Proosten op het leven in de bodem Nick van Eekeren Marleen Zanen Inhoud Bodemleven onderdeel van bodemkwaliteit Functies bodemleven Effect management op bodemleven 1
Diensten en functies bodem Productie (kwantiteit en kwaliteit) Milieu (o.a. waterkwaliteit, kwantiteit) Biodiversiteit (o.a. weidevogels) Bodem = kapitaal en buffer 2
Werken aan bodem sluit aan bij: Noordelijke Agro Agenda (o.a. Icoonprogramma bodem) Delta Programma Agrarisch Waterbeheer Kaderrichtlijn water (reductie emissies) Provinciaal landbouwbeleid Deltaprogramma Zoetwater Win-Win water en landbouw Waterbeheerder Meer waterberging en snellere infiltratie Agrariër Betere waterhuishouding (aanvoer en afvoer) Minder piekafvoer Betere bewerkbaarheid Minder emissie gewasbeschermingsmiddelen Betere bodembenutting door gewassen Minder noodzaak tot opschaling watersysteem Betere bodembiodiversiteit (ziektewerendheid) Minder zoutbelasting door grotere neerslaglens Minder inzet additionele middelen Betere waterkwaliteit en -kwantiteit Betere productkwantiteit en kwaliteit 3
Vanuit het geheel van bodemkwaliteit: 1. Waterhuishouding 2. Bodemstructuur 3. Organische stof 4. Beworteling 5. Bodemleven 6. Bodemchemie Naast de 2-3 koeien per hectare boven de grond 4
zit er aan gewicht nog 5 koeien onder de grond Deze ondergrondse koeien bestaan uit: Bacteriën Nematode Springstaarten Schimmels Protozoa Potwormen Regenwormen 5
Ondergronds voedselweb De Goede Functie: N-binding 6
Water-stable particles (% total soil) Aantal soorten bodemleven Functie: Vastleggen en vrij maken nutriënten (mineralisatie) 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 0,15 0,17 0,19 0,21 0,23 0,25 0,27 0,29 +<Stabilisatie factor>- Project Goud van Oud grasland, Iepema et al.2015 20 Functie: bodemstructuur Schimmeldraden houden bodemdeeltjes vast 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 Hyphal length (m g -1 grond) Tisdall and Oades, 1979 7
mm water h -1 100 g -1 biomass Functie: Verlenging wortelstelsel voor nutrienten- en wateropname Met Mycorrhiza Zonder Mycorrhiza Functie: Waterregulatie 300 250 200 150 100 50 0 Total Anecic species Earthworm biomass Bouche and Al-Addan, 1997 8
Functie: Afbraak van mest Versteeg et al., 2014 Cyclus gewas en bodem meerjarige gewassen 9
Naar een levende bodem Slechte ontwatering, geen teken van wortels en bodemleven, en slechte bodemstructuur Goede ontwatering, wortels en Bodemleven, en een goede bodemstructuur Cyclus gewas en bodem éénjarige gewassen 10
Management: Wat heeft het bodemleven nodig? Henri Boumans (melkveehouder en varkenshouder) Net zoals mijn dieren heeft het bodemleven nodig: Huisvestiging Geen verstoring Bescherming weer en wind Voeding Kwaliteit Kwantiteit Stabiliteit Water Zuurstof ph Effect management: Teeltsysteem Behandelingen proef in Gent: >36 jaar blijvend grasland Wisselbouw 3 jaar gras na 3 jaar maïs Wisselbouw 3 jaar maïs na 3 jaar gras >36 jaar continuteelt maïs Aanleg proefveld in 1966 Proefveld in 2002 11
Biomassa regenwormen (g m -2 ) Effect op regenwormenbiomassa 200 180 160 140 120 100 80 2002 2003 2004 60 40 20 0 36 jaar blijvend gras 3 jaar gras na 3 jaar mais 3 jaar mais na 3 jaar gras 36 jaar continu bouwland Ecologische groepen regenwormen 100% Strooiselbewoners 80% 60% Bodembewoners 40% 20% 0% 36 jaar blijvend gras 3 jaar gras na 3 jaar mais 3 jaar mais na 3 jaar gras 36 jaar continu bouwland Pendelaars Pendelaars Bodembewoners Strooiselbewoners 12
Waterinfiltratie in het veld (ml water sec -1 ) Effect op waterinfiltratie 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 36 jaar blijvend gras 3 jaar gras na 3 jaar mais Van Eekeren et al. 2008 Effect management: Grondbewerking No till Ploegen P-waarde Bacterie BM 22 10 0,007 Pot. Min. N 49 34 0,034 Regenwormen 239 185 0,093 Wormengangen 88 25 0,041 No till in het Old Ambt, Zanen en Westeinde, 2015 13
Effect management: gewas Behandelingen proef in Marle: Gras met bemesting Gras zonder bemesting Gras-klaver zonder bemesting Klaver zonder bemesting 14
Aantal wormengangen (n m -2 ) Wormenbiomassa (g m -2 ) Effect op wormenbiomassa 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Gras bemest Gras onbemest Gras-klaver Klaver Effect op wormengangen 250 200 150 100 50 0 Gras bemest Gras onbemest Gras-klaver Klaver 10 cm 20 cm 15
Wortelbiomassa (g org. stof m -2 ) Effect op wortelbiomassa 250 200 White clover Ryegrass 150 100 50 0 Gras bemest Gras onbemest Gras-klaver Klaver Effect op bodemstructuur 100% 90% 80% 70% 60% 50% Scherp blokkig 40% 30% 20% 10% 0% Gras bemest Gras onbemest Gras-klaver Klaver Kruimels Afgerond blokkig Scherp blokkig Afgerond blokkig Kruimel 16
Effect mestsoorten Proef Mest als Kans Sinds 17 jaar mestsoorten Effect op organische stof na 17 jaar 1999 Letters geven een statistisch verschil aan Koopmans et al., 2016 17
Effect op macroporiën door bodemleven Bokhorst, Berg, Zanen & Koopmans, 2008. Conclusies Bodemleven belangrijk in cyclus bodem en gewas Win-win diensten voor landbouw en waterbeheerder Management bodemleven: Huisvestiging Geen verstoring Bescherming weer en wind Voeding Kwaliteit Kwantiteit Stabiliteit Water Zuurstof ph Gewasbedekking hele jaar, minimale bewerking, gewasresten Wortels, bodem organische stof, gewasresten, organische meststoffen 18
Steek je kop niet in het zand maar kijk wat vaker onder de graszode 19