fruitteelt Thema Oogst Prognos als Europese leidraad Onderzoek: voedsel voor framboos Duits bedrijf motiveert Limburgse telers

fruitteelt 11 augustus 2012, jaargang 102, nr32 weekblad van de nederlandse fruittelers organisatie Thema Oogst Prognos als Europese leidraad Onderzoek: voedsel voor framboos Duits bedrijf motiveert Limburgse telers

Leren van en met elkaar. Dat is het idee. Onlangs bracht de Rabobank de studie 'Floreren met flexibiliteit' uit. Hierin worden vier mogelijke scenario's geschetst voor de Nederlandse tuinbouw richting 2030. Uw flexibiliteit als ondernemer om op veranderingen te anticiperen, blijkt van vitaal belang. Maar hoe gaat u ermee aan de slag binnen uw bedrijf? Daarvoor ontwikkelden wij de Rabo Floriade Master. In dit programma werkt u vanuit verschillende invalshoeken aan uw eigen toekomstbestendig business model. Samen met andere ondernemers groeit u door van en met elkaar te leren. De Rabobank is daarbij graag uw gesprekspartner. Meld u aan voor de Rabo Floriade Master. Rabobank. Een bank met ideeën. www.rabobank.nl/agrarisch

P L U K T R E I N T J E S laag model, ideale werkhoogte exact spoorvolgend bij nat weer minimale spoorvorming banden met gazon- of tractorprofiel met of zonder spatlap trekbok leverbaar Constructiebedrijf J.P. Bombach Werkplaats: Boterhoeksestraat 50 6666 GA Heteren Tel. 06-12594004 / 06-10288125 E-mail: jpbombach@planet.nl www.jpbombach.nl www.vogelafweer.nl Wij halen meer uit uw fruit dan alleen maar sap: meer omzet in uw huisverkoop! ALCET SOUND 06 20 40 71 87 KOEL BEDRIJF SLAKE Koeling te huur! Willie de Winter Slake 17 4441 TV Ovezande tel. 06-16596497 www.schulp.nl Schulp Vruchtensappen, Breuke elen Telefoon: efoon: 0346-25 96 30 TE KOOP GEVRAAGD FRUITTEELTBEDRIJF IN MIDDEN NEDERLAND (discretie verzekerd) Gaarne schriftelijke reacties onder nummer 17633 vroeg su knapperig Zari supersappig Elstar & Delcorf oogst kort na Delcorf Elstar & Delcorf oogst kort na Delcorf productief vlot kleurend productief vlot kleurend Open ras, beschikbaar voor elke teler. Te verkrijgen bij: a i Blokzijlerdwarsweg 12, Marknesse Tel 0527-203917, Fax 0527-203944 Mob. 06-53294479 TE KOOP GEVRAAGD: - SCHILAPPELEN - INDUSTRIE- APPELEN bvba Carolus C. Heuvelstraat 50 B-3850 Nieuwerkerken bvba Carolus C. T 32 (0) 11 68 87 01 F 32 (0) 11 nv 67 René 47 Nicolaï 64 Heuvelstraat 50 B-3850 Nieuwerkerken info@carolustrees.com Lindestraat www.carolustrees.com 22 B-3570 Alken T 32 (0) 11 68 87 01 F 32 (0) 11 67 47 64 T 32 (0) 11 31 21 25 F 32 (0) 11 31 65 26 info@carolustrees.com www.carolustrees.com info@renenicolai.be www.renenicolai.be www.zariapple.com www.better3fruit.com Verhuur - Verkoop - Transport Simon Homburgstraat 13-5431 NN Cuijk TE KOOP AANGEBODEN Fruitgewas ± 110 ton Elstar (Elshof) ± 70 ton Jonagold (DC + Prince) ± 20 ton Golden (Reinders) In de kist geleverd Goede kwaliteit Omgeving Geldermalsen Tel: 06-24274574 of 06-18071011

Agri-com Uit te breiden met: - Hydraulisch kistenlossysteem - Hydraulische hoogte en breedte verstelling - Compressor - Schaarconstructie voor werkhoogte 4.50 tot 5.00 mtr - Als pluktreintrekker - Kisten transportwagen De Onyx hoogwerker * Alle 6 de wielen aangedreven * Automatisch stuursysteem * Hydraulische draaikransbesturing * Kruip snelheid * Start / stop knop voor- en achterzijde * Niet in het trekkerspoor rijden * In hoogte en breedte verstelbaar * Aluminium loopplateau s * Laag eigen gewicht * Volbadverzinkt frame Doornseweg 83 3947 MB Langbroek 0343-562036 www.agricom.nl OOK HÉT ADRES VOOR PLUKTREIN- KARREN!!!! Inhoud Coverfoto Artikelen 8 Verslag Conferentie Prognosfruit 2012 8 16 14 Appel- en peerproductie in 2012 buiten de EU 16 Conference op tijd oogsten, bepaal eerst de rijping 18 Oosterburen inspireren Limburgse telers Tijdens de excursie van Prognosfruit werd de sorteermachinefabriek MAF RODA in Montauban bezocht. Voor de deelnemers aan dit congres verzorgde men een demonstratie van het verpakken van appels op pakbladen met robots. Foto: Herman Bus NFO 18 20 20 Voedingsschema framboos stap vooruit 22 Areaal blauwe bes wereldwijd in vijf jaar tijd bijna verdubbeld 25 Kom inzicht vergaren voor de oogst Rubrieken NFO-info 5 Deze week 6 Marktzicht 26 Werkwijzer 28 Agenda 30 22 4

nfo info Uitgelicht MRL captan verhoogd De nieuwe Europese, hogere maximale residu limieten (MRL s) voor captan in houtig kleinfruit zijn op 26 juli 2012 ingegaan. De MRL voor bramen en frambozen is verhoogd van 3 naar 10 mg/ kg en die van rode-, zwarte-, witte- en kruisbessen ging van 3 naar 15 mg/kg. Voor blauwe bessen, waar nog geen MRL voor was, is deze vastgesteld op 15 mg/kg. De NFO nam enkele jaren geleden het initiatief om het residuonderzoek in houtig kleinfruit met captan op te pakken. De toelatingshouders hadden aangegeven dat het enkele tientallen jaren oude onderzoek waarop de toelatingen waren gebaseerd, niet aan de toekomstige eisen voldeed. De toelatingshouders wilden er zelf niet in investeren. Met financiering uit het Fonds Kleine Toepassingen (50 procent overheidsgeld en 50 procent geld van de telers via het Productschap Tuinbouw) liet de NFO het onderzoek uitvoeren. Nu de hogere MRL s een feit zijn, is de toelating in houtig kleinfruit weer zeker gesteld en kunnen telers makkelijker voldoen aan de bovenwettelijke eisen van supermarkten. Open Dag Fruitkenniscentrum De NFO is nauw betrokken bij de organisatie van de Open Dag in Randwijk die de acht partners van het Fruitkenniscentrum voor donderdag 16 augustus organiseerde. Onderzoekers en adviseurs geven een toelichting van resultaten van lopende proeven, gericht op de professionele teelt van grootfruit. Op pagina 25 van dit Fruitteeltnummer staat het programma toegelicht. Er is dit jaar aandacht voor een Prognosfruit 2013 Roman Chaloupka, secretaris-directeur van de Tsjechische fruitteeltorganisatie, kondigde aan dat volgend jaar het Congres Prognosfruit van 8 tot en met 10 augustus in Praag wordt gehouden. De Tsjechische fruitteeltorganisatie toonde zich bereid om dit congres te organiseren. Chaloupka meldde dit in Toulouse op Prognosfruit 2012. Foto: Herman Bus, NFO breed scala aan teeltonderwerpen. Het doel van de Open meer terugtrekken. De NFO overheid en het PT zich steeds Dag is om u als teler en sectorgenoot direct te betrekken bij fruitteeltbelangen een belang- blijft als behartiger van uw de activiteiten van het Fruitkenniscentrum. Veel lopend van fruitteeltonderzoek dat rijke partner in de aansturing onderzoek op Randwijk is door gebaseerd is op vragen uit de de NFO-sectorcommissies aanbesteed en gefinancierd door praktijk. het Productschap Tuinbouw. In dit proces zijn aanzienlijke veranderingen gaande waarin de Kleine oogst biedt perspectief het beleid is het beleid is De appelproductie in de EU-27 wordt geraamd op 9.739.000 ton, die van peren op 2.060.000 ton. Bij appels is sprake van een relatief kleine oogst die 9 procent lager uitvalt dan vorig jaar en 7 procent lager dan het gemiddelde over 2009 tot en met 2011. Bij peren is ook sprake van een kleine oogst. Zelfs de kleinste in de EU-27 van de laatste tien jaar. De raming is 22 procent lager dan de productie van vorig jaar en 18 procent minder dan de gemiddelde productie van 2009 tot en met 2011. Naast de hoeveelheid productie in de EU zijn voor een goede vermarkting van onze appels en peren ook andere uitgangspunten belangrijk. Wat appels betreft is het gunstig dat de voorraden in Europa van overzees fruit kleiner zijn dan in andere jaren. Er is minder naar de EU geëxporteerd en de afzet verliep vlotter. Daarnaast is er een verschil in uitgangspunt tussen West- en Oost-Europa. West-Europa heeft echt een kleine oogst die leidt tot een vlottere afzet in de herfst. Voor Oost-Europa is dit duidelijk anders omdat Polen toch een grote appeloogst heeft. Gunstig blijft voor de afzet in West-Europa het lage volume appels. Ook gunstig voor de afzet van ons fruit is dat er geen voorraden appelsapconcentraat zijn. Dit houdt in dat er een redelijke en stabiele prijsvorming verwacht mag worden voor het industriefruit. Wel wordt er vanaf maart 2013 een iets grotere import verwacht van appels uit het zuidelijk halfrond. Voor peren is in bijna alle Europese landen de oogst heel laag, in het bijzonder in Nederland en Frankrijk. Net als bij appels verwacht men dat in het voorjaar de kleinere Europese oogst leidt tot meer import uit het zuidelijk halfrond. Helwig Schwartau (Bureau AMI in Hamburg) waarschuwde op het Prognoscongres voor een hoger prijsniveau bij het begin van het afzetseizoen voor peren. Bij de rassen Guyot en Limonera is hier al sprake van. Hij adviseerde om vanaf het begin van het seizoen product te verkopen. Denk aan de gang van zaken bij de perenafzet in het seizoen 2010/2011, aldus Schwartau. Herman Bus hbus@nfofruit.nl 5

Deze week Rusland Appelconsumptie groeit De appelconsumptie in Rusland gaat groeien. Dit meldt Tetiana Getman van Fruit-Inform in een marktstudie over de appel- en perenmarkt in Rusland. Getman kwam hiermee naar buiten voorafgaand aan het congres Apple Business of Ukraine & Russia 2012 op 9 en 10 augustus in Kiev. Door de toetreding tot WTO gaan de importheffingen per eind augustus omlaag. Bij appels halveren de heffingen. Door de lagere prijzen voor Russische consumenten zal dit tot meer consumptie leiden. Foto: Caroline van Assche, NFO Lage voorraad appelsapconcentraat De voorraad appelsapconcentraat is bij de start van het vanwege de zeer lage appel- West-Europa is niet veel aanbod nieuwe oogstseizoen nog steeds oogst. Ook is de raming voor het laag. Dit geeft een goede uitgangspositie voor de prijzen van ton minder aanbod is. Wel heeft Duitse Streuobst dat er 100.000 het industriefruit in het nieuwe Polen meer aanbod. Echter, met seizoen. In 2011 en tot nu toe de bovenstaande plussen en in 2012 waren de prijzen voor minnen zal het aanbod van appels op het noordelijk halfrond appelsapconcentraat hoog. Ze fluctueerden tussen de 1,50 en voor appelsap niet groter zijn de 1,70 per kg. Deze prijzen dan vorig jaar. Dit betekent dat houden stand omdat de voorraad bij de sapindustrie gering is. ligt dat het prijsniveau voor in- het in de lijn van de verwachting Men verwacht dat deze prijzen dustriefruit op hetzelfde niveau op dit niveau blijven. Daar zijn zal liggen van afgelopen jaar. verschillende redenen voor. In China Meer kersen naar China Jan Blankers naar Mooy Logistics Per 1 augustus 2012 is Jan Blankers in dienst als operationeel directeur van Mooy Logistics. Blankers werkte van 2001 tot mei 2012 als directeur logistiek en operations bij Koninklijke Fruitmasters. In de afgelopen jaren is de import van zoete kersen in China enorm gegroeid. In 2011 ging het om 23.706 ton importkersen. In 2009 was dat nog 6.184 ton. De groei komt voor het overgrote deel voor rekening van Chili, gevolgd door de Verenigde Staten en Nieuw-Zeeland. Bron: USDA-rapport, China, Stonefruit Anual Appels verpakken met robots Tijdens de excursie van Prognosfruit bracht een aantal deelnemers een bezoek aan de nieuwe sorteermachinefabriek van MAF RODA in Montauban. Daarna ging het gezelschap naar het proefbedrijf La Moutounade gelegen in de onmiddellijke nabijheid van de fabriek. Voor MAF RODA is dit bedrijf (112 hectare groot) een testlocatie voor nieuwe sorteermachines. Het bedrijf test de machines in het pakstation. De bezoekers kregen een demonstratie van het verpakken van appels op pakbladen door robots. In een opstelling van zes robotarmen worden de gestickerde Golden Delicious-appels van de bank geraapt en in de dozen op pakbladen gelegd. De robots staan in een rechte lijn opgesteld. In hoog tempo pakt een robotarm twee appels tegelijk door middel van zuignappen. De zes armen leggen de vruchten op dezelfde pakbladen, waarbij elke robotarm een deel van een pakblad verzorgt. De sorteermachine komt dit jaar op de markt en kost ongeveer een half miljoen euro. De robot heeft in deze opstelling een capaciteit van 30.000 vruchten per uur. De robotarmen kunnen vruchten met een diameter tussen de 65 en 85 mm verwerken. Aflevering van gesorteerde appels door de robot. Foto: Herman Bus, NFO 6

32 Verenigde staten Vroege blauwe bes In de Verenigde Staten introduceert USDA s Agricultural Research Service twee nieuwe rassen blauwe bes. In proeven was de pluk van deze rassen (Gupton en Pearl) ongeveer 21 dagen eerder dan de gebruikelijke rassen. Deze blauwe bessen moeten de telers in het zuidoosten van de VS met de pluk in april en mei hoge primeurprijzen opleveren. Opmerkelijk: Duitsland Nauwelijks beurtjaar Als vanouds heeft de Streuobstbau in Duitsland ook effect op de vraag van consumenten naar fruit in het najaar. Een deel wordt gebruikt voor sap en heeft daarmee ook invloed op de markt van fabrieksfruit. Het Duitse Verband der Deutschen Fruchtsaft-industrie schat de oogst van de Streuobst in Duitsland in op 600.000 ton appels. In vergelijking Foto: John Bal In de Verenigde Staten inventariseert het National Agricultural Statistics Services (NASS) jaarlijks het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in diverse gewassen. Bij appel bleek carbaryl het meest gebruikte insecticide. Op 46 procent van het appelareaal werd in 2011 carbaryl ingezet. Bron: NASS met vorig jaar is dit 20 procent minder. De afgelopen drie jaar was de oogst van de Streuobst gemiddeld tot goed. Het is opvallend dat er zich geen echte beurtjaren hebben voorgedaan. Normaal wisselt de productie van de veelal hoogstambomen in particuliere tuinen en in weiden veel meer. Toelating Boni Protect Het Ctgb heeft het de biologische teelt voornemen om Boni toegestaan. Een voordeel is dat het geen Protect toe te laten. Een ontwerpbesluit residuen achterlaat. Het ligt momenteel ter middel kunnen telers inzage. Boni Protect tot vlak voor de pluk is een biologisch fungicide op basis van de door inzetten. Leveran- of tussen twee plukken antagonistische gist Aureobasidium pullulans. het middel nog voor de cier Koppert meent dat Bespuitingen vlak voor komende pluk beschikbaar kan zijn. de pluk bestrijden aantasting van bewaarrotschimmels zoals Penicilum, met de werkzame Ook het middel Nissodilium, Botrytis, Monilia stof cyflufenamid, ligt en Gloeosporium. De ter inzage. Het betreft werking is gebaseerd onder andere een aanvraag als schimmelbe- op het feit dat de van nature voorkomende strijdingsmiddel in appel en peer. Het komt gist zich vestigt in kleine wondjes in de schil mogelijk als een nieuw waardoor schadelijke meeldauwmiddel in het vruchtrotschimmels volgend seizoen beschikbaar. minder kans krijgen. Boni Protect is ook in Zwitserland Zwitsers testen fruitvliegval Fabrikant Paul Gasser uit 1.600 stuks. Het Zwitserse het Zwitserse Ellikon an proefstation Forschungsanstalt Agroscope voert der Thur, brengt een simpele val voor de Aziatische een test uit op deze val. fruitvlieg op de markt. Het Ook de eerste telers werken er al mee. is een soort yoghurtbeker met een mengsel van rode De Aziatische fruitvlieg wijn en azijn. Zodra in de Drosophila suzukii is vorig deksel een gat gemaakt jaar voor het eerst in Zwitserland gevonden. Men wordt, komen de fruitvliegen op de lucht af, vervolgens verdrinken ze in het de komende jaren veel vreest dat de fruitvlieg in wijnazijnmengsel. Voor schade in een groot aantal een goede werking moeten de vallen in een hoge zaken. fruitsoorten gaat veroor- dichtheid geplaatst worden en elke twee weken vervangen worden. Een val kost circa een euro bij een minimale afname van 7

Oogst Verslag Conferentie Prognosfruit 2012 Kleine appel- en perenproductie in EU EUROPA De Europese Unie verwacht deze oogstperiode 9.739.000 ton appels te plukken. Dit is een productiedaling van 9% ten opzichte van de uiteindelijke oogst van vorig jaar. In de oude EU-lidstaten (EU-15) is de raming 22% lager dan in 2011. De nieuwe EU-lidstaten (EU-12) hebben een 6% hogere appeloogst dan in 2011. De perenproductie in de EU wordt 22% lager geraamd dan vorig jaar. Dit kwam naar voren tijdens de Conferentie Prognosfruit 2012, die vrijdag 3 augustus plaatsvond in Toulouse in Zuidoost-Frankrijk. Herman Bus hoofdredacteur Fruitteelt hbus@nfofruit.nl De ramingen voor de komende hardfruit-oogst in de Europese Unie (EU) werden bekendgemaakt op de 36ste editie van dit jaarlijkse congres dat kan terugzien op een recorddeelname met 256 deelnemers uit de fruitteeltsector uit zeventien landen. De WAPA (World Apple and Pear Association) en de Franse fruitteeltorganisatie: de Association Nationale Prognosfruit 2012 kon zich verheugen in een grote belangstelling. Bijna 260 deelnemers uit zeventien landen vulden de zaal. Foto s: Herman Bus, NFO Pommes et Poires, hadden Prognosfruit 2012 georganiseerd. De WAPA verzamelde en bewerkte de cijfers. In dit artikel een weergave van de cijfers voor appel en peer. Appel De vijftien oude lidstaten van de EU (EU-15) verwachten dit jaar 5.891.000 ton appels te plukken (tabel 1). Dit is maar liefst 22% lager dan de uiteindelijke oogst in 2011 en 16% lager dan het gemiddelde over 2009 tot en met 2011 (driejaargemiddelde). In de twaalf nieuwe lidstaten (EU-12) wordt de komende appeloogst op 3.848.000 ton geraamd. Dit is 11% groter dan vorig jaar en 11% groter dan het driejaargemiddelde. De totale raming voor de EU komt uit op 9.739.000 ton, wat 9% lager is dan vorig jaar en 7% lager dan het driejaargemiddelde. Ten opzichte van het gemiddelde van de afgelopen tien jaar is de oogstomvang 7,4% lager. Het is in omvang de achtste oogst van de afgelopen tien jaar. De omvang zit het dichtst bij die van 2010. Polen Het belangrijke fruitland van de EU, Polen, verwacht met 2.800.000 ton een 12% Informatie bij tabellen Bron voor alle tabellen: WAPA. De cijfers zijn afgerond op 1.000 ton. EU-15: de vijftien oude EU-lidstaten; EU-12: de twaalf nieuwe EU-lidstaten; EU-27: alle huidige EU-lidstaten. Landen waarvan geen relevante cijfers beschikbaar zijn voor 2012, zijn weggelaten. Voor de Streuobst worden geen ramingen gegeven. Van de EU-12 zijn de cijfers genoemd van een aantal landen inclusief de niet-commerciële teelt, namelijk Polen (alle) en Litouwen (tot en met 2001). 8

Tabel 1. De productie van appels in de EU per land (x 1.000 ton) en de productie van 2012 vergeleken met die van 2011 en met het gemiddelde van 2009 tot en met 2011 (in procent) Land 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012/2011 2012/gem. raming 09-11 Italië 1.991 2.196 2.164 2.237 2.179 2.293 1.993-13 -11 Frankrijk 1.585 1.676 1.528 1.651 1.579 1.701 1.151-32 -30 Duitsland 948 1.070 1.047 1.071 835 953 933-2 -2 Spanje 547 599 528 470 486 507 384-24 -21 Nederland 348 396 376 402 334 418 320-23 -17 België 358 358 336 344 288 305 212-30 -32 Griekenland 267 236 231 224 254 305 297-3 14 Groot-Brittannië 174 196 201 212 214 226 191-15 -12 Portugal 257 258 245 274 251 265 225-15 -15 Oostenrijk 163 193 159 185 169 199 153-23 -17 Denemarken 27 32 26 24 21 20 18-10 -17 Zweden 20 16 18 18 20 17 14-18 -24 Totaal EU-15 6.685 7.226 6.859 7.112 6.636 7.209 5.891-22 -16 Polen 2.250 1.100 3.200 2.600 1.850 2.500 2.800 12 21 Hongarije 480 203 583 514 488 301 418 39-4 Roemenie 417 287 459 379 423 412 402-2 -1 Tsjechië 160 113 157 145 103 79 92 16-16 Slovenië 71 80 68 64 66 73 51-30 -25 Litouwen 100 40 74 74 46 49 39-20 -31 Letland 32 31 34 13 12 8 7-13 -36 Slowakije 31 10 42 48 32 33 39 18 4 Totaal EU-12 3.541 1.864 4.617 3.872 3.060 3.455 3.848 11 11 Totaal EU-27 10.252 9.117 11.499 10.984 9.697 10.663 9.739-9 -7 hogere oogst dan de uiteindelijke oogst van vorig jaar. De geraamde oogst is 21% hoger dan het driejaargemiddelde van dit land. In potentie is dit ook de maximale omvang die in Polen kan groeien met de huidige plantopstanden. De bloei was later dan normaal en het bloeiweer was warm en kort. De vorst van midden mei heeft in diverse regio s tot vorstschade aan de appeloogst geleid. Polen heeft een sterke toename ten opzichte van de productie van 2011 bij: Idared (+160.000 ton), Shampion (+ 80.000 ton), Gala (+40.000 ton) en Golden Delicious (+30.000 ton). De rassen met een lagere productie zijn: Cortland (-40.000 ton), Elstar (-20.000 ton) en Lobo (-50.000 ton). Italië Italië verwacht met 1.993.000 ton een 13% lagere oogst dan vorig jaar. Dit land verwacht met deze raming één van de Op de tweede congresdag bracht men een bezoek aan La Moutanade, het proefbedrijf van MAF RODA in Montauban. Percelen zijn voorzien van bordjes. NFO-voorzitter Johan van Haarlem wijst erop dat de tekst nog niet is gewijzigd in NAK-T. kleinere oogsten van de laatste tien jaar. Vorig jaar had het land de grootste oogst van de laatste tien jaar. Het weer tijdens de bloei, koud en regenachtig, heeft duidelijk bijgedragen aan de kleine oogstomvang. De vorst van 17 april met temperaturen tot -4 oc leidde tot extra reductie van de oogstomvang in een aantal gebieden. Tot nu toe is er sprake van relatief weinig hagelschade. De maat is afhankelijk van de regenval in augustus. Als deze uitblijft kan de maat 3 tot 5 mm kleiner uitvallen dan normaal. Uiteraard gaat de oogstraming dan verder omlaag. De oogst start een week later dan vorig jaar. Frankrijk Het gastland van Prognosfruit Frankrijk verwacht met 1.151.000 ton een 32% lagere oogst dan vorig jaar en heeft hiermee verreweg de kleinste oogst in de laatste tien jaar. De sterke oogstreductie is veroorzaakt door het koude en regenachtige weer tijdens de bloei. Het zwaarst getroffen is 9

Tabel 2. De productie van appels in de EU-27 per ras (x 1.000 ton) en de productie van 2012 vergeleken met die van 2011 en met het gemiddelde van 2009 tot en met 2011 (in procent) Ras 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012/2011 2012/gem raming 2009-2011 Golden Delicious 2.340 2.450 2.506 2.630 2.401 2.616 2.212-15 -13 Gala 1.016 1.024 1.045 1.074 986 1.134 1.070-6 1 Jonagold 633 651 806 737 532 644 468-27 -27 Jonagored 210 234 198 204 178 191 311 63 63 Red Delicious 631 600 743 724 662 679 555-18 -19 Elstar 431 487 468 487 361 452 341-25 -21 Granny Smith 308 305 311 341 339 410 309-25 -15 Braeburn 279 318 295 338 289 324 264-19 -17 Fuji 133 188 205 245 250 260 221-15 -12 Boskoop 108 100 100 82 59 72 58-19 -18 Bramley 83 85 95 95 95 91 80-12 -15 Idared 624 292 804 795 569 644 862 34 29 Morgenduft 119 88 91 67 81 61 63 3-10 Cox s O.P. 117 108 103 65 89 89 68-23 -16 Renette Grise 78 103 86 99 101 108 67-38 -34 Annurca 56 51 45 35 34 35 35 0 1 Gloster 128 93 164 113 111 147 176 20 42 Stayman 21 19 18 16 18 17 13-22 -21 Overige nieuwe rassen 15 17 65 108 134 152 379 150 189 Overige rassen 2.896 1.878 3.328 2.729 2.362 2.537 2.187-14 -14 Totaal EU-27 10.226 9.091 11.476 10.984 9.651 10.663 9.739-9 -7 Overige nieuwe rassen : Ariane, Belgica, Cameo, Diwa, Greenstar, Honey Crunch, Jazz, Junami, Kanzi, Mariac, Rubens, Tentation, Wellant Tabel 3. De productie van Elstar in de voor dit ras belangrijkste productielanden binnen de EU (x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 2011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2012/2011 Raming % Duitsland 148 184 155-16 Nederland 145 172 122-29 Polen 25 50 30-40 Frankrijk 15 17 15-12 België 8 9 6-35 Oostenrijk 8 9 6-33 Denemarken 5 5 4-20 Slovenië 6 6 3-55 Totaal EU-27 361 452 341-25 Tabel 4. De productie van Jonagold, Jonagored en Red Jonaprince in de voor dit ras belangrijkste productielanden binnen de EU-27 (x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 2011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2012/2011 raming % Bijna alle fruitpercelen van La Moutanade waren voorzien van hagelnetten. Totale oppervlakte is 112 ha, waarvan 90 ha ingeplant. Exclusief de palen waren de kosten van de netten 7.000 tot 10.000 euro. Duitsland 237 279 258-8 België 195 207 135-35 Nederland 100 132 87-34 Hongarije 37 24 21-13 Oostenrijk 26 28 18-36 Italië 14 17 14-20 Frankrijk 15 14 6-57 Polen 60 110 230 119 Slovenië 9 11 6-44 Totaal EU-27 7 38 867 817-6 de Limousin-streek dat groot effect had op de Golden Delicious. Getroffen zijn ook delen in het noorden met gevolgen voor de Boskoop en de Jonagold. Het zuidwesten, de Loire en het Alpengebied zijn gemiddeld getroffen en hebben een oogstreductie tot 20%. De Provence en de Languedoc hebben een normale oogst. De oogstraming was lastig door de grillige situatie. De Golden zijn het hardst getroffen door het slechte bloeiweer met een oogstreductie van maar liefst 40%. Braeburn (-36%) en Red Delicious (-42%) zijn ook zwaar getroffen. De oogst begint zeven tot tien dagen later dan vorig jaar. Duitsland Duitsland verwacht met 933.000 ton een 2% lagere oogst dan de definitieve oogst van vorig jaar. Deze oogst is veel lager dan verwacht, omdat er in Duitsland in potentie 1.000.000 ton kan groeien. Een aantal nachten met vorst in het voorjaar veroorzaakten een sterke reductie van de Elstaroogst. Deze blijft steken op 155.000 ton (-16% tov vorig jaar). Jonagold en Jonagored gaan in productie 12 en 10% omlaag. Wat de gebieden betreft heeft Niederelbe een 2% hogere productie dan vorig jaar terwijl het Bodenseegebied (255.000 ton (-18%)), Rheinland (46.000 ton; -22%) en Sachsen (88.000 ton; -7%) allen een kleinere oogst verwachten. Duitsland heeft een groeiende oppervlakte Kanzi en Red Jonaprince. Van Red Jonaprince is de raming dit jaar 38.000 ton (+19%). 10

Onregelmatige zetting bij Gala. Gevolg: veel appels op een kluitje. Hongarije en Tsjechië In beide landen was in 2011 sprake van een misoogst. In Tsjechië is de oogstraming voor 2012 92.000 ton (+16%) en voor Hongarije 418.000 ton (+39%). In beide landen is de productie wederom gedrukt door vorst in het voorjaar en lage temperaturen in de periode daarna. Met Pasen vroor het tot -10 oc. In Tsjechië begint de oogst vijf dagen eerder dan normaal. EU-productie per ras Tabel 2 geeft de geschatte producties weer van de appelrassen in de EU-27. Voor Elstar, Jonagold/Jonagored/ Red Jonaprince, Boskoop, Golden Delicious en Gala en de nieuwe rassen zijn in de tabellen 3 tot en met 8 de cijfers per productieland opgenomen. Deelnemers aan Prognosfruit vanuit The Greenery en DPA. Zij hebben vertrouwen in het komende afzetseizoen. Van Elstar (tabel 3) wordt in de EU-27 een veel kleinere oogst verwacht dan vorig jaar (-25%). Alle landen die Elstar produceren gaan uit van een kleinere oogst. Duitsland, ons belangrijkste exportland voor Elstar, verwacht met 155.000 ton een 16% kleinere oogst dan in 2011. Dit is zeker geen topoogst omdat er in potentie in Duitsland meer dan 200.000 ton Elstar kan groeien. Polen verwacht met 30.000 ton een 40% kleinere oogst. In 2008 bedroeg de omvang van de Elstar-productie in dat land nog 95.000 ton. De totale Elstaroogst in de EU is 21% lager dan het driejaargemiddelde en in grootte de kleinste oogst in het laatste decennium. De oogst van 2010 komt met 361.000 ton nog het dichtst in de buurt. Voor Jonagold, Jonagored en Red Jonaprince (tabel 4) wordt een 6% kleinere oogst verwacht dan in 2011. De geraamde oogst is ver verwijderd van de productie in 2008 toen in de EU-27 nog 1.025.000 ton werd geoogst. De kleinere oogst wordt veroorzaakt door de lagere producties in de belangrijkste producerende landen van Jonagold, Jonagored en Red Jonaprince. België en Nederland hebben beide een reductie van rond de 35%. In België heeft de nachtvorst van 31 maart en 1 april veel invloed gehad op de uiteindelijke productieomvang. Alleen Polen heeft een grotere oogst dan vorig jaar met 230.000 ton (+119%) Voor het eerst geeft dit land in een uitsplitsing aan dat Jonagored het grootste deel van deze rassen is:160.000 ton van de 230.000 ton. Voor Boskoop (tabel 5) wordt een 19% kleinere oogst verwacht dan in 2011. Dit is de kleinste oogst in het laatste decennium. Met 59.000 ton was alleen in 2010 de productie vergelijkbaar. De oogst is 18% lager dan het driejaargemiddelde. Bij Boskoop is duidelijk de trend aanwezig van een afnemend areaal en productie in de EU. Alleen in Duitsland is de productie met 35.000 ton even groot als vorig jaar. Van het belangrijkste appelras in de EU-27, Golden Delicious, (tabel 6) wordt een 15% lagere oogst verwacht dan vorig jaar. De omvang van de oogst is 13% kleiner dan het driejaargemiddelde. De belangrijkste Golden-producent, Italië, verwacht een 11% kleinere oogst. Frankrijk en Spanje, na Italië twee belangrijke Golden-producenten verwachten beide een fors kleinere productie. Bij Frankrijk is de reductie met 45% Tabel 5. De productie van Boskoop in de voor dit ras belangrijkste productielanden binnen de EU-27 (x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 2011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2012/2011 raming % Duitsland 27 35 35 0 België 12 11 7-33 Nederland 14 19 13-32 Frankrijk 6 7 3-57 Totaal EU-27 69 72 58-19 Tabel 6. De productie van Golden Delicious in de voor dit ras belangrijkste productielanden binnen de EU-27 (x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 2011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2011/2010 raming % Italië 947 1.021 910-11 Frankrijk 564 581 320-45 Spanje 274 282 209-26 Polen 160 270 300 11 Portugal 116 122 104-15 Roemenie 68 79 108 37 Oostenrijk 51 57 43-25 Duitsland 34 39 39 0 Griekenland 29 26 26-1 België 29 32 22-33 Hongarije 70 42 63 49 Nederland 20 24 25 4 Tsjechië 22 21 25 18 Slovenië 10 12 9-25 Totaal EU-27 2.401 2.616 2.212-15 Tabel 7. De productie van Gala in de voor dit ras belangrijkste productielanden binnen de EU-27 (x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 2011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2012/2011 raming % Frankrijk 246 269 227-16 Italië 302 318 278-13 Polen 130 210 250 19 Spanje 93 95 74-22 Duitsland 51 61 61 0 Portugal 58 61 52-15 Oostenrijk 33 38 32-16 Groot-Brittannië 34 39 40 3 Hongarije 23 24 38 57 Slovenië 5 5 5-4 Totaal EU-27 986 1.134 1.070-6 heel fors. Dit Goldenland bij uitstek gaat slechts 320.000 ton oogsten. Spanje blijft op 209.000 ton steken (-26%). De vierde producent van Golden in de rij, Polen, verwacht 300.000 ton te oogsten. Dit is de grootste Golden-productie ooit die in dit land gegroeid is. 11

Tabel 8. De productie van overige nieuwe rassen* in de belangrijkste productielanden binnen de EU-27(x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 20011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2012/2011 raming % Frankrijk 57 59 50-15 Nederland 33 45 43-4 België 15 14 15 8 Groot-Brittannië 9 10 10 0 Denemarken 5 5 5-3 Duitsland 15 18 25 39 Polen 230 Totaal EU-27 134 152 379 150 * Overige nieuwe rassen : Ariane, Belgica, Cameo, Diwa, Greenstar, Honey Crunch, Jazz, Junami, Kanzi, Mariac, Rubens, Tentation, Wellant. Veel belangstelling voor de MAF automatische verpakkingslijn met zes inpakrobots voor het op één of twee lagen leggen van de appels. De Gala-productie is 6% kleiner dan vorig jaar en wordt dit jaar geraamd op 1.070.000 ton (tabel 7). Dit is 1% lager dan het driejaargemiddelde. Ook bij Gala is het opvallend dat Polen een forse productiestijging heeft van 210.000 ton in 2011 naar 250.000 ton in 2012 (+19%). Ook Hongarije heeft na de misoogst van vorig jaar een fors grotere Gala-oogst: 38.000 ton (+ 57%). In tabel 8 zijn de nieuwe clubrassen weergegeven, de groep appels die haar productie ook dit jaar wist te laten stijgen en wel met 150%. Dit hoge percentage is vooral te danken aan de opgave van 230.000 ton van Polen. Het is onbekend welke clubrassen hierachter vooral van betekenis zijn in dit land. Na Polen zijn Frankrijk en Nederland belangrijke landen wat deze rassen betreft. In beide landen is de productie echter respectievelijk 15 en 4% lager dan vorig jaar. Slecht bloeiweer en stagnatie bij enkele rassen zijn hier debet aan. Peer De oude lidstaten van de EU (EU-15) ramen hun perenproductie voor dit jaar op 1.954.000 ton (tabel 9). Dat is 22% lager dan de oogst in 2011 en 18% lager dan het gemiddelde over 2009 tot en met 2011 (driejaargemiddelde). Dit is de laagste perenproductie in de laatste tien jaar. Alle grote perenproducerende landen hebben een forse reductie van de perenproductie. Italië heeft een zeer lage oogst door het beurtjaareffect bij met name Abate Fetel, forse vruchtrui en door de gevolgen van de aardbeving die het irrigatiesysteem in de Po-vlakte deels vernield had. Spanje heeft de laagste perenproductie ooit met 349.000 ton. Dit wordt vooral veroorzaakt door de overschakeling van peren naar perziken en nectarines in het voornaamste perengebied in de omgeving van Lerida. De Tabel 9. De productie van peren in de EU per land (x 1.000 ton) en de productie van 2012 vergeleken met die van 2011 en met het gemiddelde van 2009 tot en met 2011 (in procent) Land 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012/2011 2012/gem raming 2009-2011 % % Italië 966 922 759 858 680 915 717-22 -12 Spanje 537 496 476 429 456 461 349-24 -22 België 268 287 170 307 285 295 255-14 -14 Nederland 234 255 172 301 274 336 208-38 -32 Frankrijk 246 221 157 202 164 176 124-30 -31 Portugal 173 136 168 198 172 210 179-15 -7 Griekenland 45 51 51 43 54 36 44 21-2 Duitsland 57 56 38 52 39 47 38-19 -18 Groot-Brittannië 27 29 23 31 33 32 34 7 7 Denemarken 6 6 5 7 6 5 5 0-23 Zweden 2 2 1 2 1 2 1-53 -52 Totaal EU-15 2.561 2.461 2.020 2.430 2.164 2.515 1.954-22 -18 Polen 55 31 40 90 40 55 45-18 -27 Roemenie 24 21 53 24 20 28 26-8 7 Hongarije 39 12 40 40 36 21 26 23-20 Tsjechië 2 3 3 6 3 3 6 103 52 Letland 2 1 1 0 0 0 0-33 -64 Totaal EU-12 135 81 145 172 111 114 106-7 -20 Totaal EU-27 2.696 2.542 2.165 2.602 2.275 2.629 2.060-22 -18 12

Tabel 10. De productie van peren in de EU per ras (x 1.000 ton) en de productie van 2012 vergeleken met die van 2011 en met het gemiddelde van 2009 tot en met 2011 (in procent) Ras 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012/2011 2012/gem. raming 2009-2011 % % EU-27 Conference 826 822 638 902 831 935 743-21 -16 Abate Fetel 328 324 248 305 223 384 284-26 -7 Williams BC 350 320 307 309 284 315 255-19 -16 Blanquilla 140 133 82 86 81 78 58-25 -28 Doyenné du Comice 135 126 82 116 97 114 68-40 -37 Rocha 172 136 168 197 171 209 178-15 -7 Coscia 104 110 107 106 98 90 83-8 -15 Dr. Jules Guyot 109 105 98 102 92 95 69-28 -28 Kaiser Alexander 60 59 39 65 42 62 43-30 -23 Passe Crassane 29 25 21 19 15 18 18-3 0 Durondeau 9 7 6 8 6 7 6-15 -19 Overige rassen 433 374 370 386 334 321 255-21 -27 Totaal EU-27 2.696 2.542 2.165 2.602 2.275 2.629 2.060-22 -18 Tabel 11. De productie van Conference in de voor dit ras belangrijkste productielanden binnen de EU (x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 2011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2012/2011 raming % België 253 263 237-10 Nederland 214 260 175-33 Spanje 184 194 144-26 Italië 93 112 88-22 Frankrijk 25 25 20-20 Groot-Brittannië 27 26 30 15 Duitsland 8 11 9-18 Polen 20 35 30-14 Totaal EU-27 831 935 743-21 Tabel 12. De productie van Doyenné du Comice in de voor dit ras belangrijkste productielanden binnen de EU (x 1.000 ton) en die van 2012 t.o.v. 2011 (in procent) Land 2010 2011 2012 2012/2011 raming % Italië 38 39 33-16 Nederland 26 33 15-55 Frankrijk 12 18 9-50 België 19 21 9-56 Groot-Brittannië 2 3 2-27 Totaal EU-27 97 114 68-40 Italië gelokaliseerde productie neemt af met 26% naar 284.000 ton. Dit is 7% hoger dan het driejaargemiddelde. Voor Conference en Doyenné du Comice zijn de cijfers per productieland te lezen in de tabellen 11 en 12. Oogstprognoses per ras In tabel 10 staan de oogstprognoses per ras voor de EU-27. Voor Conference (tabel 11) verwacht men een oogst van 743.000 ton. Dit is 21% lager dan de oogst van 2011 en 16% lager dan het driejaargemiddelde. De oogstomvang is goed te vergelijken met de productie van 2003. De minderproductie wordt vooral veroorzaakt door de lagere productie van Conference in Nederland (-3%), België (-10%), Italië (-22%), Spanje (-26%) en Frankrijk (-20%). Alleen in Groot Brittannië is de productie hoger: 30.000 ton (+15%). Voor Doyenné du Comice (tabel 12) wordt een 40% kleinere oogst verwacht dan vorig jaar. De productie is 37% kleiner dan het driejaargemiddelde en is de kleinste productie in de laatste tien jaar. Italië is de grootste producent van Doyenné du Comice. Dit land verwacht een oogst van 33.000 ton; de omvang van de Doyennéoogst is 16% lager dan vorig jaar. Frankrijk verwacht met 9.000 ton een 50% kleinere oogst. Door afname van het areaal is de trend ingezet naar structureel een lagere productie in de EU-27 van dit ras. E productiedaling is structureel. De perenproductie in de nieuwe EU-lidstaten is van marginale betekenis en wordt voor 2012 op 106.000 ton geschat. Dit is 7% lager dan vorig jaar en 20% lager dan het driejaargemiddelde. De totale raming voor de gehele EU komt uit op 2.060.000 ton, een oogst die de kleinste is van de laatst tien jaar. De oogst is ook 18% kleiner dan het driejaargemiddelde. De geschatte producties van de perenrassen in de EU-27 zijn weergegeven in tabel 10. Het is opvallend dat de productie van de kwaliteitspeer Abate Fetel fors kleiner is dan de topoogst in 2011. De vooral in Toulouse is een mooi oude stad met veel karakteristieke bruggen over La Garonne. 13

Prognosfruit 2012 Acht kg appels per persoon Gemiddelde appelproductie buiten EU lager dan vorig jaar BUITENLAND De ramingen voor de appelproductie in 2012 zijn niet alleen in de EU lager. ook in andere delen van de wereld is sprake van een kleinere productie. Dit resulteert in een lagere raming van de appelproductie in de wereld. De percentages worden vergeleken met 2011. Herman Bus hoofdredacteur Fruitteelt hbus@nfofruit.nl Tabel 1 laat de productie zien van de landen die ten oosten van de EU-27 liggen. De totale productie bleef op peil; ze ligt 3% hoger dan vorig jaar. Wit- Rusland heeft een lagere productie door vorstschade aan de nieuwe continentale rassen. Locale rassen hadden geen vorstschade. In Moldavië reduceert de productie met 20% door de droogte. Het land compenseert dit met 15% nieuwe aanplanten. Het resultaat is een productievermindering van 5%. Belangrijkste rassen zijn Idared en Golden Simirenko, ieder met een aandeel van 20%. Overige rassen die de telers daar planten zijn: Gloster, Jonagold, Jonagored, Red Chief, Gala en Shampion. Oekraïne had weinig last van de vorst. Het areaal breidt uit met nieuwe, intensieve aanplanten (hogere opbrengsten). Het totale areaal bedraagt 106.000 hectare appels. De oogst in Rusland ligt 5% hoger. Turkije heeft een iets grotere oogst dankzij ideale weersomstandigheden tijdens de bloei, weinig hagel en weinig last van droogte. Noord-Amerika De productie in Noord-Amerika heeft een raming die 18% lager is (tabel 2). In de VS is er vanwege de vorst vooral schade in het oosten. Daar wordt de productie -37% geraamd: New York (-58%), Pennsylvania (-7%) en Virginia (-14%). In het middenwesten van de VS is de oogstreductie 69% lager door de omvangrijke vorstschade in Michigan (-89%). Het westen verwacht een Foto: Marijke van Ossenbruggen, NFO goede oogst (+ 5%) vooral door de oogst in Washington. De appelproductie in Canada is ook veel lager (-33%). Wel zijn er grote verschillen per ras: Mc Intosh (-31%) en Gala (+12%). De oogstreductie in Mexico is aan de vorst toe te schrijven. Zuidelijk halfrond De geraamde productie van het zuidelijk halfrond is dit voorjaar 3% lager geraamd dan in 2011 (tabel 3). De reductie wordt veroorzaakt door een lagere productie in Argentinië (-17%), Brazilië (-5%) en Nieuw- Zeeland (-2%). Appelproductie in de wereld De totale geraamde appelproductie in de wereld wordt in 2012 geraamd op 58.966.000 ton (-2%). Deze staat weergegeven in tabel 4. China is een zeer belangrijke speler in dit geheel. China meldde dat er geen slechte klimatologische omstandigheden zijn geweest en dat de productie hierdoor met 2% toeneemt. Al met al gemiddeld een lagere productie in de wereld. Maar toch is er voor elke aardbewoner in theorie ruim 8 kg appels beschikbaar. E Informatie bij tabellen Bron voor alle tabellen: WAPA De cijfers zijn afgerond op 1.000 ton Tabel 1. De productie van appels (x 1.000 ton) in landen gelegen ten oosten van de EU Land 2011 2012 2012/2011 raming % Wit Rusland 180 171-5 Moldavië 350 322-8 Oekraïne 1054 1096 4 Rusland 1500 1622 8 Turkije 2352 2365 1 Totaal 5436 5576 3 Tabel 2. De productie van appels (x 1.000 ton) in Noord-Amerika Land 2011 2012 2012/ raming 2011 % Verenigde Staten 4273 3639-15 Canada 398 268-33 Mexico 593 415-30 Totaal 5264 4322-18 Tabel 3. De productie van appels (x 1.000 ton) in het zuidelijk halfrond Land 2011 2012 2012/2011 raming % Argentinië 1.048 869-17 Australië 254 298 13 Brazilië 1.250 1.187-5 Chili 1.784 1.821 2 Nieuw Zeeland 513 502-2 Zuid-Afrika 780 781 0 Totaal 5.639 5.457-3 Tabel 4. De productie van appels (x 1.000 ton) in de wereld Land 2011 2012 2012/ raming 2011 % EU-27 10.663 9.739-9 Overig Europa 5.853 5.948 2 Noord-Amerika 5.264 4.322-18 China 33.000 33.500 2 ZHG-landen 5.639 5.457-3 Totale appelproductie 60.419 58.966-2 14

Prognosfruit 2012 Drie kg peren per persoon Gemiddelde peerproductie buiten EU lager dan vorig jaar De ramingen voor de perenproductie in 2012 zijn niet alleen in de EU lager. Ook in andere delen van de wereld is sprake van een lagere productie. De peerproductie valt 4% lager uit. De percentages worden vergeleken met 2011. Herman Bus hoofdredacteur Fruitteelt hbus@nfofruit.nl In tabel 1 staat de productie van de landen in Europa die buiten de EU-27 liggen. De totale productie is in deze landen 6% lager. De productie in Wit- Rusland ligt 5% lager en komt uit op 57.000 ton. Bosnië heeft een totale misoogst vanwege de vorst tijdens de bloeiperiode. De productie is 88% lager. Oekraïne had weinig last van de vorst maar de oogst valt toch 8% lager uit. Rusland verwacht een even grote oogst als vorig jaar: 50.000 ton. Turkije komt iets hoger uit (+3%) door de ideale weersomstandigheden tijdens de bloei. Belangrijke rassen zijn: William BC (50.000 ton) en Coscia-Ercollini (50.000 ton). Noord-Amerika Noord-Amerika heeft een raming die 8% lager uitkomt (tabel 2). De VS is het enige land dat er toedoet in Noord Amerika met een geraamde productie van 450.000 ton. Dit is een raming die 8% lager is. De maat van de peren is kleiner door het koude weer in het voorjaar. De kleuring is uitstekend. De oogst wordt een week tot tien dagen later verwacht. Van de totale perenproductie in de VS heeft de biologische productie een aandeel van 3%. Winterperen zoals Bartletts/William BC zijn er voldoende beschikbaar, zelfs meer dan vorig jaar (128.000 ton). Deze peer wordt steeds belangrijker in de VS. Canada heeft ook een vele lagere perenproductie (-50%) met een zeer beperkt omvang: 6.000 ton. Zuidelijk halfrond De geraamde productie van het zuidelijk halfrond is dit voorjaar 10% lager (tabel 3). Dit wordt veroorzaakt door Argentinië (-17%) en Chili (-2%). Vooral de lagere productie in Argentinië drukt door omdat dit land de helft van de perenproductie van het zuidelijk halfrond voor zijn rekening neemt. Wereldproductie De totale appelproductie wereldwijd is geraamd op 19.575.000 ton (-4%) (zie tabel 4). De productie stabiliseert zich rond de 20.000.000 ton na een groei van 120% in de laatste twintig jaar. China is een zeer belangrijke speler in dit geheel. Dit land is in zijn eentje verantwoordelijk voor driekwart van de s werelds perenproductie. China meldde dat er geen slechte klimatologische omstandigheden zijn geweest en dat de productie stabiel is. Al met al wereldwijd een 4% lagere productie. Maar toch is er voor elke aardbewoner in theorie bijna 3 kg peren beschikbaar. E Informatie bij tabellen Bron voor alle tabellen: WAPA De cijfers zijn afgerond op 1.000 ton Tabel 1. De productie van peren (x 1.000 ton) in de overige landen van Europa Land 2011 2012 2012/2011 raming % Wit Rusland 60 57-5 Bosnië 25 3-88 Rusland 50 50 0 Servië 39 33-15 Zwitserland 26 15-42 Turkije 360 370 3 Oekraïne 153 141-8 Totaal 713 669-6 Tabel 2. De productie van peren (x 1.000 ton) in Noord Amerika Land 2011 2012 2012/ raming 2011 % Verenigde Staten 485 450-8 Canada 9 6-50 Totaal 494 456-8 Tabel 3. De productie van peren (x 1.000 ton) in het zuidelijk halfrond Land 2011 2012 2012/ raming 2011 % Argentinië 843 697-17 Chili 195 191-2 Nieuw Zeeland 11 10 1 Zuid-Afrika 362 368 2 Totaal 1.541 1.390-10 Tabel 4. De productie van peren (x 1.000 ton) wereldwijd Land 2011 2012 2012/ raming 2011 % EU-27 2.629 2.060-22 Overig Europa 713 669-6 Noord-Amerika 494 456-8 China 15.000 15.000 0 ZHG-landen 1.541 1.390-10 Totale perenproductie 20.377 19.575-4 15

Serie: Conference, deel 3 Pluk Conference begint later dan in 2011 Op tijd oogsten, bepaal eerst de rijping Conference te vroeg oogsten geeft meer slappe nekken en groot maatverlies. Te laat oogsten geeft te zachte en getinte vruchten. Om het juiste oogsttijdstip te bepalen kunnen telers naast de informatie van adviseurs ook zelf de rijping meten. Jos de Wit Fruitconsult jos@fruitconsult.com De late bloei en kou tijdens de celdelingfase geven een latere pluk van Conference dan in 2011. Meestal meten teeltadviseurs twee a drie weken voor de vermoedelijke oogstdatum hardheid, suiker- en zetmeelgehalte van de perenrassen. De waarden van zetmeeltesten fluctueren echter nogal en geven in tegenstelling tot bij appel geen duidelijk beeld van de rijpheid. Wel kunnen ze inzicht geven in de nog te vormen suikers in de vrucht. Informatie over pluktijdstippen is nodig voor het oogstmoment en voor het organiseren van de plukkers en het afspuitschema. Bepaal zelf de rijping De verschillen tussen percelen/bedrijven zijn in de regel groter dan de verschillen tussen regio s. Met een penetrometer in een boorstandaard en de refractometer Kwaliteit Conference In opdracht van Productgroep Peer publiceert Fruitteelt de komende maanden een serie artikelen over het bereiken van een goede kwaliteit Conference. Deel 3 De elektronische refractometer. Foto: Fruitconsult kunnen telers de hardheid en het suikergehalte bepalen. De praktijk leert dat veel hand-penetrometers niet zijn geijkt en soms tot wel een vol punt afwijken. De eerste stap naar een beter meetresultaat is het regelmatig reinigen en ijken van de hand-penetrometer. IJken gaat een- voudig door de penetrometer op een geijkte weegschaal uit te drukken. Bij afwijkingen kunt u de meegeleverde ringetjes gebruiken om de meter opnieuw af te stellen. Gebruik bij peer altijd de kleine plunjer (diameter 8 mm) voor de bepaling van de hardheid. In de praktijk blijkt overigens geregeld dat bij het gebruik van de hand-penetrometer de plunjer té voorzichtig in de peer wordt gedrukt. Dit geeft een zachtere meting dan de werkelijkheid. De penetrometer dient u in een vloeiende beweging in twee seconden tot aan het streepje op de plunjer in de peer gedrukt te houden. Gebruik van een boorstandaard waarin de penetrometer is bevestigd, geeft een betrouwbaarder meetresultaat. De hand-refractometer is een redelijk betrouwbaar instrument om het suikergehalte te bepalen. Via het prisma is het gehalte niet precies af te lezen. Tegenwoordig zijn er betaalbare elektronische refractometers op de markt, maar ook dit apparaat dient voor gebruik te worden geijkt. Men gebruikt daarvoor demiwater. Telers vinden het wel eens zonde om meerdere vruchten te gebruiken voor het bepalen van de rijpheid. Wanneer u bij twee of drie vruchten de hardheid hebt bepaald, geeft dat een redelijk maar niet betrouwbaar beeld. Wij adviseren de hardheid te bepalen bij minimaal tien vruchten. Neem uit iedere vrucht een stukje vruchtvlees een meng en pers deze in een centrifuge. Uit dit mengmonster neemt u en- kele druppels voor de suikerbepaling. Gegevens interpreteren De meetgegevens kunt u vergelijken met regionale gegevens. Dit geeft een aardig beeld van de rijping van het perceel. Bepaal van ieder perceel de rijping om daarmee Tabel 1. Hardheid (kg/cm 2 ) 2009 2010 2011 Augustus week 1 8,8 Augustus week 2 8,6 8 Augustus week 3 7,8 7,3 7,1 Augustus week 4 7,2 7,2 6,5 September week 5 6,7 6,6 6,4 September week 6 6,5 6,4 6,6 September week 7 5,8 5,8 Bron: Fruitconsult 16

een oogstvolgorde op te stellen. Wanneer u drie weken voor de vermoedelijke oogstdatum begint met meten, vallen de hoge hardheidwaarden op. Vaak liggen die ruim boven 8 kg/cm 2. In de twee weken erna zakt de hardheid sterk. Wekelijks kan die 0,7-0,8 kg/cm 2 afnemen. De laatste weken voor de oogst loopt de hardheid terug (0,1-0,5 kg/cm 2 ). Normaal ligt de hardheid tijdens de oogst bij 6 kg/cm 2 (tabel 1). Het suikergehalte is afhankelijk van de dracht, maar ook van vruchtgrootte want als vruchten in de laatste weken sterk groeien, verdunt het suikergehalte. Bij de eerste metingen zien we een suikergehalte dat veelal onder 11 obrix ligt. Wekelijks stijgt het suikergehalte bij Conference met 0,2-0,3 obrix. Bij een zware dracht verloopt dit langzamer. Voor de smaak moet het suikergehalte wel naar de 12 obrix gaan (tabel 2). Maar bij het bepalen van het pluktijdstip is de hardheid leidend. Door de diverse percelen in volgorde van hardheid te oogsten, kunt u het plukvenster vullen. Buiten deze algemene richtlijnen moet u de verzorgingstoestand van de percelen goed in ogenschouw nemen. Indien het perceel in mei/juni nogal wat droogte heeft gehad of vrij veel ijzergebrek vertoont, dient u vroeger te oogsten. Kijk ook bij wintervorstschade goed naar de rijpheid. Bij deze gestreste bomen ligt de rijping wellicht voor. Tabel 2. Suikergehalte (obrix) 2009 2010 2011 Augustus week 1 10,8 Augustus week 2 10,8 11,1 Augustus week 3 10,9 11,3 11,3 Augustus week 4 11,5 11,1 11,5 September week 5 11,8 11,9 11,5 September week 6 12,1 12,1 12,2 September week 7 12,5 12,2 Bron: Fruitconsult Aandachtspunten de cellen tijdens de wachtperiode voldoende laag in CO 2 - Controleer nu of de bakken voldoende schoon zijn. Bestel voor de lange een goede beluchting want CO 2 blijven. Zorg voor kan bewaring nieuwe bodemvellen. Bij binnen enkele uren oplopen tot boven gebruik van Philabuster dienen er grotere gaten in de vellen te zitten zodat labuster lijkt het noodzakelijk de pe- de grenswaarden. Bij gebruik van Phi- er geen water in blijft staan. - Pak bij de pluk de Conference zo hoog mogelijk bij de steel en til de vrucht op. Dit voorkomt steelbreuk. Draag handschoenen. Ze voorkomen dat er nagels door de schil gaan en geven grip op de vrucht (kosten circa 3,50 euro pp). De plukhandschoen voorkomt dat nagels de peer beschadigen. - Verzakkingen in Foto: Marijke van Ossenbruggen, NFO de paden kunnen schade geven doordat men tijdens ren eerst droog te koelen en daarna het transport te snel rijdt. -0 oc te koelen. Peren die onderin - Stel iemand aan die: de kisten goed de kist nog in een laagje Philabuster naloopt op vruchten die boven de staan en dan snel worden ingekoeld, bakken uitsteken; let op rotte peren; lijken juist extra gevoelig voor rot. de kwaliteit beoordeelt. - In 2010/ 11 begon men op beperkte - Zorg dat de koeling goed op orde is. schaal met SmartFresh op Conference. In complexen met veel koelcapaciteit, AgroFresh kiest ervoor SmartFresh op rijdt men de peren meteen op hun peer voorzichtig te lanceren en zeer plaats. Bij minder sterke complexen strikte eisen aan het product te stellen. SmartFresh is interessant voor par- dient u de peren goed verdeeld over de cellen voor te koelen en pas na het tijen Conference die iets aan de rijpe inkoelen de kisten af te dekken. Maak kant zijn bij de oogst of voor cellen de vloer goed nat bij het inkoelen. Conference waar de koelcapaciteit onvoldoende is om de peren goed groen Zorg dat er geen water onderin de bodemvellen staat. Houd voldoende te houden. wachttijd aan en houd in de gaten dat Begin niet te vroeg Geruchten over de rijpheid leiden nogal eens tot paniekreacties waarna men hals over kop begint met de oogst. Ook lijkt een warme periode kort voor de oogst een snellere rijping te geven. Telers denken reeds getinte vruchten aan de boom te zien hangen. Neem eens enkele vruchten mee en bekijk ze in de schuur. Vaak zijn ze nog grasgroen. Peren groeien tot het laatst toe door, dus een te vroege oogst kost enerzijds opbrengst en anderzijds levert het een lager aandeel 65 mm op. Daarbij zijn grovere peren minder gevoelig voor slappe nekken dan fijne peren; een bijkomend voordeel. Uitgaande van een goede doorgroei, kunnen de peren nog 2,5-3 mm per week groeien. Dit scheelt circa 6-7 gr per mm, hoewel logischerwijs bij grove peren 1 mm maatwinst meer gewicht in het laatje brengt dan bij een fijne peer. Een vrucht van 60 mm weegt 155 gr; 65 mm weegt 185 gr en een peer van 70 mm weegt 230 gr. Van 60 naar 65 mm is dan een mm maatwinst gelijk aan 6 gr per mm. Tussen de 65 en 70 mm is dit al 9 gr per mm. Fruitconsult onderzocht de mate van 65-ers in relatie tot het pluktijdstip. Illustratief was 2005: op 3 september werd 22 procent 65-ers geplukt en op 17 september van hetzelfde perceel 62 procent 65-ers. Dit illustreert dat té vroeg oogsten een enorm verschil kan geven in de maatontwikkeling en dus productie en financieel rendement. Aan de andere kant is té laat oogsten zo mogelijk nog erger; het is de kunst om het goede tijdstip te bepalen. Houd daarom als richtlijn de regionaal gegeven adviezen aan, maar meet bovenal zélf de rijping op de diverse perenpercelen. Er kan een week pluktijdstipverschil zitten tussen twee percelen die vlak bij elkaar liggen. Let er op dat percelen met een matige vocht- en voedingsvoorziening eerder doorrijpen dan optimaal verzorgde percelen. Meestal geven we een plukvenster aan van 1,5-2 weken waarbij de gestreste percelen in de eerste week geoogst moeten zijn. E 17

Excursie Excursie NFO-kring Limburg naar Duitsland Oosterburen inspireren Limburgse telers DUITSLAND Inspiratie en motivatie opdoen voor het eigen bedrijf. Onder dit motto van kringvoorzitter Raymond Notermans, togen woensdag 1 augustus 43 leden van NFO/ LLTB-vakgroep Limburg naar Duitsland voor een bezoek aan Fruitteeltbedrijf Obsthof Thelen, een rondleiding langs de proeven van Klein Altendorf en een wandeling door het wijnbouwgebied rond Altenahr. Peter van Kampen kennisconsulent grootfruit van NFO en PT pvkampen@nfofruit.nl Erhard en Rainer Thelen van het bedrijf Obsthof Thelen hebben hun afzet volledig in eigen hand. Zij focussen op productiezekerheid en kwaliteit om die afzet te kunnen garanderen. Het bedrijf bestaat uit 44 hectare fruit waarvan 4 hectare zoete kersen, 3 hectare peren en 37 hectare appels. Het bedrijf ligt op een redelijk vlak terrein. De grond en het klimaat van het gebied zijn ideaal voor intensieve fruitteelt. De grond kreeg tot een meter diep 85 van de 100 punten op de Duitse grondwaarderingschaal. Daaronder ligt kiezel waardoor het te veel aan water makkelijk afvloeit. Het is wel een erg droog gebied met ongeveer 500 mm neerslag per jaar, maar hierdoor is de kans op hagel ook zeer klein. Risico s wegnemen De poging om alle bedrijfsrisico s af te dekken, was onder meer te zien aan de overkappingen. Alle kersen en het merendeel van de peren en appels zijn overkapt; niet alleen tegen de hagel, maar ook tegen zonnebrand. Vooral Cox wordt snel glazig in direct zonlicht. De gehele aanplant is voorzien van irrigatie. Het water daarvoor pompt Thelen uit rivier de Erft enkele kilometers verderop. De bronnen die hij had op zijn bedrijf raakten door bruinkoolwinning vervuild. De fruitteler beschermt zijn aanplant op diverse manieren tegen vorst. Rainer vertelde dat hij door een fout een keer veel peren had verloren. Hij had het stro dat de onderstammen moest beschermen tegen de winterkou niet weggehaald. De isolerende werking ervan zorgde er in de lente voor dat de grond te koud bleef waardoor de wortels in winterrust bleven. De bloei was goed, maar door de te hoge blad-vruchtverhouding waren de bomen gestrest geraakt en was de junirui zwaar. Nachtvorst verdrijft hij door enkele delen te beregenen. In de kersen zet hij een Frostbuster in en op 20 hectare appels staan vier windmolens die de lucht in beweging houden tijdens een nachtvorst. Deze laatste manier is hier effectief omdat het een droog gebied betreft. Door luchtcirculatie condenseert er minder water op de bloemen dat wanneer het bevriest schade kan veroorzaken. Rainer is erg tevreden over dit systeem, het werkte tot op heden tot bij -8 oc. Wel maken de molens veel lawaai. Thelen heeft acht medewerkers die alle percelen met de hand snoeien waar ze de gehele winter zeven dagen in de week mee bezig zijn. Dunwerk gebeurt deels chemisch en deels met de hand. Volgens Rainer Thelen is het de kunst de aanplant rustig te houden. Door elk Rainer Thelen (in rode T-shirt) vertelt over de nachtvorstbestrijding door luchtcirculatie met windmolens. Foto s: Peter van Kampen, NFO 18

jaar eenzijdig te wortelsnoeien, maakt hij dit mogelijk. Door de rust in de boom en gepaste watergift heeft hij zelfs in Gala weinig vruchtboomkanker. Klein-Altendorf Na de lunch bracht de groep een bezoek aan Gerhard Baab, hoofdonderzoeker bij onderzoekscentrum Klein-Altendorf in Rheinbach. Dit instituut is 8 hectare groot en een onderdeel van een grote dependance voor praktisch agrarisch onderzoek van de Universiteit van Bonn. In dit onderzoek- goed zou doen. De appel zou tien dagen later geplukt worden. Wel treedt bij een paar appels ernstige verruwing op. Die worden aan de boom al uitgesorteerd. Elstar-mutanten Het onderzoek naar nieuwe Elstar-mutanten dat Baab liet zien, trok veel belangstelling van de excursiegangers. De onderzoeker was positief over de mutant PCP. De appel die veel op Elstar Elshof lijkt is een maatje groter, iets platter dan gangbaar en draagt dit jaar goed. Over de El Rosa en Het laatste deel van de Ernst Liesenfeld (links vooraan) leidt de groep langs de wijngaarden op de steile hellingen van de vallei van rivier de Ahr. excursie bracht de groep door in het Ahrdal, een centrum doet men alleen onderzoek naar appel. In een studie naar nieuwe rassen kijken de onderzoekers naast ziektegevoeligheid en teeltaspecten ook naar de marktwaarde van de appel. Baab gaf aan dat die gericht is op smaak en altijd wordt vergeleken met Gala, een appel die in Duitsland erg geliefd is. Een appel in de proef die voor de Limburgse telers interessant was, Joly Red, kwam tot op heden niet zo goed uit de test. Vooral de vlakke smaak maakte hem in ieder geval niet geschikt voor de Duitse markt, zei Baab. Positief was wel dat de appel iets groter is dan Gala. Een andere appel die hij besprak was de Swee Tango; een zomerappel die vrijwel ongevoelig is voor meeldauw en schurft. Wat de smaak betreft is er geen vergelijking in dit segment. Een knapperige appel met een friszoete smaak die het op een de Excelentstar was Baab minder positief. De bruinige ondertoon van de appel beviel hem niet. Baab: De kleur staat te ver van de Elstar af. De mutant Redflame werd in Das Alte Land positief ontvangen. Deze vuurrode appel ziet er goed uit in de tweekilogramzakken waarin men veel appels in Duitsland verkoopt. Baab zet echter vraagtekens bij de tendens naar de rode mutanten. De Elstar heeft hoge productiekosten en zou beter in het hoge kwaliteitssegment verkocht kunnen worden dan in zakken. Maar daarvoor is een meer gestreepte versie zoals Van der Zalm aantrekkelijker. Volgens Baab moeten telers bij de keuze voor een nieuwe mutant letten op kleur, omvang en gladheid. Elshof ziet hij nog steeds als de standaard. PCP is door zijn iets grotere maat zeker interessant. Van der Zalm met het wat meer streperige uiterlijk is een goed alternatief. De proeven met diverse kleuren hagelnetten gebied waar de Romeinen al in de negende eeuw wijnbouw bedreven. Tijdens een anderhalf uur durende wandeltocht langs de wijngaarden op de steile hellingen gaf Ernst Liesenfeld, chef Wijncoöperatie Mayschoss-Alternahr, tekst en uitleg over de wijnbouw in dit gebied. De 420 boeren die aangesloten zijn bij de coöperatie beheren meer dan 150 hectare wijngaarden; 97 procent van het areaal in de omgeving. Dit levert per jaar een miljoen liter wijn op die de coöperatie direct aan de consument verkoopt. De hoofdrassen zijn Riesling en Bourgondische druiven. Vanwege de steile hellingen verrichten de wijnboeren nog veel werk met de hand. De ervaring, het vakmanschap en de grond zorgen voor wijnen van goede kwaliteit die ook het afgelopen jaar weer prijzen in de wacht wisten te slepen. Na deze motiverende en inspirerende dag, het proeven van de wijn en een diner, keerde de bus vol verzadigde warme zomerdag zoals het die dag was, leverden dit jaar onder meer reeds be- mensen weer huiswaarts. E kende resultaten op. De zwarte hagelnetten lieten minder zetting en een slechtere kleuring zien. Door deze netten kan maar 70 procent van het licht het gewas bereiken. Zo geeft het eenzelfde stressreactie als een bespuiting ATS, die dit jaar met het slechte weer in de zettingperiode niet nodig was. De zetting over het gehele proefbedrijf was niet goed. Ook had hier de nachtvorst van 1 april schade aangericht. Voor rassen met de neiging tot overproductie zoals Nicoter zorgde dat voor een goede dunning, maar bomen met zwakke knoppen verloren te veel knoppen voor een goede oogst. De zettingperiode en de maand daarna waren te koud. Baab stelde dat na een winter met -18 oc er te weinig fotosynthese plaatsvindt. Vele dagen met een te lage temperatuur hebben een slechte kwaliteit appels tot gevolg. Alleen Pinova Evelina trekt zich van het weer weinig aan. Na een goede productie vorig jaar zitten ook dit jaar de bomen weer vol appels. Volgens de onderzoeker is dit productietechnisch een van de meest interessante nieuwigheden. Wijnbouw 19

Onderzoek: Framboos, deel 1 Opkweek vraagt om Osmocote en kokosgruis Voedingsschema framboos stap vooruit DLV Plant onderzocht in 2010 en 2011 de voedingsschema s in framboos. De onderzoekers wilden drie vragen beantwoord zien: hoe bouwen telers meer zekerheid in die aan de voedingsvraag van frambozenplanten voldoet; hoe kunnen zij de bemestingsvraag in balans houden en welke rol speelt kokossubstraat daarin? Antwoorden op deze vragen zijn noodzakelijk voor de productontwikkeling van meststoffen en kokosgruis en de advisering op basis van deze proeven. DLV Plant onderzocht in 2010 en 2011 de voedingsschema s in framboos. Dit in opdracht van Everris (voorheen Scotts) en Jiffy. Willem van Eldik, met het team van DLV Plant, voerde het onderzoek uit in zowel de opkweekfase van de planten als de teeltfase. In dit artikel de proefresultaten van de opkweekfase. De resultaten van de teeltfase komen in een volgend artikel aan bod. DLV Plant voerde de proef uit op de proeflocatie KICK in Randwijk en op praktijkbedrijven. aantal internodiën, te vaak de basis voor de opkweek en zijn ze te weinig gebaseerd op getallen. Voedingsschema Voor de opkweek van de planten in long canes gaven de onderzoekers met de druppelaars het normale basisschema. Een aantal objecten (zie tabel) behandelde men met diverse hoeveelheden Osmocote Exact Standard Hi.End 8-9M met als doel het stikstofaanbod op peil te houden. Uit de resultaten van 2010 bleek dat Osmocote geen negatieve effecten had. Willem van Eldik senior adviseur, DLV Plant w.vaneldik@dlvplant.nl DLV Plant gebruikte enkele langwerkende meststoffen van Everris. Daarnaast leverde Jiffy kokosgruis als substraat om de geschiktheid voor de frambozenteelt te onderzoeken in combinatie met de meststoffen. De onderzoekers wilden voedingstekorten voorkomen gedurende het gehele seizoen. In 2010 hanteerden zij het normale voedingsschema. Daarom volgden zij ook de EC* die overigens op normale waarde bleef. Meestal duurt de opkweek van planten in long canes zo n acht maanden; Osmocote Exact Standard 8-9M zou dan moeten volstaan, als we ervan uitgaan dat de voedingselementen van begin tot eind gelijkmatig vrijkomen. Binnen de proef zijn drie * De elektrische geleidbaarheid (EC) van de voedingsoplossing in het wortelmilieu van gewassen, geteeld op substraat, is een maat voor de concentratie van en de hoeveelheid aan nutriënten. Beoordeling van de groei in de productiefase. frambozenrassen onderzocht: Tulameen, Glen Ample en Cascade. De opkweek van long cane-planten moet gericht zijn op het aantal bloemaanlegsels dat zich moet ontwikkelen. Nu vormen aannames, voor wat betreft de lengte en het Figuur. Percentage vrijgekomen EC per maand bij Osmocote Exact Standard Hi.End 8-9M tijdens de opkweekfase in 2011 Osmocote Exact Hi.End 8-9M 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 9,17 10,89 10,84 10,68 8,88 6,54 4,34 3,98 mei jun jul aug sep okt nov dec Foto s: DLV Plant Percentage vrijgekomen EC per maand Bron: Everris 20

Tabel. Behandeling per proefobject in 2011 Nr. Behandelingen * 1 Osmocote Exact Hi.End 8-9M 1,0 g/l 2 Osmocote Exact Hi.End 8-9M 3,0 g/l 3 Osmocote Exact Hi.End 8-9M 5,0 g/l 4 Osmocote Exact Hi.End 8-9M 3,0 g/l + Micromax Premium 0,5 g/l 5 Osmocote Exact Hi.End 8-9M 3,0 g/l + Osmocote Start 3,0 g/l 6 Onbehandeld * De Osmocoteproducten zijn uit de serie Osmocote Exact Standard (m.u.v. Osmocote Start) Bron: Everris Omdat in de productieteelt niet te sturen is op het aantal bladeren en vruchten is de opkweek van de planten in long canes des te belangrijker. Tijdens die fase kan de teler wel sturen op de aanleg. Een productieteelt vraagt een goede watergift- en voedingsstrategie om er uit te halen wat er in zit. Kort gezegd: er komen nooit meer Aanvang van de teelt Tulameen met Osmocotebehandelingen. vruchten van de plant tijdens de productiefase dan dat er in de opkweekfase gevormd zijn. Een zwakkere plant - minder bloemaanleg - leek op een groter aanbod Osmocote negatief te reageren. Deze uitkomst onderschrijft dat bloemonderzoek noodzakelijk is om de juiste bemestingskeuze te maken. Planten met weinig bloemaanleg vragen minder energie (voeding) dan planten met veel bloemaanleg. De proef toonde aan dat Osmocote met Micromax Premium positieve invloed had op de bloemaanleg bij een zware plant omdat het altijd goede voedingsaanbod voldeed aan de -vraag. Er zijn instrumenten om de zwaarte van de planten (de hoeveelheid bloemaanlegsels) te bepalen. Hierop kan men de Osmocotegift baseren. Dit geldt overigens ook voor de productieteelt. In de opkweek maakt een juist afgestelde Osmocote-gift de planten fysiek sterker en het ondersteunt de bloemaanleg. Daarentegen is nog onvoldoende bekend wanneer de plant meer voeding vraagt en wanneer teruggeschakeld moet worden met de voeding. De voeding bedroeg16,77 kg N per 1000 liter water uit de A- en B-bak met het startschema. Alleen een Osmocote-gift, zonder druppelschema, is nooit optimaal. Effectief kregen de planten (per pot) afgerond 92 liter water met totaalvoeding (per pot) met twee canes; dit is de gemeten hoeveelheid die bij de planten kwam. Zoals vaak gebeurt, week de gedruppelde hoeveelheid af van de hoeveelheid die de plant effectief krijgt. Meer onderzoek Osmocote Exact Hi.End 8-9M biedt een goede verzekering als aanvulling op de standaard druppelschema s. Om beide goed op elkaar af te stemmen, is meer onderzoek nodig. Met de huidige resultaten zijn stappen voorwaarts gezet in het voedingsschema en om tekorten te voorkomen in de behoefte van framboos. Uit de proeven bleek ook dat Osmocoteproducten in combinatie met kokosgruis als substraat meerwaarde heeft. Bij een goed gebufferd kokossubstraat zag DLV Plant geen ophoping of overmaat hetgeen positief uitpakt op de plantontwikkeling. De meststoffendosering moet gekoppeld worden aan het planttype (aan de zwaarte van Tulameen in volle groei tijdens de productiefase. Werkingsduur DLV Plant gebruikte Osmocote Exact Standard met verschillende werkingsduur van fabrikant Everris. Zo geeft Osmocote Exact Standard 5-6M over een periode van vijf à zes maanden de elementen vrij bij een normale temperatuur van 21oC. Een lagere temperatuur (16oC) verlengt de afgifteperiode tot zes à zeven maanden; bij 31oC is de werking drie à vier maanden. de plant). Wanneer Osmocote juist wordt ingezet in de opkweekfase, ontwikkelen de planten zich beter en zijn ze productiever tijdens de teeltfase. Gedurende de opkweekfase hebben de Osmocoteproducten een positieve invloed op de bloemontwikkeling hoewel we dit nog niet verfijnd hebben kunnen vaststellen. Gezien de ervaringen met Tulameen, waarmee de eerdere proef gedaan is, kan een goede bemestingsstrategie voor de opkweek van long canes met Glen Ample een nog grotere meerwaarde zijn. Zeker met de wetenschap van de problemen in de vorige seizoenen. Daarnaast lag Cascade in de proef; de resultaten hiervan waren vergelijkbaar met Tulameen, dus een hoger aantal bladeren en meer vruchten in de Osmocotebehandelingen ten opzichte van het onbehandelde object. Ook Cascade heeft meer mogelijkheden, maar hiervoor is eveneens meer onderzoek nodig. Bovendien moedigt deze proef mogelijkheden aan voor andere teelten. De meest vergelijkbare teelt is de bramenteelt, maar ook voor de rode bessenteelt is er ruimte om productie en kwaliteit te verbeteren. Tenslotte is registreren, maar ook terugkijken naar de vorige teelt, erg belangrijk om de juiste bemestingskeuze te kunnen maken. E 21

Symposium Vaccinium, deel 1 Areaal blauwe bes wereldwijd in vijf jaar tijd bijna verdubbeld 85 lezingen over teelt, keten en gezondheid In het MECC in Maastricht werd onlangs het tiende internationale symposium Vaccinium and other Superfruits gehouden. Na 45 jaar besloot de International Society for Horticultural Science (ISHS) het symposium door Nederland te laten organiseren. Het eerste Vaccinium-symposium vond plaats in 1967 in Venlo. Destijds wellicht omdat Nederland het eerste land in Europa is waar blauwe bessen werden geteeld. Al in 1923 importeerde de firma Borgesius in Bovensmilde de eerste planten uit New Jersey (USA). John Bal ZLTO Advies john.bal@zlto.nl Waren de eerste negen symposia gericht op het plantengeslacht Vaccinium bestaande uit blauwe bessen, cranberries, wilde (blauwe)bosbessen en vossenbessen, dit keer koos de internationale society voor een combinatie van teelt, keten en gezondheid. De organisatie was dan ook een samenwerking van de Universiteit Maastricht, faculteit gezondheid en geneeskunde; Universiteit Wageningen (WUR); ISHS en International Federation of Fruit Juice Producers (IFU). Ruim 380 tuinbouwkundig-, biochemisch- en medisch onderzoekers en voorlichters, presenteerden in 85 lezingen en 90 posters hun onderzoek over de gehele breedte van teelt, keten en gezondheid. Blauwe bessenbuffet bij blauwe bessenbedrijf Hayberries BV. Explosieve groei Stond er in 2005 nog 42.000 hectare blauwe bessen wereldwijd, in 2010 was dit gegroeid tot 77.290 hectare. Een toename van 84 procent. Maar ook in de tien jaar daaraan voorafgaand was de teelt al bijna verdubbeld. De productie nam het afgelopen decennium met meer dan 260 procent toe. Blauwe bessen komen na aanplant pas na vier tot vijf jaar in volle productie, waardoor de productiegroei na-ijlt op de areaalgroei. Ongeveer 5 procent van het wereldareaal blauwe bessen wordt biologisch geteeld, in 2006 nog ongeveer 1.200 hectare, in 2011 al 4.156 hectare. Hiervan wordt 1.665 hectare aan de westkust van de USA geteeld, in de staten Washington, Oregon en Californië. Deze staten hebben een gunstig klimaat en ondervinden weinig last van ziekten en plagen. Hierna volgt Chili met 1.580 hectare biologische blauwe bessen. Dit is 12 procent van zijn totale areaal blauwe bessen. In Europa is Polen met 150 hectare de grootste producent van biologische blauwe bessen. Het land heeft echter wel veel problemen met de afzet van de biologische bessen. Deze explosieve groei, zowel aan productie- als aan consumptiezijde, is mede veroorzaakt door de vele positieve berichten over de gezondheidsaspecten van blauwe bessen. Inmiddels ligt de consumptie van verse blauwe bessen in de Verenigde Staten op ruim 500 gr/pp (bijna 1,5 kg inclusief verwerkte bessen) per jaar. In Nederland ligt de verse consumptie slechts op 20 gr/ pp per jaar. Er is dus nog ruimte om de consumptie te verhogen. Medicinale bes Blauwe bessen hebben positieve medicinale eigenschappen. Ze bevatten veel polyphenolen, zoals flavenoïden en anthocyanen die de groep antioxidanten vormen, zoals vitamine C, vitamine E en citroenzuur. Vitamine E is een belangrijke antioxidant en wordt soms hersteld door vitamine C. Het hoge gehalte aan antioxidanten is al aanwezig in de onrijpe bessen. Tijdens de rijping 22

stijgt alleen het gehalte anthocyaan, de roodblauwe kleurstof die de bessen blauw kleurt. Antioxidanten zijn stoffen die de werking van vrije radicalen afremmen. Vrije radicalen zijn medeverantwoordelijk voor beschadiging en slijtage van (hersen)cellen en voor het ontstaan van kankercellen. Van alle verse fruit hebben blauwe bessen de hoogste TEAC en ORAC-waarden. TEAC staat voor Trolox Equivalent Antioxidant Capacity en vergelijkt trolox (een vitamine E) met de antioxidanten in een product. ORAC, de Oxygen Radical Absorbance Capacity, vergelijkt het complex van antioxidanten. Antioxidanten verkleinen, zo stellen onderzoekers, de kans op een aantal vormen van kanker, hart- en vaatziekten en aftakeling van de hersenen en zenuwen. Van de antioxidanten in blauwe bessen beweren zij dat ze de kans op een beroerte verkleinen en het herstel na hersenbeschadiging vergroten. Naast de al bekende bloedzuiverende werking van blauwe bessen, bleek uit onderzoek dat het eten ervan meewerkt aan een goede bloedsomloop door het bloed dun te houden waardoor de kans op verstopping van aders verkleind. Men schat dat een consumptie van circa 50 gram per dag nodig is. Hierdoor neemt het risico van een beroerte sterk af. Mogelijk verbetert de goede bloedsomloop ook indirect het geheugen en vertraagt het het krijgen van Alzheimer. Uit een onderzoek bleek dat antioxidanten in bessen ook direct na een beroerte of hersenbeschadiging het herstel van de hersencellen aanzienlijk verbeterde. Een ander onderzoek, onder ruim 16.000 vrouwen ouder dan 70 jaar, liet zien dat de groep vrouwen die in hun jeugd regelmatig aardbeien en blauwe bessen at, een beter geheugen had. Barre streken Anthocyaan en antioxidanten hebben een beschermende functie in planten tegen ziekten, plagen en extreme weersomstandigheden. In bloemen dient anthocyaan voor de kleur en het aantrekken van bestuivende insecten. De reden waarom bessen van het geslacht Vaccinium zulke hoge gehalten aan antioxidanten hebben, heeft te maken met de vaak barre streken waar de struiken groeien en de groeistress die dit voor de planten oplevert. Zo bevatten bosbessen van de soorten die in Alaska en het noorden van Canada groeien hoge gehalten antioxidanten. Ze vormen een belangrijk onderdeel van de voeding van inheemse volken. Zo zijn er Eskimo s die bosbessen mengen met walvis- en rendiervet en dit dagelijks als ontbijt nuttigen. Uit de presentaties en discussie op het symposium kwam naar voren dat wilde blauwe bessen, biologisch geteelde en gecultiveerde blauwe bessen vergelijkbaar zijn. De hoeveelheid anthocyaan zit hoofdzakelijk in de schil. Zo is bij het blauwe bessenras Herbert de hoeveelheid anthocyaan 1.800 Perceel Aurora en Draper bij Douven Blauwe Bessen BV. mg/100 g in de vruchtschil en slechts 200 mg/100 g in het vruchtvlees. Per kg bessen zit een grotere hoeveelheid schil bij kleinere wilde bessen en de rustiger gegroeide (kleinere) biologische bessen, dan bij de gecultiveerde blauwe bessen. Gezondheidsclaim Ondanks de opeenstapeling van positieve effecten van blauwe bessen en antioxidanten, is het vastleggen van een gezondheidsclaim moeilijk of zelfs onmogelijk. In medicijnen zit meestal één zeer specifieke, werkzame stof waarvan exact bekend is hoe én waar het werkt. In alle groenten en fruit, en dus ook in blauwe bessen, zit een complex aan werkzame stoffen. Hierdoor is niet eenduidig aan te geven hoe de directe werking is van de verschillende stoffen. Zo zijn er ongeveer 250 soorten anthocyaan bekend en bevat een blauwe bes meer dan negen soorten. Deze anthocyanen zijn gekoppeld aan suikers en vormen stoffen zoals delphinidine-, cyanidine-, malvidine-, petunidine- en peonidine-glucosides. De vraag is dus: werken de stofjes direct op het geheugen of verlagen ze de bloeddruk en hebben ze daarom indirect een positief effect op het geheugen. Studies in Finland en de Verenigde Staten met de antioxidant vitamine A bij rokers, gaven geen effect op het tegengaan van longkanker, het nam zelfs toe. Hoge dosering vitamine A wordt daarom afgeraden voor rokers. De European Food Safety Authority (EFSA) wil om die reden eenduidige en wetenschappelijk bewezen gezondheidsclaims voordat deze gebruikt kunnen worden in Foto s: John Bal publicaties en reclame. Vooral dit laatste gaf veel discussie op het symposium want juist de verwerkende industrie profileert zich door termen als: superfruit, powerfruit en bevat antioxidanten, op hun producten te plaatsen, terwijl het verse product geen gezondheidseffecten mag claimen. Voorlopig zal men andere creatieve manieren moeten vinden om de consumptie van blauwe bessen te verhogen. Zo heeft New Zealand Gourmet met het uitkomen afgelopen jaar van de 3-D smurfenfilm in de Verenigde Staten, de bessen speciaal verpakt en onder de naam smurfbessen verkocht. Dit in samenwerking met de filmmaatschappijen Columbia Pictures en Sony Pictures. Deze zomer komt de film ook uit in Europa en komt er opnieuw van New Zealand Gourmet een actie met blauwe bessen. Hiervoor zullen Europese blauwe bessen nodig zijn. Ook start McDonald s in de Verenigde Staten deze zomer met een havermoutontbijt met banaan, noten en verse blauwe bessen die alleen in het blauwe bessenseizoen verkrijgbaar zijn. E 23

>> Bereid u tijdig voor op de pluk/oogst Kom langs voor onze hefmasten, pluktreinen, aanhangwagens, plukstellingen,... Wij staan garant voor de beste prijs/kwaliteit verhouding! FERTI Systems Tuin & Park Krawatenstraat 85 B 3470 Kortenaken T +32 11 58 73 24 F +32 11 58 25 16 info@ferti.be www.ferti.be KERSENBOOMKWEKERIJ AANBOD 2012 VROEG SABRINA Cov SAMBA Sumste VANDA CARMEN TECHLOVAN... BVBA Slang ophangen? Bel van Nifterik Maurits 06-22 69 53 01 of Teus 06-51 22 16 18 www.vannifterik.com MIDDEN LAAT SATIN Sumele KORDIA LAPINS... RUBIN REGINA SWEETHEART Sumtare... Peter Durlet Tegelrijstraat 74 - B-3850 Nieuwerkerken - BELGIË peter.durlet@telenet.be GSM: +32 478 98 98 45 Tel+Fax: +32 11 58 33 37 Te koop - Te huur Partij mooie degelijke fruitvoorraadkisten, 120 x 100 x 75 cm. Interessante huur / koop regeling Oostrom t Goy BV T (030) 601 11 65 F (030) 636 50 43 M 06-514 110 87 E dora@oostrom-ok.com TE KOOP Plukkarren Burg in zeer goede staat 32.000 boompalen 275/250 m - 6 à 7 cm. doorsnede 10 tot 13 jaar Tel. 0527-614540 m.debooij@hetnet.nl

Evenement Open Dag Fruitkenniscentrum Kom inzicht vergaren voor de oogst De Open Dag in Randwijk biedt een breed scala onderwerpen die de fruitteler dagelijks bezighouden. Nieuwe Elstar-mutanten, onderstammen, hagelnetten, mechanische snoei, dunning en bemesting passeren de revue. Een bezoek is een must als u op de hoogte wilt blijven van nieuwe teelttechnieken en inzichten. Heleen Koenraads medewerker vaktechniek, NFO hkoenraads@nfofruit.nl Programma Net voor de oogst valt er het meest te zien in de boomgaard van PPO Fruit in Randwijk. U kunt er informatie inwinnen en kennis opdoen over teeltaspecten en het beschermen van percelen tegen hagel en vorst. PPO vergelijkt sinds 2009 de vorstgevoeligheid van diverse kwee-onderstammen uit Oost-Europa met die van de standaard Kwee MC en Adams. Na aansnijden van het bastweefsel bleek het positieve effect van afdekken met champost duidelijk. Kom zelf de verschillen in groei, productie en bladstand bekijken. Fruitconsult praat u bij over gewasverzorging van het perceel gebaseerd op ervaringen met vorstschade uit de praktijk. Nieuw demoperceel Afgelopen voorjaar plantte PPO een proefperceel met acht Elstar-mutanten. De helft van de bomen staat onder hagelnet zodat de onderzoekers een beeld krijgen van de invloed daarvan op diverse teeltaspecten. Het zebranet, van de Oostenrijkse firma Frustar, is gemaakt van het sterke zwarte net maar heeft de voordelen van de lichtdoorlatenheid van een kristalnet. Het net is aangelegd in een drie-rijensysteem; een solide constructie met 5,5 m lange Kieferpalen. Open Dag Fruitkenniscentrum - Donderdag 16 augustus Locatie: PPO Fruit, Lingewal 6668 LA Randwijk - Gratis entree 12.45-13.20 uur Ontvangst met koffie 13.20-13.35 uur Opening en toelichting op het programma 13.35-17.35 uur Bezoek vijf blokken en infostands met tussentijds pauze 17.35-18.30 uur Bezoek infostands en napraten met hapje en drankje Tevens presenteren op de infomarkt een twintigtal bedrijven hun producten, diensten en machines. Primeur is een nieuw ontwikkelde snoeischaar. De partners van het Fruitkenniscentrum zijn: NFO, Productschap Tuinbouw, PPO Fruit (WUR), Fruitconsult, Inova Fruit BV, Plant Research International (WUR), DLV Plant en Pieter Vernooij. Aansluitend aan de Open Dag kunnen kleinfruittelers in de avond proeven bekijken op het KICK (Kennis- en Innovatie Centrum Kleinfruit) op dezelfde locatie. Om de mogelijkheden en knelpunten van mechanische snoei verder te demonstreren werd in 2012 opnieuw een rij Elstar en Junami mechanisch gesnoeid. Deze snoei is in het voorjaar tweemaal uitgevoerd om het effect op de hergroei en de vruchtontwikkeling te bekijken. Een deel van de bomen is tevens mechanische gedund. Uw bijdrage aan een open discussie over voor- en nadelen van mechanische snoei is welkom. In 2012 vergeleek PPO voor het derde jaar dunstrategieën bij appel. In tegenstelling tot in 2011 gaven verschillende behande- Grote belangstelling op een eerder gehouden Open Dag. Foto: Marijke van Ossenbruggen, NFO lingen behoorlijke dunning. Dit ondanks, of misschien wel dankzij, het wisselvallige weer in 2012. In dit jaar werd ook mechanische dunning meegenomen in de proef. U krijgt resultaten te zien van de demo op Elstar op de proeftuin en vergelijkingen met de resultaten van de demo s op praktijkbedrijven met Elstar, Kanzi, Junami en Rubens. Teelt de grond uit In de proef Teelt de grond uit, onderzoekt men of er voor appel een systeem is waarbij telers met verse grond in een bestaand perceel kunnen telen en tegelijk groei, productie en kwaliteit beter kunnen sturen. Aanleiding is het verdwijnen van chemische grondontsmetting voor de zandgronden. Onderzocht worden de teelt van appel in containers en in sleuven. Eind juni 2011 plantten de onderzoekers Junami-proefbomen uit de koeling. De zware winter had de vitaliteit van de jonge bomen flink aangetast. Dit was een goede test voor de wintervorstgevoeligheid van de teeltsystemen en de mate waarin de systemen de vitaliteit weer konden terugbrengen. Op de Open Dag kunt u zelf zien welke systemen er goed uitspringen. Fosfaatvoeding peer Dit jaar begon PPO een onderzoek naar de fosfaatstreefwaarde in het blad bij peer en de mogelijkheden van fosfaatbladvoeding. Fosfaatopname door de wortels is niet te verhogen met breedwerpige bemesting. Fosfaatfertigatie doet het niet veel beter. Volgens buitenlands onderzoek moet de fosfaatstreefwaarde in het blad fors omhoog en zou fosfaatbladvoeding de enige manier zijn. Op de Open Dag hoort u de eerste bladanalyseresultaten en kunt u zien welke effecten twee fosfaatdoseringen hebben op de bladstand en het uiterlijk van de vruchten. E 25

Marktzicht Binnenland ste bij het tot nog toe beperkte aanbod. Van Reine Victoria is of de vraag is toegenomen nu meer mensen terug zijn van ciëntie. De markt is echter grotendeels opgedeeld, zo blijkt Pruimen goed geprijsd de afgelopen jaren een toenemend percentage afgezet via de supermarkten. Ook daarvan vakantie. Vooral voor speciaalzaken duurt het seizoen nog wat uit een overzicht in Boerderij Vandaag. Jumbo heeft na deze overname een aandeel van bij- Het korte seizoen van de Opal is de productie dit jaar aanzien- langer met de late import uit na 22 procent. De inkoopcom- is zo goed als voorbij. Alleen lijk kleiner, maar wellicht nog bijvoorbeeld Canada. Sweet- binatie Superunie komt bijna in het noorden van het land te groot om grotendeels zon- heart, een van de latere rassen aan 30 procent en Albert Heijn is dit pruimenras nog geplukt. der supermarkten af te zetten. uit Brits Columbia, is door de is goed voor 33 procent. De res- In het Midden-Nederland was In de schappen van de retail is American Society of Horticul- terende 15 procent is bijna ge- het aanbod bij de telers vorige de concurrentie van steenfruit tural Science uitgeroepen tot lijk verdeeld over de discount- week al zo goed als op. Niet zoals nectarines en perziken ras van het jaar. Sweetheart formules Aldi en Lidl. Vooral alleen door het verschil in rij- nog volop aanwezig. Uitzon- wordt deze week geplukt in Lidl onderscheidt zich vaak met ping, maar ook door de goede deringen als ready toe at daar- Summerland, de bakermat van verse groenten en fruit. vraag dan wel het schaarse aanbod. De handel haalt het bij wijze van spreken al voor gelaten, laat de smaak vaak te wensen over. Dat geldt ook voor de winkelprijzen die vaak de Canadese kersenteelt in de Okanaganvalley. Het ras dankt zijn onderscheiding aan het Stroeve afzet rode bes Ondanks de mogelijkheid om het sorteren uit je handen, onder de twee euro per kg lig- goede dat het de Canadese te- product te bestemmen voor de zo merkte een teler op uit het gen. En van de platte perziken, lers heeft gebracht. Niet alleen bewaring, staan de prijzen van midden van het land. een relatief nieuw product, dat wat de productie betreft, maar rode bessen onder druk. Dat De afgelopen weken namen ook al voor bulkprijzen van de ook als kruisingsouder, meldt komt mede door het slechte de veilingprijzen van Opal dan hand gaat. Freshfruitportal.com. weer, waardoor niet-overkapte ook verder toe. Een week geleden lagen ze voor de gangbare maten boven de drie euro per Laatste kersen iets duurder Concentratie inkoop gaat door bessen met moeite droog zijn te plukken. En dat is noodzakelijk voor de lange bewaring. kg. Dat zet vooral de marges Zoals gebruikelijk valt de oogst Door het verdwijnen van C1000 Al met al zijn rode bessen in de van de schakels in de keten on- van Opal ongeveer gelijk met zal de druk op de marges van vrije handel maar moeizaam af der druk. De consumentenprij- het late kersenras Regina. de supermarkten afnemen, te zetten, dit in tegenstelling zen zijn omgerekend tot 4 à Daarmee is het kersenseizoen verwacht ABN-AMRO. Vooral tot bijvoorbeeld pruimen. 5 per kg gestegen. Veel ho- ook vrijwel afgelopen. In deze de voortdurende aanbiedingen Veel rode bessen worden ger is niet mogelijk, dan prijzen laatste week zijn de handels- van deze formule dwingen aangeboden in 500-grams- de pruimen zich uit de markt. prijzen ietwat opgelopen. Bij andere supermarkten tot het verpakkingen, waarvan de Ook de prijzen van de wijnprui- de meeste maatsorteringen beperken van de prijzen. De veilingprijzen veelal beneden men ofwel monsieur Hatîf, die prijzen voor de euro liggen. Maar van het inmiddels worden aangevoerd, voedingsmid- beperkte aanbod aan kleinere zetten zich tot in de loop van delen in de verpakkingen van 125 of 150 deze week op dezelfde lijn supermarken gram zijn de eenheidsprijzen voort. zijn het laagst niet veel hoger. Daarmee ver- De goede prijzen hebben wel in Nederland. schillen de prijzen van rode een keerzijde; Nederlandse Volgens de bank bes weinig meer met die van pruimen zijn in de supermark- bedraagt de blauwe bes. Daarvan is de pro- ten niet meer vanzelfsprekend nettomarge van ductie in volle gang. Bramen verkrijgbaar. Soms in kleine de supermark- en frambozen komen nu uit de verpakkingen van 500 gram ten gemiddeld 2 buitenteelten en brengen per om de eenheidsprijs acceptabel procent. 150 gram vergelijkbare prijzen te houden. Maar vaak bestaat De overname op als 500 gram rode bessen. het aanbod aan pruimen alleen uit bijvoorbeeld Spaanse Santa Rosa, waarvan C1000 500 gram toepast voor de continue-actie van vijf aanbiedingen voor een euro. Op de groothandelsmarkten is deze eenheidsprijs de inkoopsprijs per kg. Blijkbaar is de vraag en het aanbod van de import uit Spanje en van het Nederlandse steenfruit gescheiden. Tenmin- Met de pluk van Regina loopt het kersenseizoen echt van C1000 door ten einde. Foto: NFO Jumbo betekent dan ook niet kwam er ruwweg een euro bij, zodat de grootste maten tot 7,00 per kg opbrengen. Dat is opmerkelijk omdat juist bij het laatste ras, Regina, de productie op veel bedrijven nog enigszins meevalt. Misschien dat dit iets grotere aanbod meer vraag oproept het einde van de schaalvergroting bij de inkoopkracht van de supermarkten. Een grotere inkoopkracht, ofwel inkoopmacht, beoogt men dan niet om een zo laag mogelijke inkoopprijs af te dwingen, maar om bij de logistiek kosten te besparen met een hogere effi- Elstar jaarrond Het aanbod Elstar is tot een minimum beperkt, maar nog zeker aanwezig. Zodoende zal het ras van eigen bodem net niet jaarrond kunnen worden aangeboden. Maar met behulp van de import uit Frankrijk wordt het toch een jaarrond ras (terwijl het in de jaren zeventig toch als herfstras werd 26

geïntroduceerd). Evenals het huidige aanbod uit Nederland is ook het Franse aanbod beperkt. Ondanks deze overeenkomst zijn de prijzen voor de Franse Elstar ongeveer anderhalf maal zo hoog als die voor de Nederlandse. De Nederlandse Delcorf wordt nog niet aangevoerd. Gelegd en gestickerd kosten Foto: Marijke van Ossenbruggen, NFO ze op de groothandelsmarkten ongeveer twee euro per kg. Ze zijn daarmee te vergelijken Nederlandse Delcorf wordt nog niet aangevoerd, Discovery al wel. met de duurdere importappels uit Frankrijk en het zuidelijk halfrond. Buitenland Eveneens uit Frankrijk is al enige weken Delcorf op de Nederlandse markt. Ook hiervan is het aanbod niet groot en daardoor zeker niet te vinden in de supermarkt. Maar ook bij de groothandel is de beschikbaarheid niet vanzelfsprekend. Kanzi duurste appel Ook Kanzi is nu wisselend beschikbaar in Nederland. Het aanbod uit Nieuw-Zeeland is nadrukkelijk aanwezig bij de groothandel. De overgang van het product van het noordelijk naar het zuidelijk halfrond verliep dit seizoen opmerkelijk. De eerste aanvoer uit Nieuw-Zeeland in week 30 sloot naadloos aan op de verkoop van de laatste Kanzi uit België. In Nederland was toen even zowel Nederlandse als Nieuw-Zeelandse Kanzi beschikbaar, waarbij de laatste overigens aanzienlijk duurder was. Ook nu liggen de groothandelsprijzen rond de 2,50 per kg, waarmee Kanzi uit Nieuw-Zeeland duurder is dan bijvoorbeeld Pink Lady. Minder appels in VS Naar verwachting maken de Amerikaanse autoriteiten binnenkort bekend dat de appeloogst in de Verenigde Staten 15 procent lager uitvalt dan het langjarig gemiddelde. Dat komt door diverse oorzaken in de verschillende teeltgebieden. Al vroeg in het seizoen heeft nachtvorst de oogst gereduceerd in het oosten en midden van de VS. Onlangs bracht hagel zware schade toe aan de appelteelt in Washington State, het belangrijkste teeltgebieden in het westen van het land. Nogmaals hagel in Lleida De fruitteelt in Lleida is afgelopen zondag nogmaals zwaar getroffen door hagelstormen. In een aantal delen van deze Catalaanse provincie is de oogst met 80 procent gereduceerd. De fruitteelt in deze regio heeft zich gespecialiseerd in de perenteelt. De schade is vooral ontstaan bij Conference en Williams. De vroege Limonera is al enkele weken geplukt, maar nog wel getroffen door de hagelschade van begin juli. Anton Oostveen freelance journalist fruitteelt@nfofruit.nl Weinig pruimen, maar wel van uitstekende kwaliteit O P I N I E O P I N I E De prijs van de Het aanbod Conference is sterk afgeno- liteit was uitstekend en dat had alles pruimen was hoog. men en de kwaliteit fluctueerde behoor- te maken met het feit dat de vruchten Dit komt meestal lijk. Naast fraaie partijen groene peren een groene ondergrond hadden en nog de afzetsnelheid en met nog groene steeltjes, kwamen ook mooi droog waren. Gebreken werden de daarmee direct in verband staande zwakkere partijen voor. Vooral het value niet of nauwelijks aangetroffen. De kwaliteit ten goede. Dat was ook de pack segment, of het veel voor weinig partijen oogden mooi uniform. Dat is afgelopen weken het geval. In week 31 segment, oogde zwak. De steeltjes belangrijk omdat grote afnemers unifor- werden hoofdzakelijk Opal en Monsieur waren vaak zwart verkleurd en op de miteit van hun leveranciers eisen. Hâtif aangetroffen. De vruchten waren vruchten kwamen gebreken voor zoals Bij diverse pakstations en bij handelaren voldoende rijp, maar niet te rijp. Gebre- zwarte vegen, n taaie nek, verruwing, zagen we alweer de eerste Franse Elstar. ken zoals schilbeschadigingen of hagel soms een visoog en meer of minder tak- De vruchten waren voldoende rijp en al kwamen nauwelijks voor. De afzet van schade. behoorlijk geel doorgeslagen. De appels de Opal zat er al weer bijna op. Reine Het seizoen neigt ten einde, maar dat waren behoorlijk plat en de schil had Victoria pruimen zagen we nog niet, maar die laten ongetwijfeld niet te lang meer op zich wachten. De kwaliteit van het zachtfruit blijft heel goed. De frambozen, bramen, rode bessen en kruisbessen waren mooi grof en de houdbaarheid was uitstekend. Ook de blauwe bessen, die enkele weken geleden nog vrij bleek van kleur waren, stonden er nu perfect bij. mag geen reden zijn uw afnemers en consumenten met een matige kwaliteit op te schepen. Blijf tot het einde scherp en lever een goede kwaliteit af. Zorg voor een goed imago, want dat is de garantie dat uw afnemers ook het komende seizoen herhaalaankopen doen. De belangrijkste Nederlandse appelrassen zijn op dit moment Jonagold en de diverse Jonagold-mutanten. De kwa- geen mooie egale rode kleur, maar was behoorlijk gestreept. De presentatie van de partijen was hierdoor, maar ook vanwege lichte verruwing en andere kleinere gebreken, niet bepaalt je van het. Fred Jacobs inspecteur buitenlandse afzetmarkten, KCB f.jacobs@kcb.nl 27

Bewaring Werkwijzer Bladvoedingen Teelt Volop in bloei Teelt meer licht en kleur te krijgen en snoei niet zoals in de win- van de vruchten goed is, doe dan op deze percelen niets van peer bij ons altijd te koud voor massale infectie via bloe- Grootfruit ter. - Knip alvast het hangende hout met vruchten van de meer. Vorige week schreven we over het toepassen van mangaanbespuitingen om de sems. Algemeen is bekend dat een hoge weerbaarheid van de plant leidt tot moeizamer bin- Aandachtspunten bij de zomersnoei grond weg. - Knip niet door de verlengenis van de tak. grondkleur positief te beïnvloeden. Mangaannitraat bevat stikstof. Het toedienen van nendringen van de infectie. Wereldwijd is een aantal infectiemodellen voor fruit en de Vanaf half augustus kunt u stikstof vertraagt de kleuring. vaste plantenteelt ontwikkeld beginnen met de zomersnoei Kwaliteitsdunning. Voor de- Wees daarom op rassen die nu om het gevaar van infectie op percelen waar dat nood- gene die nog geen kwaliteits- gaan kleuren, zoals Delbard, door bacterievuur in kaart zakelijk is om de kleuring in ronde door Conference heb- terughoudend met bladbespui- te brengen. De Nederlandse de broek van de boom nog te ben gemaakt, is het een goed tingen met hoge concentraties aandacht hiervoor verslapte de moment om nitraat. afgelopen jaren wegens ge- daar mee te brek aan mogelijkheden voor beginnen. Mo- Joris Wisse chemische bestrijding. menteel is het Centrale Adviesdienst Fruitteelt Aantasting van bacterievuur onderscheid jcwisse@caf.nl is frustrerend en funest. Ze wat de vrucht- geeft uitval van bomen en in maat betreft, goed te zien. Streef ernaar geen vruchten onder de 50 Gewasbescherming warme, vochtige periodes zijn herhaaldelijke controles met korte intervallen noodzakelijk. De symptomen tonen zich, na binnendringen van de infectie, mm te oogsten. Kromme vruchten, flessen en peren met vlooien- Grootfruit Bacterievuur sluimerend aanwezig eerst in de scheuttoppen, die buigen wat krom, sterven in met zwart blad dat niet afvalt waardoor typische rouwvaantjes ontstaan. Vervolgens of vogelschade De dreiging van en kansen op groeit de bacterie tegen de kunt u verwij- bacterievuur in de Nederlandse sapstroom in en eenmaal in de deren. fruitteelt blijven sluimerend harttak vindt zeer snelle ver- Ook in per- aanwezig. Aantasting betreft spreiding plaats. Daarbij ont- celen Elstar is vooral scheuten, (gedeeltelijke) staan op stam en dikkere tak- op sommige bomen in bestaande perenper- ken ingezonken, bruinpaarse bedrijven nog celen met druk uit de omge- vlekken waar zich later oranje werk te ver- ving of na hagel. Circa drie jaar slijm vormt. Dit bacterieslijm Foto: Marijke van Ossenbruggen, NFO richten. Weg- geleden zagen we een korte zorgt voor verdere verspreiding dunnen van opleving op enkele appelper- in het perceel en wordt ge- optimaliseren. Veelal hebben zonnebrand en de zogenoem- celen, plantbomen Wellant makkelijk meegenomen door telers op dit soort percelen de lampjes (inwendig bruin) die hun bloei hadden tijdens regen, insecten, vogels, mensen al wat werkzaamheden als voorkomt later in de bewaring een klimatologisch gevaarlijke en machines. Uiteindelijk over- scheuten trekken verricht. Toch extra rot. Ook het uitdunnen periode. wintert de bacterie in rust in is het van belang, in een jaar van trossen die de vorige keer De infectievoorwaarden zijn de boom. Aangetaste bladeren met waarschijnlijk een groot vergeten of nog niet nagelo- een gemiddelde dag-nacht- houden hun zwarte kleur en prijsverschil tussen klasse 1 en pen zijn, zorgen voor een be- temperatuur van 15 ºC, ofwel vallen niet af. industrie- of schilappel, dat uw tere partij kwaliteitsfruit. sterk oplopende temperatuur Bestrijding. De bestrijding richt fruit goed kleurt om zoveel mogelijk klasse 1 te kunnen vermarkten. Aandachtspunten bij de zomersnoei: - Knip niet te veel scheuten weg. - Knip de scheuten niet te diep weg zodat u de vruchten op het korte stompje hout niet beschadigd bij het plukken. - Knip alleen hout weg om Bemesting. Percelen waar u een goede oogst verwacht en waar niet aan overbemesting is gedaan, krijgen straks behoefte aan stikstof om voldoende uit te groeien. U kunt nu nog een stikstof of stikstof-kali meststof strooien of fertigeren. Op legio percelen zien we veel groei en is het nog steeds onrustig. Wanneer de groei in combinatie met vocht, hoge RV en een wondje. Een wondje kan in deze periode ontstaan door snoei- of takbreuk, maar het geheel is risicovoller bij en na hagelschade. Ook nabloei vormt een besmettingsbron, de bloemen zijn in principe een open verbinding naar de sapstroom van de plant. Gelukkig is het tijdens de normale bloei zich in hoofdzaak op preventie en hygiëne. Wees zeer bedacht in percelen met een historische druk. Pleeg de snoei in een droge periode en ontsmet uw gereedschap in die percelen jaarrond meerdere malen per dag met Dettol of spiritus. Neem aangetaste delen tot ruim (50 cm) in het gezonde hout weg en sleep niet met de 28

Bewaring Bladvoedingen Teelt Volop in bloei Bladeren aangetast met bacterievuur houden hun zwarte kleur en vallen niet af. aantasting door het perceel (latente) aantasting is dit geen maar transporteer ze via een oplossing, maar preventief dichte zak, kist of afgedekt op voorkomt het uitbreiding. een kar. Verbrand aantasting of Het is daarom inpasbaar tussen bloei en oogst. Meerdere voer het verantwoord af. Zoek in uw perceelsomgeving of er bespuitingen zijn nodig, zet ze andere bronnen zijn, onder andere cotoneaster en meidoorn of op sleutelmomenten, bij- in met tiendaagse intervallen zijn waardplanten. Soms staan voorbeeld enkele dagen voor ze aangetast in uw privétuin, in een verwachte weeromslag. singels of bossage, langs dijken De dosering bedraagt 0,75 liter of in de uiterwaarden. per hectare. Het middel is goed Gelukkig kent de gewasbescherming weer een product lijke fungiciden en insecticiden mengbaar met de gebruike- met een indirecte werking en laat geen residu na bij de tegen bacterievuur: Vacciplant. Dit product op basis van tweede ontwikkeling van een oogst. Daarnaast loopt een laminarin is van natuurlijke product tegen bacterievuur oorsprong en verhoogt de voor Nederland. Voor een plantweerstand door dikkere optimale positionering van de celwanden. Voor bomen met middelen is het zinvol de simulatiemodellen aan de Nederlandse praktijk van deze eeuw te toetsen. Aryan van Toorn Centrale Adviesdienst Fruitteelt avtoorn@caf.nl Klein- en steenfruit Bladkwaliteit. De periode kort na de oogst is nog van groot belang voor knopvorming en aansterking van bloemknoppen, maar ook voor de verdeling van de reserves. Goede belichting en voedingsniveau, maar ook het voorkomen van bladvalschimmels, dragen bij aan sterkere knoppen voor het volgende seizoen. Sterke bloemen zullen bij kritische omstandigheden ook makkelijker zetten en minder snel afruien. Snoei bij (vroege) bessen en kersen het afgedragen hout uit de aanplant om extra licht in de boom te krijgen. Bij kersen kan zwaar hout bovenin het gewas veel licht uit de rest van de boom wegnemen en verkaling van takken veroorzaken. Sluit of verwijder de folie van de regenkappen. Bladvalziekte. Bij rode bes en kruisbes kan de schimmel bladvalziekte een negatief effect hebben op de knopsterkte. Op het blad ontstaan bruinzwarte vlekjes en later de bladvergeling. Inzet van Delan DF (dithianon) na de oogst in onbedekte bessenteelten kan deze schimmel, en daarmee vroege bladval, beperken. Het middel kent beperkingen in het gebruik langs watergangen. Toepassen is uitsluitend toegestaan indien u gebruik maakt van doppen uit de klasse van minimaal 75 procent driftreductie. Dosering 1,2 kg per hectare. Combineer met bladvoeding. Bladval- en paarse bladvlekkenziekte kan bij kersen bladvergeling en vroege bladval geven. Bestrijding van deze schimmels is mogelijk door na de oogst door te gaan met bladvoeding en inzet van fungiciden. Bij hoge druk kan Syllit (dodine) nodig zijn. Dosering 0,085 procent (85 ml per 100 liter water). Controleer pruimenpercelen nog eens op de schimmel pruimenroest. Tip: raadpleeg voor gerichte bladvoeding en een eventuele bijbemesting uw recente gewasanalyses en overleg met uw teeltadviseur de juiste strategie per gewas. Heino van Doornspeek Vl amings BV Heino.van.Doornspeek@ Vlamings.nl PLUKTREINEN * Volbad gegalvaniseerd * Dichte bodemplaat * Zeer scherp geprijsd * Spoorvolgend of semi-spoorvolgend * 4 velgjes met lagers en vetnippel * Goed op de weg mee te rijden * 4 ply banden met binnenband * Ook uw adres voor pluktreintractoren. R.J. Hakkert De Korne Betuwe Mechanisatie vof Aalswijksestraat 1 Achterstraat 10 C 4116 RN BUREN 4115 RP ASCH Tel: 0344-572500 / 06-54-216633 Tel: 0345-502559 29

nfo agenda Midden-Nederland West-Betuwe Dinsdag 14 augustus Personeel dat geen appels met peren vergelijkt klaar voor de pluk met AB Zeeland Fruitplukkers via payroll of op uitzendbasis; AB Zeeland regelt het graag en goed. De gewerkte uren geeft u eenvoudig online aan ons door via het PEP systeem. Zo heeft u zelf meer tijd voor het echte werk! Maak nu een afspraak of kijk op onze website. T. (0113) 23 36 66, E. fruit@abzeeland.nl www.abzeeland.nl Rondje Uiterdijk-Julianaweg te Geldermalsen. Rondgang over vier bedrijven met als thema de actualiteit omtrent de komende oogst. Een aantal bedrijven toont zijn hoogwerkers. Dirk van Hees (Fruitconsult) verleent zijn medewerking. Locatie verzamelpunt: Fruitbedrijf de Roosakker (De Bruin), Uiterdijk 15, Geldermalsen. Vertrek exact om 19.30 uur! Zuidoost-Utrecht Woensdag 15 augustus Bijeenkomst over mechanische snoei en bestrijding bloedluis onder leiding van AgruniekRijnvallei en CAF. Locatie: fruitbedrijf A. Goes, Tiendweg 1, t Goy. Aanvang: 19.00 uur. Vrijdag 24 augustus Dagexcursie naar Zuid-Limburg met onder meer een bezoek aan Ernest Hermes. Voor de vrouwelijke partners is er een programma in Maastricht. Na afloop is er een buffet bij G.J. van Doorn. De kosten zijn 50. Vertrekpunt: Van Doorn, Schonauwenseweg 9, Houten. Aanvang: 07.00 uur Flevo-Noord Vrijdag 17 augustus Dagexcursie naar Van Nifterik; Simon & Jose Oostveen en Fruitteeltbedrijf Spithoven met aansluitend een barbecue. Locatie verzamelpunt: Saaze (Kraggenburg); Elshof (Dronten) en Trekkersveld (Zeewolde). Aanvang: 08.00 uur, sluiting 20.00 uur. Zeeland Noord- Brabant en Zuid- Holland West Noord-Brabant en St. Philipsland en Zuid- Holland West Donderdag 16 augustus Excursie met eigen vervoer naar Fruitteeltbedrijf Kat Angelino; Fruitbedrijf Gebroeders Blijderveen; Open Dag Proeftuin Randwijk. Verzamelen op de carpoolplaats Fijnaart/Oude molen (A59). Vertrek uit Fijnaart: 07.00 uur, terug in Fijnaart: circa 20.30 uur. Open Dag Fruitkenniscentrum Donderdag 16 augustus De partners van het Fruitkenniscentrum Randwijk houden een Open Dag. Onderzoekers en adviseurs geven een toelichting van resultaten van lopende proeven en er zijn demonstraties gericht op de professionele teelt grootfruit. Locatie: PPO Fruit, Lingewal 1, 6668 LA te Randwijk. Aanvang: 13.00 uur, sluiting: 18.30 uur. Open Dag KICK Donderdag 16 augustus Aansluitend aan de Open Dag kunnen kleinfruittelers proeven bekijken op KICK. Er is onder meer aandacht voor substraten; bemesting; be- Vangbandje CELLEN TE HUUR Zal komend jaar goede bewaring extra worden beloond? Kom gerust eens naar de resultaten en bewaarmogelijkheden kijken. - Echte DCS; super Elstar bijna jaarrond bewaard. - Conferencekoeling waarbij ook de buitenkant van de cel op constante temperatuur wordt gehouden om weersinvloeden te minimaliseren. Nog enkele cellen beschikbaar. Fruitbedrijf van Lutterveld, Kesteren, tel. 06 2918 1006 of 06 2353. 2310. TE KOOP Greefa mech. gewichtsorteermachine, 2-banig, 6 uitgangen, compleet met grootkistenlediger, leesband, schijfjesbaan, 4 dwarsvullers en 4 afraaprafels. Inlichtingen: tel. 0418 582012, mob. 06 1271 4423. strijding Phytophthora, biologische teelt, diverse teeltproeven; DLV QMS-monitoring. Rondleidingen om 18.30 en 20.00 uur. Meer informatie bij Willem van Eldik (DLV Plant), email: w.vaneldik@dlvplant.nl, tel. 06 5337 4538. Locatie: KICK Randwijk. Aanvang: 18.30 uur, sluiting 21.00 uur. Appeldag in Klein Altendorf Vrijdag 24 augustus DLR Rheinpfalz, Universiteit van Bonn en de Kamer van Landbouw NRW organiseren een Appeldag. Locatie: Meckenheimerstraat 40, 53359 Rheinbach. Aanvang: 9.30 uur, sluiting: 16.30 uur. Meer informatie bij Gerhard Baab: e-mail: gerhard.baab@dlr.rlp.de. COLOFON Fruitteelt is het verenigingsorgaan van de Nederlandse Fruittelers Organisatie. Abonnementen zijn alleen te verkrijgen door leden van de organisatie. Opzegging: schriftelijk, minstens drie maanden voor het einde van het kalenderjaar. Wijziging bedrijfsgegevens: schriftelijk tot 1 januari. Adresgegevens Postbus 344 2700 AH Zoetermeer Louis Pasteurlaan 6 2719 EE Zoetermeer Telefoon: (079) 368 13 00 Fax: (079) 368 13 55 E-mail NFO-secretariaat en ledenadministratie: info@nfofruit.nl E-mail redactie: fruitteelt@nfofruit.nl Website: www.nfofruit.nl Redactie Herman Bus (hoofdredacteur) Caroline van Assche Marai Ebben (eindredacteur) Marijke van Ossenbruggen Redactiecommissie H. Balkhoven A. Goes A. Oostveen M. Ravesloot H. Reinders C. Uijttewaal B.J. van Westreenen R. van t Westeinde Advertentie-acquisitie Ruud van Viersen Postbus 20, 2040 AA Zandvoort r.vanviersen@bureauvanvliet.com Telefoon: (023) 571 47 45 Fax: (023) 571 76 80 Drukkerij DeltaHage, Den Haag Vormgeving Richard van Rheenen Grafisch!OK Uitgever en auteurs verklaren dat Fruitteelt op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld en aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, welke het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van Fruitteelt wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring. Niets uit deze uitgave mag op enige wijze worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 30

ELEKTRISCHE SNOEISCHAAR MET Li-ION-ACCU CENTRALE ADVIESDIENST FRUITTEELT Kenniscentrum Actuele fruitteeltinformatie WWW.CAF.NL OF BEL (0418) 655 927 Munckhof Pluk-o-Trac of Bekstand instelbaar op 15 of 30 mm, afhankelijk afhankelijk van takdikte. 25,2 V LITHIUM-ION-ACCU Munckhof 3-rijige spuit Aanzienlijke tijdsbesparing Meer plukcapaciteit Schadevrij oogsten Vederlicht Accuhouder Armdraagband Massey-Ferguson Kunststof draagkoffer meegeleverd Holster In vele uitvoeringen verkrijgbaar Informatie te verkrijgen bij de dealer voor Midden-Zeeland: Snoeikracht tot 30 mm doorsnee. Gladde snede door originele MAX-snijbladen. Zeer lichte Li-ion-accu van slechts 1,3 kg. s-gravenpolder TRAMPER S-GRAVENPOLDER B.V., Baarlandsezandweg 1, 4431 NJ s-gravenpolder, Tel.: 0113-311451 Nederlandse Plastic Industrie B.V. Tel.: +31 (0) 518-481846 Fax: +31 (0) 518-481345 www.npibv.com MAX EUROPE BV www.max-europe.com 31

Affi rm, vrijheid in exporteren van appels en peren Zeer effectief tegen fruitmot en bladrollers Wachttijd voor de oogst slechts 3 dagen Residu altijd onder de rapportagegrens Dus ongeacht het spuittijdstip voldoet u altijd aan de residu-eisen van elke afnemer Affirm: dé rupsenbestrijder in appels en peren Syngenta Crop Protection B.V., Postbus 512, 4600 AM Bergen op Zoom. Tel. 0164 225 500, Fax 0164 225 502, www.syngenta.nl. TM Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees voor het gebruik eerst het etiket en de productinformatie. /TM Registered Trademark of a Syngenta Group Company.