Veiligheidsinstructiekaart nr. O22 Versie 1.0_2008 Activiteit : V ellen bomen (hoogstam) Plaats : provinciale domeinen Plaats instructies/instructieboekje: personeelslokaal domein naam opgesteld door : Yves Zwartjes opgesteld op : 14/05/04 gewijzigd op : 6/03/08 visum interne dienst PBW : A. Toepassingsgebied Activiteit mag toegepast worden : door : personeel met opleiding werken met kettingzaag + vellen van bomen en in casu opleiding werken traktor en lier voor : vellen van bomen en staand hout Activiteit mag NIET toegepast worden : Uitvoering : door : ander domeinpersoneel, ander personeel algemeen voor : andere zaagwerkzaamheden aantal personen: minimum twee personen wanneer : enkel na overleg en analyse met de brigadechef / domeinbrigadier Persoonlijke beschermingsmiddelen : dragen verplicht: helm, gehoorbescherming, gelaatsbescherming of veiligheidsbril, veiligheidshandschoenen, kettingzaagbroek, veiligheidsschoenen, sluitende kledij EHBO/Ongeval : EHBO-helper(s) : verwittigen dienstchef: domeinbrigadier: hulpdiensten : tel. 100 antigifcentrum : tel. 070/245 245 A. Algemeenheden AANDACHT: dit document betreft een basisinstructie! Elke boom en elke situatie moet afzonderlijk beoordeeld worden om eventueel deze instructie bij te sturen. B. Werkinstructie Voorbereidend werk: klaarmaken arbeidsmiddelen bepaal de methode van werken kies enkel een werkmethode die garantie geeft op veilig werken, enkel gebruik maken van geschikte arbeidsmiddelen, in goede staat van werking, technisch in orde, juist gemonteerd, met geldig keuringsbewijs (kettingen, lengen, hoogwerker, ) en voorzien van alle veiligheden bepaal de werkmethode in functie van: eigenschappen van de boom: o vrijstaande boom o ingesloten boom o schuine boom VIK_O22 Laatst gewijzigd 03/04/2009 - p. 1 van 6
wees altijd waakzaam gedurende het ganse proces! bepaal de velmethode Zaagwerkzaamheden zaagwerkzaamheden algemeen bepaal de valrichting (duid deze eventueel aan op de grond) bepaal de vluchtrichting en een vluchtplaats o boomsoort o geen duidelijke stam o diameter boom o hoogte boom o beschadiging boom o verborgen gebreken o onevenwicht kruin o overwoekerde stam o stormhout o dode boom eigenschappen van het terrein en omgeving o effen terrein o ontoegankelijk terrein o hellend terrein o langs openbare weg o langs waterkant o langs gebouwen/constructies o aanwezigheid luchtleidingen de weersomstandigheden o overmatige wind (verbod vanaf windkracht ) o overmatige neerslag o sneeuw/ijzel 1. vellen vanop de grond 2. vellen door afbouwen (werken op hoogte!) 3. vellen met trekkabel elke boom moet afzonderlijk beoordeeld worden om eventueel de vermelde basistechniek bij te sturen! hou omgeving, gebouwen, personen, luchtlijnen,enz in het oog bepaal welk type arbeidsmiddel zal gebruikt worden (vb lengte zaagblad, hulpmiddelen, ) hou rekening met : de stand van de stam, het evenwicht in de kroon, de windrichting, aanwezigheid contructies, andere bomen in onmiddellijke omgeving (afbreken takken!) de vluchtrichting, enz. vluchtroute = tegenovergestelde richting dan de velrichting! kies twee schuinlopende routes indien nodig de vluchtweg vrijmaken begeef u om een boom te vellen nooit op ijs of zeer drassig terrein; in deze gevallen is de vluchtmogelijkheid namelijk veel te beperkt 1. zaagwerkzaamheden van op de grond enkel de persoon die zaagt bevindt zich bij de boom, alle andere personen moeten zich buiten de valcirkel bevinden alvorens het zaagwerk mag gestart worden werken met de kettingzaag vrijmaken werkruimte bepaal vluchtrichting zie instructie werken met kettingzaag maak de stamvoet en werkplek vrij (hinderende vegetatie, voorwerpen, ) verwijder grote wortelaanlopen minimum 3 meter kunnen uitwijken (niet onder de kruin) kies een vluchtplaats (vb achter een dikke stam) VIK_O22 Laatst gewijzigd 03/04/2009 - p. 2 van 6
maken valkerf valkerf haaks op de valrichting valkerf zo laag mogelijk zool en dak valkerf: hoek 45 diepte valkerf max 1/4 diameter stam dak en zool komen samen in één lijn maken spintsneden maak eventueel twee spintsneden: aan beide zijden valkerf 1 à 2 cm hoger dan valkerfzool max 1/10 diameter boom diameter boom kleiner dan 30 cm of boom binnenin rot => geen spintsneden maken velsnede velsnede aan achterzijde boom op dezelfde hoogte als spintsneden altijd horizontaal stop met zagen als breedte scharnier = 1/10 diameter boom => het scharnier nooit volledig doorzagen toepassen hulpmiddelen gebruik velspieën, wiggen indien de boom niet direct valt opmerking: diameter stam is groter/kleiner dan zaagblad: zie opmerking 1 2. zaagwerkzaamheden op hoogte enkel de persoon die zaagt bevindt zich bij of in de boom, alle andere personen moeten zich buiten het valgebied van stam of takken bevinden alvorens het zaagwerk mag gestart worden bepaal het hulpmiddel om in de hoogte te werken bepaal het te gebruiken middel: kies enkel een middel die garantie geeft op veilig werken, wees altijd waakzaam gedurende het ganse proces! werken met ladder werken met hoogwerker werken met kettingzaag werken met hoogsnoeier werkwijze bepaal het hulpmiddel in functie van: beschikbaarheid middel (vrij ter beschikking, te huren,...) inzetbaarheid middel (plaats bereikbaar?, toestel plaatsbaar?, ) eigenschappen omgeving (tussen bomen,...) eigenschappen terrein (hellend, oneffen, stabiel, ) opstap ladder (af te raden) hoogwerker andere gebruik bij voorkeur een hoogsnoeier verbod gebruik onstabiele middelen verbod staan op traktor, ander rollend materieel, nooit zagen vanop een ladder zie instructie werken met ladder zie instructie werken met hoogwerker zie instructie werken met kettingzaag zie instructie werken met hoogsnoeier steeds hoger staan dan het af te zagen stuk stam of tak takken eerst onderaan inzagen, daarna van boven doorzagen stam lichtjes schuin inzagen opletten luchtlijnen opletten vastzitten kruinen andere bomen bij takken langer dan de stam (knotwilg): eerst takken een eind van de stam afzagen, daarna de korte stukken afzagen VIK_O22 Laatst gewijzigd 03/04/2009 - p. 3 van 6
3. werken met trekkabel (traktor met of zonder lier, handlier) na het vastleggen van de kabel(s) mag enkel de persoon die zaagt zich bij de boom bevinden, alle andere personen moeten zich buiten de valcirkel en de zweepzone bevinden alvorens het zaagwerk mag gestart worden, het trekken mag pas starten nadat de persoon die gezaagd heeft zich buiten de valcirkel en de zweepzone bevindt en daartoe het sein heeft gegeven aan de trekker bepaal het middel waarmee zal getrokken worden bepaal het te gebruiken trekmiddel kies enkel een middel die garantie geeft op veilig werken, bepaal de plaats om het trekmiddel op te stellen kies enkel een plaats die garantie geeft op veilig werken, bepaal het gebruik van hulpmiddelen werken met kettingzaag werken met traktor werken met aanbouwlier werken met handlier trekkabel vastmaken aan boom Bij trekken traktor: trekkabel vastmaken aan traktor trekken met traktor (rijden) Bij trekken lier: vastzetten traktor trekken met de lier Bij trekken handlier: trekpunt handlier vastleggen zaagwerkzaamheden trekwerkzaamheden losmaken trekkabel bepaal het trekmiddel in functie van: eigenschappen omgeving (hindernissen in de treklijn,...) inzetbaarheid middel (plaats bereikbaar?,..) beschikbaarheid middel (vrij ter beschikking, te huren,...) enz. handlier traktor met lier (stilstand) traktor (rijden) met hulpmiddelen o 2 e treklijn o stuur- of hulplijn o katrol bepaal de plaats in functie van: de gewenste valrichting de mogelijkheid in de trekrichting te rijden (traktor) plaats voor de vallende boom kies een veilige plaats plaats het trekmiddel altijd buiten de valcirkel! de situatie grondig onderzoeken bepaal het gebruik van hulpmiddelen in functie van: het risico op verkeerd vallen van de boom onmogelijkheid trekmiddel op gewenste plaats te krijgen specifieke terreineisen specifieke omstandigheden omgeving zie instructie werken met kettingzaag zie instructie werken met traktor zie instructie werken met aanbouwlier zie instructie werken met handlier kabel voldoende hoog vastmaken (doorgaans een 5-tal meter) enkel aan de stam (niet aan zijtakken) bij voldoende dikte stam kabel bevestigen met toesnoering snoerpunt kant trekrichting derwijze dat de kabel niet kan loskomen rij alleen in de trekrichting plaats de traktor in lijn met de trekkabel laat de lier zakken en zet de slee vast in de grond nooit trekken als: de traktor onder een hoek staat t.o.v. de treklijn de traktor op een helling staat in langse richting stevig, onvervormbaar punt (voet dikke boom) zie algemeenheden en deel 1 (zaagwerkzaamheden op de grond) pas starten nadat de persoon die gezaagd heeft zich buiten de valcirkel en de zweepzone bevindt en daartoe het sein heeft gegeven de valcirkel verlaten via de vluchtroute(s) VIK_O22 Laatst gewijzigd 03/04/2009 - p. 4 van 6
Onttakken boom afzagen takken omkeren stam begin altijd aan de voet van de stam werk aan de linkerkant van de stam laat de kettingzaag rond de stam draaien (sturen rechterhand (achterhandvat) terwijl de linkerhand soepel rond de draagbeugel beweegt) geef altijd voldoende gas bij begin zaagwerk ga na waar trek of druk zit in de takken zaag eerst aan de drukzijde, ongeveer 1/3 e diep zaag langs de trekzijde de rest van de tak door keer de stam met een keerhaak of velhevel om de takken die aan de onderkant zaten te verwijderen Doorzagen liggende stam ga na waar trek of druk zit in de stam zaag eerst aan de drukzijde, ongeveer 1/3 e diep zaag langs de trekzijde de rest van de stam door zorg ervoor dat het uiteinde van de zaagggeleider vrij kan bewegen (terugslag) vermijd het knellen van de zaag door heen en weer te bewegen C. Opmerkingen Opmerking 1: Uitvoeren velsnede: twee mogelijkheden. 1. stamdiameter is kleiner dan het zaagblad zaag van achter naar voor, op dezelfde hoogte als de spintsneden, of 1 à 2 cm hoger dan de valkerf. hou het zaagblad evenwijdig met de valkerf stop met zagen als breedte scharnier = 1/10 diameter boom het scharnier moet evenwijdig zijn (voor- en achterzijde) de boom valt niet vanzelf: gebruik een wig of velhevel (via achterzijde velsnede) zaag het scharnier nooit door! stap ongeveer 3 à 4 meter achteruit als de boom valt 2. stamdiameter is groter dan het zaagblad gebruik de steekmethode: maak eerst aan de ene kant de helft van het scharnier, zaag daarna met een draaiende beweging naar de andere kant draai de onderkant van het zaagblad in de boom (ter hoogte van de helft van de boom) steek het zaagblad helemaal in de boom (evenwijdig met de valkerf) zaag evenwijdig tot aan het scharnier (1/10 diameter boom) maak al draaiend de velsnede (met de kettingzaag recht naar achter zagen tot het zaagblad kan draaien zonder het scharnier te raken) zo snel mogelijk het zaagblad evenwijdig met de valkerf houden zaag evenwijdig met de valkerf tot aan het scharnier (1/10 van de diameter) VIK_O22 Laatst gewijzigd 03/04/2009 - p. 5 van 6
Opmerking 2: Aandachtspunten bij het zaagwerk zaag altijd horizontaal (behalve het dak van de valkerf) vermijd het zagen van takken die boven schouderhoogte zitten gebruik de kettingzaag met trekkende ketting (onderkant zaagblad) uitzondering: bij zagen aan de drukzijde werk nooit met de punt van het zaagblad (risico op terugslag is zeer groot) gebruik de kettingrem wanneer er takken met de hand worden verwijderd gebruik de kettingrem bij elke verplaatsing naar een verderop zittende tak (risico verwonden door draaiende ketting bij struikelen) zijdelings hangende boom: sta steeds aan de niet-hangende kant op het moment dat de boom begint te vallen. Wanneer je met de steekmethode zal ronddraaien, begin je dus aan de hangkant. kom niet meer aan de voorkant van de boom na het maken van de valkerf en de spintsneden blijf altijd langs de achterkant van de boom zorg dat hulpmiddelen binnen handbereik liggen bij het vellen (velhevel, spieën, hamer,...) kijk af en toe naar de top van de boom tijdens het maken van de velsnede. Zo kan je zien wanneer hij begint te vallen. hou tijdens de val de kruin van de boom in het oog (risico val takken) zorg voor jouw veiligheid maar zeker ook voor die van andere personen (collega s, wandelaars, andere mensen in de buurt) voor de boom neerkomt moet je zeker zijn dat er niemand onder kan terechtkomen neem alle tijd voor het vellen van bomen. Een goede beredeneerde veiling op een welgekozen plaats spaart meer tijd dan een veiling die snel gebeurt, maar waarbij de boom blijft hangen of die naar de verkeerde richting gaat. Opmerking 3: Lichaamshouding bij het zaagwerk maken van de valkerf maken van de velsnede onttakken ga dicht bij de boom staan zet de benen in een lichte spreidstand plaats het rechterbeen iets naar achteren en buig iets door de knieën leun met de linkerschouder tegen de boom laat zoveel mogelijk de onderarmen, die de kettingzaag dragen, op de bovenbenen steunen. bij het horizontaal zagen houdt men met de linkerhand de draagbeugel aan de zijkant vast en geeft men gas met de duim van de rechterhand de kettingzaag zo dicht mogelijk tegen het lichaam ga gehurkt zitten, met de benen gespreid o op die manier kan je snel gaan lopen in een noodsituatie o je kan ook gemakkelijk naar de top van de boom kijken tijdens het zagen één voet plat op de grond, één voet gebogen de kettingzaag zo dicht mogelijk bij het lichaam. de armen laten rusten op de bovenbenen. door de knieën gaan bij het gebruik van de velhevel om bomen te doen vallen de beste werkhoogte ligt boven de knie maar onder de heupen (ga door de knieën als de stam nogal laag ligt) laat de stam of het rechterbovenbeen het gewicht van de kettingzaag dragen sta stevig, met de voeten gespreid (de kans op uitglijden is zo aanzienlijk kleiner) ga zo dicht mogelijk tegen de stam staan hou de zaag zo dicht mogelijk tegen het lichaam VIK_O22 Laatst gewijzigd 03/04/2009 - p. 6 van 6