Aandacht voor psychosociale risico s op het werk Ann Goeman Gemeenschappelijke preventiedienst GO! Basisvorming niveau III
(verkeerde) opvattingen over Psychosociale risico s
vooroordelen kunnen (gevaarlijke) gevolgen hebben Psychosociale risico s schuilen overal Momenteel één van de grootste risico s voor lichamelijke en psychische gezondheid voor een goede werking van de scholengroep/onderwijsinstelling Stress één van het meest verspreide gezondheidsprobleem in de arbeidswereld Bewezen relatie tussen stress op het werk en absenteïsme
Wisselwerking risicobronnen en -factoren BRONNEN Arbeidsorganisatie Arbeidsvoorwaarden Arbeidsomstandigheden Arbeidsinhoud Arbeidsverhoudingen GEVOLGEN Stress Psychische Gezondheidsproblemen Fysieke gezondheidsproblemen Psychosociale risico (PSR) de waarschijnlijkheid dat één of meer werknemers psychische schade ondervinden die al dan niet kan gepaard gaan met lichamelijke schade als gevolg van de blootstelling aan een arbeidssituatie die een gevaar inhoud. Deze gevaarlijke arbeidssituatie kan betrekking hebben op de arbeidsorganisatie, de arbeidsvoorwaarden, de arbeidsomstandigheden, de inhoud van het werk of de interpersoonlijke relaties op het werk.
Gevolgen en effecten Psychosociale risico s zijn nefast voor zowel de werknemers (hoofdpijn, slaapstoornissen, verhoogde bloeddruk, depressie ) als de scholengroep/onderwijsinstelling (absenteïsme, verloop, lagere productiviteit, kwaliteit van het werk ). Uiteindelijk leiden ze tot hogere kosten voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers, de scholengroep/onderwijsinstelling, de samenleving in het algemeen.
Gevolgen voor de werknemer Emotionele symptomen stress Burn-out Depressie Gevoel van zich slecht voelen, lijden Zenuwaanvallen of in tranen uitbarsten op de werkplek Gedragssymptomen Ernstige conflicten Geweld Ongewenst seksueel gedrag Alcohol- en ander drugmisbruik zelfmoord Lichamelijke symptomen Pijn (spier-,gewrichts- of hoofdpijn) slaapstoornissen Herhaalde infecties Ziekteproblemen met spijsvertering Verhoogde bloeddruk of hartziekten
Gevolgen voor de scholengroep/onderwijsinstelling verslechtering van het werkklimaat, conflicten, ongevallen, absenteïsme, presenteïsme, een hoge graad van turn-over, afname van de kwaliteit, enz. Brengen hoge (sociale) kosten mee die van uiteenlopende aard zijn en op directe of indirecte wijze ontstaan beheer van het absenteïsme, turn-over vervanging van het personeel arbeidsongevallen afname van de productiviteit (gebrek aan motivatie bij het personeel, overbodig personeel, disfuncties, enz.); slechte kwaliteit van de diensten verslechtering van het sociaal klimaat aantasting van het imago van de scholengroep/onderwijsinstelling;
Al die risicobronnen zijn aan elkaar verbonden en hebben een wederzijdse invloed op elkaar.
Verantwoordelijkheid werkgever Redenering wetgever: door iets te doen aan de risicobronnen die aanwezig zijn op het werk, kan WG de blootstelling van de werknemers aan PSR s verminderen! Ruime focus van de algemene bepaling en definiëring PSR Maar met een afbakening De kans dat één of meerdere werknemers psychische schade ondervinden die al dan niet kan gepaard gaan met lichamelijke schade, ten gevolge van een blootstelling aan de elementen van de 5 A s en waarop de werkgever een impact heeft en die objectief een gevaar inhouden (Cfr. Art 32 bis en ter Welzijnswet 1996 (algemene bepaling en definities)
Preventie van Psychosociale risico s wettelijke context
Wettelijke verplichtingen psychosociale risico s op het werk Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk Titel 3 betreffende de preventie van psychosociale risico s op het werk van boek I van de codex over het welzijn op het werk Codex, boek I, titel 2 (vroeger KB Beleid 1998)
Betrokken actoren welzijnsbeleid In de toepassing van het welzijnsbeleid 1. De werkgever (= algemeen directeur) 2. De leden hiërarchische lijn (HL) CvD, TA(C), HHRM-manager, 3. De personeelsleden In de ondersteuning van het welzijnsbeleid 4. Interne preventieadviseur - Gemeenschappelijke preventiedienst (GPD) contactpersoon veiligheid 5. Externe dienst voor preventie en bescherming op het werk Preventieadviseur psychosociale aspecten (PAPA) Preventieadviseur arbeidsgeneesheer (PA AG) 6. Specifiek voor PSR: de vertrouwenspersoon (VP)
Betrokken actoren welzijnsbeleid Sociaal overleg in welzijnsbeleid 7. BC (basiscomité), TC (tussencomité) en/of TCCN (tussencomité van het centrale niveau) (cfr. Comité voor preventie en bescherming op het werk) Controle op toepassing welzijnsbeleid 7. Toezicht Welzijn op het werk (TWW) 8. Bevoegde rechtbank
Wettelijke (preventie) actiemiddelen/procedures (risico)analyse als beleidsondersteunend actiemiddel Analyse van het (PSR)beleid Register van feiten van derden (preventieregister A 21) Risicoanalyse als collectief actiemiddel Risicoanalyse a priori Risicoanalyse van een specifieke arbeidssituatie
Wettelijke (preventie) actiemiddelen/procedures i n t e r n e x t e r n Actiemiddelen/procedures op individueel niveau De gewone sociale verhoudingen De interne procedure Verzoek tot informele psychosociale interventie Verzoek tot formele psychosociale interventie De inspectie van het toezicht welzijn op het werk (TWW) Bemiddeling Rechtbank De strafrechtelijke procedure De burgerrechtelijke procedure
Actiemiddelen op individueel niveau Interne procedure verzoek tot psychosociale interventie Informeel verzoek tot psychosociale interventie (bij VP of PAPA) Formeel verzoek tot psychosociale interventie (enkel bij PAPA) Collectief karakter Individueel karakter Gesprekken Interventie bij personeelslid of lid hiërarchische lijn Bemiddeling Werkgever vraagt advies comité Eventueel RA door PAPA Maatregelen door werkgever pesten geweld OSGW PSR's Onderzoek PAPA Maatregelen door werkgever
FORMEEL VERZOEK MET HOOFDZAKELIJK COLLECTIEF KARAKTER VERZOEK MET COLLECTIEF KARAKTER OK PAPA communiceert aan de WG de risicosituatie die werd beschreven Max 3 maanden Indien noodzakelijk, communiceren van voorlopige preventiemtg elen De werkgever communiceert zijn beslissing (indien CPBW, eerst advies vragen) - Schriftelijk - Aan PAPA - Aan Interne PA - Aan CPBW of syndicale deligatie Werkgever voert de collectieve maategelen uit Werkgever voert de collectieve maatregelen niet uit NOK PAPA informeert de WG schriftelijk VERZOEK MET INDIVIDUEEL KARAKTER 18
Preventie van Psychosociale risico s
Focus op preventie Werkgever is verplicht een preventiebeleid te voeren voor elk welzijnsdomein (welzijnswet 4 augustus 1996) Welzijnswelzijnsbeleid obv principe Risicoanalyse (RA) Passende preventiemaatregelen obv risicoanalyse Risico s voorkomen, schade voorkomen, schade beperken (preventiehiërarchie) Ook het preventiebeleid psychosociale risico s moet steunen op de algemene preventiebeginselen Voorkomen is beter dan genezen! De psychosociale risico s (PSR) op het werk maken deel uit van de algemene risicoanalyse Zie preventieregister B8
Focus op Preventie = Kwaliteitszorg - PDCA-cyclus Welzijn Tijd
Algemene preventieprincipes Een multidisciplinaire en participatieve aanpak is aangeraden Alle actoren van de scholengroep/onderwijsinstelling betrekken Een kwaliteitsvol multidisciplinair preventiebeleid ontwikkelen komt zowel de Scholengroep/onderwijsinstelling (beter klimaat, grotere productiviteit, minder kosten) als de werknemers (werktevredenheid, minder gezondheidsproblemen) ten goede Er zijn wel enkele elementen vereist voor het slagen van zo n beleid
1. Een verantwoorde strategie De rol van de algemeen directeur als werkgever is uiterst belangrijk. Hij moet zich werkelijk inzetten om PSR s te voorkomen engagement! De algemeen directeur is als werkgever wettelijk verplicht om bepaalde acties tot preventie van de PSR s te ondernemen De werkgever en de werknemersafgevaardigden kunnen bijvoorbeeld een engagementsverklaring uitwerken en tekenen met betrekking tot de preventie en het behandelen van de psychosociale risico s model engagementsverklaring GO!
2. Een globale strategie Een globaal overzicht hebben van alle risico s waartoe ook de PSR s behoren en dus een globale (risico)analyse maken Een globale benadering van alle psychosociale aspecten in de context van multidisciplinaire benadering (preventieadviseurs, personeelsdienst, HRMmanager, arbeidsgeneesheer, werknemers ) en dit op niveau organisatie, op niveau onderwijsinstelling (CvD) en op het niveau van het individu Vbn onthaalbeleid, re-ïntegratiebeleid De actieve deelname en medewerking van het bevoegde Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk (BOC, TOC, TCCN), het college van directeurs, de Raad van Bestuur
3. Een participatieve strategie Elke fase van het preventiebeleid vereist een participatieve actie waarbij het de algemeen directeur, het college van directeurs, het bevoegde comité een centrale positie moeten bekleden. De werknemers kennen het reële werk en kunnen dan ook oplossingen aanreiken! Het is belangrijk alle actoren van de scholengroep of onderwijsinstelling bij de actie te betrekken: leden van het college van directeurs en het bevoegde comité, arbeidsgeneesheer, werknemersvertegenwoordiger, de HRM manager en personeelsdienst, de werknemer zelf,
4. Een pragmatische strategie Werken in fasen is aangeraden In functie van de scholengroep/onderwijsinstelling kan het nuttig zijn om ad-hoc-werkgroepen samen te stellen waarbij verschillende actoren van de scholengroep/onderwijsinstelling betrokken zijn De organisatiecultuur en de beschikbare middelen moeten in aanmerking worden genomen. Er bestaan dus geen pasklare oplossingen.
Voorkomen van PSR s bevorderen Elke persoon binnen de scholengroep/onderwijsinstelling moet zich bewust worden van zijn rol actief deelnemen betrokken worden in het proces Communicatie en informatie bij elke stap is van primordiaal belang! Overdaad schaadt! Evenwicht zoeken tussen flexibiliteit en werklast enerzijds, tussen autonomie en controle anderzijds. Begeleidende maatregelen voorzien Regelmatige evaluatie van de beschikbare middelen (financieel en/of materieel)
Concrete preventie
Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Het register voor feiten door derden (primaire preventie) Aandacht voor werknemers die in contact komen met derden psychologische ondersteuning bij feiten van geweld verplicht advies PAPA Centrum voor PTS ( Pobos, Trauma Centrum Rode Kruis, EDPBW) intern noodplan Moet bijgehouden worden door VP, indien geen VP door interne PA WG kan regelmatig inzien Als ernstige feiten, verantwoordelijkheid VP om te melden bij PAPA en WG om de nodige maatregelen te treffen (schriftelijk spoor) Incidenten: datum, concrete omschrijving van de feiten, naam scholengroep/onderwijsinstelling, naam dader Uniek genummerd Moet in het Nederlands
Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Informeren en sensibiliseren personeel (primaire preventie) Schriftelijk spoor Rol en verantwoordelijkheden betrokken partijen welzijnsbeleid (WG, HL, bevoegd comité, contactpersoon veiligheid, interne PA, GPD, EDPBW - PAPA en PA arbeidsgeneesheer) Resultaten RA PSR en bijhorende maatregelen Jaarlijkse evaluatie beleid PSR en bijhorende maatregelen Psychologische ondersteuning bij geweld door derden Kennis en toepassing van de preventiemaatregelen PSR, procedures PSR, gebruik Register, onthouding onrechtmatig gedrag (cfr. Engagementsverklaring respectvol gedrag, model GO!) Contactgegevens VP, PAPA, PA arbeidsgeneesheer, contactpersoon veiligheid, PA intern (uithangen ad valvas model tbs via www.g-o.be/preventie)
Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Aanduiden psychosociale preventieadviseur en vertrouwensperso(o)n(en) Schriftelijk spoor Akkoord bevoegd comité De vertrouwenspersoon Opleiding en jaarlijkse supervisie (papieren bewijs) Voldoende tijd om voor uitoefening opdrachten regelmatig overleg hebben met PAPA Schriftelijk spoor aanlevering gegevens voor jaarverslag incidenten die zich bij herhaling voordoen Akkoord comité (papieren bewijs)
Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Arbeidsreglementen voor alle functiegroepen preventiemaatregelen PSR procedures PSR Register voor feiten door derden Centrum voor PTS na feiten van geweld (advies PAPA) onthouding onrechtmatig gedrag (cfr. Engagementsverklaring) Contactgegevens VP, PAPA, PA arbeidsgeneesheer, contactpersoon veiligheid, PA intern, FOD WASO Akkoord comité (papieren bewijs)
Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen RA PSR conform wetgeving Meedelen aan personeel (schriftelijk spoor) Maatregelen na advies PAPA en bevoegd comité (schriftelijk spoor) Maatregelen in GPP en JAP RA PSR - om de 5 jaar als geen spanningen, geen formele verzoeken PSR, wel jaarlijks knipperlichtentool (niet van toepassing indien grote veranderingen zoals fusie)
Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Evaluatie beleid PSR jaarlijks PAPA levert aan WG nodige gegevens PSR (aandacht voor incidenten bij herhaling) PA arbeidsgeneesheer levert aan WG en PAPA nodige gegevens Intern noodplan en PSR Procedures en maatregelen PTS (KB Beleid) Centrum voor PTS (advies PAPA)
Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn 5 A s Arbeidsrelaties Negatieve invloed Inefficiënte manier van leidinggeven, te weinig medezeggenschap Verstoorde onderlinge relaties op het werk Onvoldoende sociale ondersteuning op het werk Ongewenste intimiteiten, pesten, discriminatie Mogelijke verbeteracties Procedures en gedragscodes rond OGG, discriminatie, alcohol- en ander drugsmisbruik Voldoende inspraak en overleg Communicatie Aandacht voor werksfeer en onderlinge relaties
Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn 5 A s Arbeidsvoorwaarden Negatieve invloed Werk- en rusttijdregeling Overwerk Verloning Weinig loopbaanmogelijkheden Werkonzekerheid, precaire contractvormen Mogelijke verbeteracties Een goede selectie- en aanwervingsprocedure Verpozingruimte
Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn 5 A s Arbeidsinhoud Negatieve invloed Teveel werk, te hoog werktempo Te moeilijk werk, te veel verantwoordelijkheid Te eenvoudig werk of te weinig werk, verveling Onduidelijke, tegenstrijdige taakeisen Mogelijke verbeteracties Duidelijke taakeisen, functieomschrijving en planning Duidelijke en evenwichtige bijkomende opdrachten Aangepaste opvolging van personeelsleden zowel functioneel als relationeel Opleiding
Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn 5 A s Arbeidsomstandigheden Negatieve invloed Chemische stoffen, straling, besmettingsgevaar, lawaai, verlichting, temperatuur, ventilatie en luchtvochtigheid Gevaarlijke situaties, zwaar werk, onvoldoende hygiëne Ontbreken van hulpmiddelen en/of van persoonlijke beschermingsmiddelen Werkhouding Mogelijke verbeteracties Gezonde, hygiënische en veilige werkomgeving creëren Ergonomische hulpmiddelen, CBM s en PBM s Beperking van chemische stoffen, straling, lawaai,
Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn 5 A s Arbeidsorganisatie Negatieve invloed Structuur organisatie organogram Herstructureringen Personeelsbezetting Inspraak beslissingsbevoegdheid Informatie en werkoverleg Mogelijke verbeteracties Zichtbaarheid verhogen Communicatie! Ook al is het een slecht nieuws boodschap Personeelsvergaderingen om plannen en beslissingen toe te lichten Onthaalbeleid
Bijkomende informatie
Gebruikte afkortingen BC CBM EAO EDPBW GPD GPP HL JAP OM OSGW PAPA PBM PSR PTS RA TC TCCN TWW VP Basiscomité Collectieve beschermingsmiddelen Ernstig arbeidsongeval Externe dienst voor preventie en bescherming op het werk Gemeenschappelijke preventiedienst Globaal preventieplan Hiërarchische lijn Jaaractieplan Openbaar Ministerie Ongewenst seksueel gedrag op het werk Preventieadviseur psychosociale aspecten van het werk Persoonlijke beschermingsmiddel Psychosociale risico s Post traumatische Stress Risicoanalyse Tussencomité Tussentijds Comité op Centraal Niveau Toezicht welzijn op het werk Vertrouwenspersoon
Bijkomende informatie http://www.werk.belgie.be/defaulttab.aspx?id=41474 www.werk.belgie.be www.beswic.be www.respectophetwerk.be www.voeljegoedophetwerk.be www.g-o.be/preventie Ann.goeman@g-o.be
Bedankt voor uw aandacht!