hoofd, hals en zenuwstelsel info voor de ouders Spraak- en taalstimulatie bij het jonge kind UZ Gent, Dienst Neus-, Keel- en Oorheelkunde
Mijlpalen in de spraak- en taalontwikkeling Begrijpen Uw kind. - reageert op omgevingslawaai - reageert op vertrouwde stemmen - reageert op vreemde stemmen - draait zijn hoofd naar de geluidsbron - reageert op zijn eigen naam - leert dat personen, voorwerpen en gebeurtenissen een naam hebben - begrijpt een aantal alledaagse woorden - begrijpt meer woorden dan het zelf gebruikt - begrijpt korte opdrachtjes (kom; melk drinken) - beantwoordt eenvoudige vragen - begrijpt en voert moeilijkere opdrachten uit - begrijpt het alledaags taalgebruik 2 Spraak- en taalstimulatie bij het jonge kind Leeftijd 0-5 6 9-12 12-18 18-30 30-5 jaar 5-6 jaar Spreken Uw kind. - huilt - maakt klinker- en medeklinkerachtige geluiden - brabbelt (baba, mama, ): bootst klanken na; speelt met klanken; heeft plezier in communicatie - gebruikt korte brabbeldialogen - brabbelt steeds meer - probeert via wijzen en brabbelen gericht en doelbewust dingen te verkrijgen of er de aandacht op te vestigen - zegt zijn eerste woordjes - gebruikt een vijftal woorden op 18 - spreekt in éénwoordzinnen: één woord staat voor een hele zin (bal? = waar is de bal?) - gaat over naar tweewoordzinnen (koek eten; bal hebben) - gebruikt meerwoordenzinnen - breidt zijn woordenschat snel uit - begint werkwoorden te vervoegen - gebruikt de eerste meervoudsvormen - is rond 3 jaar nagenoeg voor de helft te verstaan, rond 4 jaar voor ongeveer 75% - spreekt de meeste spraakklanken goed uit - gebruikt een overwegend goede zinsbouw Baby en peuter De spraak- en de taalontwikkeling van baby s en jonge kinderen kan op veel manieren gestimuleerd worden. Aanvankelijk zal uw baby, peuter of jonge kleuter misschien niet reageren op uw taalaanbod. Het blijven herhalen en stimuleren zal uiteindelijk toch leiden tot klankuitingen, brabbels, woordjes of korte zinnetjes. Als uw baby of peuter niet reageert op uw taalstimulatie is een onderzoek bij de huisarts of specialist aangeraden. Taalstimulatie bij baby s en peuters Hier volgen een aantal algemene communicatieve tips die bruikbaar zijn tijdens de babyperiode of de peutertijd: Veel knuffelen en vocale spelletjes spelen, creëert een band tussen ouder en kind, wat uiteraard de communicatie bevordert. Oogcontact met uw baby is een vroege manier van communicatie. Observeer goed waar uw baby of peuter naar kijkt en praat daar over. Dit zal hem helpen om u te begrijpen en zijn aandacht langer bij de conversatie te houden. Als u twijfelt over het gehoor van uw kind ga dan eens langs bij uw huisarts of een neus-, keel- en oorarts. Het is belangrijk om regelmatig de oortjes te controleren. Het is immers door te luisteren en te kijken naar de ouders dat het kindje geluiden, brabbels en later woordjes zal imiteren. Felgekleurde voorwerpen en speelgoed trekken de aandacht van baby s en peuters. Speel samen met de voorwerpen en vertel ondertussen wat je ermee kan doen bv. maak een blokkentoren en gooi die samen om terwijl u ondertussen geluidjes, kleine woorden of korte zinnetjes produceert. Laat de baby experimenteren met deze voorwerpen en vertel ondertussen wat hij doet. De geluidjes herhalen die een baby maakt is heel aangenaam voor de baby. Zo hoort de baby een reproductie van wat hij zelf doet. Dit stimuleert opnieuw tot communicatie. Probeer ook even een wachttijd in te lassen nadat u iets zegt of doet zodat uw kindje de kans krijgt om ook iets te zeggen of te uiten. Dit is de basis van het communicatieproces: beurtrol nemen en geven. Bron: Vlaamse Vereniging voor Logopedie Spraak- en taalstimulatie bij het jonge kind 3
Begeleid uw dagelijks handelen zoveel mogelijk met taal bv. tijdens het eten geven, de wasbeurt,. Gebruik daarbij heel korte zinnetjes met een afwisselende intonatie. Zowel bij baby s als bij peuters is het heel taalstimulerend en leuk om het kind te prikkelen met klankspelletjes, taalspelletjes, liedjes, korte versjes, verhaaltjes en om samen boeken te bekijken. Gebruik eenvoudige taal en probeer langzaam te praten. Druk uitoefenen op het kind om te spreken of om het iets doen zeggen, lukt meestal niet en heeft vaak het omgekeerde effect. Papa en mama moeten papa en mama blijven. Ouders spelen best geen logopedist. Het communicatieve staat bij de ouders centraal. Gekke bekken trekken of geeuwen, blazen of kusjes geven voor de spiegel vindt een oudere baby of jonge kleuter heel aangenaam. De peuter zal de ouder imiteren en ondertussen worden de spieren van de articulatieorganen (mond, lippen, tong, kaak,..) getraind. Op tijd in bed. Kinderen leren best taal als ze niet te vermoeid zijn. Respecteer dus een regelmatige en effectieve slaap. Gebruik overdag geen fopspeen meer vanaf de leeftijd van twee jaar. Goede neushygiëne is belangrijk. Kinderen die niet of moeilijk door de neus kunnen ademen vertonen open mondgedrag. Vraag uw peuter zoveel mogelijk om zijn mondje te sluiten. Dit stimuleert het neusademen en met mondje dicht is altijd mooier dan met mondje open. Kleutertijd Op kleuterleeftijd worden reeds hogere eisen gesteld op het vlak van het spreken en het begrijpen van taal. Soms kan een kleuter later beginnen spreken of een taalachterstand of -stoornis vertonen. Een neus-, keel-, ooronderzoek en een spraak-taalonderzoek afgenomen door een logopedist zijn dan noodzakelijk. Als uw kindje niet spreekt op kleuterleeftijd of een aanzienlijke spraak- en taalachterstand heeft kan logopedische therapie geadviseerd worden. Bij lichte spraak- en taalproblemen formuleren we vaak taaladvies. Taalstimulatie bij kleuters Volgende taaltips kunnen gebruikt worden bij oudere peuters, kleuters en jonge kinderen: Lok spontane gesprekjes uit in erg eenvoudige taal (twee-drie-vierwoordzinnen) door uw kind bijvoorbeeld te vragen wat het aan het doen is. Het gebruik van eenvoudige zinnetjes (bestaande uit drie of vier woorden) bij heel jonge kinderen stimuleert de taalontwikkeling. Pas dus uw niveau van spreken aan het niveau van het kind aan. Anders heeft het kind moeite om u te begrijpen. Tracht kinderachtige spraak zoals vroem vroem voor auto of tiktak voor klok en woef woef voor hond te vermijden. Dit wil niet zeggen dat u bij een spelletje niet het geluid van een auto, klok of hond mag nadoen. Vertaal iedere foutieve uiting van het kind in correcte taal. bv. Jan wil graag een koekje en zegt: ik koe ham. Dan kan u als ouder reageren door te zeggen: wil Jan een koek eten? Ja, Jan mag een koek eten. Vraag nooit aan uw kind om dit te herhalen. Liedjes zingen, rijmen, korte versjes vertellen is niet alleen aangenaam voor uw kind, het is taalstimulerend. Samen televisie kijken en daarbij vertellen over wat er te zien is, werkt taalstimulerend. Samen boeken lezen en daarbij vertellen over wat er te zien is, werkt taalstimulerend. Het voorbereiden van een uitstapje, bv. naar de dierentuin, is aangenaam voor uw kind en werkt taalstimulerend. U kan bv. reeds vertellen over de dieren aan de hand van een boekje, kan allerlei dierengeluiden nadoen of prenten van dieren in een boekje plakken. Na het uitstapje kan u met uw kind over de uitstap spreken. Vertaal ieder gebaar of iedere aanduiding door taal. Bv. als Jan iets wil drinken en hij wijst naar de koelkast kan u zeggen: wil Jan iets drinken? Ja Jan, je mag iets drinken. Blazen en zuigen kan u stimuleren door spelenderwijs met uw kind te oefenen: een kaarsje uitblazen, met een kort klein rietje vloeistof opzuigen, bubbels maken in het bad met en zonder rietje, bubbels maken met een rietje in 4 Spraak- en taalstimulatie bij het jonge kind Spraak- en taalstimulatie bij het jonge kind 5
een glas, een klein papiertje opzuigen met een rietje, een watje wegblazen met en zonder rietje, Dwing uw kind niet om een talige boodschap correct te herhalen. Dit is heel frustrerend. Probeer nieuwe, abstracte of moeilijke woorden in een natuurlijke concrete situatie duidelijk te maken. Vermijd zoveel mogelijk vragen waarop u zelf het antwoord al kent. Deze vragen hebben geen communicatieve waarde. Het kind beseft dit vlug en zal minder vlug op vragen reageren. Reageer positief op taaluitingen van uw kind. Het krijgt hierdoor zelfvertrouwen. Wees vooral creatief en vergeet niet dat kinderen vlot taal leren als er een aangename sfeer is. Schrijf in een boekje de spraak-taalevoluties van uw kind. Het is een leuke herinnering voor later. Logopedische therapie Als er sprake is van een spraak-taalachterstand of -stoornis of andere logopedische afwijkingen starten we met logopedische therapie. De leeftijd waarop dit gebeurt, verschilt van kind tot kind. De piek van de spraak- en taalontwikkeling ligt tussen de twee en de zes jaar. Het is dan ook logisch dat logopedische therapie best in deze periode opgestart wordt. We bepalen in samenspraak met de ouders wanneer we met de therapie starten. De stelling hoe vroeger starten met logopedie, hoe beter is niet voor elk kind van toepassing. Bij lagereschoolkinderen kan het nodig zijn om logopedische therapie te starten of te herbeginnen bij het optreden of blijven bestaan van hardnekkige articulatieof taalstoornissen. Het is belangrijk dat de u de logopedische oefeningen thuis met uw kind herhaalt. Info en tips bij het volgen van logopedische therapie Bij het eerste bezoek aan de logopedist nemen we een spraak- en taalonderzoek af. Na deze test wordt u uitgenodigd voor een bespreking van de resultaten. Als er sprake is van een spraak- en taalstoornis of achterstand starten we met logopedische therapie. Logopedische therapie wordt in de meeste gevallen gedeeltelijk terugbetaald door de mutualiteit. De logopedist brengt alle formulieren in orde voor deze terugbetaling. U hoeft zelf geen stappen te ondernemen. Probeer de logopedische therapie zo trouw mogelijk te volgen. Probeer de oefeningen thuis te herhalen. Doe dit spelenderwijs. Probeer de adviezen van de logopedist zoveel mogelijk op te volgen. Vraag bij twijfel gerust informatie aan de logopedist. Probeer eens een logopedische therapie bij te wonen, zonder de therapie te storen. Vertel aan de schooljuf of meester of aan het CLB dat uw kind logopedische therapie volgt. Een goede samenwerking met de juf of meester en het CLB zorgt voor een optimale begeleiding van uw kind. 6 Spraak- en taalstimulatie bij het jonge kind Spraak- en taalstimulatie bij het jonge kind 7
hoofd, hals en zenuwstelsel Centrum voor Gehoor- en Spraakrevalidatie Ter Sprake Dienst Neus-, Keel- en Oorheelkunde & Hoofd- en Halschirurgie Polikliniek 1, 2de verdieping Tel. 09 332 53 64 Logo-team: Kristiane Van Lierde Sophia De Ley v.u.: E. Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent. Universitair Ziekenhuis Gent De Pintelaan 185-9000 Gent Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00 info@uzgent.be - www.uzgent.be MODULO.be 118916 - augustus 2012