BAS BRUGGEMAN EURASIA LEARNING INSTITUTE Bruto Nationaal Geluk In Bhutan is economie niet belangrijk Foto: Arian Zwegers, Flicker.com In Nederland kiezen veel scholieren economie als examenvak. Want daar heb je wat aan. De regering bevestigt dat beeld. Het belangrijkste is dat de economie altijd groeit. Dat maakt duidelijk hoe ver we in het westen af staan van waar het in het leven om hoort te draaien: dat we gelukkig zijn. Er zijn landen die het daarom helemaal anders doen. Bhutan ligt midden in de Himalaya, ingeklemd tussen India en Tibet (China). Op de hellingen van de imposante bergen (waarvan vele hoger dan 7000 meter) liggen eeuwenoude boeddhistische fortkloosters. In de uitgestrekte bossen wemelt het van de exotische vogels, tijgers, olifanten en beren. In 1999 werd Bhutan door de Wereldhandelsorganisatie WTO uitgenodigd om aan te sluiten bij wereldwijde handelsverdragen. Na jaren onderhandelen en onderzoeken besloot Bhutan in 2017 om niet mee te doen: een commissie van vijftien wijzen oordeelde dat het lidmaatschap niet zou bijdragen aan het geluk van de bevolking. Meer dan ooit zijn we afhankelijk: van geld Dom! denk je misschien. Want zo lopen ze heel veel geld mis. Dat laatste klopt. Maar hoe dom is het? Wij hebben geleerd dat geld een voorwaarde is voor vrijheid en geluk. Geld geeft ons de mogelijkheid om te reizen, om spullen te kopen die ons leven comfortabel maken. Een goed inkomen maakt ons onafhankelijk van andere mensen. Het vergroot onze vrijheid. Maar van één ding zijn we
afhankelijker dan ooit tevoren: geld. Het bij elkaar verdienen van de geld is hierdoor een doel op zich geworden: de economie moet constant groeien. Die economische groei meten we en vertalen we naar een cijfer: het Bruto Nationaal Product. De hoeveelheid besteedbaar geld (uitgedrukt in het Bruto Nationaal Product) kan alleen constant groeien als we erin slagen om steeds meer spullen te produceren in steeds minder tijd. We proberen daarom steeds efficiënter te werken. We laten onze kleding maken in lage lonen landen. We kappen regenwouden voor grootschalige landbouw. Ons vee leeft in overvolle megastallen. Bejaarden leven in tehuizen waar verpleegsters in korte tijd zoveel mogelijk mensen te eten kunnen geven en kunnen wassen. Leraren worden met nauwkeurig omschreven taakuren gedwongen om in zo min mogelijk tijd zo hoog mogelijke cito-scores te realiseren. Scholieren en volwassenen hebben meer dan ooit last van stress. Kan het anders? Vrienden en familie zijn belangrijke geluksfactoren De regering van Bhutan denkt van wel. De Bhutanese overheid besloot om elk jaar te meten hoe gelukkig hun bevolking is. Ook dat vertaalden ze naar een cijfer: het Bruto Nationaal Geluk (Gross National Happiness.) De gedachte erachter is heel simpel. We gedragen ons naar wat we meten. Zoals scholen alles op alles zetten om hun leerlingen zo hoog mogelijke citoscores te laten halen, zo doen regeringen er alles aan om de economie (Bruto Nationaal Product) te laten groeien. Het Bruto Nationaal Geluk dwingt de Bhutanese regering om haar bevolking zo gelukkig mogelijk te laten zijn. Maar hoe maak je mensen gelukkig? In Bhutan brachten ze eerst in kaart wat de Bhutanezen in het leven echt belangrijk vonden. De resultaten werden samengevat in negen domeinen: gezondheid, psychologisch welzijn, onderlinge solidariteit, tijdsbesteding, educatie, culturele waarden, levensstandaard, ecologische diversiteit, degelijk bestuur en vitaliteit van de gemeenschap. Dit laatste punt betekent dat je voldoende waardevolle relaties hebt: vrienden, familie, een partner,
mensen bij wie je jezelf kunt zijn en waar je steun vindt als je problemen hebt. Uit onderzoek blijkt dat dit laatste wereldwijd voor heel veel mensen bepaalt of ze gelukkig zijn. Op basis van deze negen onderwerpen werden vragenlijsten gemaakt waarmee het geluk gemeten kon worden. Enkele vragen: Bij hoeveel vrienden kun je terecht als je een probleem hebt? Hoe ziet jouw doordeweekse dag eruit? Maar ook: Hoe schoon is de rivier in jouw dorp? De vragenlijsten zijn openbaar en kun je op internet gewoon vinden (google: Questionnaire Gross National Happiness.) Geluk is de basis voor het regeringsbeleid Wat doet de regering met de uitkomsten? Geluk is iets heel persoonlijks. Als twee mensen leven in dezelfde vriendengroep, in hetzelfde gezellige dorp, omgeven door dezelfde mooie natuur, zal toch de een zich gelukkiger voelen dan de ander. De Buthanese overheid weet dat zij niemand gelukkig kan maken, maar zij kan wel een omgeving scheppen die het voor haar inwoners makkelijk maakt om gelukkig te zijn. Het Bruto Nationaal Geluk is de basis voor de keuzes die ze maken. Terug naar de vijftien wijzen die moesten oordelen over het toetreden tot de Wereldhandelsorganisatie WTO. Het afgelegen, bergachtige Bhutan heeft andere tradities en waarden dan kapitalistische westerse landen. De commissie van wijzen oordeelde dat de Bhutanezen bij het opengooien van de grenzen niet opgewassen zouden zijn tegen de invloed van hoogopgeleide managers en de verleiding van het grote geld. Bovendien zou de regering handelsovereenkomsten moeten sluiten die het voor buitenlandse bedrijven mogelijk maakten om de bossen in Bhutan te ontginnen en de bergen open te stellen voor grootschalig toerisme. De WTO werd bedankt voor het aanbod. De beslissing bleef niet onopgemerkt. Sinds 2012 meten de Verenigde Naties het geluksgevoel in meer dan 150 landen. De resultaten worden jaarlijks gepubliceerd in het World Happiness Report. Steeds meer organisaties pleiten ervoor om geluk te plaatsen boven het verdienen van geld. Een
goed voorbeeld is de Britse denktank New Economics Foundation (NEF). Het instituut probeert een nieuwe economie te ontwerpen, nauw verbonden met ecologie, duurzame ontwikkeling en persoonlijk welzijn. Dat vraagt van ons allemaal om anders te gaan denken, anders dan ons geleerd is en op scholen nog altijd geleerd wordt. Als eerste moeten we durven om geld niet meer op de eerste plek te zetten: het verdienen van zoveel mogelijk geld is geen garantie voor geluk gebleken maar maakt wel veel kapot. Daarom moeten we ons bij elke beslissing afvragen welke doelen het beoogde geld dient én aan wie het geld ten goede komt. Op dit moment bezit de rijkste 1% van de wereldbevolking samen meer geld dan de rest van de wereld bij elkaar. Dat kan de bedoeling niet zijn. Het verdienen van al dat geld gaat bovendien ten koste van de natuur, onze gezondheid en onze onderlinge solidariteit. Mensen kunnen ecosystemen herstellen en crëeren Ook moeten we af van het doemdenken dat de mens een vernietigend wezen is die alle natuur kapot maakt. Pioniers als Geoff Lawton, Sepp Holzer en Ernst Götsch (specialisten op het gebied van permacultuur) laten zien dat de mens heel goed in staat is om actief grote ecosystemen te herstellen en zelfs te creëren, ook in woestijnachtige gebieden als Jordanië en Australië. Biologie zou een heel belangrijk schoolvak moeten zijn dat grotendeels buiten in de natuur gegeven wordt. Bhutan inspireert de wereld. In het westen proberen steeds meer mensen te ontsnappen aan de steeds hogere eisen die de almaar groeiende economie aan hen stelt. Steeds meer mensen zoeken naar een zinvoller doel in hun leven. Bruto Nationaal Geluk is een van de antwoorden. Bhutan zelf blijft voorlopig een mysterieuze plek. Van bezoekers wordt verwacht dat ze respect hebben voor de boeddhistische cultuur en iets bijdragen aan het land. De bergen zijn voor veel inwoners heilig, het beklimmen van de toppen is daarom verboden. Toeristen die hun rommel in de
bossen achterlaten of uit zijn op goedkoop vermaak, zijn niet welkom. Een toeristenvisum kost daarom 250 euro per dag en is alleen verkrijgbaar via Bhutanese reisorganisaties. Bhutan houdt de grenzen gesloten voor het grote geld. Bhutan exporteert geluk. Bas Bruggeman (1988) is verbonden aan het Eurasia Learning Institute for Happiness and Wellbeing (http://elihw.org) Hij studeerde filosofie en antropologie en werkte van 2013-2016 als Youth Programs Coordinator voor het Gross National Happiness Center in Bhutan. Mede geïnspireerd door het boeddhisme, verzorgt hij trainingen ecologie en permacultuur en verspreidt hij het gedachtengoed van Bruto Nationaal Geluk. Eindredactie: Mark Boode