Geschiedenis van het lectoraat Professionaliteit van Beleid Arend Geul en Frans Klarenbeek Dit boek verschijnt ter gelegenheid van de beëindiging van het lectoraat Professionaliteit van Beleid. De afgelopen vijf jaren hebben onderzoekers, ambtenaren en docenten hbo-bestuurskunde onderzoek gedaan naar beleidsadviseurs, hun taken, taakopvattingen en werkwijzen en hun competenties en carrièrepatronen. In dit boek zijn de belangrijkste resultaten gebundeld. Bij wijze van inleiding schetsen wij hieronder kort het ontstaan en de ontwikkeling van het lectoraat Professionaliteit van Beleid. Waarom aandacht voor professionaliteit van beleid? De samenleving is in permanente beweging en dat geldt daarmee ook voor het openbaar bestuur. Avans Hogeschool en de gemeente s-hertogenbosch hebben dit anno 2007 onderkend, en besloten tot instelling van het gezamenlijke lectoraat Professionaliteit van Beleid. Het waarom van het lectoraat werd als volgt toegelicht: 9 Het openbaar bestuur ondergaat een bijzondere dynamiek. In de eerste plaats is het bescheidener geworden en heeft het functieverandering ondergaan. Openbaar bestuur en overheid treden pas op als marktmechanisme en maatschappelijke zelfsturing ontoereikend blijken. Politiek, bestuur en ambtelijke organisaties zijn ten gunste van deze teruggetreden. Het betekent ook een andere manier van werken en optreden ( Andere Overheid ), waarbij het bedrijfsleven als voorbeeld geldt (betere dienstverlening, minder bureaucratie, slagvaardiger, interactief/dialogisch, publieksgericht). In de tweede plaats zien samenleving en openbaar bestuur zich voor nieuwe, complexe uitdagingen gesteld. Zij worden geconfronteerd met ongekende ontwikkelingen en nieuwe vraagstukken ( globalisering, multiculturalisering, informatisering, mediatisering ). Tegelijkertijd treffen demografische ontwikkelingen ( vergrijzing ) overheid en openbaar bestuur bijzonder hard omdat de nu uittredende generaties meer dan de jongere generaties hun emplooi en loopbaan daar gevonden hadden. Practici, bestuurskundigen, en wetenschappelijke regeringsadviseurs voorzien de noodzaak van nieuwe professionaliteit in
Van talent tot topper beleid: met minder mensen in kortere tijd meer werk van betere kwaliteit leveren. 1 Ofschoon de formuleringen in algemene bewoordingen zijn gesteld, was duidelijk dat de aandacht in het bijzonder zou uitgaan naar beleidsadviseurs op het lokale en regionale niveau, in het bijzonder in Noord-Brabant gelet op de instellende partijen niet verwonderlijk. Wat wilde het lectoraat bereiken? 10 Het lectoraat heeft vier doelstellingen meegekregen: kennisontwikkeling: wat houden de begrippen professionaliteit en professionalisering van beleidsadviseurs in? ontwikkeling van de samenleving: wat zijn de competenties van de nieuwe beleidsadviseurs, en hoe kunnen deze worden ontwikkeld/getraind? professionalisering en competentieontwikkeling van docenten: hoe kunnen hbo-docenten bestuurskunde zelf onderzoek doen naar de state of the art van de beroepsuitoefening in het domein waarop zij studenten voorbereiden? onderwijsontwikkeling: concrete kennisinhoudelijke bijdragen, curriculumontwikkeling, verdere kwaliteitsimpulsen. De vier doelstellingen hebben een gemeenschappelijke grondtoon, namelijk groei, ontwikkeling en geleidelijke vernieuwing. Hoe was de aanpak? Per 1 april 2007 is dr. Arend Geul benoemd tot lector. Per 1 september 2007 zou hij worden bijgestaan door een kenniskring van onderzoekers, bestaande uit ambtelijke practitioners (in het bijzonder maar niet uitsluitend vanuit de gemeente s-hertogenbosch) en docenten verbonden aan de hbo-opleiding bestuurskunde/overheidsmanagement van Avans Hogeschool s-hertogenbosch. 2 Kort na zijn aanstelling is de lector door ziekte geveld. Hij was pas per 1 Aanvraag lectoraat bestuurskunde in het bijzonder professionaliteit van beleid, 1 maart 2007. 2 Voor de leden van de kenniskring zie Bijlage 1.
1 september 2008 weer voor de volle omvang van zijn lectoraatsaanstelling werkzaam. In november 2008 is de kenniskring aangetreden, bestaande uit twee ambtenaren van de gemeente s-hertogenbosch, één ambtenaar van de gemeente Eindhoven en twee docenten bestuurskunde. Het onderzoek moest zich langs twee lijnen ontwikkelen, zo was de bedoeling: onderzoek naar de functie van beleidsadviseur, naar professionaliteit en professionalisering. Dit gebeurde via literatuurstudie, via een veldstudie naar de toppers en talenten onder de beleidsadviseurs van de grootste lokale en regionale Brabantse overheidsorganisaties en via een lezingenreeks met de selecte groep mensen die een hoogleraarschap combineren met een hoge beleidsadviesfunctie in de praktijk; 3 veldstudie naar eigentijdse aspecten van het werk van gemeentelijke beleidsadviseurs anno nu, zoals integrale ambtelijke samenwerking over kokergrenzen heen en intergemeentelijke ambtelijke samenwerking, en naar good practices op het gebied van integratie van Europa in de dagelijkse uitoefening van ambtelijke beleidsfuncties. De lectorale rede (14 oktober 2010) en het boekje De kunst van het autorijden. Over beleidsadviseurs en andere professionals 4 zijn aanleiding geweest om het profiel van het lectoraat nader te preciseren en verder aan te scherpen. In de tweede fase van zijn bestaan is het lectoraat zich voornamelijk gaan richten op het ontwikkelingsproces van (beleids)professionals. In dit verband kwam het accent meer te liggen op de psychologische en de groei- of ontwikkelingsdimensie van professionalisering. Centrale vraag is hoe het groeiproces van beleidsprofessionals kan worden geoptimaliseerd. Wat moeten beleidsprofessionals zelf doen (en laten) om professioneel te groeien, en wat kan de organisatie doen om dit te bevorderen? Het motto is sindsdien: beter worden, beter maken. Over dit thema, de beleidsprofessional en zijn/haar ontwikkeling, gaat dit boek. 11 3 Prof. dr. A.B. Ringeling (EUR), dr. Th. van der Krogt (UT), prof. dr. R. Bekker (SG VRD/ UL), pro f. mr. dr. S. Zouridis (Ministerie van Justitie/UvT), prof. dr. R.J. in t Veld, prof. dr. F. Mertens (OVV/TUD) en prof. J. Wallage (ROB/RUG). 4 A. Geul (2010a) Tacit rationality of verzonken rationaliteit. Het geheim van de professional (lectorale rede uitgesproken op 14 oktober 2010 in het stadhuis van de gemeente s-hertogenbosch), A. Geul (2010b) De kunst van het autorijden. Over beleidsadviseurs en andere professionals, Den Haag.
Van talent tot topper De kunst van het professioneel groeien Het lectoraat heeft aansluiting gezocht bij en is vertrokken vanuit actuele ontwikkelingen in de markt. Kennisontwikkeling is bij het lectoraat echter steeds voorwaarde geweest voor de overige doelstellingen: ontwikkeling van de samenleving, competentie-ontwikkeling en onderwijsontwikkeling. 12 Kennisontwikkeling Wat houden professionaliteit en professionalisering van beleidsadviseurs in op lokaal en regionaal niveau? Het antwoord op deze vraag is verkregen door middel van literatuurstudie en veldstudies. De literatuurstudie is gericht op het verwerven van een actuele evidence-based respectievelijk evidence informed practice ondergrond voor het onderzoek in de kenniskring. Dit heeft geleid tot een aantal notities, die de basis waren voor de hoofdstukken die tezamen deel I van dit boek vormen ( Theorie ). Het doel van de veldstudies was inzicht te verwerven in actuele ervaringen, houdingen en opvattingen van praktiserende beleidsprofessionals in de kleine, middelgrote en grote steden van Noord-Brabant, alsmede van de provincie zelf. Dit is gebeurd op vier niveaus: de startende beginner (maximaal één jaar beroepservaring), de gevorderde beginner (maximaal vier jaar beroepservaring), het talent (de beste lokale beleidsadviseur met maximaal vijf jaar beroepservaring) en de topper (de beste lokale beleidsadviseur, ongeacht aantal jaren beroepservaring). Ontwikkeling van de samenleving Wat zijn de competenties van de nieuwe beleidsadviseurs, en hoe kunnen deze worden ontwikkeld/getraind? Het antwoord op die vraag is te vinden in deel II en deel III van dit boek. In deel II blikken twee inmiddels gepensioneerde beleidsprofessionals terug op hun werk en hun loopbaan. Deel III doet verslag van het eigen onderzoek van lector en kenniskring. Dit deel sluit af met een schets van het gefaseerde traject van professionele groei van beleidsadviseurs en van de rol die zijzelf en hun organisaties daarin zouden kunnen en moeten spelen. Professionalisering en competentieontwikkeling De bijdragen in de delen III en IV zijn afkomstig van onderzoekers die tijdelijk via de kenniskring aan het lectoraat participeren, maar hun brood verdienen als docent of ambtenaar. Deze hoofdstukken laten zien dat zij in staat zijn gebleken onderzoek te verrichten naar professionaliteit en professionalisering in het bestuurskundig beroepsdomein, in het bijzonder dat van de professionele beleidsadviseur.
Onderwijsontwikkeling Het werk van lectoraat en kenniskring heeft zijn weg gevonden naar het curriculum en de cursussen van de hbo-opleiding bestuurskunde/overheidsmanagement van Avans Hogeschool. Het derde studiejaar is nog nadrukkelijker in het teken komen te staan van professionaliteit en professionalisering van de bestuurskundige. En, zoals voor de hand ligt indien de lector en sommige kenniskringleden tevens als docent aan de opleiding zijn verbonden: resultaten van onderzoeken, discussies, studies hebben ook hun weg gevonden naar de cursussen en lessen die zij verzorgen. De toekomst van beleidsprofessionaliteit In het slothoofdstuk blikken we vooruit. Hoe ziet de (nabije) toekomst van de professionele beleidsadvisering eruit? We schetsen vier mogelijke scenario s, vertrekkend vanuit de politieke en ambtelijke vernieuwingen die zich de afgelopen decennia hebben gemanifesteerd. Wij hopen dat dit boek een welkome inspiratiebron is, in de eerste plaats voor de beleidsprofessionals zelf, maar zeker ook voor hun leidinggevenden, voor hun coaches en mentoren en voor hun opleiders. 13 s-hertogenbosch, zomer 2012