VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit LEDEGEM Gemeente LEDEGEM Parochiekerk Sint-Petrus Arrondissement Roeselare KERK De oudste vermelding van de kerk dateert van 1149; ze viel onder het patronaat van de Sint-Maartensabdij van Doornik, tot aan de Franse Revolutie. De kerk brandde af in 1763; van 1764 tot 1771 werd een nieuwe driebeukige hallenkerk met W-toren gebouwd; prachtig classicistisch interieur. De kerk is beschermd als monument, MB 23.VII.1993. ORGEL Voorgeschiedenis In 1579 was er voor de eerste maal een orgel gekocht na de verwoestingen van de eerste beeldenstorm; er zijn geen specificaties over dit instrument bekend; mogelijks werd het reeds tijdens de tweede beeldenstorm vernield. In 1786 werd een organist aangesteld, in afwachting dat er een orgel zou aangekocht worden; het is niet zeker dat er nog vóór de Franse Revolutie een orgel gekocht werd, de troebelen begonnen in deze streek reeds van in 1792. Huidig instrument Auteur oorspronkelijk instrument : Pierre van Peteghem (Gent) Bouwjaar : ca. 1830? Totale renovatie : J. Anneessens (Menen), 1922 of kort ervoor (Anneessens had ook reeds tussen 1905 en 1914 aan dit orgel gewerkt) Van het Van Peteghem-orgel rest enkel de façade van de oude kast (met nieuwe sierpijpen) en het sierfrontje in de doksaalbalustrade, alsook 1 Bourdon; al het overige is van J. Anneessens. Onderhoud : P. Andriessen (Menen); groot onderhoud in 2010 INSTRUMENT Dispositie registertrekkers op een horizontale rij : 1 18 1-8 witte porceleinen naamplaatjes 9-10 blauwe " " 11-18 roze " "
Groot Orgel Pedaal Klein Orgel 08 Bourdon 16 07 Montre 8 06 Bourdon 8 05 Flûte harmonique 8 04 Viola 8 03 Prestant 4 02 Doublette 2 01 Trompette 8 10 Sousbasse 16 09 Basse 8 11 Diapason 8 12 Flûte 8 13 Cor de nuit 8 14 Salicional 8 15 Voix celeste 8 16 Flûte 4 17 Basson Hautbois 8 18 Voix Humaine 8 pedalen : Groot orgel op pedaal Klein orgel op pedaal Koppeling der klavieren \ [zweltrede] Tremolo Volle [...]* (onleesbaar) (* schakelt evenwel enkel de grondstemmen in) manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 Klaviatuur - vrijstaande speeltafel vóór het orgel - registertrekkers op één horizontale rij boven het klavier - naamplaat : Jules Anneessens Fournisseur de SS LE PAPE MENIN Pijpwerk - in het Hoofdwerk-front nu zinken sierpijpen, niet-origineel - enkel de metalen pijpen van de Cor de Nuit (Bourdon 8) op het Reciet zijn oud en kunnen aan Van Peteghem toegeschreven worden - al het overige is door Anneessens geleverd - de Trompet is momenteel uitgeschakeld Windladen & Tractuur - grenen laden; aanvang van vermolming - pneumatisch systeem - Reciet in een zwelkas, achterste deel van de aanbouw Windvoorziening - magazijnbalg in de voet van de orgelkast - oude electro-ventilator (ca. 1930) van het merk Meidinger ORGELKAST - van de oude orgelkast rest enkel de prospectzijde; 6 voets-front - dit oude prospect is nu ingepast in de boogvormige opening
naar de torenruimte, aansluitend daarachter (in de toren) is het Anneessens-orgel geplaatst - de voet van het meubel is geheel herschikt door Anneessens (misschien is de voet door hem zelfs achterstevoren gedraaid; is de klaviatuur reeds bij een eerdere verbouwing aan de frontzijde gebracht?) - er zijn nog sporen van een oudere klaviatuur aanwezig in de voet van het prospect; het is echter niet zeker dat dit nog de Van Peteghemklaviatuur betreft, het kan ook om een eerdere verbouwing door J. Anneessens gaan (vóór WO I?); aan elke kant zijn er 8 vierkantige registergaten; thans zijn er plankjes bovenop gespijkerd - het frontje in de doksaalbalustrade was van in origine enkel een sierelement opstelling : sierfrontje speeltafel oud prospect Gr. Org. muur Ped. Reciet muur open ruimte raam HUIDIGE TOESTAND - normaal bespeelbaar; goed klinkende ruimte datum onderzoek : juni 2001
ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( 1876-1956), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) 1) In het archief is geen map "Ledegem" aanwezig; 2) in een map Roulers Petit Séminaire is een brief d.d. 15.04.1922 aan te treffen, van zekere R. Dumez (een leraar van het Klein Seminarie) aan J. Anneessens; Dumez blijkt bemiddelaar te zijn of raadgever bij de levering van een Anneessens-orgel in Roeselare; hij besluit zijn brief als volgt [... ] Ik vind de schikking van de Zusters van Liefde zeer goed voor een klein orgel. 'K en kan niet naar Ledeghem gaan. Beste groeten, RDumez. misschien was hiermee de aanstaande inspeling van het orgel in Ledegem bedoeld. 3) In het inwijdingsprogramma van het orgel in Handzame, 4 dec. 1922, liet J. Anneessens een dubbele werklijst afdrukken Lijst der nieuwe Orgels, veranderingen en herstellingen uitgevoerd door het huis J. Anneessens, I. Sedert den Wapenstilstand II. Sedert 1905 tot 1914". In lijst I (dus ná 1918 en t.e.m. 1922) komt voor : [... ] 23. Ledeghem, neuf. BIBLIOGRAFIE 1) E.G.J. Gregoir : Historique de la facture et des facteurs d'orgue, Antwerpen, 1865; blz. 200-202; VAN PETEGHEM (Pierre), le jeune, [...] Voici les orgues placées par ce facteur de 1823 à 1846: [...]; Ledeghem, 15 reg., fl. 1600; [...] Ces orgues ont été placées de 1824 à 1835. 2) [kort artikel getekend met schuilnaam "Omicron II"] : Ledeghem bij Dadizeele, in Biekorf, jg. 19, nr. 14, hooimaand 1908; zie blz. 222 : Zoo staat er : Rond den Heerd 1871 bl. 36 : " 't Jaar 1767, in den nacht tusschen den eersten en den tweeden kerstdag brandt de kerke van Ledeghem te pulferen op... door de onvoorzichtigheid van den koster..." Waar heeft Omicron dit jaartal 1767 gevonden? Of is 't misschien een drukfoute, Immers 't is zekerlijk mis, en 't moet zijn 1763. [... ]
3) J. Mussely & J. Buysschaert : Geschiedenis van Ledeghem, Brugge-Kortrijk, 1912, facsimile-reprint uitg. Familia et Patria, Handzame, 1976 - blz. 45 Eindelijk in 1579 komt een orgel : t'is eene heele gebeurtenis. Van alle kanten moeten kapelanen-organisten hem komen beproeven en keuren; men aarzelt zelfs niet aartoe bijzondere belastingen uit te schrijven. Gezien de herhaalde nauwkeurige vermeldingen van dezen orgel, gezien men den organist van Dadizeele moet vragen om hem te komen bespelen op de feestdagen (want het is als met de beste nieuwe kleren, men haalt ze maar zelden uit) moeten we besluiten, dat een orgel voor de eerste maal in de kerke van Ledeghem komt. - blz. 72 1786-1828 Jacobus Alexis Vandenweghe, zoon van den voorgaande, geboren te Ledeghem in 1756. Hij trouwde in 1778 met Barbara Theresia Waigmein en stierf den 7 april 1828. Hij wierd in 1786 koster en organist benoemd om zijnen vader te helpen "in cas eenen orgel in de kercke quaeme gestelt te worden". (1) (1) Register van wettelicke passeringhen, n r 5132. Zijn vader overleed hetzelfde jaar. - blz. 268 Van 1567 tot 1577 bestaat eene groote bedrijvigheid in het plaatsen en schilderen van nieuwe beelden en het opschikken der kerk, zeer waarschijnlijk om e verwoestingen der beeldstormers te herstellen; in den zelfden termijn worden schaliedak en vloer vernieuwd, uurwerk en orgel geplaatst. 3) "Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneessens - Menen / 1905-1948" (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen); Ledegem is vermeld in de lijsten - Nieuwe Orgels - Vernieuwde en Herstelde Orgels - Electrische Ventilatoren
ICONOGRAFIE 1) K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, a) cliché B87904 (1945), zicht naar het doksaal KIK-IRPA, Brussel
b) cliché M53967 (1970), orgel KIK-IRPA, Brussel 2) foto's Afdeling Monumenten & Landschappen, 2001
3) Foto's VIOE, 2009