Raadsvoorstel Voor de gemeenteraadsvergadering d.d. 25 maart 2013 Documentnummer : 2013.0.012.280 Zaaknummer: 2012-04-01984 Advies van : Onderwerp: Rekenkamer Arnhem Grip op wonen, Rekenkameronderzoek naar prestatieafspraken (Partnership) tussen gemeente en corporaties over 2005 t/m 2011 Aan de gemeenteraad. Arnhem, 6 februari 2013 VOORSTEL Op grond van de Gemeentewet artikel 185, tweede lid, stelt de Rekenkamer de gemeenteraad voor kennis te nemen van de conclusies en aanbevelingen die de Rekenkamer heeft geformuleerd naar aanleiding van haar onderzoek Grip op wonen en te besluiten de aanbeveling die gericht is aan de gemeenteraad over te nemen en daarnaast het college op te dragen uitvoering te geven aan de aanbevelingen die aan het college zijn gericht. 1. AANLEIDING / PROBLEEMSTELLING Een goede woning en woonomgeving is belangrijk voor alle Arnhemmers, zowel voor huiseigenaren als voor huurders. In juni 2004 heeft de raad de Woonvisie 2015 vastgesteld waarin de kaders van het Arnhemse woonbeleid staan weergegeven. De hoofddoelen van de Woonvisie zijn het op peil brengen en houden van de nieuwbouwproductie en het verhogen van de variatie in de woningvoorraad. Om deze doelen te realiseren werkt de gemeente samen met verschillende partijen. De woningcorporaties zijn de belangrijkste partij op het gebied van de volkshuisvesting. De gemeente heeft met de grootste corporaties in de stad prestatieafspraken gemaakt en vastgelegd in het Partnership. Het eerste Partnership had een looptijd van 2005 tot 2010. Het huidige, tweede Partnership loopt van 2011 tot en met 2015. De Rekenkamer heeft onderzoek gedaan naar de totstandkoming van beide Partnerships en heeft de resultaten van het eerste Partnership geëvalueerd. Bovendien is onderzocht of de gemeente Arnhem haar regierol doeltreffend ingevuld heeft. 2. DOEL Met het onderzoek wil de Rekenkamer inzicht bieden in de totstandkoming en uitvoering van de prestatieafspraken tussen de gemeente Arnhem en de grootste woningcorporaties in Arnhem. Ook biedt het rapport aanbevelingen om de prestatieafspraken als gemeentelijke beleidsinstrument doeltreffender in te zetten.
3. ARGUMENTEN De Rekenkamer concludeert op basis van haar onderzoek dat: 1. De gemaakte prestatieafspraken in de periode 2005 2010 voor een aanzienlijk deel niet gehaald zijn, waardoor het eerste Partnership minder doeltreffend voor de Arnhemse volkshuisvesting is geweest dan was beoogd. 2. De gemeente Arnhem haar regierol ten aanzien van de volkshuisvesting niet volledig invult, ondermeer omdat er onvoldoende focus is op het bewaken en behalen van alle prestaties van het Partnership, de publieke verantwoording summier is en scheefwonen als knelpunt geen onderwerp van de prestatieafspraken is met de corporaties. Deze dubbele hoofdconclusie heeft de Rekenkamer uitgewerkt in dertien deelconclusies. Daarnaast heeft de Rekenkamer één hoofdaanbeveling geformuleerd en uitgewerkt in zeven specifieke verbeterpunten, waarvan één verbeterpunt is gericht aan de raad en zes aan het college (zie de bijlage bij dit raadsvoorstel). Het college heeft in zijn bestuurlijke reactie aangegeven het niet eens te zijn met de opzet van het onderzoek en heeft het rapport voor kennisgeving aangenomen. Het college geeft daarnaast aan dat de aanbevelingen met de corporaties besproken worden om te bezien hoe het college daar zijn voordeel mee kan doen in de samenwerking. 4. FINANCIËN nvt 5. RISICO S Geen 6. BURGERPARTICIPATIE / INSPRAAK nvt 7. UITVOERING EN EVALUATIE Indien uw raad besluit de aanbevelingen van de Rekenkamer over te nemen, dan geeft de Rekenkamer u in overweging het college te verzoeken binnen een termijn van drie maanden een plan van aanpak aan de raad aan te bieden. In het plan van aanpak kan het college aangeven op welke wijze de aanbevelingen van de Rekenkamer uitgevoerd zullen worden. De Rekenkamer kan in een nazorgonderzoek nagaan op welke wijze de aanbevelingen zijn uitgevoerd en de raad hierover informeren. Hoogachtend Rekenkamer Arnhem, de secretaris, de plaatsvervangend voorzitter, Corine Baarda Suzan Mathijssen Bijlage(n) 1. Hoofdconclusie en deelconclusies Rekenkameronderzoek en samenvatting van de schriftelijke reactie van het college van B&W en van het nawoord Rekenkamer 2. Rekenkamerrapport Grip op Wonen, d.d. 30 januari 2013 (reeds in uw bezit)
Besluit van: 25 maart 2013 Documentnummer 2013.0.012.280 Zaaknummer 2012-04-01984 DE RAAD VAN DE GEMEENTE ARNHEM; gelezen het voorstel van de Rekenkamer van 6 februari 2013, nummer: 2013.0.012.280; besluit: 1. Kennis te nemen van de conclusies en aanbevelingen die de Rekenkamer heeft geformuleerd naar aanleiding van haar onderzoek Grip op wonen ; 2. De aanbeveling die gericht is aan de gemeenteraad over te nemen; 3. Het college te verzoeken uitvoering te geven aan de aanbevelingen die aan het college zijn gericht en binnen een termijn van drie maanden hiervoor een plan van aanpak aan de raad aan te bieden. De griffier, De voorzitter,
Bijlage I Conclusies en aanbevelingen Rekenkameronderzoek, samenvatting schriftelijke reactie van het college van B&W en nawoord Rekenkamer. Hoofdconclusie Rekenkamer De twee hoofdconclusies zijn: 1. De gemaakte prestatieafspraken zijn in de periode 2005 2010 voor een aanzienlijk deel niet gehaald, waardoor het eerste Partnership minder doeltreffend voor de Arnhemse volkshuisvesting is geweest dan was beoogd. 2. De gemeente Arnhem vult haar regierol ten aanzien van de volkshuisvesting niet volledig in, ondermeer omdat er onvoldoende focus is op het bewaken en behalen van alle prestaties van het Partnership, de publieke verantwoording summier is en scheefwonen als knelpunt geen onderwerp van de prestatieafspraken is met de corporaties. Deelconclusies per thema VISIE EN BELEID 1. De gemeente Arnhem heeft een consistente visie op de rol van de woningcorporaties in het Arnhemse woonbeleid. 2. Bij de corporaties is draagvlak voor de hoofdlijnen van de gemeentelijke Woonvisie en de Woonagenda. Op enkele specifieke onderwerpen is er verschil van mening over het te voeren beleid waardoor prioriteiten tussen partijen verschillen. ROL VAN DE GEMEENTERAAD 3. De gemeenteraad heeft verschillende instrumenten ingezet die van invloed zijn op het woonbeleid in Arnhem. De raad staat echter op bestuurlijke afstand van de prestatieafspraken over de volkshuisvesting in Arnhem, zoals die met de corporaties zijn vastgelegd in het eerste en tweede Partnership. FINANCIËN 4. In het Partnership is beperkte aandacht voor financiële aspecten en geen aandacht voor de financiële verhoudingen die bestaan tussen gemeente en corporaties. 5. De gemeentelijke jaarverslagen en jaarrekeningen bieden beperkt informatie over de omvang van het financiële risico dat de gemeente loopt vanwege garantstellingen via het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. TOTSTANDKOMING VAN PRESTATIEAFSPRAKEN 6. Beide Partnerships zijn het resultaat van een proces van onderhandeling tussen gemeente en corporaties, waarbij afspraken zijn gemaakt over een select aantal thema s. 7. Scheefwonen is met tenminste 6.000 scheefwoners in de corporatiewoningen een belangrijk knelpunt in de Arnhemse volkshuisvesting, maar er zijn geen specifieke prestatieafspraken over gemaakt. 8. De onderbouwing en meetbaarheid van de prestatieafspraken verschilt sterk. Over het algemeen geldt dat afspraken over de thema s Nieuwbouw, Variatie & keuze en Wonen, zorg en welzijn beter zijn onderbouwd en meetbaar gemaakt, dan de afspraken over Duurzaam wonen en Sociaal investeren. RESULTATEN EERSTE PARTNERSHIP (2005-2010) 9. Van de prestatieafspraken in het eerste Partnership is een aanzienlijk deel niet volledig gerealiseerd, waaronder de afspraken over nieuwbouw die in de praktijk de meeste prioriteit hadden. Van de prestatieafspraken in het eerste Partnership zijn er negen niet volledig gerealiseerd, acht zijn wel volledig gerealiseerd en van vijf afspraken is het prestatieniveau achteraf niet vast te stellen. GEMEENTELIJKE REGIEROL 10. De regierol van de gemeente in het woonbeleid is niet nader omschreven, waardoor vooraf niet duidelijk is hoe de gemeente naar de corporaties zal optreden in specifieke volkshuisvestingsprojecten.
11. Corporaties hebben geen voorkeur voor een gemeentelijke regisseur die zich als opdrachtgever opstelt. 12. De raad heeft in het beleid gericht op de volkshuisvesting zijn kaderstellende rol beter ingevuld dan zijn controlerende rol. 13. Het college heeft effectief regie gevoerd op de proceskant van het Partnership, maar is beduidend minder effectief geweest in zijn regie op de prestatiekant. Hoofdaanbeveling Rekenkamer De Rekenkamer beveelt aan om de gemeentelijke regie op de volkshuisvesting aan te scherpen en te verbreden. De specifieke verbeterpunten zijn gericht op de rol van de raad, meer focus op prestaties, afspraken concreter maken, aandacht voor scheefwonen, de kennispositie te verbeteren en de publieke verantwoording uit te breiden. Uitwerking hoofdaanbeveling: specifieke verbeterpunten Aanbeveling aan gemeenteraad 1. VERDUIDELIJK CONTROLERENDE ROL Stel vast welke verantwoordingsinformatie de raad nodig acht om de voortgang en resultaten van het Partnership te kunnen controleren. Op die manier maakt de raad aan het college duidelijk hoe de raad zijn controlerende rol wenst in te vullen. Aanbevelingen aan het college van B&W 2. MEER FOCUS OP PRESTATIES Besteed in overleggen met de corporaties meer aandacht aan de prestatiekant van het Partnership. Het gaat daarbij niet om elkaar af te rekenen maar wel om het krijgen van een actueel overzicht in de prestaties waardoor eventueel bijsturing mogelijk is, of bepaalde afspraken aan veranderende omstandigheden kunnen worden aangepast. 3. BESCHRIJF KERNPUNTEN REGIEROL Beschrijf de kernpunten van de gemeentelijke regierol in het woonbeleid. We noemen als voorbeeld het Arnhemse veiligheidbeleid waarin de rol als regisseur als volgt is omschreven: Onder de gemeentelijke regierol wordt verstaan: de taak van de gemeente om voortgang te houden in de beleidsontwikkeling- en uitvoering, partners erbij te betrekken en bewaken dat zij zich aan hun afspraken houden. 4. MAAK ALLE PRESTATIEAFSPRAKEN CONCREET Er zijn verschillende afspraken in het huidige Partnership 2011-2015 die om een nadere uitwerking vragen en dus scherper geformuleerd kunnen worden. Ga samen met de corporaties na welke afspraken verscherpt kunnen worden en maak daarover concrete afspraken. 5. MAAK AFSPRAKEN OVER SCHEEFWONEN Ga in overleg met de corporaties om prestatieafspraken aan het Partnership toe te voegen over de aanpak van scheefwonen. 6. VERBETER DE KENNISPOSITIE VIA MONITORING EN EVALUATIE a. De gemeentelijke kennispositie kan verbeterd worden door een systeem van monitoring op te zetten, dat informatie verzamelt en analyseert over alle prestatieafspraken. Tot nu toe spitst de monitoring zich toe op de omvang en kwaliteit van de woningvoorraad en niet over andere afspraken. Deze aanbeveling past binnen de afspraak in het huidige Partnership om de informatie-uitwisseling tussen gemeente en corporaties te verbeteren. b. Maak afspraken over een tussentijdse evaluatie en een eindevaluatie van het tweede (huidige) Partnership. De tussentijdse evaluatie kan inzicht geven over welke afspraken goede en minder goede voortgang hebben en mogelijk tot bijstelling van afspraken leiden. Zo blijft het Partnership een realistische overeenkomst in deze tijd van relatief grote onzekerheid op de woningmarkt en
in het woonbeleid. De eindevaluatie kan gebruikt worden voor verantwoording en om te leren voor toekomstig beleid. 7. BREID DE (PUBLIEKE) VERANTWOORDING UIT a. Leg de raad opties voor, hoe de controlerende rol van de raad ten opzichte van de prestatieafspraken met corporaties verbeterd kan worden. b. Verbeter de verantwoording aan de raad over de financiële risico s, die de gemeente loopt bij haar garantiestellingen via het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. c. Ga na hoe de Arnhemse bevolking op een aansprekende manier geïnformeerd kan worden over de voortgang en resultaten van het tweede Partnership. Samenvatting bestuurlijke reactie van het college Algemene reactie college De gemeente Arnhem gaat ten aanzien van de prestatieafspraken uit van vertrouwen en samenwerking: Uitgaande van het hebben van dezelfde belangen en uitvoering van taken in vertrouwen. Er is sprake van Partnership, zonder dwingend karakter. De Rekenkamer houdt in het onderzoek geen rekening met het karakter van het Partnership en gebruikt een normenkader dat uitgaat van een dwingend karakter, dat bepaalt ook de conclusies en aanbevelingen van het onderzoek. In Arnhem is gekozen voor een Partnership, dat uitgaat van vertrouwen en samenwerking. Afspraken hoeven daardoor ook niet altijd concreet te zijn, maar daar waar mogelijk hebben wij het wel gedaan. Het niet halen of nakomen van afspraken zien wij niet als een nalatigheid, maar als een met elkaar te bespreken onderwerp, waarbij wij samen een verantwoordelijkheid hebben. De samenwerking op deze wijze is volgens ons succesvoller dan als we een meer juridische vorm hadden gekozen. Het Partnership staat niet op zichzelf. Zoals u weet hebben wij met de corporaties (en andere partijen) in het kader van de wijkenaanpak en Energie made in [Arnhem] convenanten afgesloten. Daarin zijn meer concrete doelen en afspraken opgenomen. U kunt het Partnership als een paraplu beschouwen, waarin in meer algemene zin afspraken zijn gemaakt en bevestigd. De wijkaanpak en duurzaamheid wordt in dat kader gemonitord en verantwoord. Reactie college op het thema Verantwoording Jaarlijks vindt er een verantwoording plaats die past bij het Partnership. Bij het eerste Partnership gebeurde dit via de Stadsconferentie. Daarvoor waren ook de raadsleden uitgenodigd. Feiten & cijfers van de stand van zaken zijn daarbij steeds gepubliceerd. In het tweede Partnership is gekozen voor een andere vorm van verantwoording. Namelijk een jaarlijkse monitor van de afspraken, die aan de raad wordt voorgelegd. De eerste keer is dit onlangs gebeurd over het jaar 2011. Deze wijze van verantwoording hoort bij het karakter van het Partnership. Reactie college op het thema Financiën Wij hebben in het financiële toezicht geen rol. Het toezicht op de financiën ligt bij het WSW en het CFV. De verantwoording door de corporaties en de achtervangrol van de gemeenten is in dat kader geregeld. Wij hebben daarop geen invloed. Er was geen aanleiding in het kader van het Partnership de financiën nader te regelen. Het volume aan leningen rechtstreeks van de gemeente aan de corporaties is sinds 2009 sterk afgenomen. Daarmee is het risico voor de gemeente navenant sterk gedaald. Het risico van de achtervang bij het WSW is vele malen kleiner dan het risico bij zelf verstrekte leningen. Een berekening van het maximale risico van 238 miljoen zegt niets wanneer er geen uitspraak is over de kans dat het risico zich voordoet. Die kans is zeer klein. Het risico wordt wel vergroot door het regeringsbeleid waarin een verhoging van de verhuurdersheffing wordt voorgesteld. Dat kan de solvabiliteit van corporaties onder druk zetten. De minister gaat naar aanleiding van bezwaren kijken naar oplossingen. De financiële ontwikkelingen staan verder hoog op de agenda in het bestuurlijk overleg met de corporaties.
Reactie college op aanbeveling over scheefwonen Uw aanbeveling kunnen we niet goed plaatsen in het licht van uw eigen onderzoeksopdracht. Het maken van afspraken over scheefwonen was niet aan de orde. In de stadsregio zijn al jaren ruime toewijzingsregels in de regionale huisvestingsverordening. Er is geen inkomenstoets. In de praktijk blijkt dat een overgrote meerderheid ( > 90%) van de huurwoningen wordt toegewezen aan lagere inkomens. Wij maken hierbij de aantekening dat een aantal mensen instroomt met een laag inkomen, maar in de tijd meer gaat verdienen. In wijken met eenzijdig samengestelde inkomens kan scheefheid positieve effecten hebben. Sinds 1 januari 2011 gelden er landelijke inkomensgrenzen bij de toewijzing van voor huurwoningen. De regionale huisvestingsverordening wordt daaraan per 1 januari 2013 aangepast, maar de corporaties houden er sinds 2011 al rekening mee. Verder heeft het Rijk een beleid van extra huurverhoging voor inkomens boven de 34.085. De raad heeft ons in de motie Sociale huurwoningen voor middeninkomens van november 2011 opgeroepen om bij de VNG en de Tweede kamer te pleiten voor een hogere inkomensgrens voor sociale huurwoningen, namelijk van 43.000. Daarop hebben wij met de corporaties een gezamenlijke brief naar minister Spies en de Tweede Kamer gezonden met die oproep. Er is dus geen beleid dat gericht is op het verlagen van de goedkope scheefheid. Afsluitende reactie college U heeft er niet voor gekozen om het Partnership te vergelijken met prestatieafspraken in andere gemeenten. Dat betreuren wij. Dan hadden we inzicht gehad in hoe succesvol het Partnership zou zijn in relatie tot andere prestatieafspraken. Nawoord Rekenkamer De reactie van het college geeft de Rekenkamer aanleiding om nog een keer kort stil te staan bij de hoofdboodschap van het rapport. Woningcorporaties hebben sinds hun verzelfstandiging een steeds breder takenpakket gekregen, waardoor hun belang voor de woningmarkt en voor sociale huurders is toegenomen. Dat geldt ook voor Arnhem. Goed presterende woningcorporaties zijn een voorwaarde voor een effectieve uitvoering van het Arnhemse volkshuisvestingsbeleid. Het Partnership, met de prestatieafspraken die de gemeente Arnhem en de woningcorporaties hebben gemaakt, is een belangrijk instrument in het beleid. Het biedt de mogelijkheid om zicht te houden op de voortgang ervan en om elkaar aan te spreken als prestaties achterblijven. Wij erkennen dat onderling vertrouwen daarbij van groot belang is en willen erop wijzen dat het elkaar aanspreken op geleverde prestaties juist getuigt van een professionele relatie. De Rekenkamer betoogt daarom dat de gemeente het Partnership effectiever kan inzetten door de regie op het beleid en de uitvoering aan te scherpen, zodat het college én de raad hun grip op het wonen in Arnhem kunnen verbeteren. Die aanbeveling sluit naar ons oordeel aan bij de huidige, landelijke discussie over het functioneren van en het toezicht op de corporatiesector.