisselrondes Naast het volgen van onderzoekpresentaties tijdens twee rondes, kunt u tijdens twee wisselrondes in gesprek gaan met de makers van de onderzoekposters. Deze vorm maakt een actieve en meer persoonlijke uitwisseling met de onderzoekers mogelijk. Verderop in het programmaboekje treft u de titels van alle posters aan, zodat u voor u interessante posters vooraf kunt selecteren. Prijsuitreiking beste presentatie en poster De presentaties en posters van 3 e - en 4 e -jaars FLOS-studenten worden door een onafhankelijke jury beoordeeld. Aan het eind van de middag worden prijzen uitgereikt voor de beste presentatie en de beste poster. Plattegrond Aan de binnenzijde van de achterkant van dit boekje treft u een plattegrond aan waarop u de lokalen van de parallelsessies kunt vinden. Helpdesk media-ict Zaalvoorzitters en presentatoren kunnen bij problemen met de mediavoorzieningen om assistentie ter plaatse vragen via telefoon 08850-78147 Eddie Geraerds-Thesingh zal u dan van dienst zijn. Koffie, thee en frisdrank Koffie, thee en frisdrank zijn doorlopend gratis beschikbaar in het restaurant van het Fontys gebouw. Nazit Na de afsluiting kunt u onder het genot van een drankje en een hapje napraten over de symposiummiddag. Ook hiervoor bent u van harte uitgenodigd. Het volgende AOSL symposium vindt plaats op donderdag 11 juni 2015 Ook dan bent u van harte welkom! 6

3. Informatie voor presentatoren en zaalvoorzitters Hieronder treft u per ronde met parallelsessies de formats en richtlijnen voor het verloop van de sessies aan: Er zijn 2 rondes met elk ongeveer 10 parallelsessies waaruit gekozen kan worden door deelnemers. Beide rondes duren precies 60 minuten. Tussen de 2 rondes met parallelsessies is er 30 minuten tijd om te wisselen naar het lokaal van de gekozen sessie in de volgende ronde én om de opgestelde onderzoeksposters te bekijken. Tijdens elke sessie is er in het betreffende lokaal een zaalvoorzitter aanwezig. Hij of zij introduceert de presentatoren, bewaakt de tijd en leidt het nagesprek. In elke ronde bestaan de sessies uit een presentatie- en een vragen/discussiedeel (zie hieronder). Tijdsoverschrijdingen zijn niet toegestaan! De start- en eindtijd van elke sessie en daarbinnen de presentatie- en discussietijd wordt (streng) bewaakt door de zaalvoorzitter. Ronde 1 en 2 parallelsessies: van 14.45-15.45 uur en van 16.15-17.15 uur Elke sessie bestaat uit een presentatiedeel en een discussiedeel. Bij 2 presentaties in één sessie duurt elke presentatie maximaal 20 minuten en blijven er 20 minuten over voor vragen en discussie. Bij 3 presentaties in één sessie duurt elke presentatie maximaal 15 minuten en blijven er 15 minuten over voor vragen uit en discussie met de zaal. De zaalvoorzitter bewaakt strikt de tijd en leidt de vragen- en discussieronde. Presentatoren in presentatieronde 1 en 2 dienen een stick met hun (ppt) presentatie mee te nemen. Wisselronde 1 en 2 posterpresentaties: van 14.15-14.45 uur en van 15.45-16.15 uur Tijdens de wisselrondes kiest u een of meerdere opgestelde posters waarop verslag wordt gedaan van een kleinschalig onderzoek. U kunt kiezen uit een aanbod van ongeveer 20 posters. U loopt naar de betreffende poster en gaat met de makers in gesprek over het gepresenteerde onderzoek. U kunt zich daarbij bijvoorbeeld kort laten informeren over het onderzoek, n.a.v. daarvan vragen stellen en/of gedachten en ideeën uitwisselen. Directe interactie en uitwisseling staat centraal in deze presentatievorm. 7

4. Overzicht posterpresentaties onderzoek 3 e -jaars FLOS-studenten Thema: Sectorkeuze 1. Invloed van vakdocenten op de sectorkeuze Studenten: T. Romijn, J. Kooijman, N. Jeha, R. Beckers Onderzoeksschool: Grotiuscollege Flos-begeleider: D. van Breukelen 2. Tevredenheid sectorkeuze Studenten: M. Hellenbrand, L. Huntjens, T. van de Voort, N. Custers Onderzoeksschool: Het Kwadrant, Sint-Maartenscollege, Groenewald, Beroepscollege Parkstad Limburg Flos-begeleider: D. van Breukelen 3. Invloed van mentor en decaan op de sectorkeuze Studenten: M. Roumans, Y. Heffels, K. van Vught Onderzoeksschool: DaCapo College, Bisschoppelijk College Broekhin Flos-begeleider: D. van Breukelen Thema: (Leren) Lezen 7. Mindmapping als motiverend element bij leesvaardigheid Studenten: Tove Berden, Roxanne van Kessel, Nadine Storken & Laura Vroomen Onderzoeksschool: Mbo-scholen en een NT2-school Flos-begeleider: Vincent Westerwoudt 8. Boekpromotie: de verlosser in het fictieonderwijs? Studenten: Eveliene Smeets, Pim van Basten Batenburg, Joost Bremen, Martijn Sturtewagen Onderzoeksschool: het Connect-college in Echt, het DaCapo-college in Sittard, het Herle-college in Heerlen en het Sint Maartens College in Maastricht. Flos-begeleider: Vincent Westerwoudt Thema: Werkvormen 4. Docenten en ICT binnen de les Studenten: Laurens-Jan Bovens, Youri Haagmans, Joyce Lups en Sander Wijsman Onderzoeksschool: Beroepscollege Parkstad Limburg, DaCapo College, Broekland College en Sint Maartenscollege Flos-begeleider: Frank Schure 5. Effectief samenwerkend leren Studenten: Jana Dauven, Robin Frusch, Chrissy Klomp Onderzoeksschool: Verschillende scholen Flos-begeleider: Raf Ensinck Thema: Motivatie 9. Huiswerkmotivatie van leerlingen wordt verhoogd door huiswerkformat Studenten: Ilona Franssen, Janou Nieste, Ryanda Soomers en Jeroen Metz Onderzoeksschool: Scholengemeenschap Sint Ursula te Heythuysen en DaCapo college te Sittard Flos-begeleider: Vincent Westerwoudt 10. Motivatieverschillen bij verschillende onderdelen van Engels Studenten: Jay Jongen, Freek Janssen en Mart Fijten Onderzoeksschool: Herle College, Beroepscollege Parkstad Limburg, locatie Holz Flos-begeleider: Hanneke Theelen 6. Didactische werkvormen Studenten: Christiaan Pepels, Dragan Pevulja, Jasper Verstappen, Ricky Slangen en Rens van Lieshout Onderzoeksschool: Verschillende scholen Flos-begeleider: Raf Ensinck 8

Thema: Engels spreken en lezen 11. Doeltaal is voertaal! Studenten: Ahmed Harfaoui Onderzoeksschool: Arcus College Flos-begeleider: Hanneke Theelen 12. Save time. Save your eyes. Read with BeeLine. Studenten: Indra Thehu, Sharon von Lümich, René Corten Onderzoeksschool: Bonnefantencollege Maastricht, Arcus College. Flos-begeleider: Hanneke Theelen 13. Welke methodes worden gebruikt om een VMBO-klas Engels te laten spreken tijdens een onderwijsleergesprek? Studenten: Devon Beunen, Janneke Bessems en Annelies Plugge Onderzoeksschool: Emma College Flos-begeleider: Hanneke Theelen 14. Total Physical Response. Woorden leren moet je doen! Studenten: Jasper Clerx, Maik Janssen, Roel Willems, Michel Friedrichs Onderzoeksschool: LVO Emmacollege, Dacapo college Flos-begeleider: Hanneke Theelen Thema: Pesten 18. De effectiviteit van pestprotocollen Studenten: Jeffrey Bertram, Sharon Corbeij, Gillian van de Wal, Kim Bartels Onderzoeksschool: Citaverde college, Brandenberg college, Graaf Huyn college Flos-begeleider: Peter Verheesen 19. Verschillende vormen van pestbeleid op vmbo/ mbo- scholen Studenten: Farah Sawed, Babette Vrancken, Dionne Wauben, Najlae Berrehili Onderzoeksschool: Niekee Roermond, Arcus college, Leeuwenborgh Flos-begeleider: Peter Verheesen 20. Pestbeleid op scholen Studenten: Dejan Krcmar, Hendrik Feldman, Shanice Sabel, Yvonne Gottfried Onderzoeksschool: Arcus college, Sint Ursula Scholengemeenschap, BC Broekhin Flos-begeleider: Peter Verheesen 21. Hoe bied ik als docent hulp bij pesten Studenten: Bora Uludag, Angela Claessens, Siri Custers, Claire Janssen Onderzoeksschool: Sophianum college, Stella Maris college, Citaverde college, Beroepscollege PL Flos-begeleider: Peter Verheesen Thema: Leefstijl 15. Alcoholgebruik bij jongeren in Midden-Limburg nader bekeken Studenten: Luc van den Boogaart, Pauline Leenders, Jarno Nagy Onderzoeksschool: Connect College, Mavo Roermond, DaCapo College Sittard Flos-begeleider: Reggie Berkers 16. De gezonde school Studenten: Emiel Claessen, Stella Entjes, Vaya Hol, Kevin Jacobs Onderzoeksschool: Emma College, Sophianum, Herle College, Connect College Flos-begeleider: Reggie Berkers 17. De groene school Studenten: Sjors Nijnens, Funs Peters, Bianca Schop, Ken Stassen Onderzoeksschool: Anoniem, scholen zijn gecodeerd met A, B, C, D. Specifieke informatie bij de onderzoekers beschikbaar Flos-begeleider: Reggie Berkers Thema: Werkvormen in de klas 22. Filmpjes en artikelen in de economieles Studenten: Mauth Beckers, Marije van de Kruijs en Aniek Peters Onderzoeksschool: Niekée, DaCapo College en Connect College Flos-begeleider: Frank Schure 23. Differentiatie in de klas Studenten: Milou Kik, Pascal Roumen en Saskia Montforts Onderzoeksschool: Locatie thermen, Leeuwenborgh en Gilde opleidingen Flos-begeleider: Hanneke Theelen 24. Gebruik van elektronische Leeromgevingen Studenten: Tim Frins, Rowie Lustermans en Chris Scholte Onderzoeksschool: Arcus, Stella Maris en Emmacollege Flos-begeleider: Frank Schure 9

5. Beschrijvingen 1 e parallelsessie: 4 e -jaars FLOS-studenten Flipping the classroom Lokaal 0.01 Zaalvoorzitter: Hannie Lucassen Aansluiting en doorstroom Lokaal 0.02 Zaalvoorzitter: Jos van den Broek Flipping the Classroom bij economie Student: Randy Rouschop (economie), r.rouschop@student.fontys.nl School: Emmacollege Heerlen FLOS-begeleider: Peter Verheesen, p.verheesen@fontys.nl Flipping the Classroom is een didactische aanpak waarbij de leerling thuis de online theorie-uitleg van de leraar bekijkt en in de klas werkt aan de opdrachten. In de klas heeft de leraar hierdoor meer tijd om zijn leerlingen te begeleiden en te ondersteunen bij de verwerking. In het onderzoek gaan we na wat de invloed van Flipping the Classroom is op de motivatie en leerprestaties van leerlingen en hoe de uitvoerend docent deze aanpak ervaart. Flipping the Classroom bij wiskunde Student: Luc Dielemans (wiskunde), l.dielemans@student.fontys.nl School: Sint-Maartenscollege HAVO/VWO Maastricht FLOS-Begeleider: Jos van den Broek, jc.vandenbroek@fontys.nl Flipping the classroom" wil zeggen dat leerlingen de uitleg die normaal in de klas gegeven wordt krijgen, thuis op video kijken bekijken. In de klas wordt alleen geoefend. T.b.v. een hoofdstuk uit het wiskundeboek werd een havo twee klas te geflipt'. Een andere havo klas kreeg normaal wiskundeles. In dit onderzoek is gekeken naar de leerprestaties van leerlingen middels een analyse van toetscijfers in vergelijking met een controlegroep. De ervaringen en beleving van de werkvorm zijn bij leerlingen middels interviews onderzocht. Bij Engels: Teaching grammar deductive or inductive? Student: Kylie Geerlings (Engels), k.geerlings@student.fontys.nl School: Trevianum Sittard FLOS-begeleider: Hannie Lucassen, h.lucassen@fontys.nl Het doel van dit onderzoek is om te bepalen of studenten beter op Engelse grammatica scoren bij toetsen wanneer zij volgens de deductieve of inductieve manier les hebben gekregen. De hoofdvraag van dit onderzoek luidt als volgt: Scoren havo-3 studenten beter op grammatica in een toets wanneer zij hierin les hebben gehad volgens de deductieve of inductieve aanpak? Gegevens worden verzameld uit literatuur, via vragenlijsten en een vergelijking van leerprestaties twee klassen, waarbij de ene klas inductief en de andere klas deductief les kreeg in grammatica. Waarom kiezen leerlingen in het MBO voor een economie opleiding? Student: Silvia Hanssen (economie), s.hanssen@student.fontys.nl School: Broekland College Hoensbroek & Gilde Opleidingen Weert/Roermond FLOS-begeleider: Raf Ensinck, r.ensinck@fontys.nl Waarom kiest een leerling voor een economische gerichte MBO-opleiding? Spelen hierbij vooral intrinsieke factoren een rol of zijn het juist extrinsieke factoren? Door middel van vragenlijsten zijn de motieven van leerlingen op dit punt bevraagd. Het doel van het onderzoek is het formuleren van aanbevelingen voor ROC s om leerlingen enthousiast te maken voor economische gerichte opleidingen. Early birds catch the worm Student: Milou Reintjens (Engels), m.reintjens@student.fontys.nl School: Sg. St. Ursula Horn FLOS-begeleider: Hannie Lucassen, h.lucassen@fontys.nl De onderzoeksvraag is of er verschillen zijn tussen basisscholen met betrekking tot het eindniveau van Engels m.b.t. leesvaardigheid en vocabulaire? Dit onderzoek ik door vragenlijsten af te nemen en de cijfers van de Cito-0-meting en de Cito-1-meting te analyseren. Het doel van dit onderzoek is om docenten beter om te laten gaan met de verschillende niveaus van Engels in de brugklas van de middelbare school en de opbrengst om hen eventueel bewijs in handen te geven voor feedback naar basisscholen. De overstap van 4 vmbo naar 4 havo voor wiskunde Student: Ruben Knippenbergh (wiskunde), r.knippenbergh@student.fontys.nl School: Valuascollege Venlo FLOS-begeleider: Jos van den Broek, jc.vandenbroek@fontys.nl In het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs komt het regelmatig voor dat leerlingen een overstap willen maken van 4 vmbo-tl naar 4 havo. Helaas is de aansluiting wat betreft wiskunde niet goed. De onderzoeksmethoden bestaan uit interviews, enquêtes en observaties van lessen. De opbrengst van dit onderzoek zal onder meer bestaan uit handreikingen en handvatten die scholen kunnen gebruiken om de doorstroom van leerlingen van vmbo-tl naar havo soepel te laten verlopen. 10

Rekenen Lokaal 0.03 Zaalvoorzitter: Frank Schure Taal en rekenen Lokaal 0.04 Zaalvoorzitter: Tim Neutelings Procentrekenen in het vmbo, en nu goed! Student: Sjoerd Bongaerts (economie), sjbongaerts@blariacum.nl School: Blariacumcollege Blerick FLOS-begeleider: Jo Gardeniers, p.gardeniers@fontys.nl Uit eigen onderzoek blijkt dat op Blariacum ruim 60% van de getoetste vmbo kader leerlingen uit leerjaar 3 het functionele 2F niveau niet beheersen. Aan de hand van uitgewerkte voorbeelden wordt duidelijk welke problemen leerlingen ervaren bij het rekenen met procenten. Een van die problemen is het toepassen van procent rekenen bij verschillende vakken. Door docenten van verschillende vakken te betrekken bij dit onderzoek, is er een werkboek tot stand gekomen dat bij alle vakken in het vmbo toepasbaar is. Daarnaast leren leerlingen een vast stappenplan te hanteren bij het oplossen van deze casussen. Oplossingsstrategieën voor sommen in de brugklas Student: Indra Althof (wiskunde), i.althof@student.fontys.nl School: Groenewald Stein FLOS-begeleider: José Faarts, j.faarts@fontys.nl Leerlingen gebruiken vaak verschillende oplossingsstrategieën voor dezelfde som. Om ervoor te zorgen dat alle leerlingen in de brugklas dezelfde effectieve oplossingsstrategie beheersen, is een lespakket ontwikkeld. Met behulp van een toetsanalyse en een enquête is onderzocht of na het doorlopen van dit lespakket brugklasleerlingen meer dezelfde oplossingsstrategie beheersen en inzetten. Spreken is zilver, luisteren is goud. Student: Rachelle Bemelmans (Nederlands), rachelle.bemelmans@student.fontys.nl School: Sophianum Gulpen FLOS-begeleider: Vincent Westerwoudt, v.westerwoudt@fontys.nl De onderzoeksvraag was welk effect het geïntegreerd aanbieden van spreek- en luisteronderwijs heeft op het behalen van de referentieniveaus? Het onderzoek is uitgevoerd in twee brugklassen vmbo en een twee havoklas. Leerlingen van het Sophianum halen de referentieniveaus op het gebied van spreken en luisteren niet. Het onderzoek moest duidelijk maken of door het tegelijk aanbieden van spreek- en luisteronderwijs de referentieniveaus wel behaald konden worden. Verbeteren van het rekenonderwijs - Aanbevelingen invoering referentieniveaus. Student: Joeri Moulen (wiskunde), Joerimoulen@gmail.com School: Trevianum Sittard FLOS-begeleider: José Faarts, j.faarts@fontys.nl In dit onderzoek staat de volgende vraag centraal: Wat zijn concrete, didactische toevoegingen voor het rekenonderwijs aan de hand van de analyse van een diagnostische toets? Leerlingen moeten zo goed mogelijk voorbereid worden op de rekentoets en een veel stevigere rekenkundige basis voor gebruik in het dagelijks leven verwerven. Via een handig opgezet Excel bestand heb ik van 11 verschillende brugklassen de resultaten op diverse niveaus geanalyseerd en op basis hiervan aanbevelingen voor het huidige rekenonderwijs samengesteld. Rekenbeleid op BC Broekhin Student: Delano Groznik (wiskunde), d.groznik@student.fontys.nl School: BC Broekhin Roermond FLOS-begeleider: José Faarts, j.faarts@fontys.nl Rekenen is een hot-item op middelbare scholen, vanwege de aankomende rekentoets die mee gaat tellen in de zak/slaag regeling. Dit onderzoek beschrijft een methode om tot een passend rekenbeleid te komen binnen de visie van een middelbare school. Waar een wil is, is een boek Student: Denise van Wijhe (Nederlands), d.vanwijhe@student.fontys.nl School: Graaf Huyn College Geleen FLOS-begeleider: Patrick Wenmakers, p.wenmakers@fontys.nl De leesmotivatie van havoleerlingen is vaak onder de maat. In dit afstudeeronderzoek is een poging gedaan om de leesmotivatie van havoleerlingen te bevorderen en is gekeken of de manier van werken invloed heeft gehad op de leesmotivatie. Om de invloed vast te stellen, hebben leerlingen voor en na de uitvoering een vragenlijst ingevuld. Leerlingen zijn in tweetallen aan de slag geweest met een boek, dat aansloot bij een klassikaal gekozen thema. De tweetallen hebben vervolgens een literaire mindmap gemaakt en deze gepresenteerd aan de klas. Uiteindelijk kan geconcludeerd worden dat de manier van werken een kleine verbetering heeft aangetoond in de leesmotivatie van havoleerlingen. 11

Differentiatie in de klas Lokaal 1.05A Zaalvoorzitter: Maurice Smeets Samenwerkend leren Lokaal 1.27B Zaalvoorzitter: Reggie Berkers Differentiatie in de geschiedenisles van de brugklas Student: Laura Coenen (geschiedenis), l.coenen@student.fontys.nl School: Sophianum Gulpen FLOS-begeleider: Arjan Endeman, a.endeman@fontys.nl Dit onderzoek richt zich op de vraag of er een verband is tussen het toepassen van differentiatie door een leraar in de les geschiedenis en de cijfers van brugklasleerlingen. Het onderzoek vindt plaats vanuit de verwachting dat door het toepassen van differentiatie de cijfers van de leerlingen voor geschiedenis zullen stijgen. In de lessen van de onderbouw van vmbo en havo wordt gedifferentieerd via drie specifieke vormen van differentiatie. Door een aantal toetscijfers van een klas met een klassikale aanpak en een klas met een gedifferentieerde aanpak met elkaar te vergelijken wordt geprobeerd verschillen in leerprestaties tussen beide groepen in kaart te brengen. Persoonlijk leren in de wiskundeles Student: Michelle Jennen (wiskunde), michelle.jennen@student.fontys.nl School: Connect College Echt FLOS-begeleider: Jos van den Broek, Jc.vandenbroek@fontys.nl Het huidige overwegend klassikale aanpak in wiskundelessen zoals we dat al jaren hanteren is niet meer van deze tijd. Er is behoefte aan meer leerlinggericht leren. Op het Connect College Echt is in dit kader meer gedifferentieerd onderwijs o.a. ingevoerd voor 2 havo. De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: Welk effect heeft een meer gedifferentieerde aanpak in wiskundelessen op de leerprestaties in vergelijking en hoe ervaren leerlingen de nieuwe aanpak. Leerprestaties (toetscijfers) van leerlingen na de gedifferentieerde aanpak worden vergelen met cijfers van een parallelklas die meer klassikaal onderwijs kreeg. Ervaringen en beleving van leerlingen worden onderzocht m.b.v. interviews. Havo and the theory of multiple intelligences Student: Sarah Neijnens (Engels), s.neijnens@student.fontys.nl School: Het College Weert FLOS-begeleider: Hannie Lucassen, h.lucassen@fontys.nl Is het mogelijk om de resultaten van Engels te verbeteren als we de meervoudige intelligentie theorie in acht nemen bij het onderwijzen van havoleerlingen? Deze intelligenties van Gardner zijn geselecteerd a.d.h.v. de profielen. Engels is een vastgesteld kernvak en het is zaak dat dit voldoende wordt afgesloten. Er is een tweedeling gemaakt in de 4 profielen: cultureel/maatschappelijk en natuurkundig/technisch. Coöperatief leren tijdens spellinglessen in het mbo Student: Loes Smeets (Nederlands), loes.smeets@student.fontys.nl School: ROC Leeuwenborgh Maastricht FLOS-begeleider: Tim Neutelings, t.neutelings@fontys.nl Het doel van het onderzoek is na te gaan wat het effect is van coöperatieve werkvormen op de spellingvaardigheid en het spellingbewustzijn van mbo-leerlingen. Daartoe is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: welke effecten heeft coöperatief leren op de spellingvaardigheid en het spellingbewustzijn van mbo-leerlingen? Voor dit onderzoek heeft de interventiegroep coöperatieve werkvormen uitgevoerd tijdens spellinglessen, terwijl de controlegroep traditioneel spellingonderwijs gevolgd heeft. Door middel van twee toetsen (nul- en eindmeting) zijn de resultaten voor en na de interventie gemeten en vergeleken. Na analyse van de resultaten is gebleken dat coöperatief leren een klein voordeel oplevert t.o.v. traditioneel spellingonderwijs. Directe instructie versus samenwerkend leren in de geschiedenisles Student: Floor Lindelauff (geschiedenis), f.lindelauff@student.fontys.nl School: Graaf Huyn College Geleen FLOS-Begeleider: Reggie Berkers, r.berkers@fontys.nl Mijn hoofdvraag luidt: Heeft het gebruik van de werkvorm samen-samen bij geschiedenis effect op de motivatie en prestatie van leerlingen in het VMBO? Hiervoor is er bij twee brugklassen gedurende tien weken een aangepaste variant van de werkvorm Samen-Samen toegepast. Motivatie en prestatie is respectievelijk gemeten aan de hand van de ISM vragenlijst en leerling-resultaten. Het doel van dit onderzoek is de toepassing van samenwerkingsvormen aantrekkelijker te maken voor medestudenten en collega s. Lees Met Maat(je) Student: Lotte van Riet (Nederlands), lotte.vanriet@student.fontys.nl School: St. Janscollege Hoensbroek FLOS-begeleider: Frits Criens, f.criens@fontys.nl Het onderzoek gaat over effecten van een aanpak voor dyslexie in de onderbouw van havo/vwo. In het protocol dyslexie staat dat een dyslectische leerling baat heeft bij het samenwerken met een goede lezer als het gaat om grote lees- en schrijfopdrachten. Deze helper wordt ook wel maatje genoemd. Voor dit onderzoek is het maatjessysteem 6 weken lang bij een klas ingevoerd, de resultaten van de voor- en nameting worden vergeleken met de resultaten van een klas die hetzelfde programma heeft doorlopen zonder dat het buddysysteem werd ingevoerd. Ook is er gebruik gemaakt van timesampling en diepte-interviews. 12

Studievaardigheden Lokaal 2.27B Zaalvoorzitter: Jos Meuwissen Historisch denken Lokaal 2.27C Zaalvoorzitter: Maurice Heemels 21st Century Skills in economielessen Student: Joëlle Keulen (economie), j.keulen@student.fontys.nl School: Het Kwadrant Weert FLOS-begeleider: Harold Koolen, harold.koolen@fontys.nl Internet heeft gezorgd voor een bredere toegankelijkheid van kennis, en het faciliteert nieuwe vormen van onderwijs. Ook de sociale interactie tussen mensen verloopt anders dan voorheen. Een nieuwe tijd in onze samenleving vraagt om nieuwe vaardigheden. Welke competenties hebben onze huidige leerlingen, die onze toekomstige werknemers zijn, nodig in de 21ste eeuw? Internationaal worden deze competenties aangeduid als 21 st century skills. Hoe vertaal je deze competenties als (toekomstig) economie-docent naar je lessen economie? Het onderzoek richt zich op de vergelijking van toetscijfers en motivatie (m.b.v. vragenlijsten) van een klas die werkt via de aanpak van 21st century skills met die van een klas die meer klassikaal op basis van een lesboek werkt. Hoe leer ik om te leren? Student: Wesley Lardinois (geschiedenis), w.lardinois@student.fontys.nl School DaCapo College Sittard FLOS-begeleider: Peter Augustin, p.augustin@fontys.nl Het doel van dit onderzoek is het vinden van oorzaken van slechte studieresultaten en het ontwikkelen van efficiëntere methodes om leerlingen te helpen bij het leren van toetsstof. Tijdens dit onderzoek ben ik onder andere op zoek gegaan naar verschillen in leerstijlen en verschillen in leerstrategieën van leerlingen. Daarbij heb ik gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethodes als interviews, vragenlijsten, toets analyses en zelf ontworpen instructiemodellen. Helden als sleutel naar historisch redeneren Student: Yves Theunissen (geschiedenis), y.theunissen@student.fontys.nl School: BC Broekhin Roermond FLOS-begeleider: Jos Meuwissen, j.meuwissen@fontys.nl Dient bij geschiedenisonderwijs de nadruk te liggen op feitenkennis of het aanleren van vaardigheden? Aan de hand van een zeer aansprekende geschiedenisthematiek, historische helden, is er gedurende een lessenserie getracht een balans tussen kennis en vaardigheden te vinden. In het onderzoek wordt nagegaan hoe geschiedenislessen over historische helden kan leiden tot een betekenisvoller geschiedenisonderwijs. Muziek als didactisch hulpmiddel in de geschiedenisles Student: Ward Slenter (geschiedenis), w.slenter@student.fontys.nl School: Eijkhagencollege Landgraaf FLOS-begeleider: Jos Meuwissen, j.meuwissen@fontys.nl Muziek is onlosmakelijk verbonden met het alledaagse leven. Binnen het geschiedenisonderwijs zijn er tal van onderwerpen die door middel van muziekfragmenten ondersteund kunnen worden. Dit afstudeeronderzoek presenteert een aantal muzikale bronnen per historische periode (oudheid middeleeuwen nieuwe tijd contemporaine tijd). Via het afnemen van enquêtes bij havoleerlingen is onderzocht wat hun muzikale voorkeur is, zodat bij het ontwerpen van bij het thema behorend lesmateriaal aangesloten kan worden bij de belevingswereld van de leerlingen. Middels interviews bij de geschiedenisdocenten is onderzocht wat hun mening is over het inzetten van muziek als bron bij het geschiedenisonderwijs. Onderzoekend leren als lesmethode bij aardrijkskunde voor de onderbouw Student: Robbert Plum (aardrijkskunde), r.plum@student.fontys.nl School: Sophianum Gulpen FLOS-begeleider: Riet de Reijke, h.dereyke@fontys.nl Het doel van dit onderzoek is om na te gaan of het aanbieden van onderzoekend leren in de les een verbetering van leerprestaties van leerlingen teweeg brengt. Daarbij worden in twee stappen toetsen, enquêtes en interviews afgenomen om na te gaan of leerlingen de leerstof beter begrijpen. De vraag is of een didactiek van onderzoekend leren een effect heeft op de leerresultaten van leerlingen en welke mogelijkheden en/of belemmeringen er zijn voor leraren om die aanpak in te zetten in de eigen lespraktijk. Het verklaren en beeldvormen, als wezenlijke onderdelen van historisch denken, structureel oefenen met vmbo 3 leerlingen. Student: Lisanne Kickken (geschiedenis), L.kickken@student.fontys.nl School: Broekland College Hoensbroek FLOS-Begeleider: Peter Augustin. p.augustin@fontys.nl In heb op twee manieren onderzoek gedaan naar hoe een leraar het verklaren en beeldvormen, als onderdeel van historisch denken, structureel kan oefenen met leerlingen. Via methodevergelijking heb ik gekeken naar de soorten vragen en de aspecten van historisch denken die aan bod komen. Via praktijkonderzoek heb ik drie klassen met elkaar vergeleken. Bij twee heb ik wel geoefend met zelf ontwikkeld materiaal bij de derde niet. 13

Omgevingsonderwijs Aardrijkskunde Lokaal 2.13 Zaalvoorzitter: Thijs van Vugt (Vak)didactiek Lokaal 3.02 Zaalvoorzitter: Dave van Breukelen RTTI-toetsen voor aardrijkskunde op 2-havo Student: Manon Hanssen (aardrijkskunde), mam.hanssen@student.fontys.nl School: BC Broekhin Roermond FLOS-begeleider: Marcel Sevenich, m.sevenich@fontys.nl Met dit onderzoek wordt de volgende hoofdvraag beantwoord: Op welke manier kan het leerproces van de leerlingen van havo 2 van BC Broekhin veranderd worden, zodat de resultaten die de leerlingen voor de RTTI toetsen aardrijkskunde behalen, zullen verbeteren? Gegevens voor dit onderzoek zijn vooral verkregen door middel van enquêtes en interviews van leerlingen. GIS (Geografisch Informatie Systeem) in de lessen aardrijkskunde? Student: Nick Rademakers (aardrijkskunde), n.rademakers@student.fontys.nl School: St. Janscollege Hoensbroek FLOS-begeleider: Wim Hassing, w.hassing@fontys.nl Het doel van mijn onderzoek is om na te gaan door welke oorzaken GIS nauwelijks in lessen aardrijkskunde gebruikt wordt. De onderzoeksvraag was: In hoeverre is GISgerelateerde software inzetbaar bij lessen Ak in de onderbouw van het st Janscollege Hoensbroek? Onderzoekmethoden die ik gebruikt heb zijn: interview, vragenlijsten, observaties in de klas. Werkt veldwerk? Veldwerk werkt! Student: Dirk Kneepkens (aardrijkskunde), d.kneepkens@student.fontys.nl School: Mavo Roermond FLOS-begeleider: Riet de Reijke-Gubbens, h.dereyke@fontys.nl Het veldwerk bevat opdrachten op basis van verschillende concepten uit de sociale geografie en wordt uitgevoerd in het Designer Outlet Centre te Roermond. Literatuurstudie gaat in op deze concepten, het nut van veldwerk en de relatie tot de kerndoelen. Het effect van het leermiddel wordt gemeten aan de hand van beoordelingen van de 0-meting- en een na-toets ontwikkeld vanuit het RTTI-model. 'Geografisch besef' van de leerlingen neemt toe wanneer er een verbetering in T1, T2 en I waarneembaar is. Vakinhoud leren door ontwerpopdrachten Student: Luc Aben, (natuurkunde/techniek), l.aben@student.fontys.nl School: Connect College Echt FLOS-begeleider: Dave van Breukelen, d.vanbreukelen@fontys.nl Tijdens dit onderzoek kregen leerlingen de opdracht om via een aantal specifieke stappen (Learning by Design) een dansmat te maken. Het doel van deze ontwerpopdracht was om de leerlingen kennis bij te brengen omtrent elektriciteit en elektrische schakelingen, maar ook om leerlingen deze kennis toe te laten passen in de praktijk (concept-contextaanpak). Het effect van deze aanpak op het verwerven van kennis en vaardigheden is onderzocht aan de hand van pre- en posttest, leerlingenquêtes en interviews met de betrokken docenten. Uit dit onderzoek is gebleken dat deze aanpak significant bijdraagt aan het ontwikkelen van conceptuele kennis binnen de kennisbasis elektriciteit. Multicultureel onderwijs naar Fins voorbeeld in geschiedenislessen Student: Juliëtte Gallas (geschiedenis), j.gallas@student.fontys.nl School: Sg St. Ursula Horn FLOS-begeleider: Peter Augustin, p.augustin@fontys.nl In dit onderzoek staat de vraag centraal of multicultureel onderwijs dat verweven wordt in geschiedenislessen leidt tot een verbetering van het sociale klimaat in de klas en een toename van het maatschappelijk besef van leerlingen. Geïnspireerd door ervaringen in Finland op dit gebied wordt onderzocht in hoeverre multicultureel onderwijs (en daarmee de koppeling met burgerschap), middels het gebruik van een daarvoor ontwikkelde lessenserie, beide toenemen. Om dit te achterhalen worden twee onderzoeksinstrumenten ingezet: de Fontys klimaatschaal en het Rovictinstrument om burgerschap te meten. Laptopklassen, hoe staat het met ze? Student: Lars van Eckeren (economie), l.vaneckeren@student.fontys.nl School: Leeuwenborgh Sittard FLOS-begeleider: Jo Gardeniers, p.gardeniers@fonty.nl De laptop heeft zich in de loop der jaren een plek weten te veroveren binnen het klaslokaal. Met name op ROC s is deze laptop niet meer weg te denken uit de klas. Dit was voor mij aanleiding om te onderzoeken of deze laptop wel zo effectief is in de les, of dat deze voor een hoop afleiding zorgt bij de studenten. Met welke ideologie is deze laptop destijds geïntroduceerd en bestaat deze ideologie nog steeds? 14

6. Beschrijvingen 2 e parallelsessie: zittende docenten en promovendi Verbeteren van leerlingprestaties en -gedrag Lokaal 0.01 Zaalvoorzitter: Ella Ait Zaouit Bèta didactiek Lokaal 0.02 Zaalvoorzitter: Hanneke Theelen Doen wat ik kan! Eva Feron & Trudie Schils, Maastricht University, Maastricht e.feron@maastrichtuniversity.nl Sommige leerlingen presteren niet op het niveau dat op basis van aanleg of eerdere prestaties verwacht wordt. Non-cognitieve vaardigheden zoals motivatie, zelfvertrouwen en toekomstverwachting kunnen gerelateerd zijn aan onderpresteren. Het doel van dit onderzoek is om door middel van een gerandomiseerde interventie bij onderpresterende leerlingen in het vmbo-t en het havo te onderzoeken of het stimuleren van noncognitieve vaardigheden (d.m.v. zelfreflectie) leidt tot een verbetering van schoolprestaties. De resultaten geven inzicht in veranderingen in motivatie en schoolprestaties van de deelnemende leerlingen evenals neveneffecten op andere leerlingen in de klas als gevolg van de interventie. Kunst & Wiskunde Lotte Kersten, Blariacumcollege Venlo, lkersten@blariacum.nl Wiskunde is een vak dat vaak door leerlingen als lastig wordt ervaren. Het abstractieniveau van het vak wiskunde is vaak het struikelblok bij veel leerlingen. Doel van dit onderzoek was te onderzoeken of de kunst een bijdrage kan leveren aan een andere beleving van het vak. Bij een ander vak, Culturele Kunstzinnige Vorming, werd binnen het project Fotografie een wiskundig onderwerp, de Gulden Snede, behandeld. Door gevoel te combineren met een wiskundige wetgeving was het doel de leerlingen een ander kijk te geven op het vak wiskunde. Teaching basic physics concepts through technical design Dave van Breukelen, Fontys Lerarenopleiding Sittard, d.vanbreukelen@fontys.nl Can teachers help improve their students reading skills if they pay more attention to reading inside and outside the classroom? How can teachers motivate students to read?' Maud Vrolings, Sintermeerten Het onderzoek gaat over hoe docenten hun leerlingen kunnen helpen om hun leesvaardigheid te verbeteren. Aangezien motivatie een hele belangrijke factor is wordt er gekeken naar hoe leerlingen kunnen worden gemotiveerd in de klas en buiten de klas. Aan het einde van het onderzoek worden er voorbeelden en tips gegeven die docenten kunnen gebruiken als richtlijnen voor het motiveren van hun leerlingen, en het verbeteren van hun leesvaardigheid. Binnen de opleidingen natuurkunde en techniek vinden er meerdere vakoverstijgende studieonderdelen plaats die toekomstige leraren voorbereiden op de geïntegreerde curricula van de vernieuwde onderbouw. In 2012 is gestart met een onderzoek naar de manier waarop vakken binnen het bètadomein op een succesvolle manier geïntegreerd kunnen worden. Het onderzoek gaat na of technisch ontwerpen een leerrijke context kan bieden voor het leren van natuurwetenschappelijke concepten en uiteindelijk hoe de vakdidactische benadering het beste ingericht kan worden. Verkregen inzichten resulteren in een verbetering van het curriculum van het voortgezet onderwijs maar ook van de lerarenopleiding. Bij veel moderne ontwikkelingen speelt de koppeling tussen conceptuele (vak)kennis en ontwerpen een belangrijke rol. Het is daarom belangrijk dat deze koppeling op een goede manier gelegd wordt, zodat leraren in opleiding en leerlingen een voldoende mate van technische en wetenschappelijke geletterdheid krijgen, waarbij het probleemoplossend vermogen een belangrijke rol vervult. In deze presentatie worden achtergronden en resultaten van een explorerende studie gepresenteerd. 15

Lokaal 0.03 Onderzoek als ontwikkelstrategie Lokaal 0.04 Zaalvoorzitter: Frank Schure Zaalvoorzitter: Maurice Smeets Het LOVB-concept als brug tussen vmbo en bedrijfsleven Wilfried Baur, Het Kwadrant Weert, wja.baur@gmail.com LOVB staat voor: Leerlingen, Onderwijs, Vakgebied en Bedrijfsleven. Het doel van dit afstudeeronderzoek is om leerlingen zo levensecht mogelijk te laten leren en na te gaan of dit leidt tot een betere motivatie bij leerlingen, een beter gemotiveerde keuze voor een vervolgopleiding en een sterkere koppeling tussen VMBO en bedrijfsleven. De resultaten van het onderzoek geven inzicht in de opbrengsten voor leerlingen, ouders, school en het technisch bedrijf Enraf Nonius dat bij de uitvoering van dit project betrokken was. Tijdens de presentatie zal ook een film over het LOVB-concept worden vertoond. Naar onderzoekende docenten: gespreid leiderschap, richting, ruimte en ondersteuning Christel Jeurissen & Frank Neiss, BC Broekhin Roermond, fneiss@broekhin.nl Onderzoek en de resultaten daarvan kent in een school vele niveaus. Van leerlingonderzoek tot academisch onderzoek, van zelfreflectie tot een publicatie. Het doel van onderzoek in de school is het vergroten van de effectiviteit van het leerproces van leerlingen en medewerkers. Door een combinatie van gespreid leiderschap met duidelijke visie, ruimte en ondersteuning groeit de populatie docenten waarbij de motivatie toeneemt om praktijkgericht onderzoek te gebruiken om te komen tot duurzaam effectief onderwijs. Het resultaat van de interventie is een onderzoeksjaarverslag dat een bijdrage kan leveren aan de sturing van de schoolontwikkeling. Toolkit Instrumenten voor Praktijkonderzoek (TIP): Een App met tips voor het selecteren en construeren van instrumenten voor je praktijkonderzoek Wendy Kicken, Céleste Meijs & Arnoud Evers, Welten-instituut, Onderzoekscentrum voor leren, doceren en technologie, Open Universiteit Heerlen wendy.kicken@ou.nl, celeste.meijs@ou.nl, arnoud.evers@ou.nl In deze presentatie wordt er een korte rondleiding gegeven door de App Toolkit Instrumenten voor Praktijkonderzoek (TIP). De App bevat checklists voor instrumenten (een vragenlijst of observatie instrument) die ingezet kunnen worden tijdens het doen van praktijkonderzoek en geeft nuttige tips over wanneer je een bepaald instrument gebruikt en wat je moet doen ter voorbereiding. Op dit moment wordt TIP verder ontwikkeld. Aan de hand van een discussie met de aanwezigen zullen de verschillende instrumenten en de bruikbaarheid ervan in de praktijk worden besproken. Hierdoor kan de TIP App in het kader van praktijkonderzoek voor velen toegankelijker worden. 16

Leesvaardigheid Lokaal 1.05A Zaalvoorzitter: Lily van Mierlo Differentiatie Lokaal 1.27B Zaalvoorzitter: Cristine Hermans Onderzoek naar bevorderen leesvaardigheid Ingrid Ekermans & Nathalie Troquete, Trevianum Sittard i.ekermans@trevianum.nl, n.troquete@trevianum.nl We constateren dat de leesvaardigheid van leerlingen achteruit gaat. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het gegeven dat ze in hun vrije tijd gebruik maken van andere mogelijkheden tot ontspanning en steeds minder boeken lezen. In het onderwijs moeten we een antwoord zien te vinden op deze ontwikkeling. We willen onderzoeken in hoeverre het stimuleren van de leesmotivatie vanaf de brugklas de resultaten voor begrijpend lezen (en uiteindelijk de resultaten voor het CSE Nederlands) verbetert. BLIKSEM in combinatie met Peer Tutoring ter verbetering van de Nederlandse leesvaardigheid Tim Logister, Philips van Horne Weert, t.logister@pvanhorne.nl Sinds augustus 2010 dienen VMBO leerlingen volgens de onderwijsinspectie niveau 2F te beheersen. Op het gebied van Nederlandse leesvaardigheid behaalt 45% van de MAVO1 leerlingen van de Philips van Horne SG het gestelde niveau niet. Om dit probleem te ondervangen is de interventie BLIKSEM in combinatie met Peer Tutoring uitgevoerd in vijf MAVO2 klassen. Drie MAVO2 klassen kregen gedurende de lessen Mens en Maatschappij de reguliere lessen aangeboden, twee andere klassen de interventie. De interventie bleek niet effectief maar men kan toch een aantal aanbevelingen doen voor een vervolgonderzoek Pilot gedifferentieerd lesgeven in VWO 6 Tineke van Duuren, BC Broekhin Roermond, tvanduuren@broekhin.nl In V6 is bij het vak geschiedenis een pilotonderzoek gedaan naar gedifferentieerd lesgeven. Doel was een indruk te krijgen van het effect van de andere wijze van werken door docent en leerlingen. Een groep van 23 leerlingen volgde de normale lessen en werkte daarnaast ongeveer elke twee weken zelfstandig aan examenvragen. Een groep van zeven zeer goede leerlingen werkte zelfstandig in een andere ruimte aan de examenstof maar kreeg daarnaast extra materiaal over de te bestuderen onderwerpen op eerstejaars universitair niveau. Op de geconstateerde verschillen voor docent en leerlingen wordt tijdens de lezing ingegaan. Verhogen van de resultaten door interne differentiatie Bo Alberts, Blariacumcollege Venlo, BoAlberts@blariacum.nl Het Blariacumcollege heeft een duidelijke visie over differentiatie. Uit het onderzoek van kwaliteitsscholen dat is uitgevoerd op het Blariacumcollege is gebleken, dat leerlingen van het havo vinden dat de docenten weinig rekening houden met verschillen tussen leerlingen. Het doel van het onderzoek is te laten zien dat door middel van interne differentiatie de resultaten van de leerlingen voor het vak wiskunde worden verhoogd. De onderzoekinstrumenten die hiervoor gebruikt zijn, zijn een instaptoets voor het vaststellen van het niveau, literatuuronderzoek en een vragenlijst. De verwachte opbrengst van het onderzoek is dat interne differentiatie een positief effect heeft op de resultaten van de leerlingen. 17

Rekenen Lokaal 2.27B Zaalvoorzitter: Jos van den Broek Onderwijsverbetering Lokaal 2.27C Zaalvoorzitter: Wim Hassing Onderzoek naar knelpunten in het rekenonderwijs Erik Moonen, Trevianum Sittard, e.moonen@trevianum.nl Hoe ver gaat ouderbetrokkenheid bij het maken van huiswerk? Rob Segers, BC Broekhin Roermond, rsegers@broekhin.nl De rekentoets is in 2013-2014 ingevoerd. De overheid bepaalt het wat en de scholen het hoe. Het Trevianum nam rekenen op in het curriculum. Daarbij werden we in de eerste klassen geconfronteerd met een aantal knelpunten. Onderzoek naar die knelpunten moet leiden tot verbetering van de rekenvaardigheid van de leerlingen. Welke interventie pleegden we, wat was het effect daarvan en welke kansen zijn er in de volgende jaren? Adviezen rondom een doorlopende rekenlijn van het vmbo kader Angela Baadjou, Blariacumcollege Venlo, ABaadjou@blariacum.nl Van verschillende vormen van ouderbetrokkenheid levert hetgeen ouders thuis doen en laten rond school de grootste bijdrage aan de ontwikkeling van kinderen (NWOreviewstudie over ouderbetrokkenheid, 2013). BC Broekhin wil ouders van nuttige adviezen voorzien om hun puber thuis zo goed mogelijk te kunnen begeleiden bij hun huiswerk. Huiswerkcoaches, zoals BC Broekhin ouders noemt, hebben veel invloed op de studieprestaties van hun kind. Een grote verantwoordelijkheid dus, die veel ouders als een druk ervaren zo bleek tijdens de workshop Ouders als HuiswerkCoach. Middels vervolg workshops wil de school de betrokkenheid van ouders sturen en verankeren. Een goede doorlopende leerlijn binnen het rekenonderwijs begint bij een gedragen visie. Het doel van dit onderzoek was om adviezen te geven voor een goede doorlopende leerlijn binnen het vak rekenen voor het vmbo kader. Met het invullen van een vragenlijst is inzicht verkregen over hoe docenten denken over een doorlopende leerlijn binnen het rekenonderwijs op het vmbo kader. De resultaten werden vertaald in concrete adviezen voor optimalisering van het vak rekenen binnen de vmbo-afdeling van het Blariacumcollege Kwalitatief goed onderwijs op het Sophianum in een krimpsituatie Chantal Bold, Mijntje Weijers & Leontien Puijk, Sg Sophianum Gulpen c.bold@sophianum.nl, m.weijers@sophianum.nl, l.puijk@sophianum.nl Door het dalend leerlingenaantal in het Heuvelland staat de kwaliteit van het onderwijs onder druk. Doel van het onderzoek is het inventariseren van mogelijkheden binnen het primaire proces, die de kwaliteit van het onderwijs waarborgen en die, binnen een krimpsituatie, geschikt zijn om op het Sophianum in te voeren. Met behulp van de moderatiemethode, scholen met good practices en gesprekken met experts is een matrix ontwikkeld van bouwstenen uit het primaire proces die mogelijk oplossingen bieden. Door de directie is een keus gemaakt uit de bouwstenen om hiermee een innovatief, krimpbestendig onderwijsmodel te ontwikkelen. Komend schooljaar zal met een aantal experimenten gestart worden die bij het onderwijsmodel aansluiten. 18

Vakdidactieken Lokaal 2.13 Zaalvoorzitter: Mandy Jackson ICT en onderwijs Lokaal 3.02 Zaalvoorzitter: Pieter Janssen Do the Dutch speak English or Double Dutch? Frans Hermans, Fontys Lerarenopleiding Sittard, f.hermans@fontys.nl Met ipad op Pad Tineke Bröcheler, Sint-Janscollege Hoensbroek, t.brocheler@sintjan-lvo.nl Het onderzoek richt zich op de uitspraakvaardigheid Engels van leerlingen in het voortgezet onderwijs in Nederland. In dit onderzoek bestuderen we de meest gemaakte uitspraakfouten door Nederlanders die Engels spreken. Hierbij wordt gebruik gemaakt van sounddata verkregen door geluidsopnames van leerlingen in het voortgezet onderwijs. De meest voorkomende fouten worden gecategoriseerd Vervolgens wordt een onderwijsprogramma geschreven voor docenten Engels die lesgeven aan leerlingen in het voortgezet onderwijs. Het nieuwe programma wordt na een testperiode van een half jaar geëvalueerd. De onderzochte geluidsfragmenten bestaan uit opnames van leerlingen die volgens de nieuwe aanpak les gevolgd hebben en leerlingen die niet volgens de nieuwe aanpak gewerkt hebben. Er wordt gemeten in hoeverre de nieuwe aanpak bijgedragen heeft aan een betere uitspraak en daarmee tot een grotere geloofwaardigheid van de spreker. De bèta-koers van Odysseus. De ontwikkeling van een bètamodule voor excellente leerlingen Jos van Mil, Blariacumcollege Venlo, JvMil@blariacum.nl Scholen zoeken naar programma's om (hoog)begaafde leerlingen te laten excelleren. Naar aanleiding van een verzoek van een school om een bètamodule te ontwikkelen voor begaafde leerlingen, is een onderzoek gestart naar hoe een module voor dit soort leerlingen er uit zou moeten zien. Daarnaast is onderzocht hoe een excellentieprogramma ingericht zou kunnen worden en welke niveaus zo'n programma zou moeten hebben. De verwachte opbrengst moet concreet uitmonden in een bètamodule voor tweedejaars excellente gymnasiumleerlingen en moet indirect bijdragen aan een breder te ontwikkelen excellentieprogramma Op het Sint-Janscollege ging in 2011 een pilotstudie van start die beoogt het rendement van de ipad te achterhalen. De ipad is in staat om leerlingen lesmateriaal op maat aan te bieden, of om sneller, interactiever, en met luister- en beeldmateriaal in de klas te werken. Onze ervaringen hebben geleid tot het eerste evidence based onderzoek naar de mogelijkheden met dit device voor wat betreft het vak geschiedenis op havo 3 en atheneum 3. Het onderzoek betreft een natuurlijk experiment met een controlegroep, interventiegroep, voormeting, tussenmeting en nameting. Uit dit onderzoek blijkt dat de ipad wel degelijk slaagt in het streven naar excellentie bij deze leerlingengroep. Waarborging van de kwaliteit bij de gevolgen van de krimp? De mogelijkheden van e-learning en de effecten hiervan Fernao Prince, Sg Sophianum Gulpen, F.Prince@sophianum.nl Een betere integratie van Informatie- en Communicatietechnologie (ICT) in het onderwijsleerproces kan een middel zijn om beter in te spelen op toenemende verschillen in de klas. Onderzoek naar effecten van ICT-gebruik laat tegenstrijdige resultaten zien. Aan de hand van drie experimentele designs, waarbij 120 leerlingen random verdeeld zijn in een interventie-en controlegroep, wordt in deze studie onderzocht wat de effecten zijn op het leerrendement van digitale formatieve toetsen, digitale feedback bij formatieve toetsen en gedifferentieerde digitale leerroutes. Leerlingen in de interventiegroep scoren significant beter dan leerlingen in de controlegroep. Uit een regressieanalyse blijkt dit effect robuust te zijn als wordt gecontroleerd voor andere variabelen. 19

Leerstrategieën Lokaal 0.13A Zaalvoorzitter: Riet de Reijke Leerlingen & Onderzoek: Color Distinction Nocturnal Animals Stan Hendrix, Roel van Herten & Samiir Yusuf, BC Broekhin Roermond mvandebovenkamp@broekhin.nl In het voortraject van het profielwerkstuk leren Vwo-leerlingen omgaan met bronmateriaal, het formuleren van een onderzoeksvraag, het bedenken van een eigen methode om deze vervolgens uit te voeren in een onderzoek. Als voorbeeld presenteren drie VWO-5-leerlingen hun voortraject voor het profielwerkstuk Oogwerking is bij nachtdieren anders dan bij mensen. Uitgangspunt van de studie is om te onderzoeken of nachtdieren onderscheid kunnen maken tussen rood en groen. De presentatie geeft het resultaat van een experimentele ontwikkeling van de lesinhoud van het vak ANW. Afstroom op het Sintermeertencollege: omvang, mogelijke oorzaken en oplossingen Guido Timmermans, Olaf van Egdom, SIntermeerten gpmtimmermans@sintermeerten.nl, so.egdom@sintermeerten.nl, In opdracht van de directie is de afstroom van de havo in kaart gebracht. Met behulp van gegevens uit Magnaview is er een kwantitatief overzicht gemaakt van de afstroom over de verschillende leerjaren. Daarbij zijn mogelijke relaties onderzocht met cito-scores, adviezen basisschool en andere mogelijke invloeden. Daarnaast is er een kwalitatief onderzoek verricht (literatuuronderzoek en interviews onder leerlingen die waren afgestroomd). Ook de Universiteit van Maastricht doet al jaren onderzoek naar afstroom op VO-scholen in Zuid- en Midden-Limburg. Momenteel worden deze gegevens gekoppeld aan ons eigen databestand. Naast een verdere uitwerking van het onderzoek op de havo, is er ook een onderzoek gestart naar de afstroom van het vwo. 20